มาตรฐานความปลอดภัยในการทำงานบนทางรถไฟฟ้าในระบบรถไฟฟ้าทางหลักในเขตเมือง

มขร. – S – 001 -2564
มาตรฐานความปลอดภยั ในการทำงานบนทางรถไฟฟ้า

ในระบบรถไฟฟ้าทางหลักในเขตเมอื ง
Safety Standard for Working in Urban

Passenger Heavy Rail Track - UPHR

กองมาตรฐานความปลอดภัยและบำรุงทาง

มขร. – C – 001 -2564 มาตรฐานการแบง่ ประเภททางรถไฟ หน้า 1

มขร – S – 001 - 2564
มาตรฐานความปลอดภัยในการทำงานบนทางรถไฟฟ้าในระบบรถไฟฟา้ ทางหลกั ในเขตเมือง
(Safety Standard for Working in Urban Passenger Heavy Rail Track - UPHR)

1. ทัว่ ไป

1.1 หลกั การพนื้ ฐาน (Basic Principle)
การทำงานบนทางรถไฟฟ้า เป็นงานที่มีอันตรายสูง จากความเสี่ยงต่างๆ บนทางรถไฟฟ้าที่ทำการ

ซอ่ มบำรุง ซอ่ มแซม หรอื ทดสอบขบวนรถ เชน่ ผปู้ ฏิบัติงานถกู รถไฟฟ้าชน เก่ียวและลาก
1) ผปู้ ฏบิ ัตงิ านถกู รถไฟฟ้ากระแทก เฉี่ยวชน
2) ผู้ปฏิบัติงานพนักงานถูกรถไฟฟ้า ยานพาหนะซ่อมบำรุง หรือ เครื่องจักรที่ทำงานบนทางรถไฟฟ้า

ท่ที ำงานอยู่ กระแทก เฉ่ยี วชน
3) ผ้ปู ฏบิ ัติงานถูกรถไฟฟา้ ยานพาหนะซ่อมบำรงุ หรือ เคร่อื งจกั ร บนทางรถไฟฟ้าติดกัน กระแทกเฉยี่ วชน
4) ผู้ปฏบิ ตั งิ านถกู ไฟฟ้าจากระบบจา่ ยไฟฟ้าขบั เคล่ือนดดู
5) ผ้ปู ฏิบตั งิ านถูกไฟฟา้ ดดู จากเคร่ืองมือทางไฟฟ้า
6) ผปู้ ฏิบัตงิ านถกู ประแจสับรางหนบี
7) ผู้ปฏิบตั ิงานพนักงานได้รบั บาดเจ็บจากผลของภยั ธรรมชาติ เชน่ ฟา้ ผา่ พายลุ มแรง
8) รถไฟฟ้ากบั ยานพาหนะซอ่ มบำรงุ ชนกัน
9) เครือ่ งจกั ร วตั ถุ หรือเครื่องมือ ถูกรถไฟฟา้ บนทางรถไฟฟ้าติดกัน กระแทก เฉ่ียวชน
10) ระบบจา่ ยไฟฟ้าขับเคล่อื นมีการต่อเชือ่ มโดยไม่ต้งั ใจ (Bridging) ทำให้พนกั งานถกู ไฟฟา้ ดดู

ดังนั้น กระบวนการทำงานในเขตราง จะต้องมีการออกแบบและทดสอบ เพื่อให้เกิดความปลอดภัย
สูงสุดต่อผู้ปฎิบัติงาน ยานพาหนะ เครื่องจักรและอุปกรณ์ โครงสร้างทางวิ่งและราง ชีวิตและทรัพย์สิน
ของประชาชน

1.2 วัตถุประสงค์

เพื่อกำหนดมาตรฐานความปลอดภัยของ ผู้ปฏิบัติงาน ความรู้ความสามารถ ขั้นตอนวิธีการทำงาน
รวมถงึ เครอ่ื งจักร วสั ดุ อุปกรณ์ ทใี่ ชใ้ นการทำงาน บนทางรถไฟฟา้ ในระบบรถไฟฟา้ ทางหลกั ในเขตเมือง

1.3 ขอบเขต

มาตรฐานความปลอดภัยบนทางรถไฟฟ้าในระบบรถไฟฟ้าทางหลักในเขตเมือง ได้ระบุ นิยาม
และ สัญลักษณ์ หลักการความเสี่ยง รวมถึง ความรู้ความสามารถผู้ปฏิบัติงานที่เกี่ยวข้อง วิธีทำงาน ในเขต
พิกัดความปลอดภัย ทั้งในเส้นทางให้บริการและในศูนย์ซ่อมบำรุง โดยมาตรการของระบบความปลอดภัย
บนทางรถไฟฟ้า ซึ่งรวมถึง การตัดหรือการต่อกระแสไฟฟ้า การทำงานที่อยู่เฉพาะพื้นที่ หรือมีการเคลื่อนย้าย
พ้นื ทท่ี ำงาน โดยมรี ถไฟฟา้ หรอื เครอื่ งจักรทำงานอยู่ในบริเวณทางรถไฟฟ้าข้างเคียง ความเส่ียงในการเข้าออก
พื้นทท่ี ำงานบนทางรถไฟฟา้ หรอื บนทางรถไฟฟา้ ถัดไป

มขร. – C – 001 -2564 มาตรฐานการแบ่งประเภททางรถไฟ หน้า 2

นอกจากนี้ จะต้องระบุถึงข้อกำหนดการออกแบบโครงสร้างพื้นฐาน และ การจัดการความปลอดภัย
ของผู้ปฏิบัติงานระหว่างปฏิบัติหน้าที่ โดยมาตรฐานนี้จะใช้ทางรถไฟฟ้าทางหลักในเขตเมือง ซึ่งอาจจะ
ต้องมีข้อกำหนดเฉพาะเพิ่มเติมของแต่ละประเภท เช่น ทางวิ่งยกระดบั ทางวิ่งระดับพืน้ ดิน ทางวิ่งระดับ
ใต้พ้นื ดิน

2. นิยาม

สำหรับมาตรฐานความปลอดภัยบนทางรถไฟฟา้ น้ี ได้ระบนุ ยิ ามของคำศัพท์ทเ่ี กี่ยวข้องไวด้ ังนี้

1.1 อบุ ัตเิ หตุ (Accident) หมายถงึ เหตุการณ์ที่เกดิ โดยไม่ได้วางแผน หรอื ควบคุม ทำใหเ้ กดิ การบาดเจ็บ
เจ็บปว่ ย ลม้ ตาย หรอื เกดิ การสูญเสยี ต่อบุคคล หรือความเสียหายต่อวตั ถุ

1.2 เขตพิกัดความปลอดภัย (Clearance Gauge) หมายถึง พื้นที่ที่ผู้ปฏบิ ัติงาน และ เครื่องจักร ทำงานอยู่
ซึ่งสามารถเกิดอุบัติเหตุในงานด้านปฏิบัติการ หรือ ในงานซ่อมบำรุงอุปกรณ์บนทางรถไฟฟ้า หรือ ในการ
ทดสอบขบวนรถและระบบท่เี กี่ยวข้อง บนทางว่งิ ยกระดับ ทางวิง่ ระดับพ้นื ดิน ทางวงิ่ ระดับใต้พ้นื ดิน

1.3 การครอบครองพื้นที่บนทางรถไฟฟ้า (Track Possession) หมายถึง การอนุมัติปิดทาง หรือการ
ครอบครอง ส่วนของเส้นทางที่ถูกปิดกั้นจากสภาพปกติและอยู่ในสภาพปลอดภัยเพื่องานทางวิศวกรรม
หรือการจัดการเหตุการณ์ ผู้ควบคุมการเดินรถไฟฟ้าและผูป้ ฏิบัติงานที่เกีย่ วข้อง จะเป็นผู้รับผดิ ชอบในการทำ
ให้พ้นื ที่สว่ นน้อี ยูใ่ นสภาพปลอดภัยตลอดเวลา

1.4 ผู้ควบคุมการเดินรถไฟฟ้า (Line/Depot Controller: LC/DC) หมายถึง ผู้ทำหน้าที่อนุมัติปิด
และเปิดเส้นทาง เพื่อป้องกันพื้นที่ ที่ถูกครอบครอง ไม่ให้ยานพาหนะใดๆและการจ่ายกระแสไฟฟ้าเข้าไป
ในพนื้ ทที่ มี่ ผี ปู้ ฏิบัตงิ าน

1.5 ผู้ควบคุมทางวิศวกรรม (Engineering Controller: EC) หมายถึง ผู้ทำหน้าที่ควบคุมการตัด
และต่อกระแสไฟฟ้าจากระบบจ่ายไฟฟ้าขับเคล่ือน

1.6 ผู้ควบคุมพื้นที่ครอบครอง (APOSTLE / PICOP) หมายถึง บุคคลที่ได้รับการมอบหมายให้
ประสานงานกับผู้ควบคมุ การเดินรถไฟฟ้า (LC/DC) หรือผู้ควบคุมทางวิศวกรรม (EC) ในการเข้าทำงานในเขต
พกิ ดั ความปลอดภัย (Clearance Gauge)

1.7 หนว่ ยงาน หมายถึง หนว่ ยงานผูใ้ ห้บรกิ ารขนสง่ ทางราง

3. ระบบความปลอดภยั บนทางรถไฟฟ้า

3.1 ระบบการเตอื นบนทางรถไฟฟา้ (Track Warning Systems : TWS)
ระบบการเตือนบนทางรถไฟฟ้า ประกอบด้วยอุปกรณ์ที่ใช้ในการเตือนผู้ปฏิบัติงาน และผู้ควบคุม

ยานพาหนะ เพือ่ ใหท้ ราบขอบเขตพื้นทใ่ี นการทำงาน เช่น ป้าย สัญญาณไฟ เครอ่ื งกน้ั
3.2 วธิ ีการปิดก้นั (Blocking)
ในการปิดกนั้ (Blocking) มีเงื่อนไขและข้อกำหนด ดังนี้
1) พนื้ ที่ทีม่ กี ารปิดกั้นจะตอ้ งมกี ารระบุ ช่วงเวลา ตำแหนง่ และ ขอบเขต อย่างชัดเจน
2) การป้องกันขอบเขตผู้ปฏิบัติงานจะต้องมีการสื่อสาร กับผู้ควบคุมการเดินรถไฟฟ้าหรือผู้ควบคุม

ทางวิศวกรรม รวมถงึ การทวนคำส่ังก่อนปฏิบตั งิ าน

มขร. – C – 001 -2564 มาตรฐานการแบ่งประเภททางรถไฟ หน้า 3

3) ดำเนินการตามกฎความปลอดภัยทางไฟฟ้า 5 ข้อในการทำงานกับอุปกรณ์ในไฟฟ้าหรือเขตจ่าย
ไฟฟา้ ระบบรถไฟฟ้า ดงั น้ี

(1) ตัดไฟฟ้าหรอื ปลดสวิทช์วงจรไฟฟ้าขับเคลื่อนทจี่ า่ ยใหท้ างรถไฟฟ้าในเส้นทางท่ตี ้องการเข้าทำงาน
(2) ใส่กญุ แจสวทิ ช์จ่ายไฟฟา้ พร้อมแขวนป้ายเตือนการปลดสวทิ ช์ในข้อ 1
(3) ตรวจสอบว่าไม่มไี ฟฟ้าท่รี าง/สายนำไฟฟ้า (ด้วยเคร่อื งมือตรวจสอบ) ณ บรเิ วณที่ทำงาน
(4) ติดตงั้ อุปกรณ์ลัดวงจร ณ บริเวณทที่ ำงาน และสามารถมองเห็นไดด้ ้วยตา
(5) หากทำได้ใหป้ ิดกัน้ ตัวนำไฟฟ้าที่ไม่มีฉนวนหุ้มในพื้นท่ีทำงานดว้ ยการติดตง้ั ฉากกัน้ เพ่ือปอ้ งกันการสมั ผสั

๔. หลักการและขอ้ กำหนด ในการควบคุมความปลอดภยั บนทางรถไฟฟ้า

มาตรฐานนี้ กำหนดหลักการสำหรับการป้องกันความปลอดภัยบนทางรถไฟฟ้าและบริเวณจุดใกล้เคียง
โดยเน้นการปอ้ งกันความปลอดภัยในการทำงาน การลดความเส่ียงทอ่ี าจจะกอ่ ใหเ้ กิดอันตรายจากกระแสไฟฟ้า
จากรถไฟฟ้า หรือจากยานพาหนะซ่อมบำรุงที่เข้ามาในพื้นที่ครอบครองด้วยความไม่ตั้งใจ หรือ การสื่อสารท่ี
ผิดพลาด ในกระบวนการออกแบบและการจัดการมาตรการการป้องกันความปลอดภัยโดยรวมและอุปกรณ์
คมุ้ ครองความปลอดภัยสว่ นบุคคล

ดังนั้น สำหรับการป้องกันพื้นที่ปฏิบัติงานบนทางรถไฟฟ้าโดยกำหนดมาตรการป้องกันอันตราย
เช่น การปิดเพื่อครอบครองทางรถไฟฟ้าให้เป็นไปตามขั้นตอนด้านความปลอดภัยในการปฎิบัติงานและการ
เดนิ รถ ตอ้ งปฏบิ ัตดิ ังนี้

4.1 ผ้คู วบคุมพืน้ ทคี่ รอบครองและผ้ปู ฏิบัตงิ านต้องผ่านการอบรมดา้ นความปลอดภัยในการทำงานสำหรับ
การปฎบิ ตั ิงานบนทางรถไฟฟา้

4.2 หน่วยงานจัดให้มีขั้นตอนการวิเคราะห์ และประเมินความเสี่ยง รวมถึงมีมาตรการความปลอดภัย
และจัดทำบนั ทึกเป็นหลกั ฐานและตอ้ งได้รบั การตรวจสอบรับรองโดยผ้รู บั ผดิ ชอบด้านความปลอดภยั

4.3 หน่วยงานจัดให้มีขั้นตอนการอนุมัติในการครอบครองพื้นที่บนทางรถไฟฟ้าอย่างเป็นทางการก่อนเข้า
พ้ืนทป่ี ฏิบตั ิงานและคนื พน้ื ที่ เม่อื เสรจ็ งานทุกครั้ง

4.4 ผู้ปฏิบัติงานต้องได้รับการชี้แจงจากผู้ควบคุมพื้นที่ครอบครองเกี่ยวกับอันตรายในขั้นตอนการ
ปฏิบัติงานและมาตรการปอ้ งกันเพอ่ื ใหเ้ กดิ ความปลอดภัย ก่อนเร่มิ ปฏบิ ัตงิ านทุกคร้ัง

4.5 หน่วยงานต้องกำหนดให้มีการใช้งานระบบหรือเครื่องมือสื่อสารในระบบรถไฟฟ้าที่กำหนดไว้
เป็นอุปกรณ์หลัก เพื่อให้ติดต่อสื่อสารกับผู้ปฏิบัติงานได้ตลอด เช่น การแจ้งเตือนเหตุฉุกเฉิน เพื่อความ
ปลอดภัยของผู้ปฏิบัติงาน พร้อมทั้งมีอุปกรณ์บันทึกตลอดเวลาที่มีการสื่อสาร ไว้สำหรับตรวจสอบ กรณีเกิด
อุบตั เิ หตุ

4.6 เมื่อปฏิบัติงานแล้วเสร็จ จะต้องจัดเก็บ เครื่องมือ อุปกรณ์ หรือ เครื่องจักรให้เรียบร้อย ออกจาก
เส้นทางรถไฟฟา้ เพอื่ มใิ หก้ ดี ขวาง และก่อให้เกิดอันตราย

4.7 ผู้ควบคุมพื้นที่ครอบครอง จัดให้มีมาตรการป้องกันบุคคลที่ไม่เกี่ยวข้องเข้าสู่พื้นที่ปฏิบัติงานบนทาง
รถไฟฟา้

มขร. – C – 001 -2564 มาตรฐานการแบ่งประเภททางรถไฟ หน้า 4

5. การเตรยี มความพรอ้ มกรณีเกิดเหตฉุ ุกเฉนิ หรอื เหตอุ นั ตรายบนทางรถไฟฟา้

การเตรียมความพร้อมกรณเี กดิ เหตฉุ ุกเฉนิ หรือเหตุอนั ตรายบนทางรถไฟฟ้า ให้ดำเนินการดังน้ี
5.1 จัดทำแผนฉุกเฉินเพื่อเตรียมความพร้อม และจัดให้มีการฝึกซ้อมเป็นประจำ เพื่อรองรับสถานการณ์
เหตฉุ ุกเฉนิ ที่อาจเกดิ ข้ึนบนทางรถไฟฟ้า
5.2 เมื่อเกิดเหตุฉุกเฉินบนทางรถไฟฟ้าให้ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องดำเนินการ ตามคู่มือการจัดการเหตุฉุกเฉิน
ของผู้ใหบ้ ริการระบบรถไฟฟ้า
5.3 มีกระบวนการเข้าตรวจสอบพื้นที่เกิดเหตุ โดยผู้ที่เกี่ยวข้องร่วมกับหน่วยงานที่กำกับดูแลด้านความ
ปลอดภัย และจัดทำรายงานระบุสาเหตุที่เกิดเหตุฉุกเฉินบนทางรถไฟฟ้า เพื่อเสนอต่อหน่วยงานที่กำกับดูแล
ดา้ นความปลอดภัย