โขน

โขน
โขน
โขน

โขน 1













































ี่
ทมาของโขน




ิ

ู

ี
ั้
ี่
โขน เปนศลปะการแสดงชนสงของไทยทมความ โขนเปนจดศนยรวมของศาสตรและศลปหลากหลาย
ุ

ู

ิ



ิ
ั

ึ่
ิ


ิ
สงางาม อลงการและออนชอย การแสดงประเภทหนงท ี่ แขนงเชน วรรณกรรม วรรณศลป นาฏศลป คตศลป 
ี
ิ
ิ
ี่
ิ
ใชทารําตามแบบละครใน แตกตางเพยงทารําทมการเพม หตถศลป โดยนําเอาวธเลนและการแตงตวบางชนดมาจาก


ั
ี



ั
ิ่

ี

ี
ื่

ี่
ิ
ี่
ี

ู

ั

ี่

ตวแสดง เปลยนทํานองเพลงทใชในการดําเนนเรองไม  การเลนชกนาคดกดําบรรพ มทาทางการตอสทโลดโผน ทารํา
ั
ึ

ั้

ี่




ู
ั

ั
ั

ื่
ื
เหมอนกบละคร แสดงเปนเรองราวโดยลําดบกอนหลง ทาเตนเชน ทาปฐมในการไหวครของกระบกระบอง รวมทง
ิ



เหมอนละครทกประการ ซงไมเรยกการแสดงเหลานวา การนําศลปะการพากย การเจรจา หนาพาทยและเพลงดนตร ี
ื
ี


ึ่
ุ

ี้

ั
ั
ี
ี
ั้
ั
ิ


ละครแตเรยกวาโขนแทน มประวตยาวนานตงแตสมย เขามาประกอบการแสดง ในการแสดงโขน ลกษณะสําคญอย ู
ั


ั

ึ่
ื่
ู
ั้
ุ
ี่
ุ
ี
ุ
ู
กรงศรอยธยาจากหลกฐานจดหมายเหตลาลแบร  ทผแสดงตองสวมหวโขน ซงเปนเครองสวมครอบหมตงแต 
ุ
ั
็

ู
ึ
ู
ี
ิ
ั
ั
ั่
็
ู
เอกอครราชทตฝรงเศสในสมยสมเดจพระนารายณ  ศรษะถงคอ เจาะรสองรบรเวณดวงตาใหสามารถมองเหน


ั
ั



มหาราช ไดมการกลาวถงการแสดงโขนวา เปนการเตน แสดงอารมณผานทางการรายรํา สรางตามลกษณะของตว


ึ
ี



ั้
ั
ั


ิ
ั

ั
ี
ออกทาทาง ประกอบกบเสยงซอและเครองดนตรประเภท ละครนน ๆ เชน ตวยกษ ตวลง ตวเทวดา ฯลฯ ตกแตงดวยส ี

ี
ื่
ั


ี
็


ั
ั
ั



ู
ตาง ๆ ผแสดงจะสวมหนากากปดบงใบหนาตนเองและ ลงรกปดทอง ประดบกระจก บางกเรยกวาหนาโขน

ถออาวธ
ุ
ื

โขน 2















































ั

ุ
ั
ั
ั
ิ์
ั
ั

ั
ี
ื่
ี

ในสมยโบราณ ตวพระและตวเทวดาตางสวมหวโขนในการ เรองรามเกยรตปจจบนสํานกการสงคตทําหนาท ี่
ั

ั
ี
ิ
ุ
ี
แสดง ตอมาภายหลงมการเปลยนแปลงไมตองสวมหวโขน ดําเนนการดานนาฏดรยางคศลปในงานพระราชพธ รฐพธ ี


ั
ิ
ิ
ี่

ิ
ิ

ิ
ี

ั
คงใชใบหนาจรงเชนเดยวกบละคร แตงกายแบบเดยวกบ และพธการตางๆ ตามจารตประเพณ และรวมองคความร ู
ั
ี

ี
ิ


ี

ี

ั

ั
ั
ิ

ละครใน เครองแตงกายของตวพระและตวยกษในสมย ดานนาฏดรยางคศลป โดยการ ศกษา คนควา วจย และ
ั
ิ

ื่
ั



ุ
ึ
ิ
ึ่

ี



ิ
ุ
ั
ุ
ี
ั

ิ
ึ่
ี

ื้
ี
ั
โบราณมกมสองสคอ สหนงเปนสเสอ อกสหนงเปนสแขน อนรกษ สงเสรม สนบสนน ใหบรการ และฝกอบรมแก 
ี
ื
ี
ี
โดยสมมตแทนเกราะ เปนลายหนนประเภทลายพม หรอ หนวยงานอนทงภาครฐ และเอกชนทดําเนนงานศลป

ุ
ิ
ื
ิ
ื่
ั้
ิ
ั

ี่
ุ
ุ
ิ
ิ
ั
ี่

ื่

ั

ั

ั

ุ

ลายกระจงตาออย สวนเครองแตงกายตวลงจะเปนลายวง วฒนธรรม ดานนาฏดรยางคศลป และดําเนนการเกยวกบ
ิ
ิ
ิ
ุ
ิ

ทกษณาวรรต โดยสมมตเปนขนของลงหรอหม ดําเนนเรอง กจการ โรงละครแหงชาต สงกดกรมศลปากร กระทรวง
ื
ั
ื่
ี
ั
ิ

ิ
ิ
ิ
ิ
ั
ี
ั
ดวยการกลาวคํานําเลาเรองเปนทํานองเรยกวาพากยอยาง วฒนธรรม และ สถาบนบณฑตพฒนศลปมหนาทหลกใน
ี

ั
ิ

ิ
ั

ื่
ั
ั






ี่
ึ่
ั
ิ
ึ่

ี
ี่




ั

ี
หนง กบเจรจาเปนทํานองอยางหนง ใชกาพยยานและกาพย  การสบทอดการฝกหดโขน และกรมศลปากร มหนาทใน
ื
ฉบง โดยมผใหเสยงแทนเรยกวาผพากยและเจรจา มตน การจดการแสดง

ี
ั
ู

ี

ี
ั
ี

ู


ื่



ี
เสยงและลกครองบทใหใชวงปพาทยเครองหาประกอบการ
ู

ู
แสดง

โขน 3




ลกษณะของโขน
ั





ั
ั
ู
ี่
ู
ั
ุ
ี
โขน มลกษณะสําคญอยท ผแสดงตองสวมหวโขนหมดทกตว ยกเวนตวนาง พระ และเทวดา ในสมยโบราณตวพระและ
ั
ั
ั
ั


ู
ั
ี
ั



ั
ั
็
ตวเทวดา กสวมหว ภายหลงจงเปลยนแปลงใหตวพระ และตวเทวดาไมตองสวมหว คงใชหนาของผแสดงเชนเดยวกบละคร
ั
ึ

ี่
ั
ั







ตวพระ ตวนาง
ั
ั

































ั
ั
ั
ตวยกษ  ตวลง
ิ

โขน 4




ประเภทของโขน




ี



ุ
ั
ั
ู
ึ



ี่
โขนเปนการแสดงทไดรบความนยมมาโดยตลอด ตงแตในอดตจนถงปจจบน มกนยมแสดงเปนมหกรรมบชาเจานาย
ั
ิ
ิ
ั้
ชนสงเชน แสดงในงานถวายพระเพลงพระบรมศพหรอพระศพ แสดงเปนมหรสพสมโภชเชน ในงานพระราชพธบรมราชาภเษก
ู

ั้

ิ
ื
ิ

ิ
ี
ื
ิ
ั่
ั
ื่

ี
ิ
และแสดงเปนมหรสพเพอความบนเทงในโอกาสทว ๆ ไป นยมแสดงเพยง 3 ประเภทคอ โขนกลางแปลง โขนหนาจอและ

ั่
ั
ั้
ั


ื่
ื
ี่
ิ


ี
โขนฉาก สําหรบโขนนงราวหรอโขนโรงนอกไมนยมจดแสดง เนองจากเปนการแสดงโขนทมแตบทพากยและบทเจรจาเทานน


ไมมบทรอง ใชราวไมกระบอกแทนเตยงสําหรบนง และโขนโรงในซงเปนศลปะทโขนหนาจอนําไปแสดง แตเดมไมมองค 



ั่
ี
ี
ึ่


ี่
ี


ิ
ิ
ั

ี
ิ
ี
ื่

ั
ั
ประกอบจํานวนมาก ตอมาภายหลงเมอมความตองการในการแสดงมากขน โขนจงมววฒนาการพฒนาเปนลําดบ แบงเปน 5
ึ้
ึ
ั

ั


ประเภทคอ
ื
1.โขนกลางแปลง
ี




โขนกลางแปลงเปนการเลนโขนกลางแจง ไมมการ
สรางโรงแสดง ใชภมประเทศและธรรมชาตเปนฉากในการ


ิ
ิ
ู

ู
ิ
แสดง ผแสดงทงหมดรวมทงตวพระตองสวมหวโขน นยม
ั้
ั้

ั
ั

ิ
ั
แสดงตอนยกทพรบ ววฒนาการมาจากการเลนชกนาค
ั
ั
ี

ึ

ดกดําบรรพเรองกวนนํ้าอมฤตทใชเลนในพธอนทราภเษก
ิ
ิ
ิ
ี่
ื่

ิ
ี
ุ
ี
ี
ั
ปรากฏในกฎมณเฑยรบาลสมยกรงศรอยธยา โดยนําวธการ
ุ
แสดงคอการจดกระบวนทพและการเตนประกอบหนาพาทย 

ั
ั
ื

ื่
ึ

ั


ั



ี
มาใช แตเปลยนมาเลนเรองรามเกยรตแทน มการเตน แลวประสมโรงเลนกนกลางแปลง เลนเมอศกทศกณฐยก
ื่

ี

ี่
ิ์
ิ
ั
ั
ั
ิ
ุ
ั

ั



ประกอบหนาพาทยและอาจมบทพาทยและเจรจาบาง ทพกบสบขนสบรถ โขนวงหลงเปนทพพระราม ยกไปแต 

ี
ั
ั

ั

ั



แตไมมบทรอง ทางพระบรมมหาราชวง โขนวงหนาเปนทพทศกณฐ ยกออก

ี
ั


ั

ั
็
ุ
ื่
เมอ พ.ศ. 2339 ในสมยของพระบาทสมเดจพระพทธ จากพระราชวงบวรฯ มาเลนรบกนในทองสนามหนา
ั
ี

ี่
ั

ยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 มการเลนโขนในงาน พลบพลา ถงมปนบาเหรยมรางเกวยนลากออกมายงกนดง
ิ
ี
ั
ี่
ุ
ี

ั
ึ
ั่

ฉลองอฐสมเดจพระปฐมบรมชนกาธราช โดยโขนวงหนาเปน สนนไป"
ิ
ั

ั
็
ิ

ั
ทพทศกณฐฝายลงกา และโขนวงหลงเปนทพพระรามฝาย

ั

ั

ั
ั
ั
พลบพลา แลวยกทพมาเลนรบกนในทองสนามหนาพลบพลา
ั
ั


ั
ั

ั

ดงปรากฏในพระราชพงศาวดารความวา "ในการมหรสพ
ั
ั้
ิ
ั้
ั้
ั

สมโภชพระบรมอฐครงนน มโขนชกรอกโรงใหญ ทงโขนวง
ั
ี
ั
หลงและวงหนา
ั


โขน 5




ประเภทของโขน





ั่
2.โขนนงราว 3.โขนโรงใน





การแสดงโขนนงราวหรอเรยกอกอยางวาโขนโรงนอก

ื
ั่
ี
ี

ิ
ั
ี่

ววฒนาการมาจากโขนกลางแปลง เปนโขนทแสดงบนโรงท ี่

ุ
ั
ั
ึ้
ปลกสรางขนสําหรบแสดง ตวโรงมกมหลงคาคมกนแสงแดด
ั
ี
ั
ู
ั
ู

ี
ี
ี
และสายฝน ไมมเตยงสําหรบผแสดงนง มเพยงราวทําจาก
ั
ั่
ี

ไมไผวางพาดตามสวนยาวของโรงเทานน มชองใหผแสดง
ั้


ู

ี


ี่
ั
ั
ื
ี


ั
ในบทของตวพระหรอตวยกษ ทมตําแหนงและยศถา
ุ
ิ
ิ


บรรดาศกด สามารถ เดนวนไดรอบราวซงสมมตใหเปนเตยง
ิ์
ึ่
ี
ั


ิ
ื
ั

ั
ี่

ู
ั
ในสวนผแสดงทรบบทเปนเสนายกษ เขนยกษ เสนาลงหรอ

ิ
ั่
ื้
เขนลง คงนงพนแสดง ตามปกต ิ
ิ
ี่

มการพากยและเจรจา ไมมบทขบรอง วงปพาทย  โขนโรงในเปนโขนทนําศลปะการแสดงของละครใน

ั

ี


ี
ั
ั
ั




บรรเลงเพลงหนาพาทยเชน กราวใน กราวนอก ฯลฯ ในการ เขามาผสมผสานระหวางโขนกบละครใน ในรชสมยพระบาท

ุ

ั
ี่
ุ
็
ื่

แสดงใชปพาทยสําหรบบรรเลงเพลงถงสองวง เนองจากตอง สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 และ


ึ
ั

็
ั
ั
ี่
ั้
ิ

ุ




บรรเลงเปนจํานวนมาก โดยตําแหนงของปพาทยตวแรกจะ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 รวมทงม ี
ั
ั
ั

ี
ั

ั
ุ

ั
ิ
ั

ี่
ั้

ั้
ู
ตงอยบรเวณหวโรง ตําแหนงของปพาทยตวทสองจะตงอย ู ราชกวภายในราชสํานก ชวยปรบปรงขดเกลาและประพนธบท

ิ่


ี
ิ

บรเวณทายโรง และกลายเปนทมาของการเรยกวา "วงหว พากย บทเจรจาใหมความคลองจอง ไพเราะสละสลวยมากยง

ี่

ั
ี
ึ้





และวงทายหรอวงซายและวงขวา" ขน โดยนําทารําทาเตน และบทพากยเจรจาตามแบบโขนมา

ื
ิ
ั
ั
ุ


ั
ผสมกบการขบรอง เปนการปรบปรงววฒนาการของโขน
ั

ในการแสดงโขนโรงใน ผแสดงเปนตวพระ ตวนาง
ั
ั
ู
ิ่

ี
และเทวดา เรมทจะไมตองสวมหวโขนในการแสดง มการ
ั
ี่

ั

พากยและเจรจาตามแบบฉบบของการแสดงโขน นําเพลงขบ
ั
ิ
ิ

รองประกอบอากปกรยาอาการของตวละคร และเปลยนมา
ั
ั
ี่

ี
แสดงภายในโรงแบบละครในจงเรยกวาโขนโรงใน มปพาทย 

ึ
ี

ั
ี่
ุ
บรรเลงสองวง ปจจบนโขนทกรมศลปากรนําออกแสดงนน ใช 
ั้
ิ
ิ

ึ่
ศลปะการแสดงแบบโขนโรงในซงเปนการแสดงระหวางโขน

กลางแปลงและโขนหนาจอ


โขน 6




ประเภทของโขน






4.โขนหนาจอ 5.โขนฉาก






โขนหนาจอเปนโขนทแสดงหนาจอหนงใหญ ซงใช 
ี่



ึ่
ั
ื
ั

ั
ุ
สําหรบแสดงหนงใหญหรอหนงตะลง โดยผแสดงโขนออกมา
ู
ั
ิ

ั
ั
ั
ุ
ี่
ั
ั
แสดง สลบกบการเชดตวหนง ทฉลแกะสลกเปนตวละครใน
ั
ิ
ิ
ื่
ั


ั
ี
เรองรามเกยรตอยางสวยงามวจตรบรรจง เรยกวา "หนงตดตว
ิ
ี
ิ์
โขน"
ึ้
ี่

ิ
โขนฉากเปนการแสดงโขนทถอกําเนดขนครงแรก ใน
ั้
ื
ั
สมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ี่
ู
ั
ั


ุ
็
ั
ี
5 โปรดใหมการจดฉากในการแสดงแบบละครดกดําบรรพ 

ึ
ประกอบตามทองเรอง แบงเปนฉากเปนองกเขากบเหตการณ 

ื่

ั

ุ



และสถานท จงเรยกวาโขนฉาก ปจจบนการแสดงโขนของ

ี

ุ
ึ
ั
ี่
ั
ั

กรมศลปากร นอกจากจะแสดงโขนโรงในแลว ยงจดแสดง
ิ
ั

ู

ุ
ี
โขนฉากควบคกนอกดวยเชน ชดปราบกากนาสร ชดมยราพณ 
ุ
ั
ู
ั
ิ

ซงในการเลนหนงใหญ จะมการเชดหนงใหญอยหนาจอผาขาว สะกดทพ ชดนางลอย ชดนาคบาศ ชดพรหมาสตร ชดศกวรญ
ี

ึ่

ั

ู

ึ
ุ

ุ
ั
ุ
ุ
ุ
ิ
ิ
ั

ี


แบบจอหนงใหญ ยาว 7 วา 2 ศอก รมขอบจอใชผาสแดงและ จําบง ชดทําลายพธหงนํ้าทพย ชดสดาลยไฟและปราบ
ิ
ี
ุ
ั
ุ
ี
ุ
ุ
ิ

็
ิ
ั
สนํ้าเงนเยบตดกน ใชเสาจํานวน 4 ตนสําหรบขงจอ ปลายเสา บรรลยกลป ชดหนมานอาสา ชดพระรามเดนดงและชด

ึ

ั
ี
ิ
ิ

ุ
ั
ั
ุ
ุ
ุ
ั
ั
แตละดานประดบดวยหางนกยงหรอธงแดง มศลปะสําคญในการ พระรามครองเมอง

ื

ี
ู

ิ
ื
ี
แสดงคอการพากยและเจรจา ใชเครองดนตรปพาทยประกอบ

ื



ื่
ี
ิ
ั
ุ
ึ่
ู
การแสดง ผเชดตวหนงจะตองเตนตามจงหวะดนตรและลลา ซงในการแสดงโขนทกประเภท มววฒนาการมา
ิ
ี
ั

ั
ี

ั
ู
ุ
ั้

ั
ุ
ี
ิ

ั
ึ
ทาทางของตวหนง ยาวนานตงแตสมยอยธยาจนถงปจจบน รปแบบและวธการ

ั
ั
ั
ี่
แสดงของโขนไดมการปรบเปลยนไปตามยคตามสมย
ี

ั
ุ
ั
ู

แตคงรปแบบและเอกลกษณเฉพาะของการแสดงเอาไว 

เรยกวา โขนนอกตํารา ไดแก โขนสด โขนนอนโรง โขน
ี



หนาไฟ และโขนชกรอก

ั

โขน 7




หวโขน
ั




ี
ู
ศกษาเรยนรภมหลงและประวตความเปนมาของตวละครยกษ 
ึ
ู

ั
ั
ิ
ิ
ั
ั
ั
หวโขนจําแนกตามใบหนา แตละตวอยางละเอยด เพอใหสามารถปนหวโขนใหมลกษณะ

ื่

ั

ั

ี

ั
ี


ี
ิ
ี่
ั
ั
ุ
ึ่

ั
ใกลเคยงกบตวละครมากทสดเชน ทศกณฐซงลกษณะนสยตาม

ั
ั

ื่
ึ
ุ
เนอเรองทดราย โกรธงาย มสบหนาสบมอและมฤทธมาก จง
ี่
ื้
ิ

ี
ื
ิ
ิ์

ี
ั
ึ
ี่
ั
ึ


ื


การจําแนกตามใบหนาของโขน เปนการจําแนกหนา เลอกเอาลกษณะความโหดราย หนาตาถมงทงทเปนเอกลกษณ 


ั
ี
ั
ของหวโขนจํานวนมากออกจากกน แบงเปน 2 ประเภทไดแก  มาใช นํามาเขยนสและระบายสสนเขยนลงบนใบหนาของทศ


ี


ั

ี
ี
ั
หนามนษย หนาเทวดาและหนาอมนษย ในสวนของหนามนษยฯ กณฐ หรอพเภกทมลกษณะนสยไมดราย เปนยกษฝายด ไมม ี
ั


ุ



ุ


ี

ั
ี

ี่

ุ
ื


ั
ิ

ิ


ุ

ิ์
ุ
ึ


ู
ี
ี
ิ

ั
ชางทําหวโขนจะนยมปนเคาโครงหนาใหมลกษณะละมาย ฤทธเดชมาก การเขยนสและระบายบนใบหนาจงแลดไมดราย


ั



ี
ั



ี
็
ี

คลายคลงกบมนษย มความแตกตางเพยงเลกนอยตรงบรเวณห ู มากนก
ึ
ุ
ั
ิ

ั
ดวงตา จมกและปาก ซงจะปนออกมาเปนลกษณะกลาง ๆ ไม 
ึ่
ู

ุ
ื

ุ

เหมอนกบรปหนาของหนและมนษยจรงมากนก ดงนนใบหนา หวโขนจําแนกตามสหนา สกาย
ิ
ู
ั
ั้

ั
ั
ั

ี
ี

ั

ั
ุ
ี
ของหวโขนประเภทหนามนษยฯ จะมเคาโครงหนาเหมอนกนทก


ุ
ื
ุ
ุ

ั
ู

ี
หว นยมเขยนระบายสสนบนใบหนาใหยมแยมอยในหนาดวย มงกฎและอาวธ


ี
ิ
ิ้

ั


ั

ั
ึ้
อารมณราเรง วาดเสนโคงกลบขนบรเวณสวนปากกบไพรหนวด
ิ
ิ


ี
ี
ั

ั
ึ้




็
ั้
ดวงตาทงสองขางโคงงอนขน สามารถมองเหนไดอยางชดเจน การจําแนกหวโขนตามสของสกายและใบหนา
ู




ื่
ื่

ั
ึ
ในหนาของฤๅษ ี เปนการแกปญหาของชางทําหวโขน เพอใหสามารถรถงชอ

ั
ั
ู

รปแบบและเครองประดบของหวโขนแตละตวทมเปนจํานวน

ี่
ื่
ั
ี

ื้
ี
ั

มาก ดวยการเขยนระบายสพนลงบนสวนใบหนาของหวโขน

ี

ี่
ุ
ื่

เพอใหแยกแยะไดงายขนเชน พญาวานรทสวมมงกฎยอด
ึ้


ี

ั
ี

ั
เหมอนกน แตแตกตางกนเพยงสของใบหนาเชน พญาวานรท ี่


ื
ี

ี
ื


สวมมงกฏยอดบด ถาใบหนาสเขยวสดคอพาล แตถาเปนสขาบ

ั
ี
ุ

ี
ุ
ื
คอทาวมหาชมพ หรอสแดงชาดคอสครพ เปนตน สําหรบสท ี่
ี
ี
ั
ื
ี
ื


ู

ี
ั
ี
ี

ื
ใชระบายสหนาของหวโขนเชนสดํา สเหลอง สขาว สแดงและ
ี


ี
ี

ั้
ั

ี
ี

สครามหรอเรยกวาสเบญจรงค ในการระบายสนน เปนทกษะ
ื
ี
ความรและความสามารถเฉพาะตวของชางทําหวโขนแตละคน
ั


ั
ู
ู
ั
ิ

ั
ซงมกหวงแหนวชาความรและเกบเปนความลบ ไมยอม

็
ึ่



ิ

ิ
ึ่
ู
ั้
ี

ื่

ถายทอดวชาใหแกผอนนอกจากลกศษยเทานน ซงสตาง ๆ ท ี่
ู
ั
ิ


ั
ื้



สําหรบหนาอมนษย สวนใหญจะเปนหนายกษ ปนเคาโครงจาก นยมใชระบายลงบนพนใบหนาของหวโขนแตละตว






ั
ั
ุ



ใบหนามนษยทว ๆ ไปเชนเดยวกบหนามนษยฯ ในการปน
ั่
ี

ุ
ั
ุ




ุ


หวโขนหนาอมนษยนน ชางทําหวโขนจะตองมความชํานาญ
ั

ี
ั
ั้

โขน 8




หวโขน
ั




ี
ู
ศกษาเรยนรภมหลงและประวตความเปนมาของตวละครยกษ 
ึ
ู

ั
ั
ิ
ิ
ั
ั
ั
หวโขนจําแนกตามใบหนา แตละตวอยางละเอยด เพอใหสามารถปนหวโขนใหมลกษณะ

ื่

ั

ั

ี

ั
ี


ี
ิ
ี่
ั
ั
ุ
ึ่

ั
ใกลเคยงกบตวละครมากทสดเชน ทศกณฐซงลกษณะนสยตาม

ั
ั

ื่
ึ
ุ
เนอเรองทดราย โกรธงาย มสบหนาสบมอและมฤทธมาก จง
ี่
ื้
ิ

ี
ื
ิ
ิ์

ี
ั
ึ
ี่
ั
ึ


ื


การจําแนกตามใบหนาของโขน เปนการจําแนกหนา เลอกเอาลกษณะความโหดราย หนาตาถมงทงทเปนเอกลกษณ 


ั
ี
ั
ของหวโขนจํานวนมากออกจากกน แบงเปน 2 ประเภทไดแก  มาใช นํามาเขยนสและระบายสสนเขยนลงบนใบหนาของทศ


ี


ั

ี
ี
ั
หนามนษย หนาเทวดาและหนาอมนษย ในสวนของหนามนษยฯ กณฐ หรอพเภกทมลกษณะนสยไมดราย เปนยกษฝายด ไมม ี
ั


ุ



ุ


ี

ั
ี

ี่

ุ
ื


ั
ิ

ิ


ุ

ิ์
ุ
ึ


ู
ี
ี
ิ

ั
ชางทําหวโขนจะนยมปนเคาโครงหนาใหมลกษณะละมาย ฤทธเดชมาก การเขยนสและระบายบนใบหนาจงแลดไมดราย


ั



ี
ั



ี
็
ี

คลายคลงกบมนษย มความแตกตางเพยงเลกนอยตรงบรเวณห ู มากนก
ึ
ุ
ั
ิ

ั
ดวงตา จมกและปาก ซงจะปนออกมาเปนลกษณะกลาง ๆ ไม 
ึ่
ู

ุ
ื

ุ

เหมอนกบรปหนาของหนและมนษยจรงมากนก ดงนนใบหนา หวโขนจําแนกตามสหนา สกาย
ิ
ู
ั
ั้

ั
ั
ั

ี
ี

ั

ั
ุ
ี
ของหวโขนประเภทหนามนษยฯ จะมเคาโครงหนาเหมอนกนทก


ุ
ื
ุ
ุ

ั
ู

ี
หว นยมเขยนระบายสสนบนใบหนาใหยมแยมอยในหนาดวย มงกฎและอาวธ


ี
ิ
ิ้

ั


ั

ั
ึ้
อารมณราเรง วาดเสนโคงกลบขนบรเวณสวนปากกบไพรหนวด
ิ
ิ


ี
ี
ั

ั
ึ้




็
ั้
ดวงตาทงสองขางโคงงอนขน สามารถมองเหนไดอยางชดเจน การจําแนกหวโขนตามสของสกายและใบหนา
ู




ื่
ื่

ั
ึ
ในหนาของฤๅษ ี เปนการแกปญหาของชางทําหวโขน เพอใหสามารถรถงชอ

ั
ั
ู

รปแบบและเครองประดบของหวโขนแตละตวทมเปนจํานวน

ี่
ื่
ั
ี

ื้
ี
ั

มาก ดวยการเขยนระบายสพนลงบนสวนใบหนาของหวโขน

ี

ี่
ุ
ื่

เพอใหแยกแยะไดงายขนเชน พญาวานรทสวมมงกฎยอด
ึ้


ี

ั
ี

ั
เหมอนกน แตแตกตางกนเพยงสของใบหนาเชน พญาวานรท ี่


ื
ี

ี
ื


สวมมงกฏยอดบด ถาใบหนาสเขยวสดคอพาล แตถาเปนสขาบ

ั
ี
ุ

ี
ุ
ื
คอทาวมหาชมพ หรอสแดงชาดคอสครพ เปนตน สําหรบสท ี่
ี
ี
ั
ื
ี
ื


ู

ี
ั
ี
ี

ื
ใชระบายสหนาของหวโขนเชนสดํา สเหลอง สขาว สแดงและ
ี


ี
ี

ั้
ั

ี
ี

สครามหรอเรยกวาสเบญจรงค ในการระบายสนน เปนทกษะ
ื
ี
ความรและความสามารถเฉพาะตวของชางทําหวโขนแตละคน
ั


ั
ู
ู
ั
ิ

ั
ซงมกหวงแหนวชาความรและเกบเปนความลบ ไมยอม

็
ึ่



ิ

ิ
ึ่
ู
ั้
ี

ื่

ถายทอดวชาใหแกผอนนอกจากลกศษยเทานน ซงสตาง ๆ ท ี่
ู
ั
ิ


ั
ื้



สําหรบหนาอมนษย สวนใหญจะเปนหนายกษ ปนเคาโครงจาก นยมใชระบายลงบนพนใบหนาของหวโขนแตละตว






ั
ั
ุ



ใบหนามนษยทว ๆ ไปเชนเดยวกบหนามนษยฯ ในการปน
ั่
ี

ุ
ั
ุ




ุ


หวโขนหนาอมนษยนน ชางทําหวโขนจะตองมความชํานาญ
ั

ี
ั
ั้

โขน 9




หวโขน
ั


























ุ
หนมาน-พญาวานร




ี้
ี้
ี
ั
ั

ั
ี
ี
ั
ั
ลกษณะหวโขน หนาวานรปากอาสขาวผองหวโลนสวมมาลยทองมเขยวแกวอยกลางเพดานปากนอก จากนยงมการทําหนงโขน

ู

ั

ื่

ี
ิ์

็
ี่
ั




ิ
ี

ี
ื
ุ
หนาหนมานอหลายแบบ คอตอนแผลงฤทธมหนา เปนหนาปกตหนาและมหนาเลกหนาทดานหลงตอนทารองเครองอาสา

ี


ั
พระรามลอลวง ทศกณฐสวมมงกฎยอดชยตอนออกบวชสวมชฎายอดฤๅษนอกจากนยงมการทําหนาหนมานเปนหนามกอกดวย

ั
ี้

ุ
ี

ี
ั
ุ

ุ
สครพ-พญาวานร
ุ
ี
ั

ี
ี

ั
ั
ลกษณะหวโขน หนาวานรหากอาสแดง หรอสแดงชาด สวมชฎายอดบด (บางแหงวาชฎายอดเดนหน)

ิ
ื

ั

ตามประวตกลาววาเปนโอรสพระอาทตยกบนางกาลอจนาตองคําสาปจากฤๅษโคดมเชนเดยวกบพญากากาศ บทบาทสําคญ คอ
ี



ิ
ั
ั

ี

ื
ั
ิ
ั
ุ
ึ่

อาสาทําใหเขาพระสเมรซงเอยงดวยรามสรจบอรชนฟาดใหตงตรงดงเดม

ุ
ู
ั้
ั
ิ
ั
ุ


โขน 10




หวโขน
ั


























ู
ชามพวราช




ี่
ู
ี


ั
ุ
ี
ี
ั
ี

ื่

ั
ั


ลกษณะหวโขน หนาวานรปากอาสแดงชาด สวมมงกฎชย ในตอนทแปลงกายเปนหมมชอวา ชมพหม หวโขนทําเปนหนาหม ี
ั


ิ

ี
ี้
ิ
สวมเทรดยอดนํ้าเตา ตามประวตกลาววาพญาวานรนมกําเนดจาไมไผซงผดขนขณะฤๅษสขวฒนบําเพญณาน ฤๅษไดนําไป
ุ
ุ
ึ้
ี
ั

็
ิ

ึ่
ี


ื่
ู

ั

ถวายพระอศวร ทรงนําไปทําธน ครนโกงธนหกเปน ๒ ทอน ตนธนเกดเปนพญาอสรชอเวรมภ ปลายธนเกดเปนพญาวานรชอ
ิ

ื่
ิ
ิ
ู
ั
ู

ั้
ู


ู
ิ
นลเกสรหรอชามพวราช
ู
ื
นลพล
ั
ิ
ุ

ั


ิ
ึ่


ลกษณะหวโขน หนาวานรปากอาสนํ้ารก หรอสดําขลบ หวโลน สวมมาลยทอง เปนบตรพระกาลซงพระอศวรประทานใหไป
ั
ั
ี
ี
ั
ั
ั
ื
ิ์
ู
ุ

ื
ู

ุ

ั
ิ
ิ

ู
ื
ี
ื่
ู

อยชวยกจการบานเมองของทาวมหาชมพ บทบาทของนลพทในเรองรามเกยรต เปนผคมวานรเมองชมพจองถนนขามกรง
ุ
ึ่
ี
ื
ิ
ั


ลงการวมกบหนมาน ซงคมวานรเมองขดขน เกดทะเลาะววาทกน พระรามลงโทษใหไปรกษาเมองขดขน โดยสงเสบยงให 
ุ
ี
ื
ิ
ิ
ั
ิ

ั
ี
ิ์
็
ื

กองทพเดอนละครง อาสาเปนทพหนาครงกบฏกรงลงกา เสดจศกไดศกดเปนพญาอภยพทวงศอปราชเมองชมพ ู

ึ
ั
ั
ั

ุ


ั้
ุ
ั
ื
ั
ั้

โขน 11




หวโขน
ั



























ั
พญายกษทศกณฐ 
ั
ลกษณะหวโขน ทําเปนหนายกษ 3 ชน คอ ชนแรกมหนาปกต 1 หนา และมหนาเลก ๆ เรยงกน 3 หนา ตรงทายทอง ชนท 2

ี
ั


ิ
ั้
ั



ั้
ื
ั้
ี
ั

ี่
็

ั
ี
ี
ี

ั





ุ

ั
ั้




็

ทําหนาเปนหนาเลก ๆ 4 หนา เรยงสดาน ชน 3 ทําเปน หนาพรหมดานหนา หนายกษดานหลง ปากแสยะตาโพลง สวมมงกฎ
ื

ั่

ิ
ยอดขย หนาทศกณฐม 3 ส คอ ปกตใชหนาสเขยว ตอนนงเมองใชหนาสทอง และมทําหนาสนํ้ารกยงไมมปรากฏใชใน การ
ี
ี

ั
ี

ี

ั

ั


ี
ี
ี

ั
ื
ี
ั้
ั
แสดง นอกจากนยงมหวโขนทศกณฐแปลงเปนพระอนทรในการรบครงสดทาย ลกษณะทําเปนหนาพระ 3 ชน สเขยว มเขยว
ิ


ี
ุ
ั้

ี
ี
ี

ั

ั

ั
ี้
ี้

ึ้
ั
ี
ื
ั
ั
ั
ี
ั
ั
ึ่
ั


ซงเปนหวโขนเพยงหวเดยวในเมองไทยมประดษฐขนในสมยรชการท 2 และยง มหวโขนหนาทศกณฐททําดวยทองแดงปด
ี่
ิ


ี
ี่
ี

ั
ทองประดบกระจกอก 1 หว
ั
ี
ั
นางสํามนกขา


ั

ิ
ั
ู
ี
ั
ื่
ี
ิ

นางสํามนกขา เปนยกษ กายสเขยว เปนนองรวมมารดาคนสดทองของทศกณฑ สามชอชวหา ตอมาชวหาถกทศกณฑขวางจกร



ั

ุ

ี
ั

ั


ี

็
ตดลนขาดถงแกความตาย นางสํามนกขาจงเปนมาย มความวาเหว ออกเทยวไปจนไดพบพระราม นางเหนพระรามรปงามก ็
ิ้
ึ


ั
ึ
ี่

ู
ื

ึ

ั

ึ
นกรกอยากไดเปนคครอง ถงกบตบตนางดวยความหงหวง จงถกพระลกษณตดห จมก มอและเทาแลวไลไป นางสํามนกขาก

ึ
ั
ั
ึ


ั
ั
ู
ู

ู
ี
ู
ึ
ู

ี่
ั้

ั
ี
ั
ู
ี


ู
ลบไปฟองพชาย คอ ทษณ ขร และตรเศยร วาถกพระรามขมเหง แตยกษทง 3 ตน กถกพระรามสงหาร นางสํามนกขาจงไป
ั
ั
ื

็


ึ

ั
ี


ั
หาทศกณฑ ชมโฉมนางสดาใหฟง จนทศกณฑนกอยากไดเปนชายา จนกระทงไปลกพานางสดามา
ี
ั่


ั

โขน 12




ั
หวโขน


























พเภก
ิ


ั

ุ
ี

ื
ิ

ิ
ิ
ื่
ุ

ุ
ั
ิ


ั
พเภก คอ เทพบตรเวสสญาณ จตลงมาเกดเพอชวยพระรามปราบทศกณฐ พเภกเปนยกษมกายสเขยว เปนนองของทศกณฐ 
ี
ี




ิ
ี่
มความรทางโหราศาสตรอยางยอดเยยม สามารถทํานายเหตการณลวงหนาไดอยางแมนยํา เมอทศกณฐลกพานางสดามา พเภก

ี
ุ

ั
ั
ู

ี
ื่


ั
ื
ั

ื

ิ
ั
ิ
ี

ึ
ื
ี


ั

ู
ไดทลตกเตอนและแนะนําใหสงนางสดาคนไป ทําใหทศกณฐโกรธมาก จนขบไลพเภกออกไปจากเมองพเภกจงไปสวามภกด ิ์
ี่

ึ


ั

ั
็
กบพระราม ใหคําแนะนําทเปนประโยชนจนกระทงพระรามชนะสงคราม หลงจากเสรจศกแลว พระรามไดสถาปนาใหพเภก

ิ

ั่
ี

ุ

เปนกษตรยครองกรงลงกา มพระนามวา ทาวทศครวงศ 
ิ


ั
ี
ี
พระลกษณ 
ั
ุ
ื
ิ
ุ
ุ
ั
ลกษณะหวโขน หนาพระสทอง สวมมงกฎยอดเดนหน มงกฎยอดชยหรอพระมหามงกฎ ตอนทรงพรตสวมชฎาหรอชฎายอด
ื

ั
ี
ั
ฤๅษ เปนอนชาของพระราม กายสทอง ๑ พกตร ๒ กร คอ บลลงกนาคและสงคของพระนารายณอวตาร ลงมาเกดเปนโอรส
ิ



ี
ื
ั

ั
ั
ุ

ั

ี
็

ื่
ทาวทศรถกบนางสมทรชา เมอพระรามออกเดนดงขอตามเสดจดวย ตรากตรําทําศกขบเคยวกบเหลาอสรตลอดระยะเวลา ๑๔
ิ
ู
ี่
ั
ั
ุ
ึ
ั


ั
ิ์

็

ป ความในบทละครเรองรามเกยรตตอนพระลกษมณขอตามเสดจวา 
ี
ื่

จัดทําโดย