สำนวนไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน

bcadbcadbcadbcadbcadbca


สำนวนไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน 83

สำนวน เอาปูนหมายหัว กาญจนาคพันธุ์อธิบายมูลเหตุของ
สำนวนน้ีว่ามาจากความเช่ือของคนไทยสมัยโบราณ ถ้าเด็กตายต้ังแต่
อายุยังน้อย ผู้ใหญ่จะเอาปูนมาแต้มไว้ที่หน้าผากหรือตามตัว เพ่ือเป็น
เครื่องหมายว่า หากบุตรท่ีมาเกิดใหม่มีปานในตำแหน่งที่ได้ป้ายปูนไว้
เหมอื นกบั บุตรคนท่ีตายไปกจ็ ะไดม้ ่นั ใจวา่ ได้บุตรคนเดมิ มาเกดิ ใหม
่

เอาปูนหมายหัว เดิมหมายถึง เอาปูนแดงทำเครื่องหมายไว
้
ให้เป็นท่ีสังเกตได้ เม่ือกลายเป็นสำนวนหมายถึง คาดหมายว่าจะต้อง
เป็นไปตามท่คี ิดไว้ และใช้ในทางไมด่ ี


เอามอื ซกุ หบี


คำว่า หบี ในท่ีน้ี ถ้าเปน็ คำกรยิ า มคี วามหมายวา่ ใช้เครื่องมือ
รีดหรือบีบให้ได้ส่วนท่ีต้องการออกมา เช่น หีบอ้อยให้ได้น้ำอ้อย,

หีบฝ้ายเพื่อเค้นเอาปุยฝ้ายออกจากเมล็ด หีบ ยังมีความหมายว่า

อัดหรือหนีบให้ได้รูปตามที่ต้องการ เช่น หีบสไบเพ่ืออัดผ้าสไบให้เป็น
รอยจีบ ถา้ เปน็ คำนาม หบี หมายถงึ เคร่ืองมือสำหรับหีบส่งิ ตา่ ง ๆ น้นั
คนที่ไม่ไดท้ ำงานเก่ยี วกับการหบี สง่ิ ต่าง ๆ จะต้องระวงั ท่จี ะไม่เข้าไปยุ่ง
โดยเอามือเขา้ ไปใกล้ ๆ เครอ่ื งหีบ เพราะอาจจะถกู หบี มือแตกได
้

สำนวน เอามือซุกหีบ หมายถึง หาเร่ืองเดือดร้อนหรือ

ความลำบากใส่ตัวโดยที่ตนไม่มีหน้าที่เกี่ยวข้องด้วย ซ่ึงจะทำให้ได้รับ
อันตราย เช่น เขากำลังประท้วงกันอยู่ตรงหน้าที่ทำงาน เธอก็ไม่ได้
เก่ียวอะไรกับเขาด้วย จะไปร่วมกับเขาทำไม เอามือซุกหีบแท้ ๆ เลย
เธอนี
่

bcadbcadbcadbcadbcadbca


84

โอละพ่อ


โอละพ่อ เป็นสำนวน หมายความว่า กลับเป็นตรงกันข้าม

เปน็ สำนวนทมี่ ักใชก้ ับเร่ืองท่มี กี ารเขา้ ใจผิดกัน เช่น เร่อื งที่พอ่ ให้ข่าวว่า
ลูกพามาท้ิงไว้ ผู้คนจึงประณามลูกว่าใจร้าย แต่ข้อเท็จจริงกลับกลาย
เป็นเร่ืองโอละพ่อว่าพ่อหนีออกจากบ้านแต่พออยากกลับบ้านก็กลับ

ไม่ถูก


นอกจากน้ี คำว่า โอละพ่อ ยังเป็นคำขึ้นต้นบทร้องและรำ

ในการละเลน่ ระเบง็ ซงึ่ เปน็ มหรสพของหลวง เชน่ บททร่ี อ้ งวา่ “โอละพอ่

ถวายบังคม โอละพ่อเทวันมาบอก โอละพอ่ พรอ้ มกนั ทง้ั ปวง โอละพ่อ
ยกออกจากเมอื ง...”