ผลัดกันเล่าเรื่องเมืองพิษณุโลก

รว่ มสรา้ งสรรคส์ ื่อการเรยี นร้สู าระทอ้ งถ่นิ



ชอื่
เร่ืองและภาพ ชาญศลิ ป์ กติ ติโชติพาณิชย์
โครงการ สร้างสรรคส์ อื่ การเรยี นรูส้ าระท้องถิน่
เลขมาตรฐานประจำ� หนังสอื 978-616-235-232-4

คณะบรรณาธกิ ารอ�ำนวยการ
ทัศนยั วงศพ์ ิเศษกุล
วราพร ตยานกุ รณ์

บรรณาธกิ ารดำ� เนนิ งาน
ระพพี รรณ พฒั นาเวช

ออกแบบรปู เลม่
ชาญศิลป์ กิตติโชตพิ าณิชย์

พิมพค์ ร้งั แรก ๒๕๕๘
จำ� นวน ๓,๐๐๐ เล่ม
สงวนลขิ สทิ ธิ์ © ชาญศลิ ป์ กิตตโิ ชตพิ าณชิ ย์
สำ� นกั งานอทุ ยานการเรยี นรู้ สำ� นกั งานบรหิ ารและพฒั นาองคค์ วามรู้ (องคก์ ารมหาชน)

เจ้าของโครงการ

ส�ำนักงานอุทยานการเรียนรู้ (สอร.)
สงั กัดส�ำนกั งานบริหารและพัฒนาองคค์ วามรู้ (องคก์ ารมหาชน)
สว่ นบรกิ าร ศนู ย์การคา้ เซ็นทรัลเวิลด์ ชั้น ๘ Dazzle Zone
โทรศพั ท์ ๐ ๒๒๕๗ ๔๓๐๐ โทรสาร ๐ ๒๒๕๗ ๔๓๓๒
สว่ นสำ� นกั งาน ๙๙๙/๙ อาคารส�ำนกั งานเซน็ ทรลั เวลิ ด์ ช้ัน ๑๗ ถนนพระราม ๑
ปทุมวัน กรุงเทพฯ ๑๐๓๓๐
โทรศัพท์ ๐ ๒๒๖๔ ๕๙๖๓-๕ โทรสาร ๐ ๒๒๖๔ ๕๙๖๖
www.tkpark.or.th
พิมพท์ ่ี บริษัท สหมิตรพรน้ิ ตง้ิ แอนดพ์ บั ลสิ ซ่ิง จำ�กัด
โทรศัพท์ ๐ ๒๙๐๓ ๘๒๕๗-๙
๒

ค�ำน�ำ

ภารกิจส�ำคัญต่อสังคมประการหนึ่งของส�ำนักงานอุทยานการเรียนรู้ คือ
การปลกู ฝงั นิสยั รักการอ่าน และการกระจายโอกาสในการเขา้ ถึงแหล่งเรียนรทู้ ที่ ันสมยั
และสอดคลอ้ งกบั ความสนใจของเดก็ เยาวชน และประชาชน ในรปู แบบหอ้ งสมดุ มชี วี ติ
ทสี่ รา้ งสรรคบ์ นพน้ื ฐานการมสี ว่ นรว่ มของภาคสว่ นตา่ งๆ โดยสำ� นกั งานอทุ ยานการเรยี นรู้
ได้ร่วมกับองค์กรปกครองสว่ นท้องถ่นิ ในภมู ภิ าคตา่ งๆ เพือ่ ขยายผลการด�ำเนนิ งาน
ดงั กลา่ ว

การสร้างสรรค์สอื่ การเรยี นรู้สาระท้องถน่ิ ใหม้ รี ปู แบบการน�ำเสนอทท่ี ันสมยั
และดงึ ดดู ความสนใจ เปน็ เครอ่ื งมอื ทสี่ ำ� คญั อยา่ งหนงึ่ ซงึ่ สำ� นกั งานอทุ ยานการเรยี นรู้
เล็งเห็นว่ามีส่วนในการสร้างแรงบันดาลใจให้เด็กและเยาวชนสนใจการอ่านและใฝ่หา
ความรอู้ ยา่ งตอ่ เนอื่ ง โดยนำ� เรอื่ งราวภมู ปิ ญั ญาสาระทอ้ งถน่ิ ใกลต้ วั ทสี่ อดคลอ้ งกบั วยั
การด�ำรงชีวติ พรอ้ มกับสอดแทรกแนวคิดดา้ นคุณธรรม จริยธรรม มาเปน็ เนือ้ หา
ของสื่อการเรยี นร้สู ำ� หรับเยาวชนตามชว่ งวัย ต้ังแต่ ๔–๑๒ ปี

ส่อื การเรยี นรู้สาระทอ้ งถน่ิ ภาคเหนือตอนลา่ ง ชุดนี้ ส�ำนกั งานอทุ ยาน
การเรียนรู้ไดร้ ่วมกันสรา้ งสรรคก์ บั นักวิชาการและนักเขยี นในท้องถ่นิ เพ่ือให้เดก็ และ
เยาวชน รวมทง้ั ประชาชนทว่ั ไป ในภาคเหนอื ตอนลา่ ง ไดร้ บั ความรู้ และความภาคภมู ใิ จ
ในวัฒนธรรมและท้องถิ่นตน รวมทงั้ ก่อใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจและการยอมรบั ในวิถีชวี ติ
วฒั นธรรมท่ีหลากหลายตามบริบทพืน้ ที่และสภาพแวดล้อมทีแ่ ตกตา่ งกันออกไป

ส�ำนักงานอุทยานการเรียนรู้ มุ่งหวังว่าหนังสือชุดน้ีจะเป็นสื่อการเรียนรู้
อีกชุดหน่ึงท่ีจะส่งเสริมการอ่านและการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซ่ึงหมายถึง
เปน็ หนงั สอื ทผ่ี อู้ า่ น อา่ นอยา่ งมคี วามสขุ สนกุ ในการอา่ น และ กอ่ ใหเ้ กดิ ความตระหนกั
ในคุณค่าของท้องถ่ินตนเองไดอ้ ยา่ งแทจ้ ริง

สำ� นกั งานอุทยานการเรยี นรู้

๓



๕

จงั หวดั พษิ ณโุ ลก โอมมะลุ๊กกกุ๊ กก๊ิ ปลาดุกฉู่ฉี่
ปลากระดีผ่ ัดฉา่ ปลารา้ ปลาส้ม
ปลาชะโดย่างไฟ กล้วยไข่ กล้วยน�้ำว้า
กลว้ ยตาก น้ำ� หลาก ยมนา่ น วังทอง มะลอิ อ่ ง
บางกระทุม่ บางระกำ� ประดหู่ างด�ำ ถำ�้ เดือน
ถำ�้ ดาว ค้างคาวปากยน่ ปแู ป้ง แกงหยวก
ปลากดลวก พวกเจ้าจงปรากฏตัว

ปลากด กับ ปรากฏ
มนั ต่างกันยงั ไงนะ
๖

๗

แต่คร้ังก่อนเรยี กที่นวี่ ่า “สองแคว” ตอ่ มาเปล่ียนเป็น
“เมืองพษิ ณโุ ลก” และ“จงั หวัดพษิ ณุโลก”

ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจ้าอย่หู วั
“พระพุทธชินราชงามเลิศ ถนิ่ กำ� เนิดพระนเรศวร
สองฝั่งน่านลว้ นเรือนแพ หวานฉำ่� แท้กลว้ ยตาก

ถ�้ำและนำ้� ตกหลากตระการตา”
๘

สมัยสโุ ขทัย
พระมหาธรรมราชาลิไท
ทรงสรา้ งเมอื งสองแคว

จกุ จอ้ ย จนั ทร์
แต่งตัวเทจ่ ริงๆ

พระนเรศวร
ทรงกอบกู้อสิ รภาพ
เมืองสองแควคนื จากพม่า

๙

วัดพระศรีรตั นมหาธาตุวรมหาวหิ าร
หรอื วัดใหญ่ เป็นวดั คบู่ ้านคูเ่ มืองของจังหวดั พษิ ณโุ ลก

เป็นเพยี งวัดเดียวทีเ่ หลือรอดจากสงคราม
ครั้งกระโนน้

๑๐

วดั ใหญ่ เป็นวดั ทป่ี ระดิษฐานของพระพทุ ธชนิ ราช
พระพุทธรูปทง่ี ดงามมาก มตี ำ� นานเล่าวา่ เทวดาแปลงกาย

เป็นชปี ะขาวมาช่วยหล่อพระพทุ ธชินราช

ชีปะขาว คอื
อะไรเหรอ

๑๑

จ่าทวี

จา่ สิบเอกทวี บูรณเขตต์ หรือลงุ จ่า
รวบรวมขา้ วของเคร่อื งใช้มากมาย

เปิดพพิ ิธภัณฑข์ น้ึ
เพอ่ื บอกเล่าเร่อื งราวจากอดีต

ผา่ นข้าวของเครือ่ งใช้

ไม้สีฟนั
หรือแปรงสฟี ันโบราณ

ทำ� จากไม้คนทา
ใช้กับยาสฟี ันผงแบบโบราณ

ไม้คนทา ไมส้ ีฟนั

๑๒

ผูช้ ายไทยในสมัยรัชกาลท่ี ๕
นยิ มนงุ่ โจงกระเบน ไม่สวมเสื้อหรือรองเทา้

ส่วนผู้หญงิ ใชผ้ า้ รดั อก
นิยมนุง่ ผ้าพิมพ์

กระต่ายขูดมะพร้าว อยากเหน็ แพนด้า
ใช้ขูดเนอ้ื มะพร้าวออกจากกะลา ขูดมะพรา้ วจัง
นิยมท�ำเปน็ รูปกระตา่ ย เพราะมีฟันซ่ใี หญ่
และท�ำเปน็ สัตว์อีกหลายชนิด ฮิฮิฮิ

อย่าง แมว สงิ โต ไก่ ชา้ ง หมู

๑๓

“พมิ พน์ ้�ำตาล”
ใชแ้ ผ่นพมิ พไ์ ม้ ๒ แผน่
รัดดว้ ยเชือกปอ หยอดนำ้� ตาลหรอื
น�้ำออ้ ยลงไป รอจนแห้ง จะไดน้ ำ�้ ตาล
รูปรา่ งตามแม่พมิ พ์

“ปกหลก” หรือเกราะราง
ใชแ้ ขวนคอวัว ควาย
เพอ่ื ให้เกิดเสยี ง จะได้รวู้ า่
ววั ควาย อยู่ตรงไหน

“ลกู มะพร้าวดักลิง”
ฝานหวั ลกู มะพรา้ วแลว้ ใสไ่ ขต่ ้มสกุ
วางดักไว้ ลงิ จะล้วงมือเพื่อหยบิ ไข่
แล้วก�ำมอื แน่น ไมย่ อมปล่อย
ลงิ จึงตดิ กับดกั ไม่หนีไปไหน
๑๔

“อีโก๊ะ”
คือ กะลาผ่า ๒ ซกี ใชเ้ ชอื กผูก
เขา้ ไว้ดว้ ยกนั วางคว่�ำกบั พน้ื
ใชเ้ ท้าขึน้ ยนื และหนีบเชือกไว้
ใช้เดินหรอื ว่งิ แขง่ กนั

“ตอดนกเขา”
ทำ� จากน�้ำเต้า
ใชเ้ ปา่ เลยี นเสยี ง
และเรยี กนกเขาดง

ลุงจา่ เปิดโรงงาน
หล่อพระพทุ ธรูป
และหลอ่ พระพุทธชินราชจ�ำลอง

อกี ดว้ ย

เพ่อื นๆ เคยไป
พพิ ธิ ภณั ฑ์ทไ่ี หน

บา้ งไหม

๑๕

๑๖

พษิ ณุโลกมแี มน่ ้�ำส�ำคญั
ไหลผ่านหลายสาย เช่น แม่นำ้� น่าน

แม่นำ�้ ยม แม่น�ำ้ แควนอ้ ย
และแมน่ ้ำ� วังทอง
เรอื นแพตง้ั เรยี งราย
อยู่สองฝ่งั นำ�้ แมน่ �ำ้ น่าน
และแม่น�ำ้ ยมเป็นแหลง่ เพาะปลูกออ้ ย
ขา้ ว ถวั่ เหลือง ข้าวโพด
และมันส�ำปะหลงั

เรือนแพ
ลอยอย่ใู นน้ำ�
ไดย้ ังไงนะ งง

อำ� เภอเมอื ง อำ� เภอพรหมพิราม
อ�ำเภอบางระกำ� และอำ� เภอบางกระท่มุ

มีปลาช่อน ปลาตะเพยี น ปลาสรอ้ ย
และปลากดชกุ ชมุ

๑๗

ทุ่งแสลงหลวง

อทุ ยานแห่งชาตินำ�้ ตกชาตติ ระการ
มีน�้ำตก ๗ ชน้ั แตล่ ะช้ันตั้งช่ือตามตวั ละคร
ในวรรณคดเี ร่อื ง “สังข์ทอง” มะลวิ ลั ย์ กรรณิการ์
การะเกด ยี่ส่นุ เทศ เกศเมือง เรอื งยศ และ รจนา
๑๘

ทุ่งแสลงหลวงเป็นอทุ ยานแหง่ ชาติ
ของจังหวัดพษิ ณโุ ลก มที งุ่ หญ้าสะวันนา

และป่าหลายแบบทอี่ ดุ มสมบรู ณ์
นำ้� ตกหมันแดงอย่ใู นอุทยานแหง่ ชาติ
ภูหินร่องกลา้ มีตน้ เมเปิ้ลทใ่ี บเปลี่ยนสี
จากเขยี วเป็นแดง
ในหน้าหนาว

ถำ้� เดอื น ถำ�้ ดาวอยู่ในอทุ ยานแหง่ ชาติ ทำ�ไมใบไม้
บ้านมุง พบหินงอกหินย้อย ถึงเปล่ียนสีนะ
ทีเ่ หมอื นแสงดาวบนฟา้
เวลาโดนไฟ ๑๙

ทถี่ ำ้� เรือ นักโบราณคดี
พบซากฟอสซิลสตั วท์ ะเลโบราณ
คาดว่าทีน่ ี่เคยเป็นทะเลมาก่อน

นะขอรับ

พลับพลงึ ทะเล
เปน็ ยงั ไงนะ

มตี ้นไมก้ ลายเปน็ หิน
ทเี่ ขตหา้ มลา่ สัตว์ปา่ เขาน้อย-เขาประดู่

ดว้ ยเจา้ ค่ะ เพราะแร่เหลก็ ซลิ ิกา
และแคลเซยี ม เขา้ ไปแทนท่ีเนื้อไมท้ ีล่ ้ม
และถูกทับถมมานานจนกลายเป็นหนิ

๒๐

นกั โบราณคดคี ้นพบภาพแกะสลัก
ที่ถ้�ำผากระดานเลข เปน็ ฝีมือของ
มนษุ ย์ยุคกอ่ นประวัตศิ าสตร์เชยี วนะ
แถวๆ ถำ้� ผาแดง จะพบเหน็
เพงิ ผาฝ่ามือแดง เป็นภาพฝ่ามอื คน
หลายขนาด เขยี นด้วยสแี ดง เป็นผลงาน
ของมนษุ ยย์ คุ ก่อนประวัตศิ าสตรเ์ ช่นกัน

๒๑

หมาบางแกว้ มตี น้ กำ� เนิด
จากบา้ นบางแกว้ ตำ� บลท่านางงาม

อ�ำเภอบางระกำ�

ตำ� นานเลา่ วา่ ทีว่ ดั บางแก้ว หมาจิง้ จอก
ทหี่ ลวงปูม่ ากเลีย้ งไว้ ได้ไปผสมพนั ธกุ์ ับ
หมาบ้าน ได้ลกู ผสมเปน็ หมาพนั ธ์บุ างแกว้
ชาวบา้ นจงึ ขอไปเล้ียง และแพรพ่ ันธ์ุต่อมา

หมาบางแก้วมีสีขาวน�้ำตาล ขาวเทา ขาวด�ำ
ปากแหลม หเู ลก็ เป็นสามเหล่ยี ม
หางตั้งเป็นพวง มนี ิสัยดุ รักเจา้ ของ
เฉลียวฉลาด

๒๒

“ไกช่ นพระนเรศวร” เปน็ พนั ธ์ุไก่ชน
ที่มีชื่อเสยี งพนั ธหุ์ น่ึง เลา่ กนั ว่าพระนเรศวร

เคยนำ� ไกไ่ ปตีกับไกม่ งั ชยั สงิ ห์
และไดร้ ับชยั ชนะ

ไกช่ นบางตัว ไก่ชน มีรูปทรงปลีกลว้ ย ไหล่กวา้ ง
ราคาเปน็ แสน ลำ� ตัวยาว หางยาวเป็นฟอ่ นจรดพนื้

เลยนะ ทะมดั ทะแมง และสง่างาม

๒๓

“ปูแป้ง”
หรอื ปสู องแคว
เป็นปูพนั ธ์ใุ หม่ของโลก
พบทล่ี �ำธารซำ� ตาเรอื
และลำ� ธารซ�ำปูน

ทีถ่ ำ้� ผาแดง “ปลาตาบอด”
มคี ้างคาวจำ� นวนมาก ค้นพบท่ีถ�้ำพระวงั แดง
บินเป็นสายออกจากถำ้�
หลังพระอาทิตยต์ ก มดี ้วยกัน ๓ ชนดิ
มที ้ังค้างคาวปากยน่ มีปลาพลวงถ้�ำ
และค้างคาวปกี ถุงเคราด�ำ
ปลาค้อถ�้ำพระไทรงาม
และปลาคอ้ พระวงั แดง

๒๔

มีการคน้ พบ
แมงกะพรนุ น้�ำจืด
ท่แี ก่งวงั น้�ำเย็น

ไปเทย่ี วชมได้
ชว่ งเดือนมีนาคม

ถงึ เมษายน

ทำ�ไมปลา
ถงึ ตาบอดนะ
เพราะอะไร

แก่งวังนำ้� เยน็ ยังมีผีเสือ้
ใหช้ มมากมาย ทพี่ บบอ่ ยๆ คือ
ผเี สื้อสะพายฟ้า
ผีเสื้อตาลหางแหลม
ผีเสื้อหนอนพทุ รา
ผีเส้อื ถงุ ทองป่าสงู

สะพายฟ้า

ตาลหางแหลม

๒๕

อืม อรอ่ ยจงั
กลว้ ยตากจากบางกระทุม่
ใช้กลว้ ยพนั ธ์ุมะลิออ่ งกล้วยพันธุ์ดี

ของเมืองพษิ ณุโลก
แหลง่ ทอผ้าบ้านแก่งท่งุ

ผลติ ผ้าขาวมา้ ผ้าซนิ่ ผา้ มัดหม่ี
และผา้ ลายขิด

สว่ นผา้ ทออ�ำเภอนครไทย
ผลิตผา้ ลายนำ้� ไหล ลายลูกแกว้

และลายดอกพกิ ุล
อ้บึ เกลอื จากบอ่ เกลือโบราณ

ที่บา้ นบอ่ โพธิ์ ชาวบ้าน
ท�ำเกลอื เปน็ อาชพี

มาหลายชัว่ อายุคนแล้ว

๒๖

มาแลว้ จ้า ปลารา้ ทอด ปลาสม้ ทำ� จาก
จากบางระกำ� ปลาตะเพียน ขัน้ ตอนท�ำ
คล้ายปลาร้า แตเ่ พมิ่ ข้าวสกุ
ทำ� จากปลาช่อนสดตัวโต
ท�ำใหป้ ลามรี สเปรี้ยว

หมี่ซว่ั ท�ำจากแป้งสาลี
ใช้ทำ� ผดั หมี่ซ่ัว หรือ
ก๋วยเต๋ยี วเสน้ หมนี่ ้�ำ
เลือกท่เี ส้นสีซดี ๆ
เส้นเลก็ และกลม

รไู้ หม ของทีม่ รี สเปรย้ี ว ในสมัยกอ่ น
เขาเรยี กแทนด้วยคำ�วา่ “ส้ม” นะ
อยา่ ง สม้ ตำ� ปลาสม้ แกงส้ม

๒๗

โอมมะลกุ๊ กกุ๊ กกิ๊ ปลาดกุ ฉฉู่ ี่ ปลากระดผ่ี ดั ฉา่
ปลารา้ ปลาสม้ ปลาชะโดยา่ งไฟ กลว้ ยไข่ กลว้ ยนำ�้ วา้
กลว้ ยตาก นำ�้ หลาก ยมนา่ น วงั ทอง มะลอิ อ่ ง บางกระทมุ่
บางระกำ� ประดหู่ างดำ� ถำ้� เดอื นถำ�้ ดาว คา้ งคาวปากยน่
ปแู ปง้ แกงหยวก ปลากดลวก พวกเจา้ จงปรากฏตวั

๒๘

๒๙

๓๐

๓๑

หนงั สอื สาระท้องถ่ิน
ภาคเหนือตอนลา่ ง

๓๒