№14 ( 9 8 5 ) №2 (997) FARZANDLARI SOG‘LOM YURT QUDRATLI BO‘LUR!
2290-2IY1U-yLil,,
payshanba SOMGGaa‘zL’enOtFaaBvM.2iMy0-EYi/0jSUtO0iMRG-oLyTOiiylM,Q2tUUi7bZ-DbiyiRyu-nAMdTaa’nLriIcfihpBTyai.2qMyOn22saaE‘h0-№sL/baISh2UoYnOr1sbUGR1-haLLyl3!Oi,alMd, iU(Z9F8AR4Z)ANDLAтАтдтнтўRрGоиIҳMааиуaтSляоzaнррFбeO’зBnтtлаaғзб.aGаMжvи2иис‘ииiELрy0/инба-OSён0iтбOjдиMмtт0GиэiLMанв-атOиYyoоMiагмсiUlсяyUиш,2зоRоZтШtот7ишiҳTb-ғийibфиyалаиQiрuиyвнбUnсмо-аилMdкиDбамaaдишлаnR’,ифrизтciаATбтfй,h.iMTраМyiроаqоLEn.aқму/илIлaдSИbрsOаBндoакhаGРsмOтrLиидиhFмOЗ‘lALMудаaИUклRбdUша-iRZZеЁуаAг!нЕ-рNиВгDGLMaFAzBaeR.t’MnaIaE2vS/Si0yOO-0GiGj0LtO‘i-LMMyOioUкliMZy2к,уэ7tY-iўтbтiUҳyмbuзiRyуn-ииdиўTMзaanQълнбT’уrc.UMihагжfрDEЖiiэqy/нёRSanиOмқabAатиGsoTLзhлsиOаLrhMаIооlглсaUBdалгZч,иiOСаин‘сбLбедUаотҳнRдянр!аигшўгларнл,иаРуатбгйлу!иимаасҚрдаирқаайнднклн.уиибнм 2022-yil,
27-yanvar,
№15 (986) қбиЎиялзлгаавннақботаддиааднат, маеръбёриFARZANDLARI
payshanba
2021-yil,
19-AVGUST,
payshanba
ТИББИЙ УСКУНАЛАРИ қин йўламмгаайддаир.идяАбу Али ибн Сино Ma’naviy-ijtimoiy, tibbiy-ma’rifiy nashr
ЎЗБЕКИСТОНДА Gazeta 2000-yil 27-iyundan chiqa boshladi
Аҳмад ТЎРА олган сурат fb.me/soglomuz t.me/soglomuz
Аҳмад ТЎРА олган суратлар
Сурункали ШиРлоемҳсприууйбҳмлБиаокрйакмаШезниооншвиинилгшиннжечйартроаихёбинбрииудйрагё. ршдиафмокори
счиЗанОрдчМраИошмНиИЛ5МҲуОқМНаОИЛҒдМИдААРаҚЮРИсбКҳЛИаиКиТМалЎмаОлТқлҚАқаи,РеЖисАдрОЁиндИТагуЗГзчиА?мроНяДқиисАлм?иа7ИсрсатниқМ,лоалВнтианокгқтнП3аа0ааесйтнрнаилдил!улаирлнгйуиитгға8окинн?и1э0кткан элБҚЎЯАЛСНАСДДИАИТЙО? ВПОАНЙЛДИОКСҚАЎББоЛАрУргиЛГқлБшнаУабАииИллшаНсшаилтРўГрбоадлНқИанррииБаТртиг,ИтмуаиоСуоИқжйсббгОрМтиўаўэаТоНшиллтрмзАиигсиРДалиштнқда?еАбАг5Зидаръаўо-ил:дШўнлдсмд.азгоаМҳиалниҳдонИа.ниумлрэУҳфЎсдагНинираеааҳнмдлмиоИмиааикринар,ланиНгЗшииташоисғрГдкмтжоуаиаилийоршор5нддст-офаллс8нкаеаёэачирмртшмиюиидиулҲЎТСКОНММКТФСҚнлиалннааоизўдўўьаўежеарқаиераобнишзззнрркткалоонрлм-г.иеглиутшиадмзглаиксгнюннка-икааўиоўаақл-чборлсъмдн-змфафтаўғруи-қимрадууалд-қрдлимсмиумширллсииитоилбтннаауа,идлр.кидгуиўрриусррниисислмиМамбариғиаеаннимўсмжаўсмм,фанмтмжа,зб–нду,,итисн,огиидй-йўидклшУ–қбоиақоаннлшдаўглаашошл,йдраагаўизиндиҳйғлаглсабсрқнибмелоалкаиадамлаитуими,йтмиаршндианУбслгамсддмҳсолиари.ма,ааевиаибаааймиамВмриВмаиёменёридсаидЖатйрний,сиВбтбатижйэҳтдлоснВиминеа,мламиооаафаабарзтаимбмдфтврбнот,зни,нниаод.аа,,н.,шиҚ.гарУхфану,н,Олднн.оу,вчаи.Дуслри,.ттИаглиоУамРолзммОямлтутаааВамТКВЯСТСТСТМЎШМиърас.аууозахиаееесқниу–ингрпАсшғнтнннспуқиларалфрШулр,гроанилҳмбааираонюЗиклдаигаеланрноиғеаогмдт-ъртимлиитэллис-дматракалнна-олиоми7еск-йенлҳгг-ийлклгидсадвномкида-коиамаааў-исанаинҳкбнпа,йМитнзлқоЯқсдқ,гнфлааФўбрғўаўсуўуАтоакябиа–азаерярзтлўвттимСролрргоиўбпрчЙнҳамегамлдсзомЖауготиануўнОаииммсарчедлтқсамнанбдмисаивнгоўИааалсгманн,ЗшитмамқоденнссглғрСиасоВ,нлнқалааукдиЯ,кшмечнрбениВаириорннонВсаднгзодииМндсатсандвгу,,иснеқауСдудбаурчоиўтнбу,ирёВиКчше,ртаеивараошогнқСн,инииў,наунинштанаоуғйбвиергғабмятгйб,нрўШгўҳнзи.,сямихнндн,ўалгннга,,нин.шйаалауиин.уисгатигмилниннсаарнил,дэанудёшднэог.,лиедқнлгкиақикбғтоидэка,слҳкодрёчитатараааёкғаивилннгвррлқааоаақлСсбтаинэшўБФБМОККТСТСДёдёриаурқёплздалйоииаооалзеўрлуйангс.атиеиғъгғлуакВғахзнништгнмиботанрлритаалрршлрки,унинёнааизиоикрнтатаа,риа,лроидакнтниимэсқгранрафэнкичаатнлахуеддуеллариириериа.тдниёкнкдё.аан,н,гатчннннўнаиоашинглдшииггнггбқлвншнаииг,иагннмарабиорггакҳқнқмрйгиг,тадао,рмиМсиуангодэқМримасбснчўааасалаюШатамемм,зонийўагБ.тнтчрнаалтон,рзуаолра,меЎонатигндюгтлқайМтвнзаа,нларюууТдидикбииааъи,аҳЖрзоалносжғар,тнгиурнрлидҳит,тапиБстр,ийгооенткиҚоҳдқауллотТзаимлнкМиоа,афқииаалуллрКнааканундВлалйгуқзрмиуамр,гўингиассҚиинаалнгсмхтз,исрдтоЎенмиауЭеанллктббиауҲақиллр,ннқабсбгаааЛуаЖб,нрбантасқодунгало.ларюр.қнайагаиЧ,сғқпзаааҳагимнаинухиин.комеднаўс,Ислнқшитлбчнл,дг,нготилаўагигсаа,илЕқлизғҳдд,,аармкрқдриилаааВалнкэантааанг,аннмркаабйқиқнииэрич,кр,лтонгй,сншаанибтаиэлезўинатнуксвгнилудлуркгиламад,эикуқд3аоунлқВйқдуйақанлимт.0интаааггигчоаасттнэиаслбмчмйтнйлтснаўаиэо.таиир,лдбэлнқиқтллдлао,илқкёда.ишнқилиулшебоёнтклтялилошлниоагўалг,ўиУларлклр,йим,ниаўўгиггранррианэагниггнлдга,адн,.жнэниглдд,он.иигнн,нҚгг,,ОДИРОВ
11-саҳифа
Азиз
юртдошлар!
газетасига Аҳмад Тўра олган сурат
2022
йил учун
обуна
давом этмоқда!
Шошилинг!
«Sog‘lom avlod» –
бу Сизнинг эркин
минбарингиз!
Обуна индекси –
252
Президентимизнинг 2022 йил
26 январда «Эндокринология
хизматини такомиллаштириш
ва кўламини кенгайтириш чора-
тадбирлари тўғрисида»ги
қарори қабул қилинди. Қарорга
кўра, аҳолига кўрсатилаётган
эндокринология хизматини
ташкил этишнинг энг муҳим
йўналишлари белгиланди.
2 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
ФАОЛИЯТ ҚИСҚА САТРЛАРДА
kun nafasi Чимбой тумани тиббиёт бирлаш-
[email protected] маси ходимлари С.Ембергенова ва «Соғлом авлод учун» халқаро
С.Хожалепесова тиббиёт бирлаш- хайрия фонди Андижон вилоя-
масининг 2020 йил 20 август куни- ти ҳудудий филиали ходимла-
дан 24 ноябрь кунлари давомида ри Андижон шаҳридаги «Қай-
коронавирус инфекцияси билан ка- рағочтаги» МФЙда 116 нафар
салланган беморларни даволашда кам таъминланган, якка-ёлғиз
иштирок этган 168 нафар ходими- отахон ва онахонлар, аёллар
нинг ҳақ-ҳуқуқини ҳимоя қилишни ва болаларни манзилли тиббий
сўраб мурожаат қилишди. кўрикдан ўтказишди. Гигиеник
воситалар тарқатилди.
Соҳа ходимлари
ишончли ҳимояда «Соғлом авлод учун» халқаро хай-
рия фонди Самарқанд вилояти ҳуду-
Ўзбекистон Республикаси Ва- Қорақалпоғистон Республи- кўрсатмалар асосида ходимлар дий филиали ходимлари Самарқанд
зирлар Маҳкамасининг 2020 каси Чимбой туманлараро суди ҳисобига 324 млн. 492 минг 273 шаҳридаги Зиёлилар, Ҳусайнбой, Шук
йил 24 сентябрдаги қарори би- ҳал қилув қарорига кўра, ушбу сўм миқдоридаги иш ҳақи ва ун- рона, Эзгу ният, С.Шерозий, Қуйихўжа-
лан тасдиқланган «Коронави- ходимларга 1 млрд. 477 млн. дан га тенглаштирилган тўловларнинг соат маҳаллаларида 251 нафар аҳоли
рус инфекцияси билан касал- зиёд миқдордаги махсус рағбат- тўлаб берилиши таъминланди. вакилини тиббий кўрикдан ўтказишди.
ланган беморларни даволаш лантириш тўловлари ундириб 103 нафар кишига УТТ, 24 нафар кишига
объектларида ҳамда корона- берилди. Бу каби ижобий натижалар жо- ЭКГ текшируви ташкил этилди. Эҳтиёж-
вирус инфекциясини аниқлаш рий йилда ҳам давом эттирил- манд оилаларга дори-дармон берилди.
лабораторияларида фаолият Ўтган йилда соғлиқни сақлаш моқда.
олиб бораётган ходимларга соҳаси ходимлари томонидан қи- «Соғлом авлод учун» халқаро хайрия
махсус рағбатлантириш тўлов- линган мурожаатлар асосида 238 Зулхандер ДАУЛЕТОВ, фонди Сирдарё вилояти ҳудудий филиа-
ларини тўлаш тартиби тўғри- нафар ходимнинг ҳуқуқи тикла- Ўзбекистон Соғлиқни ли Гулистон шаҳридаги «Дўстлик» МФЙ-
сида»ги Низом талабларидан ниб, улар фойдасига 1 млрд. 515 сақлаш ходимлари да ҳамкор ташкилотлар билан биргалик-
келиб чиққан ҳолда уларнинг млн. 720 минг 400 сўм миқдори- касаба уюшмаси да «Ёшлари соғлом юртнинг – келажаги
манфаатлари судда ҳимоя қи- да пул маблағлари ундирилди. Ўт- Республика Кенгашининг буюкдир» мавзусида давра суҳбати ўт-
линди. казилган ўрганиш натижаларига Қорақалпоғистон казди. Иштирокчиларга совғалар ва мав-
кўра, 26 та ташкилотга киритилган Республикаси бўйича зуга доир буклетлар тарқатилди. Тадбир
меҳнат ҳуқуқ инспектори давомида тиббий кўрик ташкил этилиб,
76 нафар аҳоли вакили кўрикдан ўтка-
МУРОЖААТЛАР ОРТИДА зилди. ЭКГ текширувлари амалга ошири-
ИНСОН ТАҚДИРИ либ, дори-дармонлар тарқатилди.
Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерация «Соғлом авлод учун» халқаро хайрия
сининг Самарқанд вилояти кенгашига ўтган фонди Қорақалпоғистон Республика-
йил мобайнида келиб тушган мурожаатлардан си ҳудудий филиали ходимлари ҳамкор
меҳнат ҳуқуқи бузилишга оидларининг аксари- ташкилотлар билан биргаликда Тахиатош
ятини таълим ва соғлиқни сақлаш тизими хо- тумани «Сарайкул» ОФЙда 301 нафар
димлари юборган. фуқарони тиббий кўрикдан ўтказишди.
235 нафар аҳоли вакилига дори-дармон-
Таълим тизимида ишловчи пайариқлик Комил лар тарқатилган бўлса, 29 нафар киши-
Ражабов иш жараёнида муаммога дуч келади. га ЭКГ, 37 нафар кишига УТТ текширу-
Унинг касаба уюшмаларига йўллаган мурожа- ви қилинди. Аҳолига тиббий кўрикнинг
ати тармоқ касаба уюшмаси туман кенгаши то- аҳамияти, она ва бола саломатлиги, эр-
монидан ўрганилиб ижобий ҳал этилган бўлса, та никоҳ қуришнинг салбий оқибатлари,
шу соҳада меҳнат қилаётган қўшработлик Уми- коронавирус инфекцияси, грипп касал-
да Мустафоева иш ҳақи ва бошқа тўловларнинг лигининг олдини олиш ҳақида атрофли-
ундирилиши юзасидан ёрдам сўрайди. Касаба ча маълумот берилди.
уюшмалари аралашуви билан унга тўланиши пай-
салга солинаётган маблағлар ундириб берилди. «Соғлом авлод учун» халқаро хайрия фон-
ди Хоразм вилояти ҳудудий филиали ходим-
Гулноз Отабоева эса ҳомиладорлик таъти- лари Урганч шаҳридаги Юқорибоғ ва Обиҳаёт
лидан сўнг ўз иш ўрнига қайта олмаётганини маҳаллаларида бўлиб, 323 нафар кекса отахон
билдирди. Соғлиқни сақлаш ходимлари каса- ва онахонлар, ҳомиладор аёллар, ногиронлар,
ба уюшмаси талаби билан у Нуробод тумани боқувчисини йўқотганлар, ҳомиладор аёллар,
тиббиёт бирлашмасига қарашли оилавий ши- болалар ва ўсмир қизларни чуқурлаштирилган
фокорлик пунктида иш бошлади. тиббий кўрикдан ўтказиб, улардан 74 нафарига
дори-дармонлар тарқатишди.127 нафар киши
Ўз мухбиримиз УТТ, 36 нафар киши эса ЭКГ қилинди.
МАРДЛАР ҚЎРИҚЛАЙДИ ВАТАННИ «Соғлом авлод учун» халқаро хайрия
фонди Навоий вилояти ҳудудий филиали
Юрт сарҳадини қўриқлаш аскардан катта масъулият, матонат талаб этади. Кўнгли ходимлари ҳамкор ташкилотлар вакилла-
бузуқлар пана-пастқамда фурсат пойлаётганини ҳар доим ҳис этишга тўғри келади. ри билан биргаликда вилоят Фавқулодда
Вазиятлар бошқармаси ходимларининг
Мурод Тожибоев ҳам 2011 йил Яқинда Марказий ҳарбий округ байрами муносабати билан Афғо- 150 нафар оила аъзоларини чуқурлашти-
13 ноябрида ана шундай жиноят- ҳамда чегара қўшинлари ҳарбий нистонда байналмилал бурчини рилган тиббий кўрикдан ўтказишди. «Ко-
чилар йўлига пешвоз чиқади. Беаёв хизматчилари, ҳамқишлоқлари, бажарган 4 нафар собиқ ҳарбий ронавирус касаллигининг юқиш йўллари
олишувда жасур ўғлон ўз жонини касаба уюшма вакиллари қаҳра- хизматчи билан учрашув ташкил ва унинг олдини олиш», «Коронавирус
фидо қилиб бўлса-да, ғаддорларни монни ёд этди. этдик. Улар касаба уюшмалари то- касаллигига қарши эмлашнинг аҳамия-
қўлга олишда фаоллик кўрсатади. монидан рағбатлантирилди. ти» мавзуларида давра суҳбати ўтказилди.
Таъкидлаш жоизки, туманимиз-
Мана, неча баҳор, неча куз Му- да юрт мудофаасига ҳисса қўш- Зулфия ОТАМУРОДОВА,
род Тожибоев ёдга олинади. Жа- ган йигитларга алоҳида эътибор Таълим ва фан
сур чегарачи давлатимизнинг қаратиб келинмоқда. Ўзбекистон ходимлари касаба
«Жасорат» медали билан тақ- Республикаси Қуролли Кучлари уюшмаси Жомбой тумани
дирланган. Ўзи ўқиган мактабда ташкил этилганининг 30 йиллиги кенгаши раиси
б юсти ўрнатилган. ҳамда Ватан ҳимоячилари куни
№2 www.soglom.uz fb.me/soglomuz 3
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
t.me/soglomuz
jarayon
[email protected]
ЎРВИ: Болаларда касаллик «Болам
нега қайталайди? коронавирус
юқтирмаслиги
Совуқ кунларда мавсумий касаллик ри нафас йўллари орқали юқиб, бронхит Аслида, кичик ёшдаги ўғил-қизларнинг
лар янада авж олади. Айниқса, бола- касаллигига олиб келиши мумкин. йилига 3-4 марта бундай вирусли касалли- учун нима
лар ўртасида бундай хасталикларга ча- клар билан оғриши нормал ҳолат. Аммо қилишим керак?»
линиш ҳолатлари бу йил кўп. Шундай Буйрак, юрак фаолиятига ҳам салбий касалликка чалиниш сони эмас, тузалиш
экан, эҳтиёкорлик – муҳим шарт. Қо- таъсир кўрсатиши эҳтимоли бор. Энг ёмо- муддатига эътибор қаратиш керак. Хаста- Коронавирус, айниқса унинг янги
лаверса, бемор болалар муолажаси, ни, вирусли инфекциялардан сўнг менин- ликдан сўнг асоратлар қолмаслиги асо- штамми болаларда қандай белгилар
парвариши ҳам ўта масъулиятли жа- гит ва менингоэнцефалит касалликлари сий натижа. билан намоён бўлмоқда? Фарзандла-
раён ҳисобланади. Хўш, бундай вази- шаклланиши ва ривожланиши мумкин. римизни бу юқумли касалликдан ҳи-
ятда шифокорлар тавсиялари қандай? Нигора Алиеванинг айтишича, бемор моя қилиш учун нималарга эътибор
Мамлакатимизда ЎРВИ 5 ёшгача бўлган болалар муолажаси давомли парвариш- беришимиз керак? Умуман, вазият
– Ўткир респиратор касалликларни болаларда кўп учрамоқда. Улар орасида ни талаб қилади. Лекин баъзи ота-оналар чиндан ҳам хавотирлими?
чақалоқлар ҳам кам эмас. Мутахассисдан фарзанди шифохонадан чиқиши билан уни Бу саволларга Зангиота 1-сон
чақирувчи вирусларнинг 200 дан зиёд бунинг сабаби ҳақида сўрадик. боғчага, мактабга жўнатишади. Аҳоли гав- юқумли касалликлар шифохона-
жум жойларга, меҳмонга олиб боришади. си директори ўринбосари Ҳилола
тури аниқланган, – дейди Тошкент педи- – Ҳаммаси, аввало, соғлом турмуш тар- Ваҳоланки, бундай пайтда ҳали организм Алимовадан жавоб олдик:
атрия тиббиёт институти кафедра му- зи билан боғлиқ, – дейди шифокор. – Бо- тўлиқ тикланиб, аввалгидай қувватга қайт
дири Нигора Алиева. – Шулардан адено- ла тўғри овқатланиши, ўз вақтида ухлаши, маган бўлади. – Ҳозир болаларда кечаётган коронавирус хаста-
вирус, грипп А болалар орасида, айниқса жисмоний чиниқиши лозим. Шундагина лигини грипп ёки оддий шамоллашдан фарқлаш
иммунитет мустаҳкамланади. Оқибатда ҳали тўлиқ қувватга кириб ул- қийин. У асосан, иситма, иштаҳа йўқолиши, кўнгил
кўп учраяпти. гурмаган бола ташқи муҳитда янги вирусга айниши, қуруқ йўтал, нафас қисиши, диарея, аса-
Масалан, 1 ёшгача бўлган болалар ўзла- дуч келиб, қайтадан касалланиб қолиши бийлашиш каби белгилар билан намоён бўлади.
Буларнинг аломатлари ҳам турлича кеч- ри мустақил равишда жисмоний машқлар- мумкин. Шундай экан, ўғил-қизларнинг
ни бажара олмайди. Демак, ота-оналари, хасталикни енгил даражада ўтказишида – Ота-оналар фарзанди COVID-19 вируси-
моқда. Бир тоифа болаларда шунчаки ту- тарбияловчилари уларни чиниқтириши ота-оналари, яқинлари кўмаги ниҳоятда ни юқтирганига шубҳа қилса, қандай йўл ту-
зарур. Турли уқалаш муолажалари, яъни зарур. Бундай пайтда янада эътиборли бў- тишлари керак?
мов, бошқаларда пастки нафас йўллари ял- массаж ҳам бу жараёнда жуда фойдали. лиш талаб этилади.
Боланинг танасида қон айланиш тизими – Касаллик белгилари кузатилса, врач тавсия-
лиғланиши, яна баъзиларда йўтал, ҳарорат фаолиятини яхшилайди. сига кўра, ПЗР тести топширилиши керак.
кўтарилиши каби белгилар кузатиляпти. Бунинг учун Санитария-эпидемиологик осой-
ишталик ва жамоат саломатлиги хизматининг ҳу-
Бундай хасталиклар иммунитети паст дудлардаги бўлинмаларига, Тошкент шаҳрида эса
ҳар бир тумандаги махсус COVID поликлиникала-
ўғил-қизларда оғир асоратлар қолдириш рига ҳам куну тун мурожаат қилишингиз мумкин.
хавфи ҳам мавжуд. Масалан, вирус юқо- – Бугун кўпчилик ота-оналарни «боламни
коронавирусдан қандай ҳимоя қилишим мум-
Бемор кичкинтойни уйда қандай кин?», деган савол ўйлантираётгани шубҳасиз...
даволаш мумкин?
– Бунинг учун, аввало, улар ўзларини вирусдан
Ҳозир қиш чилласи бўлишига лат одатда икки кун давом этади. Учин- бу ҳолатга «ўтиб кетар» қабилида бефарқ ҳимоя қилишлари лозим бўлади.
қарамай, ёғингарчилик миқдо- чи кундан овоз бўғилиши, йўтал, мушак муносабатда бўлмаслик ҳам керак.
ри нисбатан кам. Қолаверса, лар ва бўғимларда оғриқлар пайдо бўли- Шунингдек, ота-оналарга қуйидаги тавсия-
ҳаво ҳарорати баъзи кунлар- ши мумкин. Бола тана ҳарорати 38,5 даражадан ларни берамиз:
да одатдагидан илиқ. Бу эса ошса, овқат емай қўйса, кучли ҳанси-
турли мавсумий касалликлар, Ушбу касаллик пайтида иштаҳа пасая- раш кузатилса, нафас қисиши аломатла- – фарзандингизнинг қўлларини тез-тез ювинг
хусусан, ўткир респиратор ди, ҳарорат ошганда эса қайт қилиш ку- ри пайдо бўлса, тинмай ёки кўп ухласа, ва уларга кўп босқичли қўл ювиш техникасини
вирусли инфекциялар (ЎРВИ) затилиши эҳтимоли бор. Уйда шундай бе- дарҳол «Тез ёрдам»га мурожаат қилиш ўргатинг;
авж олиши учун қулай муҳит. мор болалар бўлса, уларни алоҳида хона- тавсия этилади.
Шу сабабли бу йил шамоллаш га ётқизиш керак. Хонани тез-тез шамол- – болага жамоат жойларидан қайтганидан кейин
белгилари билан тиббиёт му- латиб туриш лозим. Бемор боланинг қисқа муддатда соғай- қўлларини ювишдан олдин оғиз, бурун, кўзларга
ассасаларига мурожаат қи- иши учун уларни соғлом овқатлантириш тегмаслик кераклигини тушунтиринг;
лувчилар сони сезиларли да- Болага оз-оздан, тез-тез суюқлик ичи- керак. Масалан, олти ойгача бўлган чақа-
ражада кўпайган. Айниқса, бо- риш тавсия этилади. Оддий қайнаган сув лоқлар парваришида она сути жуда муҳим. – тиббий ниқоб режимига риоя қилинг;
лалар ўртасида. Хўш, бундай ёки уйда тайёрланган мева шарбатлари то- Шу сабабли бундай болаларни истисносиз – 5 ёшдан катта бўлган болаларни коронави-
вазиятда ота-оналар қандай моқдаги йўтал ва оғриқни юмшатиб, тана- тез-тез ва кўпроқ эмизиш зарур. Олти ой- русга қарши эмлашни унутманг;
йўл тутишлари керак? дан вирусларнинг тезроқ чиқиб кетиши- дан ошган гўдакларни кўкрак сути билан – боланинг иммунитетини мустаҳкамлаш ҳам
Тиббиёт фанлари док- ни таъминлайди. Бурун ва томоқни тузли бирга, одатдагидек, қўшимча овқатлар ҳам муҳим;
тори Камола САЛИХОВА сув билан чайиш ҳам жуда зарур муола- берса бўлади. – балансланган овқатланиш, жисмоний фаол-
бу борадаги тавсиялари би- жа усулидир. лик (лекин меъёрида), ақлий фаоллик ва ҳиссий
лан ўртоқлашди. Кичкинтойларга ёшига мос, аввал ҳам еб барқарорлик, мунтазам тиббий назорат инфек-
Лекин баъзи ота-оналар фарзандларида ўрганган ҳамда ўзи севиб истеъмол қила- циянинг олдини олишга ёрдам беради.
– Тана ҳарорати кўтарилиши, аксириш, ЎРВИнинг илк белгилари, масалан, бурун диган, юмшоқ пиширилган, иштаҳа очув-
бурун битиши ва оқиши ЎРВИнинг илк оқиши, енгил йўтал, ҳарорат кўтарилиши чи таомлар берилиши мақсадга мувофиқ. – Қандай белгилар кузатилса, тез тиббий ёр-
белгиларидир, – дейди шифокор. – Бу ҳо- кузатилса, зудлик билан «Тез ёрдам»га му- дам хизматига мурожаат қилиш керак?
рожаат қилишади. Болани касал пайтида тез-тез, кам-кам
таомлантириш керак. Соғайгач эса унга – Тана ҳарорати юқори кўтарилиши, нафас олиш
Ваҳоланки, ўғил-қизларда юқори нафас одатдагидан ҳам кўпроқ овқат беришни қийинлашиши, тез ёки саёз нафас олиш (чақа-
йўлларининг яллиғланиши кузатилса, уй таклиф этамиз. Бу фарзандларимизнинг лоқларда: инграб нафас олиш, эмишдан бош тор-
шароитида ҳам даволаса бўлади. Бироқ қувватини тиклаши учун муҳим. тиш), лаблар ёки бутун юзнинг сиянози (тери-
нинг кўкимтир тус олиши) каби ҳолатлар куза-
тилса, зудлик билан оилавий поликлиникага ёки
тез тиббий ёрдам хизматига мурожаат қилишин-
гиз тавсия қилинади.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги Матбуот хизмати
4 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
mohiyat
[email protected]
ЎЗБЕКИСТОНДА ТИББИЁТ РИВОЖИ
ВА ЗАМОНАВИЙ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ
ТИЗИМИ ҚАНДАЙ ШАКЛЛАНГАН?
Ўзбекистон ҳудудида қадим замонларда қилиб келинмоқда. Шарқ мамлакатларида Жасур РИЗАЕВ, давлат томонидан жами 82 триллион сўмлик
яшаган халқларнинг тиббиёти ҳақида би- «Шайх-ар-раис» («Донишмандлар сардори») Самарқанд давлат комплекс чора-тадбирлар амалга оширил-
ринчи ёзма маълумотларни зардуштийлар номи билан, Ғарбда эса «Авиценна» сифати- тиббиёт институти ди. Жумладан, Инқирозга қарши жамғарма
китоби «Авесто»дан топамиз. да машҳур бўлади. Буюк аллома томонидан ташкил этилиб, коронавирусга қарши кура-
яратилган «Тиб қонунлари» асари Европа ректори, шиш, аҳоли ва корхоналарни қўллаб-қувват-
Авесто Марказий Осиё, Эрон ва Озарбай- университетларида бир неча аср мобайни- профессор лаш билан боғлиқ тадбирларга бюджетдан 16
жон ҳудудида яшаган халқларнинг ақидала- да дарслик сифатида қўлланилган. триллион сўмдан ортиқ маблағ йўналтирил-
ри ҳақидаги китоб. Китоб қисмларидан бўл- Тиббиёт тизимига малакали кадрларни тай- ди. Шунингдек, давлат корхоналарига ва 500
ган «Вендидат»да ёзилишича, биринчи бўлиб Иккинчи Рeнeссанс: тиббиёт ёрлаш учун Ўзбекистонда бир нечта олий ўқув мингдан зиёд тадбиркорлик субъекти ҳамда
Трита исмли зот табиблик билан шуғулланган ривожига катта аҳамият юртлари фаолият кўрсатмоқда. Шу жумладан, қарийб 8 миллион фуқарога жами 66 трилли-
ва у одамларни касаллик ва ўлимдан сақла- бeрилган Тошкент тиббиёт академияси, Самарқанд дав- он сўмлик солиқ имтиёзлари, кредит муддат-
ган. Тритага яхшилик «илоҳи» Охурамазда лат тиббиёт институти, Тошкент тиббиёт ака- ларини узайтириш ва молиявий қўллаб-қув-
касалларни даволаш учун самодан 10 минг Иккинчи Ренессанс, яъни Темурийлар дав- демияси Урганч филиали, Тошкент тиббиёт ватлаш бўйича амалий ёрдамлар берилди.
хил дори юборган. рида ҳам тиббиёт ривожига катта аҳамият бе- академияси Термиз филиали, Тошкент тиб-
рилган. Масалан, Самарқандда «Доруш-ши- биёт академияси Фарғона филиали, Тошкент Мамлакатимизда тузилган «Саховат ва кў-
Трита шунингдек, Хаома деб аталувчи маст фо» («Шифо маскани») номли йирик касал- тиббиёт педиатрия институти, Тошкент дав- мак» умумхалқ ҳаракати доирасида фидойи
қилувчи ва наркотик хусусиятга эга бўлган хона бўлиб, унга ўз замонасининг таниқли лат стоматология институти, Тошкент фарма- ва олижаноб ватандошларимизнинг фаол
ичимликни кашф этган, Хаома эса ҳаёт ва са- табиблари – Мир Сайид Шариф Шерозий раҳ- цевтика институти, Қорақалпоғистон тиббиёт иштирокида 800 мингдан зиёд эҳтиёжманд
ломатлик манбаи деб аталган. Китобда Трае- барлик қилган. Шу давр Самарқандда бош институти, Андижон давлат тиббиёт институ- оилаларга 1 триллион сўмдан ортиқ моддий
тон исмли табиб ҳақида ҳам маълумот келти- қа машҳур табиблар, шу жумладан, Мансур ти, Бухоро давлат тиббиёт институти малака- ёрдам кўрсатилди.
рилган ва исломгача уни табиблик «илоҳи» ибн Муҳаммад, Мавлоно Файзуллоҳ Табри- ли кадрларни тайёрлаб бермоқда.
деб атаган. зий ва Ҳисобиддин Иброҳим Кирмонийлар Соғлиқни сақлаш соҳасидаги ислоҳотлар-
яшаб ўз фаолиятини олиб борган. Шифохо- Республиканинг миллий соғлиқни сақлаш ни ўз вақтида бошлаб, тўғри йўл танлагани-
Авестода тиббиётнинг келиб чиқиши ҳақи- наларда ишловчи табибларга яхши маош тизимида ягона ахборот базаларини яратиш миз учун кутилмаган пандемия қаршисида
да яна бир ривоят бор. Унда айтилишича, тўланган, ҳукмдорларнинг махсус фармонла- бўйича талайгина чора-тадбирлар амалга саросимага тушиб қолмадик. Халқимизнинг
одамларга табиблик санъатини Йима исм- ри билан уларнинг маоши олимлар, мунаж- оширилиб келинмоқда. Бу билан касаллик соғлиғи ва ҳаётини асраш мақсадида зуд-
ли зот ўргатган. Бу зотни Нуҳ пайғамбарга жимлар, тарихнавислар ва муҳандисларнинг ларни барвақт аниқлаш даражаси ошади ва лик билан барча тадбирларни ишлаб чиқ-
нисбат қиладилар. Авестода одам анатомия- маошларига тенглаштирилган. касалликларнинг масофали профилактика- дик. Жумладан, коронавирусга қарши кура-
си ва физиологияси ҳақида ҳам баъзи маълу- сини жорий этиш, бемор ҳақидаги тиббий шиш учун махсус тиббий марказлар ташкил
мотлар мавжуд. Унда одам гавдаси қуйидаги Учинчи Рeнeссанс пойдeворида маълумотларни дарҳол олиш имкони пайдо этилди. Дори-дармон ва ҳимоя воситалари-
8 қисмдан иборат, деб кўрсатилган: суяклар, турган Ўзбeкистон бўлган. Унинг натижасида шифокор ва бемор нинг захираси шакллантирилди.
мускуллар, ёғлар, мия, томирлар, қон, жигар ўртасидаги алоқа янги босқичга кўтарилди.
ва жигар ўти ҳамда икки хил томир мавжуд- Ўзбекистон Республикасида аҳоли саломат- Ҳудудларда ишга туширилган 60 та кисло-
лиги кўрсатилган. лиги ва соғлиқни сақлаш тизими мустақил- Мамлакатимизда «Оналик ва болалик» род станцияси тегишли шифохоналарни кис-
ликнинг биринчи кунлариданоқ давлат сиё- муҳофазасига ҳам катта эътибор берилмоқда, лород билан узлуксиз таъминлашга хизмат
Биринчи Рeнeссанснинг сати даражасига кўтарилди. Мамлакатимиз- масалан, 15 ёшгача бўлган болалар ва ҳоми- қилмоқда. Мамлакатимизда вакцина ишлаб
ҳақиқий пойдeвори... да кўрилаётган чора-тадбирлар натижасида ладор аёлларга 7 турдаги витаминлар, бо- чиқариш бўйича амалий ишлар бошлан-
аҳолига тиббий хизмат кўрсатишнинг сама- лалар учун паразитар касалликларга қарши ди. Ўз пайтида кўрилган тезкор ва тизимли
Муқаддас Ислом дини минтақамизга келга- радорлиги, сифати ва қулайлигини ошириш дори воситалари бепул тарқатилади. Бу жа- чораларимиз натижасида ушбу хатарли ка-
нидан сўнг бошланган тарихий давр бирин- таъминланди, БМТ Минг йиллик ривожла- раён билан 2021 йилда – 11 миллион нафар салликнинг кенг тарқалишига йўл қўйилма-
чи Ренессанснинг ҳақиқий пойдевори бўлди, ниш мақсадларининг асосий параметрла- аҳоли қамраб олинган бўлса, 2022 йилда – 17 ди ва натижада республикамизда осойишта
десак адашмаган бўламиз. рига эришилди. миллион нафар аҳоли қамраб олинади ва бу ҳаёт, барқарор иқтисодий ривожланиш да-
ишларга 100 миллиард сўм маблағ йўналти- вом этмоқда.
Масалан, XI асрда фаолият кўрсатган Хо- Мустақиллик йилларида соғлиқни сақлаш рилиши белгиланган. Аёллар ва болаларни
размдаги Маъмун академиясида замонаси- соҳасида мамлакатимиз эришган ютуқларга йод, темир, фолий кислотаси, витаминлар ва Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, Учинчи
нинг машҳур олимлари, шу жумладан, Абу халқаро ҳамжамият томонидан ижобий баҳо паразитларга қарши дорилар билан бепул Ренессанс пойдеворида турган Ўзбекистонда
Наср Мансур ибн Али ибн Ироқ ал Жаъдий берилди. Масалан, аҳолининг умр кўриши 4,6 таъминлаш орқали аҳоли ўртасида камқон- бугунги кундаги тиббиёт тизими ҳамда аҳо-
(10а. – 1034), Абулхайр ибн Ҳаммор (941 – ёшга – 1995 йилдаги 69,1 ёшдан 2020 йилда лик 25 фоизга камайтирилади. лига малакали тиббий ёрдам кўрсатиш ишла-
1048), Абу Сахл Исо ибн Яҳё ал-Масиҳий (970 73,7 ёшга ошди. Оналар ўлими кўрсаткичи ри жадал суръатлар билан ривожланмоқда.
– 1011), Абу Райҳон ал Беруний, Абу Али ибн 3,1 бараварга камайиб, 100 минг нафар ти- Пандемияга қарши курашиш учун 200
Сино, Абу Аҳмад ибн Мискавайҳ (1030 й. в. рик туғилган чақалоққа нисбатан 21 та ҳо- мингдан зиёд тиббиёт ходими, жумладан, чет ЎзА
э.) ва бошқалар фаолият кўрсатган. Бу олим- латни ташкил этди, чақалоқлар ўлими эса эллик 150 нафар юқори малакали шифокор
лар Греция, Яқин ва Ўрта Шарқ, Ҳиндистон 3,1 бараварга камайиб, 1000 нафар тирик ва мутахассислар жалб этилди. Хориждан 600
илм-фан ютуқларини ижодий, танқидий ўр- туғилган чақалоққа нисбатан 11,5 та ҳолатни мингдан ортиқ ватандошларимиз юртимиз-
ганиб, уни янада юксак босқичга кўтарган- ташкил этди. Болаларда энг кўп учрайдиган га олиб келинди. Чет элда қийин аҳволга ту-
лар. Масалан, Абу Саҳл ал Масиҳий Ибн Си- касалликл арга қарши эмлаш ва профилакти- шиб қолган 100 мингга яқин фуқароларимизга
нонинг устози бўлган. ка тадбирлари билан қамраб олиш даража- зарур ёрдамлар кўрсатилди. Пандемия оқи-
си 96-98 фоизда қатъий сақланиб турибди. батларини юмшатиш ва бартараф этиш учун
Ибн Сино жаҳон фани тараққиётига улкан
ҳисса қўшган энциклопедик олим ҳисобла- Юқумли касалликларга қарши курашиш
нади. Буюк аллома Ибн Сино жаҳон фани та- бўйича комплекс профилактика, эпидемия
рихида қомусий олим сифатида тан олинган, га қарши ва санитария-гигиена тадбирла-
чунки у ўз давридаги мавжуд фанларнинг қа- рининг жорий этилиши ўта хавфли юқум-
рийб барчаси билан шуғулланган ва уларга ли касалликлар (ўлат, вабо), полиомиелит,
оид асарлар ёзган. дифтерия, чақалоқлар қоқшоли, маҳаллий
келиб чиққан безгак, қизамиқ ва қизилча
Турли манбаларда унинг 450 дан ортиқ юзага келишидан тўлиқ ҳимоя қилиш им-
асар ёзганлиги қайд этилган, лекин бизгача конини берди.
242 таси етиб келган. Шулардан, 80 таси фал-
сафага, 43 таси табобатга оид бўлиб, қолган- Полиомиелитнинг ёввойи штамми (2002
лари мантиқ, психология, таббиёт, астроно- йил), қизамиқ ва қизилча (2017 йил), без-
мия, математика, мусиқа, кимё, ахлоқ, адаби- гак (2018 йил) йўқ қилинганлиги тўғрисида
ёт ва тилшуносликка бағишланган. Айниқса, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг сер-
унинг тиббиёт ва фалсафага оид китобла- тификатлари олинди.
ри жаҳоннинг кўпгина тилларига таржима
этилиб, асрлар давомида қайта-қайта нашр
№2 www.soglom.uz fb.me/soglomuz 5
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
t.me/soglomuz
МИЯДАН КЕТМАЙДИГАН dolzarb
ФИКРЛАР ЁКИ ПСИХАСТЕНИЯ mavzu
Неврознинг бу тури қадимдан маълум бўлиб, бу касаллик [email protected]
психастения деб ҳам аталган. Психастения атамасини фран-
цуз олими Пер Жане таклиф қилган ва миядан кетмайдиган ИПОХОНДРИЯ
фикрлар бу касалликнинг асосий белгиси эканлигини айтган. КАСАЛЛИГИ
Миядан кетмайдиган фикрлар неврознинг бир тури ҳи- ёхуд докторларнинг
собланиб, доимий шубҳалар, қўрқув, мияга азоб берувчи жонига тегдим
тасаввур ва ғоялар, турли ҳаракатлар ва интилишлар унга
хос белгилардир. Бемор бу хаёлларнинг барчасидан қуту-
лишга ҳаракат қилади, даво чораларини излайди, лекин бу
уринишлар кўпинча зое кетади, уни мияга ўрнашиб қолган
фикрлар қийнайверади.
Миядан кетмайдиган фикрларнинг доимийлиги, такрорла-
нувчанлиги ва улардан қутулишнинг ўта қийинлиги беморни
қийин аҳволга солиб қўяди. Бу ҳолатларга бемор танқидий
нуқтаи назар билан қарайди, уларнинг асосли эмаслигини,
ғалати эканлигини тушунади, уларга бардош беришга ин-
тилади, лекин фикрлар унинг иродаси ва хоҳишига боғлиқ
бўлмаган ҳолда пайдо бўлаверади. Буларнинг ичида фобия
лар алоҳида ўрин касб этади.
Давоси қандай? Бундай беморларни психиатрлар, тиб-
бий психологлар ва психотерапевтлар махсус дастур асоси-
да даволашади. Даволаш муддати бир неча ойларга чўзи-
лиши ҳақида бемор ва унинг яқинлари огоҳлантирилади.
ПСИХОГЕН БОШ ОҒРИҒИ НИМА?
Психоген бош оғриқ – бу руҳий сиқилиш ралгинни шприцга тортиб, тайёрлаб қўяди- да текширилмаган ёки ҳақиқатан ҳам унда Ипохондрия – бу неврознинг энг инжиқ
лар сабабли ривожланган бош оғриқдир. ган бўлади. Бу ҳолат узилишлар билан бир миянинг ички босими ошмаган. Бемор тера- тури бўлиб, бундай шахслар жуда эзма, тез
Агар руҳий сиқилишлар ҳар доим бўлавер- ой давом этади. Ҳамшира бу уколни ҳадеб певтлар кўригидан ўтказилганда ички аъзо- ва доимо хафа бўлиб юрадиган, ўзига ҳам,
са, бош ҳам ҳар доим оғрийверади. Одат- олавермаслик кераклигини, бунинг оқиба- лар касаллиги аниқланмади. Унинг артериал докторларга ҳам, яқинларига ҳам ишонмай-
да, бундай беморлар адашиб «Бош мия- тида юракда оғир асорат қолиши мумкин- қон босими 120/70 мм сим. уст. Шундай қи- диган ва миясини бемаъни фикрлар чулғаб
нинг ички босими ошибди» деб давола- лигини айтади ва яна бир бор врач билан либ, текширувлар натижаси бош оғриқнинг олган одамлардир. Улар «Мен ҳеч қачон
ниб юришади. Психоген бош оғриқ ҳақи- маслаҳатлашиш зарурлигини тавсия қилади. психоген хусусиятга эга эканлигини кўрсатди. тузалмайман» деб ўйлашади, олган даво-
да сўз кетганда, аввало, унинг хусусиятига лаш муолажаларидан норози бўлиб юри-
эътибор қаратиш лозим. Бош оғриғи мия- Беморнинг касаллик тарихини тўла ўр- Биз ушбу бемор мисолида бош оғриғи- шади, қандайдир антиқа даволаш усулла-
нинг бир ярмида ёки иккала томонида ҳам ганиб чиқдик. Олинган маълумотлардан нинг кучли стрессдан сўнг пайдо бўлганли- рини излашади ва уларни ўзида синаб ҳам
жойлашиб, доимий ёки вақти-вақти билан қисқача эпизодлар келтириб ўтсак: жуда гини, унинг аниқ бир соатларда кузатили- кўришади. Битта саволни юз маротаба бе-
бўладиган, хуружсимон, сиқиб оғрийдиган, ишонувчан ва сал нарсага ортиқча таъсир- шини ва аниқ бир дорига бўлган психологик равериб докторларнинг ҳам жонига тегиб
эрталаб ёки кечга яқин кучаядиган бўлади. ланувчан аёл. Ўта паришонхотир. Оилада боғланишнинг гувоҳи бўлдик. Бу ерда бош кетдим деб юришади.
тез-тез жанжалли воқеалар бўлиб турган, оғриғи ятропатия (врачнинг нотўғри хуло-
Психоген хусусиятга эга бўлган бош бош оғриғи навбатдаги кучли стрессдан сўнг саси)нинг яққол бир кўриниши эди, холос. Доимий қўрқув (худди юрак тўхтаб қо-
оғриқлар учун хос белги – бу уларнинг руҳий пайдо бўлган. Эртаси куни поликлиникага Бундай беморларни даволаш анча мурак- ладигандек), оғир касалликни ўзида излаш,
сиқилишдан, ақлий зўриқишдан ва жисмо- невропатолог қабулига чиққан. Врач уни каб кечади, яъни бош оғриғи қайта-қайта ўлиб қолиш каби хаёллар уларнинг доимий
ний чарчашдан сўнг пайдо бўлишидир. Даст- текшириб: «Бош мия ички босими ошиб ке- пайдо бўлаверади. Масалан, бемор врачда ҳамроҳидир. Ипохондрияга чалинган бе-
лаб бош оғриғи руҳий зўриқишларда пай- тибди, тез даволанмасангиз оқибати ёмон даволаниб юрган пайтлари боши оғримай- морнинг хаёл сурмаган куни йўқ: у кечаси
до бўладиган бўлса, кейинчалик ишга бориб бўлади» деган. Бемор қўрқиб кетган. Чунки ди (чунки врач доимо ёнида, хавотирга ўрин хаёл билан ухлайди, эрталаб ҳам хаёллар
келганда ёки автобусда юрганда ҳам кузати- унинг ўзидан катта акаси 6 ой олдин кучли йўқ), даволаш тугаб, бемор уйига жўнатил- билан уйғонади.
лаверади. Психоген бош оғриқлар аксарият стрессдан сўнг қон босими ошиб, эртаси ку- гандан сўнг боши яна оғрийверади (чунки
ҳолларда кундузи ёки пешинда кузатилади. Ҳамма гап шундаки, бу хаёллар фақат
ни оғир инсультдан ўлган. Бемор зарур до- энди врач йўқ, хавотир ва касаллик белги- ўзининг дарди ёки кимдандир хафа бўлга-
Депрессияда ҳам бош оғриғи кузати- ри-дармонларни топиб, даволана бошлай- лари яна пайдо бўлади). ни билан боғлиқ. Агар унинг қайсидир аъ-
ладими? Албатта, кузатилади. Баъзи бе- ди. Ҳар гал мия ичи босимини текширтир- зосида касаллик белгилари аниқланса, уни
морларда бош оғриғи ва ўта паст кайфият ганда унга «Миянинг ички босими ошган» Тиббий амалиётда, айниқса, невроло- ҳадеб ўйлайверади, даволаш натижасида бу
депр ессиянинг асосий белгиси ҳисобла- деб хулоса берилади. Бу хулосага ишонган гияда бундай ҳолат кўп кузатилади. Фи- касаллик ўтиб кетган бўлса ҳам қайта-қай-
нади. Бундай ҳолатларда ниқобланган де- бемор бошқа марказларга бормасдан по- кримизча, бундай ҳолатни «Врач йўқлиги та текширувлардан ўтаверади.
прессия ҳақида сўз боради. Уларда бош ликлиникада даволаниб юради. Эслатиб ўт- синдроми» деб атаса, мақсадга мувофиқ
оғриқлар ойлаб, йиллаб давом этади. Асаб- ганимдек, беморнинг бош оғриғи аниқ бир бўларди. Бу синдромнинг клиник-психо- Бундай шахслар врач қўйган ташхисга ва
нинг озгина бўлса-да бузилиши, тўйиб овқат вақтда, яъни кеч соат олтида пайдо бўлади- логик манзарасини чуқурроқ ўрганиб, текширув натижаларига гумон билан қара-
е йиш, боласини эмизиш, дўконга бориб ке- ган бўлиб қолади. У депрессияга тушади, унга юридик статус бериш жоиз, чун- шади. Улар тузалгунча ўзларининг яқинла-
лиш, юқори қаватли уйнинг зинапоясидан хулқ-атвори ўзгара бошлайди. ки мукаммал даволаш чораларини ўт- рини касал қилиб қўйишади. Айниқса, бун-
чиқиш, ҳаттоки, кино ва концертларга бо- гандан сўнг ҳам даволаш муолажалари- дай шахсларнинг яқинлари, фарзандлари
риб келиш беморда бош оғриғи бошланиб Беморда неврологик текширув ўтказил- дан норози бўлиб юрувчи беморлар со- ундан кўп азият чекишади. Улар яқинла-
кетишига туртки бўлади. Бунинг натижасида ганда мия ичи гипертензияси белгилари ни оз эмас. Бу ҳолат, айниқса, невр озда рига «Мени яхши докторга кўрсатмаяпсиз-
беморнинг хулқ-атвори ўзгариб, инжиқ ва аниқланмади, буни қўшимча текширишлар кўп учрайди. лар, дардимни ҳеч ким топа олмаяпти» ка-
жанжалкаш бўлиб қолади. У фақат «Мия ҳам тасдиқламади. Беморнинг анкетасидаги би шикоятлар билан арз қилиб юришади.
нинг ички босими ошган» деб ўйлайверади. невропатологнинг ёзувларида ҳам мия ичи
Афсуски, баъзи докторлар ҳам бемордаги босимини кўрсатувчи неврологик симптом- Ипохондрияга, кўпинча, аёллар мойил
доимий бош оғриқни миянинг ички боси- лар йўқ эди. Демак, бемор етарли даража- бўлишади. Агарда эркаклар ипохондрияга
ми билан боғлашади, унга қарши дорилар чалинса, уларнинг характери аёлсифат бў-
тавсия қилиб юришади. Бундай беморлар- либ қолади. Бу дунёда ипохондрияга қар-
ни ҳам невропатолог, ҳам тиббий психолог ши дори ишлаб чиқилмаган. Чунки ипохон-
кўрикдан ўтказиши керак. дрия касаллик эмас, балки хулқ-атворнинг
ёмон бир кўринишидир.
Бошнинг фақат уйда ёки ишхонада, кун-
нинг аниқ белгиланган вақтида оғриши акса- Агар бу сатрларни ўқиётган одамда
рият психоген бош оғриқлар учун жуда хос. ҳақиқатан ҳам ипохондрия бўлса, ушбу
сатрларнинг ўзиёқ уни бу қийноқдан ха-
В. исмли аёл бош оғриғининг доимо кеч лос этиши табиий. Чунки ипохондрияга
соат олтида бошланишидан шикоят қилиб чалинган одам ўзида бўлаётган ҳолатнинг
қабулимизда бўлди. Ёши 43 да. Оилали. У сир-асроридан воқиф бўлса, у албатта ту-
поликлиникада невропатолог назорати- залиб кетади.
да «Миянинг ички босими ошиши» таш-
хиси билан даволаниб юрган. Бош оғриғи Зарифбой ИБОДУЛЛАЕВ,
бошлаганига 3 йил бўлган. Беморнинг бош тиббиёт фанлари доктори,
оғриғи баъзан кучайиб кетиб, фақат барал- профессор
гин таблеткасини ичгандан сўнг қоларди.
Кейинчалик врач тавсиясига мувофиқ бе-
мор бош оғриганда баралгинни томиридан
ола бошл айди. Кечқурун соат олтида бош
оғриғи барибир бошланишига ўрганиб қол-
ган бемор қўшни ҳамширани чақириб, ба-
6 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
СУВСИЗЛАНИШ –
ontaiblbikiyva ЖИДДИЙ ҲОЛАТ(МИ?)
sbaobloaqlliakr
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти тавсияларига кўра, кўкрак сути балан
ss--aavvlloodd@@mmaaiill..rruu парваришланаётган болалар 6 ойлик бўлгунларича уларга сув ичирмаса ҳам
бўлади. Чунки барча керакли суюқликни гўдак она сутидан олади. Сунъий
аралашмалар бериб боқилаётган болага овқатланишлар оралиғида 20-30
миллилитр (бир ошқошиқ) сув бериш мумкин.
ҲОМИЛАДОРЛИКДА
ҚАНДАЙ ТАОМЛАНИШ
КЕРАК?
Ҳомиладорликдан олдин ва ҳомиладорлик давомида овқатланиш тарзининг Кўпчилик оналар «Чақалоққа қанча сув ичи- Арпабодиён овқат ҳазм бўлишини яхшилай-
риш керак?», деб сўрашади. Айтиш жоизки, бунда ди, ошқозон шираси ажралишини рағбатлан-
фарзанд соғлигига қанчалик таъсири кучли эканлигини тушунувчи бўлажак гўдак организмининг сувга эҳтиёжи ҳам ҳисобга тиради, ичак перистальтикасини кучайтиради.
олинади. Демак, соғлом гўдакка сувни мажбур- Бу эса овқат яхши ҳазм бўлиши ва сўрилиши-
оналарга айрим тавсияларни келтириб ўтсак. лаб ичириш керак эмас. Ўзи қанча ҳоҳласа шун- ни таъминлайди. Ўсимлик таркибидаги модда-
ча ичсин, лекин меъёрдан ошмасин. Овқатлан- лар газ йиғилишининг олдини олиб, уларнинг
Ҳомила учун энг муҳи- тириш ўрнига сув бериш ҳам нотўғри. Бола оч- ичакдан тезда ўтиб кетишига шароит яратади.
ми қуйидаги озуқавий эле- лик ва чанқоқ ҳиссини адаштирмаслиги лозим.
ментлар: фолий кислотаси, Жўка (липа) ли чой шамоллаш, яллиғланишга
темир моддаси, ион, рух Иссиқ кунларда болага сувни фақат овқат- қарши ва сийдик ҳайдовчи таъсирга эга. Бун-
моддалари ва жуда керак- лантиришлар оралиғида, яъни кун давомида дай чой тайёрлаш учун липа гулларининг бир
ли бўлган ёғли кислоталар. бир ойлик чақалоқларга 60 миллилитр (уч қо- чойқошиғи устидан бир стакан қайноқ сув қуй-
Ушбу унсурлар таомлар тар- шиқ)дан, 3 ойликкача бўлганларига 60-130 мил- илиб, ярим соатга дамлаб қўйилади. Сўнг дока-
кибида тўғри миқдорда таъ- лилитр (3-6 ошқошиқ)дан, ярим ёшгача 130- дан ўтказилиб, илиқ ҳолида 4 ойликдан ошган
минланиши керак. Ҳомила- 180 миллилитр (6-12 ошқошиқ)дан, 6 ойликдан болага кунига бир неча маҳал таклиф этилади.
дор ва эмизикли аёлларда 1 ёшгача 260 миллилитр (1 стакан)дан кўп сув
парҳез хатолари ушбу ке- бермаслик керак. Болага бериладиган сув то- Чаканда (облепиха) ли чой авитаминоз ва
ракли бўлган элементлар за, узоқ туриб қолмаган, газсиз бўлиши керак. анемиянинг олдини олади, яллиғланишга қар-
нотўғри миқдорда қабул қи- ши таъсир кўрсатади. Бундай чойни тайёрлаш
линишидан келиб чиқади. Бола саломатлигида айрим муаммолар бўл- учун чаканданинг қуритилган мевалари бир
ганида педиатр билан маслаҳатлашган ҳол- чойқошиғининг устидан бир стакан қайноқ сув
Нима истеъмол учун керак бўлган тўйинти- Бу жараёнда витамин ва да унга гиёҳли чойлар ичириш ҳам мумкин. қуйиб, бир ярим соатга дамлаб қўйиш керак.
қилишни билинг рилмаган ёғли кислоталари- минералларга талаб сези- Бунда боланинг ёшига боғлиқ кўрсатмалар- Сўнг докадан сузиб ўтказиб, илиқ ҳолида 5 ой-
Фарзанд кўриш ниятида- ни олади. ларли даражада, ҳатто 50- га амал қилиш лозим. ликдан ошган болага овқатлантиришлар ора-
ги аёллар тўғри овқатланиш 100 фоизга ошади. Лекин лиғида бир ошқошиқдан ичирилади.
қоидаларини билишл ари Сут ва сутли маҳсулот- бу калориялар ҳажмига бой Гиёҳли чойларни ичиришни оз-оздан бош
лозим. Парҳезнинг салбий лар истеъмол қилишни овқатлар ҳажми фақат 300 лаб, миқдори секин-аста кўпайтирилади. Уму- Иссиқ кунларда гўдак етарли миқдордаги
таъсирларининг олдини оширинг. Улар она ва бо- ккал.га ошиши керак. ман, болаларга дуч келган гиёҳли чой ичи- суюқликни қабул қилмаса, унинг организмида
олувчи ва талабларингиз- ла учун жуда муҳим ҳисоб ришдан аввал шифокор билан маслаҳатлаш- – сувсизланиш юзага келиши мумкин. Орга-
га мослаш учун бир нечта ланиб, калций, B2, B12 ви- Кўпчилик аёллар ўзининг ган маъқул. низм сувсизланганида гўдак ланж бўлиб қо-
фойдали маслаҳатлар. таминларига бой ва проте- қоматига эътибор беришга лади, йиғлашга ҳам мадори бўлмайди. Бундай
Хилма-хил таомлар. инлик қуввати юқоридир. ҳаракат қилади, турли вазн- Боланинг ичи қотганда ва қорни дам бўл- вақтда болада пешоб миқдорининг камайи-
Керакли озуқаларни (ўрта- Кам ёғли маҳсулотлар этар- ни камайтирувчи парҳезлар ганда мойчечакли чой ичириш ёрдам бера- ши, лаблари қуриши, лиқилдоғи чўкиши, те-
ча 60 та тури бор) ўз ичи- ли вазнни ушлаб туришга тутиши, одатда, яхши муво- ди. Бунинг учун мойчечак гулларининг бир ри бужмайиши, уйқучанлик, қўл ва оёқлар-
га олувчи битта маҳсулот ёрдам беради. занатланмаган ва қайсидир ошқошиғи устидан бир стакан қайноқ сув нинг совиб, оқариши, пульс (томир уриши)
йўқ. Қанча кўп хилма-хил бир озуқа элементларининг қуйилади ва устига қопқоқ ёпиб 1,5 соатга сусайиши, кўзлар ич-ичига ботиши каби ҳо-
таомларни истеъмол қил- Кунига камида 1 кг. ме- камайишига олиб келиши қолдирилади. Сўнг докадан сузиб ўтказилиб, латлар рўй беради. Шу сингари белгилар ку-
сак, соғлигимиз учун шунча ва ва сабзавотлар истеъ- мумкин. Ҳомиладор аёл на- болага кунига 3-4 маҳал овқатлантиришдан затилганда болага дарҳол сув ичириш керак.
кўп фойдаси бўлади. мол қилиш керак, чунки фақат ўзининг озуқа талабла- олдин бир ошқошиқдан ичирилади. Ичак
Фақат қора нон. Жавда- улар витамин ва минерал- рини, балки қорнида риво- санчиғида ва иштаҳа бузилганида арпабо- Организм сувсизланганда шифокор кўри-
ри буғдой оқ нонга қара- ларга жуда бой. жланаётган эмбриённинг ҳам диён (фенхел) дамламаси ёрдам беради. Бу ги ҳам зарур. Гўдакка бирданига кўп суюқлик
ганда 3-5 баробар кўпроқ талабларини қондириши та- ичимлик арпабодиён уруғларидан тайёрла- бера кўрманг, акс ҳолда бу унинг буйракла-
минералларга бой, ундан Алкогол маҳсулотла- лаб этилади. Шунинг учун, хил- нади. Бир ошқошиқ арпабодиён уруғи усти- рига зиён етказиши мумкин. Айниқса, иссиқ
ташқари кўпроқ витамин- ри таъқиқланади, кучли ма-хил таомлар истеъмол қи- дан бир стакан қайноқ сув қуйиб икки соат- ёз ойларида кичкинтойингизни сувсизланиб
ларга ва озиқлантирувчи кофе ичишни камайти- лишни унутмаслигингиз керак. га дамлаб қўйилади. Дамлама докадан сузиб қолишидан эҳтиётланг.
толаларга эга. риш ва сигарета чекиш- ўтказилгач бир ойликдан ошган гўдакка илиқ
Парҳезингизда темир ни тўхтатиш керак. Ги- Кунлик таомланишга ми- ҳолида овқатлантиришлар оралиғида кунига Райҳон МУДАРИСОВА,
моддаси миқдорини икки ёҳванд моддалар уму- сол. Нонушта: сутли ёрма, 3-4 маҳал бир десерт қошиқчасида берилади. педиатр
баробарга оширинг. Ҳоми- ман таъқиқланади. Улар иккита қора булочка, иккита
ладор аёл бунинг учун гўшт, бола тушишига олиб кела- юпқа ветчина, помидор, пи-
парранда гўшти ёки дудлан- ди ва ҳомиланинг ривож ёзли зайтун ёғли газак, ли-
ган гўштни кунига икки мар- ланишига зарар келтири- мон чой. Тушлик: буғлан-
та истеъмол қилиши керак ши мумкин. ган лосос, сабзили, қайна-
(ёғсиз гўшт тавсия этилади). тилган картошкали салат,
Бундай гўштли таомлар би- Таомлар хилма- грейпфрут тоза шарбати.
лан бирга темир моддасини хиллиги муҳим Кечки овқат: мевали са-
сингдирувчи Витамин Cга Таомлар хилма-хилли- лат, апелсин джем ва қо-
бой сабзавот ва мевалар ис- гини кўпайтириш ва турли ра нон, ёгурт, лимон чойи.
теъмол қилиш лозим. хил маҳсулотларни истеъ-
Балиқ маҳсулотларини мол қилиш керакли мод- Ҳамида РАЖАБОВА,
истеъмол қилиш шарт – далар танқислиги хатари- шифокор
улар протеиннинг қиммат- ни пасайтиради.
ли манбаси.
Янги сабзавотлардан
салатлар учун тайёрлан-
ган сабзавот ёғини куни-
га камида бир қошиқ ис-
теъмол қилинишингиз ке-
рак. У ўзига ҳомиладорлик
№2 www.soglom.uz fb.me/soglomuz 7
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
t.me/soglomuz
sog‘lom
hayot
[email protected]
СИГАРЕТА ЧЕКИШ ВА
ТУТУНИ КОНИ ЗАРАР(МИ?)
Сигарета кансероген таъсирга эга бў- лиғланиши ва бактериал қатлам пайдо суякларга, жигарга ва мияга тарқалиб Ҳомиладорлик пайтида онанинг че-
либ, тананинг 12 дан кам бўлмаган қисм- бўлиши мумкин;
ларида саратон касаллигини келтириб кетган бўлиши мумкин. киши (фаол ва пассив) қуйидаги асо-
чиқаради: ўпка, оғиз, бурун бўшлиғи, – милк тиш тагидан ажралиши;
ҳиқилдоқ, томоқ, қизилўнгач, ошқозон – тишлар тўкилиши, майдаланиши Чекишни ташлаганингиздан бир неча ратлар хавфини оширади:
ости бези, ошқозон, жигар, буйрак тос ва сезгирлиги.
суяги, ўт пуфаги. Шунингдек, сигарета Сигарета оғиз саратони хавфини ҳам кун ўтгач, нафас олиш яхшиланади, ҳид – ҳомила ўсишининг сустлиги, эрта
миелоид лейкемияни, яъни қон сара- оширади. Оғиз саратони лабда, тил-
тонини келтириб чиқаради. да ёки ёноқнинг ички қисмида пайдо ва таъм сезгиси тиклана бошлайди. Бир туғилиш хавфи;
бўлади (прекансероз ҳолат). Дудоқлар
Сигарета, шунингдек, юрак-қон то- саратони ва тил саратони агрессив ва неча ойдан кейин чекувчининг йўтали – чақалоқ кам вазн билан туғилади;
мир касалликлари (40 фоиз ҳолларда), тез ривожланаётган саратондир. Шу-
сурункали обструктив ўпка касаллиги нингдек, саратон томоқ, бодомсимон ҳам йўқолади. Турли ўпка касалликлари – ҳомиланинг тушиб қолиш хавфи;
(80 фоиз ҳолларда), хавфли ўсмалар (30 безларда пайдо бўлиши мумкин. Ушбу
Сигарета чекиш фоиз ҳолларда, шу жумладан, 90 фоиз саратон касалликларининг 90 фоизи хавфи сезиларли даражада камаяди. Шу- – тўсатдан ўлим синдроми хавфи;
жараёнида ўпка саратони) ривожланишида хавфли тўғридан-тўғри сигарета истеъмол қи-
ажралиб омил ҳисобланади. Тамакидан воз ке- лиш билан боғлиқ. ни эсдан чиқармаслик керакки, ўпканинг – боладаги туғма патологиялар ри-
чиш орқали ушбу касалликларнинг 40 Чекишни ташлаганингизда, бляшка-
чиқадиган тутун фоиз олдини олиш мумкин. лар сони камаяди. Шунингдек, у оғиз функцияси нафақат анъанавий сигарета- вожланиши хавфи;
танага турли саратонини ривожланиш хавфини ка-
йўллар билан Чекишнинг соғлиққа майтиради. ни рад этиш билан, балки бошқа чекади- – онада она сути етишмаслиги;
таъсири
зарар етказади, Юрак ва қон ган тамаки маҳсулотларини, шу жумладан, – иммунитет пасайганда болага тиб-
лекин одамга Нафас олиш йўлларига таъсири – айланиш тизимида...
бу дарҳол бронхит, сурункали обструктив ўпка ка- Чекувчи одамда юрак-қон томир ка- калян ёки сигараларни рад этилганда ҳам бий ёрдам керак бўлади.
саллиги, ўпка саратони. салликларининг ривожланиш хавфи
сезилмайди. Унинг чекмайдиганларга қараганда 2-4 бара- яхшиланади Ҳомиладорликнинг бошидаги барча
таркибига кирувчи Қон айланиш органларига таъсири вар юқори. Юрак-қон томир тизими ка-
кимёвий моддалар – босимнинг ошиши, пулснинг тезлаши- салликлари дунё бўйлаб ўлимнинг асо- Никотинни рад этиш билан мия- аёллар жисмоний ва руҳан соғлом бо-
истисносиз барча ши, томирларнинг торайиши (гангрена), сий сабабидир. Сигарета чекиш юрак
томирларнинг ички қопламасининг ши- хуружлари ва қон томирлари торайи- нинг иши сезиларли даражада ях- лани орзу қилади. Бироқ, фактлар шуни
органларга зарар кастланиши (қон томир, юрак хуружи). шига олиб келиши мумкин.
етказади. Жаҳон Чекиш органларнинг периферик қон шиланади, куч ва диққатни жамлаш кўрсатадики, кўплаб оналар, ривожла-
соғлиқни сақлаш Овқат ҳазм қилиш органларига таъминоти бузилишини келтириб чиқа-
ташкилоти (ЖССТ) таъсири – ошқозон бузилиши, ошқо- ради. Оғриқли спазмлар, уйқусизлик ва қобилияти ошади. Хотира ҳам яхши- ниш салоҳиятига эга бўлган соғлом бола
маълумотларига зон яраси. оёқларда чарчоқ ҳисси пайдо бўлади.
Қон таъминотининг етишмаслиги ин- ланади, уйқучанлик ва бош оғриғи туғилишига ҳисса қўшиш учун турмуш
кўра, сигарета Оғиз бўшлиғига таъсири – тиш гўшти фекциялар хавфини оширади, гангре-
чекиш камида яллиғланиши, оғиз саратони. нани келтириб чиқаради ва оёқ-қўл- йўқолади. тарзини ўзгартиришга ва ёмон одат-
25 та касаллик ларни ампутация қилишга олиб келади.
билан боғлиқ. Терига таъсири – терининг тез қари- Агар чекишни ташласангиз, юрак ху- лардан воз кечишга тайёр эмас.
Сигарета дунёдаги ши, оқариши ва рангсизланиши. ружига дучор бўлиш хавфи камаяди ва
оёқларингиздаги спазмлар аста-секин Ташқи кўринишда... Ижобий таъсир чекишни
ўлимнинг Жинсий аъзоларга таъсири – бе- йўқолади, чунки қон таъминоти яхши-
асосий сабаби пуштлик, жинсий заифлик. ланади. Сигарета чекканда ташлаганингиздан сўнг
ҳисобланади.
Ҳомилага таъсири – эрта туғилиш, Нафас йўлларида... ташқи кўринишини Чекиш орган- дарҳол бошланади:
кам вазн, ёмон соғлиқ. Сигарета тутунидаги кимёвий модда- ёмонлаштиради- ларнинг перифе- 20 дақиқа –
лар сурункали ўпка касаллигини келти- ган кўплаб аниқ юрак уриши ва
Умумий соғлиққа таъсири – умр риб чиқаради. Сигарета тутунидаги мод- рик қон таъминоти бу-
кўриш давомийлигини қисқартиради. далар нафас йўлларини безовта қила- белгилар мав- қон босими
ди, ўпка тўқималарининг эластиклигини
Оғиз бўшлиғида... пасайтиради ва ўпка алвеолаларининг жуд: зилишини келтириб чиқа- нормалла-
Сигарет чекадиган кишининг милк- деворларини бузади. Сурункали нафас – тери ради. Оғриқли спазмлар, уй- шади;
лари оғрийди ва кўп қонайди. Сигаре- қисилиши, йўтал пайдо бўлади. қусизлик ва оёқларда чарчоқ
та билан боғлиқ милк касалликлари: Ўпка саратони ҳолатларининг 90 фо- кулранг ҳисси пайдо бўлади. Қон таъ- 1 соат –
– милкларнинг яллиғланиши, тиш ил- изи сигарета чекиш билан боғлиқ, си- бўлади ҳомила-
дизи атрофидаги тўқималарнинг ял- гарета таркибидаги кансерогенлар ва ва ажин- минотининг етишмаслиги ин- дорлик
смола саратон касаллигининг пайдо бў-
лишига олиб келади ва унинг ривожла- лар тезроқ пайтида
нишига ҳисса қўшади. Касаллик эндиги-
на бошланганда ўпка саратони яширин пайдо фекциялар хавфини ошира- асоратлар
бўлади. Қонли йўтал ва нафас қисилиши бўлади; ди, гангренани келтириб хавфи ка-
каби аломатлар пайдо бўлганда, саратон чиқаради ва оёқ-қўллар- маяди;
аллақачон бошқа органларга, айниқса, – тишлар, ни ампутация қилиш- 8 соат –
милклар ва га олиб келади. қондаги нико-
бармоқлар тин даражаси па-
сарғаяди;
– оғиз бўшлиғи- саяди, қон таъми-
дан, сочлардан ва ноти яхшиланади;
кийимлардан ёқимсиз 1-кун – ўпканинг фа-
ҳид келади. олияти яхшиланади, орга-
Чекишни ташлаш терининг ранги ва низмдан углерод оксиди (CО) чиқа-
эластиклигини сезиларли даражада ях- рилади;
шилайди. Сигарет чекмайдиган қария- 2 кун – никотин танадан ажралиб
ларнинг ажинлари 25 йил давомида ку- чиқади, туғилмаган боланинг ўсиши
нига бир қути чекканларга қараганда 5 учун хавф камаяди;
баравар кам. 3 кун – энергия даражаси кўтари-
Ҳомила дорлик да... лади, нафас олиш осонлашади;
1 ой – никотин абсиценсияси камай-
Шуни унутмаслигимиз керакки, иб, нафас олиш ва энергия даражаси
чекиш эркакларнинг қувватини ва яхшиланади;
сперма сифатини пасайтиради. Че- 6 ой – болада нафас олиш бузили-
кишни ташлаш эркакнинг ота бўлиш ши, астма, аллергия, отит ва бошқа
қобилиятини оширади. Аёллар учун касалликлар хавфи камаяди.
чекиш ҳомиладор бўлиш жараёнини Фарзандингиз соғлом онага муҳтож.
мураккаблаштириши мумкин. Агар Туққандан ва эмизишдан кейин яна че-
сиз чекишни ташласангиз, кўплаб кишни бошламанг. Сизнинг ва фарзан-
мумкин бўлган асоратлар хавфи ка- дингизнинг ёнида ҳеч кимнинг чекиши-
маяди. га йўл қўйманг!
Ҳомиладорлик пайтида чекиш она-
нинг ва келажакдаги боланинг соғлиғи- Ҳамида РАЖАБОВА,
га жиддий таҳдид солади. шифокор
8 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
ТИШ ҚАНДАЙ
tibbiy
saboqlar ТОЗАЛАНАДИ?
[email protected] Дўконларда юз хилга яқин тиш ювиш пасталари,
ўнлаб турдаги тиш чўткалари бор. Шифокорлар берган
ТИШЛАРГА ХОС маълумотга қараганда, улардан наф кам. Негаки, ёши
ТАШВИШЛАР
олтмишдан ошганларнинг 18 фоизида умуман тиш
Тишни қандай Бундай усулнинг афзаллиги шун- си ҳамда витаминли терапия ка- йўқ, ўсмирларнинг 40 фоизи эса пародонта ва кариес
оқартираман? даки, бунда тиш арраланмайди ёхуд билар киритилади. Милк касалли- хасталикларига чалинган. Бундан шундай хулоса чиқади:
текисланмайди. Бу усулда даволаш- гини албатта даволаш лозим, акс
– Мана бир ярим йилдирки га монелик қилувчи кўрсатма унинг ҳолда, соғлом тишлар ҳам қимир- тиш чўтка ва паста ишлаб чиқарувчиларнинг аксарияти
узоқ вақт давом этиши билан боғлиқ. лаб қолиб, аста-секин тўкилиб ке-
тиш оқартирувчи паста- (Имплантатнинг суяк тўқимасига би- тиши мумкин. рекламага зўр бериб, харидорларни бемалол алдайди.
рикиб кетиши учун ярим йил муддат
лардан фойдаланаяпман, керак бўлади, шундан сўнггина даво- Ҳомила ва Шу сабабли рекламаларга у қадар ишониб қолмаслик керак. Ма-
лашнинг бошқа босқичлари бажа- тиш дардлари салан, «шифобахш паста» деган ёзувлар ёлғоннинг айнан ўзидир.
аммо тишимнинг сарғай- рилади). Шунингдек, бундай хизмат Гоҳида паста табиий маҳсулотлардан тайёрланган, болаларга бе-
тури анча молиявий жиҳатдан қим- – Ҳомиладор аёл учун тиш малол ишлатса бўлади, деб ёзишади. Бу ҳам ёлғон. Умуман, табиий
гани кетмаяпти. Балки мат туришини ҳам унутмаслик жоиз. пасталар ишлаб чиқарилмайди. Агар консервант қўшилмаса, у дар-
оғриғини қолдирадиган қан- ров айниб қолади. Бундай пасталарни фақат музхонада сақлашга
пасталардан нотўғри фой- Даволатилган тўғри келади. Болалар ютиб юборганда салбий таъсир кўрсатмай-
тиш оғриганда дайдир махсус воситалар диган пасталар ҳам йўқ. Шу боис, бундай кимёвий моддалардан бо-
даланаётгандирман? лаларни эҳтиёт бўлишга ўргатинг.
– Тишларимни шифокорда борми?
А. ҚОБИЛОВ, Тиш пастаси таркибини синчиклаб ўқинг. Масалан, «хлорид оло-
Қашқадарё вилояти даволатганман. Аммо ай- Р. ИНОМОВА, ва» деган ёзувдан қўрқиб кетманг. Бундай бирикмали модда тиш-
Сирдарё вилояти нинг қаттиқ қатлами сезувчанлигини камайтиради, нуқул реклама
– Агар тиш эмалидаги сарғиш нан даволатган тишларим қилинаётган «триклозан»га қараганда бактерияларни самаралироқ
ранг табиий бўлса, оқартирувчи тиш – Энг аввало, бўлажак она оғриқ бартараф қилади. Бироқ шуни унутмангки, бактерияга қарши мод-
пасталари самарадор бўлмаслиги оғриб безовта қилмоқда. пайдо бўлишини кутмасдан тишла- далар қўшилган пасталарни танаффуссиз уч ҳафтадан ортиқ ишлат-
мумкин. Кўпинча тишлар пигмент- рининг саломатлиги тўғрисида ол- манг. Акс ҳолда зарарли бактериялар билан бирга фойдалилари ҳам
ланган зич караш натижасида қорая Мен нима қилмоғим керак? диндан қайғуриши керак. Ҳомила- қирилиб кетади ва дисбактериоз бошланади. Фитин кислотаси тиш-
ди. Бундай ҳолат чекувчи кишилар- дор аёлларда тишларни даволаш, нинг қорайиши олдини олади, тош ҳосил бўлиш хавфини камайти-
да кўпроқ учрайди. Бундай караш- К. ТУРҒУНОВ, олиш ва муолажалар ўтказишнинг ради. Фторид натрий эса тишнинг эмал қатлами тикланишига ёрдам
ни ўзингиз тозалай олмайсиз, сизга Самарқанд вилояти ўзига хос жиҳатлари мавжуд. Даст- беради, кариеснинг олдини олади.
фақат тиш шифокори ёрдам бери- лаб ҳомила муддати ҳисобга оли-
ши мумкин. Тишнинг эмал қатлами – Совуқ ҳарорат таъсирида тиш ниши лозим. Аёл оғиз бўшлиғи- «Бу паста тишни оқартиради», деган ёзувга ҳам ишонманг. Аслида
тоза бўлса-ю, тишнинг табиий ранги оғриса, демак тиш илдизи, милк- даги сурункали микроблар ўчоғи, тишни оқартириш узоқ давом этадиган муолажа бўлиб, у стомато-
сизни қониқтирмаса, уларни сунъий лар, тишни ўраб турувчи тўқималар- я ъни кариесга дучор бўлган тишлар лог-шифокор ёрдамида амалга оширилади. Бунда шифокор тиш эмал
оқартириш учун стоматологга муро- да сурункали яллиғланиш жараёни тўғридан-тўғри ҳомила ривожига қатламини қисман емирадиган кислоталардан фойдаланади. Тиш бу
жаат қилишингиз лозим. Тишларни кечаётган бўлади. Вазиятга рентген ва бола саломатлигига акс таъсир усулда тозалангандан сўнг муайян вақт қаҳва, чой ичмаслик, озиқли
оқартиришнинг замонавий усули ан- текширув аниқлик киритади. Тишда кўрсатади. бўёқлар ишлатилган таомларни емаслик керак, акс ҳолда, тиш тез қо-
ча хавфсиз ва самаралидир. А ммо ҳосил бўлган бўшлиқ сифатсиз тўл- раяди. Пасталар эса тишни оқартирмайди, фақат таркибида водород
унутмангки, мутахассислар билан ол- дирилганда, суяк тўқимаси ва ил- Агар аёл тиш оғриғини сезса, перекиси бўлгани учун чой, қаҳва ичилгани ва тамаки чекилганидан
диндан маслаҳатлашмай туриб, бун- дизларда яллиғланиш ўчоғи пайдо дарҳол шифокорга мурожаат қи- сўнг тишларнинг ташқи томонини ялтиратади. Таркибида оҳак, сода,
дай ишга қўл урманг. Чунки ҳар қан- бўлганда тишларни қайтадан даво- лиши лозим. Дори воситасини бир дикалтсий фосфат, алюминий, кремний ва бошқа абразивлар бўл-
дай малакасиз, ўз билганича қилин- лаш лозим. Тишларни даволашнинг марта қабул қилиш ҳамиша ҳам ган пасталар билан эса тишни ҳафтасига фақат бир мартагина ювиш
ган тадбирларнинг ўзига хос хатар- шундай усуллари ҳам борки, унда салбий таъсир кўрсатавермайди. керак, холос. Акс ҳолда, тишнинг эмал қатлами емирилиб, оғриқли
лари ва хавфли жиҳатлари мавжуд. тишларга зарар етказилмаган ҳолда Бироқ тиш оғриганда оғриқ қолди- жойлар ҳосил бўлади. Пастанинг абразивлик индексига эътибор бе-
асоратлар даволанади. Ҳар қандай рувчи дориворларнинг хусусият- ринг: унинг энг юқори даражаси 200 дан ошмаслиги керак.
Имплантат ҳолатда ҳам даволанган тишлар ми- ларидан бехабар ҳолатда, ўз бил-
қўйиш услуби жозни безовта қилмаслиги зарур. ганича қабул қилиш қатъиян маън Тиш чўткалари ҳам доимо мукаммаллашиб бормоқда. Бироқ улар
этилади. Оғриқни қолдиришнинг ҳар қанча янгиланмасин, асосий талаблар ўзгармайди: чўтка қаттиқ
– Мен олинган тиш ўрнига Милкларни самарали услубларини мутахас- бўлмаслиги керак. Унинг чўткали қисми қанча ихчам бўлса, оғиз
даволаш сис шифокоргина барча жиҳат- бўшлиғида ҳаракати ҳам шу қадар қулай бўлади. Тиш чўткангиз чўт-
протез тиш қўйдиришим ларни ҳисобга олиб қўллаши мум- калари эгиладиган бўлиб қолгач уни, албатта, янгиланг. Яхшиси ҳар уч
– Менинг милкларим қонаб, кин. Зеро, бугунги кунда ҳомила- ойда бошқа чўтка ишлатган маъқул. Кўпчилик паста билан тиш юва-
керак. Бироқ тишларим дор аёлларга зарарли таъсир эт- ётганда атиги 40 сония вақт сарфлайди, аслида шифокорлар тишни
оғзимдан нохуш ҳид келади. майдиган махсус дори-дармонлар икки дақиқа давомида ювиб тозалашни маслаҳат беради.
жуда майда, шунинг учун ҳам талайгина.
Бу ҳол менга ноқулайликлар Юлдуз НОРҚОБИЛОВА
шифокор тиш қопламаси- Саволларга шифокор- тайёрлади
келтиряпти. Бундан қуту- стоматолог
ни тўғри, чиройли, хавфсиз Қуролбек МАМАРАҲИМОВ
лишга имкониятим борми? жавоб берди
ва қулай ўрнатиш жуда қий-
Ё. МАМАТҚУЛОВ,
ин кечишини айтди. Нима Хоразм вилояти
қилсам бўлади? – Сизда албатта имконият бор.
Муаммони ҳал қилиш учун сизга
М.ХОЛИҚОВА, шифокор-парадонтологнинг ёр-
Наманган вилояти дами зарур. Сҳифокор сизни тўлиқ
текширувдан ўтказиб, даво режа-
– Бундай ҳолатларда тишни имп сини тузади. Режага оғиз бўшлиғи-
лантат қўйдириш усулидан фойда- ни малакали тарзда тозалаш (тиш
ланиб даволаш мумкин. Протез- тошларини йўқотиш), милк ял-
лаштиришнинг бундай усулида жағ лиғланишини даволаш ва умум-
суяк тўқимасига тиш илдизи вази- мустаҳкамловчи даво муолажа-
фасини бажарувчи имплантат қўй-
илади, сўнг тиш қопламаси ўрнини
босадиган мосламага бириктири-
лади. Даволаш якунида метало ке-
рамик қоплама ёрдамида тишнинг
анатомик шакли тикланади.
№2 www.soglom.uz fb.me/soglomuz 9
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
t.me/soglomuz
tibbiy
saboqlar
[email protected]
ЗАМБУРУҒЛИ КАСАЛЛИКЛАР: – Бундай касалликларнинг ривожлани-
шига нима туртки беради?
УЛАР қаердан ПАЙДО БЎЛАДИ?
– Оёқ панжаси кўп терлаши, ишлаб чиқа-
Ўсимлик паразитларига мансуб замбуруғлар ҳавода, тупроқда – паронихомикоз; риш омилларининг таъсири, қон-томир ва
ва сув ҳавзаларида нофаол ҳаёт кечиради, одам ёки ҳайвон эндокрин тизимида учрайдиган патологик
терисига тушганда эса касаллик келтириб чиқаради. Ана шун- – сурункали генерализациялашган болалар ўзгаришлар, онкологик ва иммунтанқислик
дай замбуруғлар сабаб организмда ривожланадиган касаллик билан кечувчи касалликлар оёқ микози ва
лар ҳақидаги саволларимизга Республика ихтисослаштирил- кандидози алоҳида ажратилади. бошқа замбуруғли касалликлар ривожла-
ган дерматология ва косметология илмий-амалий тиббиёт нишига қулай шароит туғдиради.
маркази директор ўринбосари Илҳом РАҲИМОВ жавоб берди. Бунда бемор танасида тўқ қизил рангли, аниқ
чегараланган, усти гардиш билан қопланган Касаллик бошланишида тери қичишади,
– Касаллик чақирувчи замбуруғлар ин- Бундай омиллар таъсирида организм им- доғлар пайдо бўлади. Бармоқлар орасида- қизариши мумкин, тери қуруқлашади, қи-
сон организмига қандай ўтади? мун тизими фаолияти сусаяди ва замбу- ги кандидозли эрозия асосан қандолатчилар, пиқчалар юзага келади ёки сувсирайди, аниқ
руғларнинг кўпайиши учун қулай шароит- идиш-товоқ ювувчилар ва бошқаларда учрайди. чегараланган доғлар пайдо бўлади.
– Замбуруғларнинг 100 мингдан ортиқ тур- лар яратилади.
лари маълум бўлиб, улардан 500 тага яқини Жараён 3-, 4-бармоқлар орасида, тўқ қи- Вақт ўтиши билан касаллик даволанмаса,
одам ва ҳайвонлар учун патоген ҳисоблана- – Замбуруғлар сабабли ривожланувчи зил рангли, аниқ чегараланган ва ўртасида қўл ёки оёқ тирноқ пластинкаларига ўтиши
ди, яъни касаллик пайдо қилади. Замбуруғли касалликларнинг қандай турлари бор? сероз суюклик бўлган эрозия борлиги би- мумкин, бунда тирноқ пластинкалари қалин-
касалликлар бемордан ёки касал ҳайвондан лан ифодаланади. лашади, уваланади, ранги ўзгаради, юзаси
одамга (асосан, бемор билан бевосита му- – Замбуруғларнинг ачитқисимон тури пато- ғадир-будур бўлиб қолади, баъзи ҳолларда
лоқотда бўлганда ёки унинг зарарланган бу- ген ҳисобланади. Улар (кандида замбуруғла- Оғиз шиллиқ қавати кандидози эса ташқа- тирноқ пластинкаси кўчиши ҳолатлари ҳам
юмларидан фойдаланганда) ўтади. ри) табиатда жуда кенг тарқалган бўлиб, ме- ридан кириб келган замбуруғ ҳисобига ри- кузатилиши мумкин.
ва-сабзавот, сут маҳсулотлари, шунингдек, вожланиши мумкин.
Улар ташқи муҳитнинг турли омиллари- одам, ҳайвон териси ҳамда шиллиқ қават- Агар ушбу ҳолат даволанмаса, касаллик
га чидамли, масалан, очиқ сув ҳавзалари, ларда сапрофит ҳолатда яшайди ва фақат – Оёқ соҳасида замбуруғлар сабаб пайдо йиллаб давом этади ва бу давр ичида бемор
ўрин-кўрпалар, кийим-бош, гилам ҳамда соч- муайян шароитларда кандидозлар деб ата- бўладиган касалликлар қанчалик хавфли? замбуруғ инфекциясини бошқаларга юқти-
ларга тушганда бир неча йилгача касаллик лувчи ўзига хос касалликни келтириб чиқа- риши мумкин.
чақириш қобилиятини сақлаб қолади. ради. Меъда-ичак хасталиклари, витаминлар – Оёқларнинг анатомик нуқсонлари (ясси-
мувозанатининг бузилиши, лейкоз касаллиги, товонлик ёки оёқлар ораси бурмаларининг Янги туғилган чақалоқларга кандида замбу-
Атроф-муҳит ҳолати (экология) бузили- антибиотиклар билан тартибсиз даволаниш торлиги), баъзи ҳолларда ноқулай ва ҳаво ўт- руғлари кандидозли вульвовагинит билан оғри-
ши, турли хил дори воситалари (антибио- кандида замбуруғларининг фаолиятини оши- казмайдиган синтетик пойабзалларни кийиш, ган бемор онадан туғилиш даврида ўтади. Она-
тиклар, цитостатиклар, стероидли гормон- риб, касаллик вужудга келишига олиб келади. оёқларнинг узоқ вақт ноқулай шароитда бўли- нинг ва тиббиёт ходимларининг зарарланган
лар) пала-партиш, юқори миқдорда ёки ши замбуруғли касаллик ҳисобланган микоз- қўллари орқали, яъни улар шахсий гигиенага
узоқ муддат қабул қилиниши ёки оғир ке- Касалликнинг клиник кечишига қараб: лар пайдо бўлиши учун қулайлик туғдиради. риоя қилмаганлиги сабабли болага касалликни
чувчи йўлдош касалликлар (ўсма, қандли – шиллиқ қават ва тери кандидози; юқтириб қўядилар. Ҳар бир киши оёқ-қўллари
диабет ва бошқалар) мавжудлиги кўпинча – кандидозли онихомикоз; Оёқ микози билан оғриган беморлар ва терисида муаммолар рўй берганда мутахассис
замбуруғли касалликлар келиб чиқишини замбуруғлар билан зарарланган буюмлар ка- шифокор қабулига бориши лозим.
тезлаштиради. саллик манбаи ҳисобланади. Касаллик асо-
сан шахсий гигиенага аҳамият бермайдиган Айни вақтда замонавий текширувлар
кишиларга юқади. орқали тери хасталиклари тезкорлик билан
аниқланади. Мутахассис шифокор назоратида
Замбуруғларни бемор оёқ териси пўст- қунт билан муолажа олинса, бемор ҳеч бир
ли қипиқларида жуда кўп миқдорда учра- асоратсиз дарддан фориғ бўлади.
тиш мумкин.
ГАЙМОРИТДАН ҚАНДАЙ ХАЛОС БЎЛИШ МУМКИН?
Баъзилар ҳар тонгда илиқ ванна қабул қилишни хуш кўра- ни қўллаш, пункция амалга оши-
ди. Айримлар эса эрталаб сочини ювиб ишга ёки ўқишга рилади.
боришга одатланган. Бироқ қишнинг совуқ кунларида соч-
ни қуритмасдан ёки юпун кийинган ҳолда кўчага чиқиш Касалликни консерватив, яъни до-
нафас йўллари касалликларини келтириб чиқариши мум- ри-дармонлар билан ёки оператив
кин. Гайморит ана шундай хасталиклардан биридир. даволаш мумкин. Хусусан, ўткир гай-
Соғлиқни сақлаш вазирлиги Матбуот хизмати гайморит моритлар одатда консерватив (анти-
ва унинг турлари, белгилари ҳамда касаллик сабабларига биотиклар, бурун томчилари, бурун-
доир саволлар билан олий тоифали шифокор ни Проец усулида ювиш, пункция қи-
Равшанбек УМАРОВга мурожаат қилди. лиш) орқали муолажа қилинади. Агар
хасталик кўз ёки мияга асорат бер-
– Гайморит қандай хасталик ва – Касалликнинг ривожланиши- – сил касаллиги ва неоплазмалар; – Гайморитнинг сурункали ва ўт- са, операция қилиш лозим бўлади.
унинг неча тури мавжуд? га қандай омиллар сабаб бўлади? – сурункали инфекциялар – фа- кир турлари қандай фарқланади?
рингит (ҳалқум шамоллаши), тон- Сурункали гайморитларнинг ка-
– Гайморит – параназал (бурун ён, – Кўпинча гайморит такрорий ва зиллит ва ҳоказо. – Касалликнинг 2 ойдан ортиқ да- тарал ҳамда йирингли турлари кон-
юқори жағ бўшлиғи) синус шиллиқ узоқ муддатли бурун оқиши ва со- вом этиши унинг сурункали тус олга- серватив, қолган барча турлари эса
қаватининг жуда кенг тарқалган ял- вуқ қотишдан кейин ривожлана- – Гайморитга чалинган беморлар- нини билдиради. Сурункали гаймо- оператив (эндоскопик микрожар-
лиғланиш касаллиги бўлиб, одатда ди. Бурун бўшлиғига кирган грипп да қандай белгилар кузатилади? ритнинг (катарал, йирингли, полип- роҳлик) тарзда даволанади.
уларда йирингли секрециялар тўп вируси, ЎРВИ инфекциялари, кўк ли, кистали, йиринг-полип-кистал,
ланади. Шуни айтиш керакки, бурун йиринг таёқчалари касалликни – Одатда ушбу касаллик би- атрофик-некротик, одонтоген ва – Хасталикнинг олдини олиш учун
ва паранасал синус касалликлари қўзғатади. лан оғриётган беморда пешо- аралаш) каби бир неча турлари бор. нималарга эътибор бериш лозим?
юқори нафас йўлларининг энг кенг на, кўз атрофлари ва бурун ён
тарқалган паталогияси ҳисобланади. Бундан ташқари, яна бир неча томонлари ва жағ қисмида қат- Ушбу хасталикнинг ўткир турини – Энг биринчи галда соғлом тур-
Унинг кечиши оғирлигига қараб, ўт- омиллар гайморитни келтириб тиқ оғриқ кузатилади. Айниқ- ўз вақтида даволамаслик кўпгина муш тарзига риоя қилиш керак. Ху-
кир ва сурункали турларга бўлинади. чиқариши мумкин. Жумладан: са, пастга эгилганда оғриқ яна- ҳолларда сурункали турга айлани- сусан, организмни чиниқтириш,
Гайморит кўпинча куз-қиш даврида, да кучаяди. шига сабаб бўлади. жисмоний тарбия билан мунта-
инсон танаси заифлашганда ва ка- – аллергик хасталиклар; зам шуғулланиш мақсадга мувофиқ.
салликни қўзғатувчи бактерияларга – юқори жағ тишлари касаллик Шунингдек, бурундан нафас – Касалликка қандай ташхис
қарши тура олмаганида аниқланади. лари; олишдаги муаммолар, яллиғлан- қўйилади ва даволанади? Шунингдек, совқотишдан сақла-
– ринит (бурун йўллари шиллиқ ган синуслар соҳасидаги шишлар, ниш, бурундан нафас олиш қийин-
Ушбу касаллик боғча ёшидаги қавати шамоллаши) билан кечув- ҳид билмаслик, уйқунинг бузили- – Гайморитни тўғри даволаш лигини ўз вақтида бартараф этиш,
болаларда учрамайди. Чунки кич- чи аллергик реакциялар; ши, кечаси ва эрталаб кучаядиган учун, энг аввало, унга аниқ ташхис стоматолог кўригидан ўтиб туриш,
кинтойларда 7-8 ёшга келибгина – бурун бўшлиғининг анатомик қуруқ рефлексли йўтал, бурундан қўйиш зарур. Бунинг учун бемор- совуқ ҳавода бош кийимсиз кўчага
гаймор бўшлиғи ҳосил бўлади. Бу хусусиятлари; йиринг оқиши, доимий бош оғриғи нинг шикоятини ва хасталик ривож чиқмаслик, шамоллаш ва гриппни
хасталик асосан ўсмир ёшидаги йи- – иммунитетнинг пастлиги; ҳамда тана ҳароратининг кўтари- ланишини тўлиқ ўрганиш лозим. ўз вақтида даволаш гайморитдан
гит-қизларда ва 30-50 ёш атрофи- – аденоидларнинг ҳаддан ортиқ лиши ушбу касалликнинг асосий Шунингдек, бурун ичини синчиклаб сақланишда катта ёрдам беради.
даги инсонларда кузатилади. ўсиши ёки полипларнинг шаклла- белгилари ҳисобланади. кўриш, атрофини пайпаслаш, ком-
ниши; пьютер томография текшируви- Соғлиқни сақлаш вазирлиги
Матбуот хизмати
10 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
ko‘zgu
[email protected]
Қўлингиз терлайдими?
Қўлнинг терлаши Бундай одамлар бошқалар билан қўл роз кучли руҳий зўриқиш, жисмоний Агарда инсон қўрқув ва ҳаяжонини ўз Халқ табобати
эркакларни кўп бериб кўришишдан қочишади. Бу эса машғулотлар ва иссиқ шароитда кузати- вақтида жиловлай олса, кафтлар тер- Халқ табобатида ҳам қўлнинг тер-
ўзгалар билан иш ва бошқа масалалар лиши одатий ҳол ҳисобланади. Шунинг лашидан халос бўла олади. лашига қарши турли чоралар мавжуд.
ҳолларда ноқулай юзасидан бўлиб ўтувчи учрашувларнинг дек, организм кучсизланганида, турли Масалан, кунига икки маҳал қўлларни
ҳолга солиб қўяди. самимият, ишонч ва ишчанлик руҳида касалликларга чалинганда ҳам гипер- Шифокорлар эса кафтлар терлашига сирка эритмаси билан ювиш ёки лимон
Бу кучли жинс ва- ўтишига халал бермасдан қолмайди. гидроз рўй беради. Локаллашган ги- қарши турли дори воситаларини тавсия шарбати суртиш фойда беради. Шунинг
пергидроз эса асосан қўл ва оёқ кафт- этадилар… Масалан, формалин ёки та- дек, эман дарахти пўстлоғи, марварак
киллари руҳияти- Шу билан бирга, айрим кишилар қў- ларининг терлашида кўзга ташланади. нин эритмаси, алюмин гексахлорид ёки (шалфей), календула, қончўп (чистотел)
га салбий таъсир ли терлайдиган одам билан бир марта глутаралдегид сингари препаратларни ва бошқа доривор гиёҳлар дамламаси-
кўрсатади албатта. кўришганидан сўнг бошқа у билан са- Сабаблари ёзиб беришлари мумкин. Бироқ унут- дан фойдаланиш мумкин. Олма сирка-
Доимий стресс, ўзи- ломлашмасликка ҳам ҳаракат қилади. Бунинг сабаби, аввало, физиологик маслик керакки, бундай воситалар қўл си, аччиқтош, салицил кислотаси ёки
га ишончсизлик, Хўш, бундай вазиятда кафти доимо нам омилларга бориб тақалиши мумкин. терлашини вақтинчага тўхтатиши, қис- камфорали спирт ҳам қўл терлашидан
имкониятларига бўлиб юрувчилар қандай йўл тутишла- Энг кўп ҳолларда қон-томир дистония ман камайтиради. Акс таъсир кўрсатган- ёрдам беради.
паст баҳо билан қа- ри лозим? Бунинг сабаблари қандай си, буйрак усти безларининг интенсив да кафтларда турли аллергик асоратлар-
раш каби омиллар ва оқибатларини қай тарзда бартараф ишлаши ҳамда қалқонсимон безлар фа- ни келтириб чиқаради ҳам. Фойдали тавсиялар
оила бошлиқлари этиш мумкин? олиятининг бузилиши натижаси бўлади. Қўлларни тез-тез ювинг ва сочиқ
бўлмиш эркаклар- Шу сабабдан ҳам кучли кафт терлаши- Сўнгги вақтларда шифохоналарда маз- билан яхшилаб артинг. Қўл учун мўл-
нинг касбий му- Умумий маълумот га дучор бўлганлар зудлик билан тера- кур муаммога қарши жарроҳлик амалиёт- жалланган спиртли антисептик воси-
ваффақиятга эри- Аввало айтиш керакки, инсон орга- певт, невропотолог ёки эндокринолог лари ҳам ўтказилмоқда. Масалан, симпа- таларни доимо ўзингиз билан олиб
шишларига ҳам низмида тахминан 2-5 миллион дона кўригидан ўтишлари ва гипергидроз тектомия ёки тер безларига борувчи сим- юринг, ёнингизда рўмолча ва қуруқ
тўсқинлик қилиши тер ажратувчи безлар бўлиб, уларнинг сабабларини аниқлаштириб, тегишли патик асаб толаларини кесиш амалиёти салфеткалар бўлсин. Терлашга олиб
энг катта қисми қўл ва оёқ кафтлари (то- чораларни кўришлари шарт. мавжуд. 95 фоиз ҳолатда бу ижобий самара келадиган буюмларни қўлингизда
мумкин. вон)да жойлашган. Тер ажралиб чиқиш Организм соғлом бўлган ҳолда кафт- беради. Бироқ айрим беморларда бу та- кўтариб юрманг, кафт терисига ҳаво
жараёни организм учун жуда муҳим ҳи- ларнинг терлаши эса асосан турли нанинг бошқа аъзолари терлашини оши- ўтказмайдиган қўлқоп ва бошқалар-
собланади. Жумладан, мазкур жараён стресс, асабий вазиятда организмда риб юбориши ҳам эҳтимолдан ҳоли эмас. дан заруратсиз фойдаланманг. Муҳим
орқали организмдан ортиқча иссиқ- кўп миқдорда адреналин ишлаб чиқа- учрашувлардан олдин асабларингиз-
лик энергияси ҳамда зарарли моддалар рилиши билан боғлиқ. Шунингдек, айрим мамлакатларда ни тинчлантириб олинг. Бунинг учун
чиқариб юборилади. Бироқ айрим ин- ботокс дори воситаси ёрдамида кафт қўл терлашига асосан асабийлашиш
сонларда тер ажралиб чиқиши меъёри Даволаш чоралари терлашига қарши курашилмоқда. Ор- сабаб бўлиши ҳақида ўйланг, кўзла-
бузилган бўлиб, бу уларга кўплаб муам- Психотерапевтларнинг қайд этишла- ганизмга игна орқали юборилувчи маз- рингизни юмиб, уч-тўрт маротаба
моларни келтириб чиқаради. рича, қўл терлашидан даволаниш ташқи кур препарат кафт терисидаги тер без- чуқур нафас олинг.
Тиббиётда тер чиқишининг меъёри- таъсиру воситалар орқали амалга оши- ларига бораётган асаб импулслари тар-
дан ортиши гипергидроз деб номлана- рилиши қийин. Бунинг учун аввало ин- тибини бузиб юборади. Натижада тер Дурдона МУРОТАЛИЕВА
ди. Гипергидроз умумий ёки локаллаш- сон руҳиятини даволаш талаб этилади. ажралиб чиқиши тўхтайди. Битта ботокс тайёрлади
ган бўлиши мумкин. Умумий гипергид инъекцияси олти ойгача таъсир кўрса-
тиши мумкин. Шундан сўнг кафт терла-
ши яна давом этади.
ЯХШИ КАЙФИЯТ алоҳида жадвал тузиб чиқинг. Тўғри, дам олиш кунлари бўлгани учун
СИРЛАРИ сиз бу жадвалга ҳамиша ҳам риоя қилмаслигингиз мумкин, лекин ило-
жи борича унга амал қилганингиз мақсадга мувофиқ.
Деярли ҳар биримиз эрталаб иссиққина ўрнимиздан
5. Уйғонишингиз биланоқ 3-5 марта чуқур нафас олишга одатла-
туришни хоҳламаймиз. Шундай экан, сиз қандай қилиб нинг. Шунда танангиз кислородга тўйинади. Бундан ташқари, чуқур на-
фас организм учун уйғонганликни англатувчи сигнал вазифасини ўтайди.
осонгина ва яхши кайфиятда уйғонишни, кунни ҳам ен-
6. Кроватингиздан оёғингизни пастга туширинг. Бу уйқу режи-
гил ўтказишни хоҳлайсизми? мидан сергаклик режимига ўтишнинг энг яхши ва тезкор усулидир.
1. «Яна беш дақиқа ухлай», деган иборани эсингиздан 7. Будилнигингиз қўшиғини ўзгартириб туринг. Бугунги кунда бу-
чиқаринг. Будилник чалиши биланоқ ва айниқса, бир вақт- дилникка миллионлаб қўшиқ қўйиш имкони бор. Унга шундай қўшиқ
да туришга одатланинг. Ишонинг, бу ишингиз учун танан- ўрнатингки, токи у сизни қайта ухлашга эмас, туришга ва кунни табас-
гиз сизга, албатта, раҳмат айтади.
сум билан бошлашга ундасин.
2. Тонгги машғулотлар билан шуғулланинг. Тўғри, даст- 8. Душ қабул қилинг. Душни контраст ҳолатда, яъни
лабки бир неча кун, ҳатто бир ҳафта оғир ўтиши мумкин.
Аммо, танангиз тезда тонгги югуришлар ёки йогага ўрганиб иссиқ ва совуқ сувдан алмаштириб фойдаланинг. Ҳеч
қолади. Қандай машғулот билан шуғулланишингизга қара- иккиланмай айтишимиз мумкинки, у сизни тезда сер-
май бундай жисмоний фаоллик сизга кун давомида куч гак тортишингизда кўмаклашади.
бериб турувчи тетиклик тақдим этади.
9. Барча зарур ишларни кечқурун ҳал қилинг. Одат-
3. Деразаларни очамиз. Эрталаб туришингиз била- да бизни тонгда бир дунё ишлар, вазифалар кутиб тур-
ноқ ёки имкони бўлса, ухлаганингизда ҳам деразаларни ганини билганимиз учун ҳам ҳеч уйғонгимиз келмайди.
очиб қўйинг. Қуёш нури ва тоза ҳаво сизни табиатнинг
жўшқин энергияси билан тўлдиради ва сиз ўзин- Вазифаларингизни осонлаштиринг: ҳали бир кун олдин
гизни, албатта, тетик ва кучга тўлган ҳис қиласиз. кечқурундан сумкангизни, ишга олиб кетадиган туш-
лигингизни тайёрланг, кийимларингизни дазмол-
4. Дам олиш кунлари учун уйқу жадвали- ланг, зарур электрон хатларни жўнатиб қўйинг.
ни тузинг. Уйқу режимига амал қилиш фойда- Бу билан тонгги уйғонишингизни янада ёқим-
сини ҳаммамиз биламиз. Шундагина тезроқ ли бўлишини таъминлашингиз тайин.
уйқуга кетиб, осонгина уйғониш мумкин. 10. Қандайдир ёқимли нарсани кутиб
Дам олиш кунларида киши кечроқ ухлаш- уйғонинг. Бунда исталган нарсани ўйла-
ни ва тонгни ҳам кечроқ қарши олишни шингиз мумкин: сиз нонушта қилиш учун
истайди. Шунинг учун бу кунлар учун ҳам бирор шинам кафега боришингиз, ке-
лаётган ярим соатда сокинликда ҳали
энди босилган газета ўқишингизни
режа қилинг.
Ҳасан ЭРГАШЕВ тайёрлади
№2 www.soglom.uz fb.me/soglomuz 11
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
t.me/soglomuz
nigoh
[email protected]
АҲОЛИНИ КОРОНАВИРУСГА ҚАРШИ БУСТЕР
ДОЗА БИЛАН ЭМЛАШ НИМА БЕРАДИ?
Пандемия даврида Республикамизда аҳолини корона- Бустер доза вакцина кейин унинг организмида вирусга нисба- Маълумот учун:
коронавирус касал- вирусга қарши эмлаш тадбирлари 2021 қачон олинади? тан (COVID-19) юқори тирда (миқдорда) Бу каби бустер доза вакцинадан
йилнинг 1 апрелидан бошланди ва ҳо- антитаначалар пайдо бўлади ва маълум фойдаланиш амалиёти профи-
лигидан, таъбир зирги кунда уюшқоқлик билан давом Бустер доза вакина билан эмланувчи вақт ўтиши натижасида унинг титри ка- лактик тиббиётда анчадан бе-
жоиз бўлса, унинг эттирилмоқда. контингент, аввал икки ва уч компонент- майиб боради ҳамда организмни ҳимоя ри мавжуд (шол, қизамиқ, қизил-
ли тўлиқ вакцина курсини олган бўлиши ва қила олмайдиган даражага тушиб кети- ча, бўғма ва бошқалар) бўлиб,
оғир асоратлари Республика аҳолиси, айниқса, бо- вакцинанинг биринчи дозасини олганига 6 ши мумкин. Бустер доза билан қўшим- республикамизда қатор бошқа-
ва ўлим ҳолатла- лаларнинг коронавирус инфекция- ой ва ундан ортиқ вақт ўтган бўлиши керак. ча (қайта) эмланиш эса, бирламчи эмла- рилувчи юқумли касалликлар
ридан қутулиб қо- сига қарши иммунитетини шакллан- нишдан кейин ҳосил бўлган иммунитет вакцинопрофилактикаси жа-
лишнинг самарали тириш мақсадида 2021 йилнинг 21 Бустер доза қандай даражасини тезлик билан, қисқа муддатда раёнида ҳам қўлланилган.
йўли, у ҳам бўлса сентябридан 12 ёшдан катта бола- вакциналар билан (ҳужайра даражасида аввал эмланганлик
мазкур касалликка ларни Pfizеr вакцинаси билан, 2021 тўғрисида гуморал хотира мавжудлиги Мутахассисларнинг фикрича, бустер
қарши эмланиш ҳи- йилнинг 17 ноябридан бошлаб тўлиқ қилинади? туфайли) юқори титрларга кўтариб бе- доза вакцина билан эмланиш «аль-
эмлаш курсини олганларни (2 ёки 3 Коронавирусга қарши аввал қан- ради. Демак, бустер доза орқали сусай- фа», «дельта» штаммларидан ташқари
собланади. маротаба эмланганлар) бустер до- дай вакцина билан эмланганликлари- иб бораётган иммун тизимини қайтадан «омикрон» штамми билан чақирилган
за билан ихтиёрий равишда эмлаш дан қатъий назар республикадаги мав- барқарор ҳолатга келтириши мумкин. COVID-19 касаллигидан ҳам ҳимоя қи-
бошланди. жуд барча турдаги коронавирусга қар- ла олади. Мабодо касаллик юқиб қол-
ши вакциналардан фойдаланган ҳолда Бустер доза вакцина неччи гудек бўлса ҳам у жиддий асоратлар-
Маълумот учун: Бустер тушунчаси амалга оширилиши мумкин. маротаба олинади? сиз, енгил ўтиб кетади.
инглиз тилидан олинган бўлиб, кўмакчи,
Бустер доза нима Мазкур соҳадаги халқаро эксперт- Эмлаш тадбирлари Соғлиқни сақлаш
ёрдамчи, тезлатувчи, жадаллашти- учун керак? лар COVID-19 пандемияси даврида ҳо- вазирлиги ва Санитария-эпидемиоло-
зирча бир маротаба бустер доза вак- гик осойишталик ва жамоат саломат-
рувчи каби маъноларни англатади. Ушбу соҳадаги халқаро экспертлар- цинани олишни таклиф қилмоқдалар. лиги хизматининг тўлиқ назорати ости-
нинг фикрича, вақт ўтиши баробарида Мабодо пандемия узоқ муддат давом га олинган.
Бустер доза вакцина билан эмлангандан кейин ҳосил бўлган имму- этгудек бўлса, биз бустер дозага бир
кимлар эмланади? нитет таранглиги (антитаначалар миқ- неча маротаба мурожаат қилишимиз Манба: sanepidxizmat
дори) пасайишни бошлайди. ҳам мумкин.
Коронавирус инфекциясига қарши
2 ёки 3 маротаба эмланганлар (тўлиқ Ҳар қандай шахс вакцинанинг 2 ёки 3
эмлаш курсини олганлар) эмланишла- та дозасини (тўлиқ курсини) олганидан
ри мумкин.
ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «А» КАСАЛЛИГИДАН САҚЛАНИНГ!
Вирусли гепатитнинг А тури – юқумли касаллик бўлиб бунда вирус жигар ҳужайраларини жароҳатлайди. Вирус одам организмига оғиз
орқали сув ва озиқ-овқат маҳсулотларини қабул қилиш орқали юқади.
Касаллик гепатит билан оғриётган беморлар- кузатилмаслиги мумкин. Бундай ҳолатларда бе- мол қилиш мумкин эмас. Парҳезга риоя қилиш ликда қуринг. Ҳожатхоналарни бетонлаб, те-
дан юқади. Вируслар кўплаб миқдорда уларнинг мор вирусли гепатит касаллигини оёқда ўтка- зарур. Тўғри ташкил этилган парҳез жигарни шигининг қопқоқли бўлишига аҳамият беринг.
нажаси, пешоби, сўлаги, қусуғи, нафас йўлла- зиб юбориши мумкин. зўриқтирмайди ва фаолиятининг тез тиклани- Хлорли оҳак билан доимо зарарсизлантириб
рининг шилимшиқ суюқлиги орқали ажралиб шига ёрдам беради. туринг. Пашшаларнинг кўпайишига йўл қўй-
чиқади. Шунинг учун бемор фойдаланган идиш Касалликнинг яширин ва бошланғич даврла- манг. Беморнинг идиш товоқларини алоҳида
товоқлар, чойшаб, ёстиқ жилди, кийим-кечаги, рида ва яққол сариқлик белгиларисиз турлари- Касаллик юқмаслиги учун: тутинг. Идишларни, беморнинг ўйинчоқлари-
ўйинчоқлари, сўрғичлари, ҳожат туваклари ва да бемор атрофдагилар учун, айниқса, хавфли Қўлларни совунлаб ювиш, мева ва сабзавот- ни, ҳожатхона анжомларини, буюмларини до-
бемордан қолган овқат қолдиқлари вирус би- бўлади. У ўзи билмаган ҳолда, оила аъзолари, ларни ювиб истеъмол қилиш,фақат қайнатилган имо зарарсизлантирувчи воситалар ёрдамида
лан зарарланган бўлиши мумкин. айниқса, болаларга касалликни юқтириб қўйи- сув ичиш касалликни олдини олишда ниҳоят- ювинг. Бунинг учун ҳозирги кунда замонавий
ши мумкин. Беморга бадандаги сариқлик ўтгун- да муҳим аҳамиятга эга. Озиқ-овқат маҳсулот- зарарсизлантирувчи воситалар мавжуд. Бар-
Касалликнинг юзага келишида тозаликка ри- ча, одатдагидан кўра кўпроқ суюқлик ичиринг. ларини ва истеъмол қилинадиган сувни очиқ чамиз фарзандларимиз соғлиғи учун масъул-
оя қилмаслик, яъни овқатланишдан олдин қўл- Унга газланмаган сув, наъматак дамламаси, унча қолдирманг. дирмиз. Уларни кичиклигидан шахсий гигие-
ларни совунлаб ювмаслик, мева сабзавотлар- ширин бўлмаган компотлар, оддий қайнатилган Болаларда бармоқлар, ўйинчоқлар ва бош на қоидаларига ўргатинг.
ни ювмасдан истеъмол қилиш ва қайнатилма- сув ичиринг. Бунда болага турли ширин тижо- қа турли нарсаларни оғизга солиш, қўллар-
ган сувни ичиш сабаб бўлади. Шунинг учун ка- рат ичимликлари (кока-кола, фанта ва бошқа- ни сўриш, тирноқларни тишлаш каби одат- Юқумли сариқ касаллигининг олдини олишда
саллик кўпроқ болаларда учрайди. Пашшалар лар)ни бериш мумкин эмас. Беморга қайнатиб лар шаклланишига йўл қўйманг. Болаларни энг самарали ҳимоя воситаси бу вакцина би-
касалликнинг юқишида етакчи роль ўйнайди. ёки буғда димлаб пиширилган таомлар беринг. сўрғичга ўргатманг. Ҳожатхоналарни ошхона лан эмлашдир.
Биргина пашша қаноти ва танасида миллион- ва умумий хоналардан камида 25 метр узоқ-
лаб касаллик кўзғатувчи микробларни, шунинг Қовурма таомлар, думба, чарви каби ҳай- Эмлаш ишлари Вакцинация марказларида
дек гепатит вирусларини ҳам ташийди. вон ёғларидан тайёрланган таомларни истеъ- амалга оширилади ва бу билан боғлиқ маъ-
лумотларни шаҳар ҳамда туман марказлари-
Организмга вирус тушиши билан касаллик да жойлашган оилавий поликлиникалардан
бирданига бошланмайди. Дастлаб вирус орга- олиш мумкин.
низмда кўпаяди. Бу давр касаллик белгиларсиз
кечади ва бу вақтни касалликнинг яширин дав- Шундагина Сиз уларни нафақат гепатитдан,
ри дейилади. Бу давр гепатитнинг А турида 3-6 шунингдек, кўпгина ошқозон-ичак ва гижжа
ҳафтагача давом этиши мумкин. касалликларидан ҳимоя қилган бўласиз.
Касаллик ҳолсизланиш, иштаҳанинг йўқоли- Санитария-эпидемиологик
ши, кўнгил айниши, овқатлангандан кейин қайт осойишталик ва жамоат
қилиш каби белгилар билан бошланади. Шун- саломатлиги хизмати
дан сўнг касалликнинг сариқлик даври бошла- Тошкент шахар бошқармаси
нади. Бунда кўзнинг шиллиқ қавати, тери сарғая Шайхонтоҳур тумани
бошлайди. Сарғайиш даври 1-2 ҳафтагача да- жамоатчилик бўлими
вом этади. Баъзида сариқлик аломатлари яққол
12 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-YANVAR, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
mutolaa
[email protected]
Наби
Эркаги бор уйЖалолиддин
(Давоми. Боши ўтган сонда) Бола чироқни доимо аясининг ўзи ўчи- си-ку! Уйлари буларникидан уч-тўртта эшик болакай ўз ўғли эканлигини билдию «вой,
нарида. Вой, тракторчи алкаш-ей! Ўзи ўғли- ўлай! вой, ўлай!», дея боласининг кўрпаси
Эрталаб аясининг овозидан уйғонди. У ришини ва ундан олдин катта уйга кириб, ни ҳамма манқа, деб эрмаклаб юрсаю, сен томон ташланди. Кўрпани қайириб, ўғли-
бировни уйига кирасанми! Ҳу, аблаҳ алкаш! нинг ўрнида ўралган тўшакни кўргач: «Бо-
одатдагидек «мактабга кеч қоласан», дея кўйлагини алмаштириб чиқишини жуда ях- Бу унинг болаларча тўпори ғазаб билан ғўл- лам!..» деб салкам қичқириб юборди. Эн-
дирашлари эди. Бу орада Шоди манқанинг тикиб эшик сари отилди, занжирини ту-
кетма-кет такрорлар ва бу орада ўз юмуш- ши биларди. Ҳозирги сўрови эса унинг шун- дадаси айвон четига етиб, қўлидаги майда шираркан, тилидан фақатгина «ўғлим, бо-
тошми-кесакними эҳтиёткорлик билан де- лам», деган сўзлар учар ва шу билан бирга
ларини ҳам бажарарди. Болакай ўрнидан чаки болаларча хийласи эди. раза ойнасига отарди. Деразанинг бир-икки қўрқувдан карахтланган мияси бўлиб ўтган
тиқирлашидаёқ ичкаридан аясининг саро- воқеани тушуниб борарди.
туриб, эшик томонга дастлабки қадамини Аёл уйқусираб ўрнидан тураркан, «ётавер, симали юзи хира кўринди. «Тунги меҳмон»
тузуккина ичиб олган шекилли, тебраниб, қў- Улар айвон ўртасида учрашдилар. Бола-
қўйиши ҳамоно чап оёғининг товони зирқи- ўғлим, ўзим ўчираман», деб қўйди. Бола эса ли билан аясини ташқарига имлай бошлади. кай ҳамон жилмайиб турар, аяси эса уни қу-
чоқлаб юз-кўзидан ўпаркан, йиғлар ва ҳан-
раб кетди ва шундагина тундаги уринишла- аясининг кўзи тушишини мўлжаллаб ўз кўр- Бола шу ерда туриб ҳам аясининг уй ичи- сирай-ҳансирай сўзларди:
да нима қилишини билмай, безовта типир-
рини эслади. Оғриқни унутиш учун жароҳат- пасига кирди. Аяси катта уйга ўтиши билан чилаётганини сезиб турарди. Шу билан бир- – Айланай қўриқчи боламдан! Уйими эр-
га анави алкаш бировнинг уйида худди ўз каги бўп қоган боламдан ўргилай! Уйимга
ли товонини кўтарганча тек тураркан, ҳали- ўрнидан туриб, тўшакни ўз кўрпасига худди уйида юргандай бемалол санқишидан ға- дарвоза бўп қоган ўғлим мени!.. – аёл бу гап
забланар, қанийди каттароқ бўлсаю, уни ларни дил-дилидан ўртаниб айтар ва ҳозир-
ги одам кирмадимикин ишқилиб, деган ўй одам ётгандай қилиб жойлади-да, аста юриб бўғиб ташлашга ҳам тайёр эди. Барибир ги кўз ёшларию ўртанишлари ила бева аёл-
унга кўрсатиб қўяди бировнинг уйига ки- ларга хос бир неча йиллик аламлари, ҳатто,
урилди миясига ва ухлаб қолгани алам қи- ташқарига чиқиб кетди. Аяси катта уйдан риш қанақа бўлишини. У эҳтиёткорлик би- кўргиликлари бағридан сидирилиб чиқиб
лан ёнидаги халтага қўлини тиқиб, гувала- кетаётгандек эди. Борки армонлари, ўкси-
либ, афти тиришди. Бир нималар дея сўкин- қайтиб, у томонга бирров кўз ташлади-да, лардан бирини олди. Уни қўлида маҳкам нишлари мана шу кичкинагина ўғилчаси-
ушлаб олгач, ҳамон айвон четида ғимир- нинг бир неча дақиқалик журъати туфай-
ганча, ухлаб қолганига гўё оёғи айбдордай ётганлигига ишонч ҳосил қилгач, эшикни лаётган Шоди манқанинг дадасига бирпас ли бутунлай йўқ бўлиб бораётгандек эди…
қараб турди. Сўнг кескин бир томоқ қирди.
товонини полга кетма-кет қаттиқ босди. Эн- ичкаридан занжирлади ва чироқни ўчи- Шоди манқанинг дадаси бир сесканиб туш- Ўша кунларнинг бирида болакай яна мак-
ди-да, шошиб ўзини қоронғига олиб, у ёқ-бу табдан қайтарди. Ўз супасида одатдагидек
ди оғриқ унчалик сезилмасди. Уй эшиги- риб, жойига ётди. ёққа олазарак аланглади. Бу бола учун айни жилмайиб ўтирган Бадал буванинг рўпа-
муддао бўлди, чунки у боланинг шундоққи- расига келганда қойиллатиб салом берди.
дан чиқаркан, сўрида ўтирган холасига кў- Бола иложи борича товуш чиқармасликка на остида турарди. Бола қўлидаги гувалани
роса мўлжаллаб олгач, «тунги меҳмон»нинг – Ваалейкимассалом, – деди отахон ово-
зи тушди, ювуқсиз ҳолда у билан кўришиш- уриниб, ўрикка тирмашди. Бизга таниш йи- бошига отди. Ҳали яхши қуримаган гувала зига қойил қолаётгандек тус бериб. – Бара-
«гурс» этиб унинг бошига тегди ва бўлиниб калла ота ўғил! Ҳақиқий эркак!..
га уялди-да: «Келинг, хола» деганча шошиб рик шохнинг арқон ва гувала солинган хал- ҳам кетди. У «их», дедию ерга ўтириб қол-
ди. Ўша аҳволда бирпас пишиллаб тургач, Бола яйрагандан-яйради.
ҳовли томонга юрди. Холаси бепарвогина: та илинган қисмига етиб, арқонни олди. Бир олдинига бир неча қадам эмаклади, кейин Шу пайт нарироқдаги дарвозадан боши
эса букчайиб гандираклаганча ҳовлининг боғланган Шоди манқанинг дадаси тамаки
«Ҳа, турдингми, полвон?» деркан, шу онда- қўли билан шохни қучоқлаб ётаркан, иккин- этагига югуриб кетди. тутатганча чиқиб келди. Беихтиёр Бадал бу-
вага кўзи тушдию, бир ғалати бўлиб олди.
ёқ жиянини унутиб, опасига айтмоқчи бў- чи қўли билан арқонни бели ва елкаси оша Болакай ўзини шоша-пиша арқондан бў- Чамаси отахонга рўпара келиши унинг хаё-
шатаркан, бир пайтнинг ўзида аясини ўйлар, лида ҳам йўқ эди.
либ турган гапида давом этди: ўрик шохига қўшиб ўрай бошлади. Унинг бу шўрлик онаизори ташқаридаги гурсо-гур- – Бошинг тузукми ишқилиб? – деди Бадал
сларни эшитиб, юраги ёрилгудай бўлиб тур- бува кинояомуз оҳангда.
– Яхши, бугун чиқмабди, ер ютгур! – деди у эҳтиёткорлиги мабодо ухлаб қолса, пастга қу- ганлигини ҳам қалбан, ҳам ақлан ҳис этарди. Тракторчи индамади. Чолга норози қиё-
Шу боис ҳам тезроқ пастга тушишга, тезроқ фада бир қаради-да, «қайданам чиқдим»,
овозига бир оз сирли тус бериб. – Ажабмас, лаб тушмаслик учун эди. Арқонни ўраб бўл- аясининг кўзига кўринишга уринарди. Чунки дегандай силтаниб ортига қайтди.
ўзининг ташқарида, янаки ўрик устида экан- – Эркаги бор уйни деволидан ошма-
инсоф бериб, қайтиб қадам босмаса. гач, иккинчи қўли билан ҳам ўрик шо- лиги аясининг, ҳатто тушига ҳам кирмасли- гин-да!.. – деб қўйди отахон зарда билан.
гини яхши билар, илло кўрпа остидаги ду- Бу маҳалда бола ўз дарвозасидан кириб
Болакай холасининг бу гап хини қучоқлаб, қулайроқ жой- малоқланган тўшак бу дунёдан бехабар пи- бормоқда эди. У ичкари кириб дарвозани
шиллаб ухлаётган ўғилчаси мисолида эди. ёпди-да, елкаси билан ҳам итариб, зичлаб
ларини уйнинг муюлишига лашиб олди-да, ўнг юзини қўйди.
Ростдан ҳам айни замонда уй ичида ўта- Шу пайт рўпарасида ўйнаётган синглиси-
етганда эшитди. «Хайри- Бола шу ер- шохнинг ғадир-будир та- каси ёрилгудай бўлиб титраганча дераза нинг оёғи остида ўралашиб юрган мушук-
ортига олазарак боқаётган аяси ташқари- ка кўзи тушди. Лекин бола одатдагидек уни
ят, бу кеча чиқмабди» да туриб ҳам аясининг насига қўйди… да нима бўлаётганлигини тушунмас, ўғли- қўрқитмади, унга қараб билинар-билинмас
нинг ўрнига қараш эса хаёлига ҳам келмас- жилмайиб, синглисининг пахмоқ сочлари-
– дея хурсанд бўлиб, уй ичида нима қилишини бил- Орадан қанча вақт ди. Қўрқув ичида ҳамон дераза олдида ту- ни бармоқлари билан енгил тўзғитиб қўй-
раркан, ташқаридаги қоронғулик қаъридан ди. Сўнг елкаларини кўтариб у ёқ-бу ёққа
енгил нафас олди. май, безовта типирчилаётганини ўтди, билмайди, бир ёруғ сари чиқиб келаётган ўғлини кўриб тур- қаради. Айвондаги сўрида унга кулимсираб
са ҳам, аввалига пайқамади, лаҳза ўтар-ўт- боқиб турган аяси ва холасини кўриб, маъ-
Бола кун бўйи сезиб турарди. Шу билан бирга ана- маҳал елкасига ал- мас, жилмайганча айвонга кўтарилаётган ноли томоқ қирди-да, мардона юриш билан
улар томонга йўналди.
кечқурун ухлаб ви алкаш бировнинг уйида худди ўз уйи- ланарсанинг ен-
2001 йил.
қолмаслик чо- да юргандай бемалол санқишидан ғазаб гил урилишидан
расини қидир- ланар, қанийди каттароқ бўлсаю, уни чўчиб, уйғониб
ди. Ҳатто, мак- бўғиб ташлашга ҳам тайёр эди. Барибир кетди. Бу тунги
табда ҳам хаё- унга кўрсатиб қўяди бировнинг уйига санқишларидан
лидан шу нар- кириш қанақа бўлишини. У эҳтиёт- қайтаётган томда
са кетмай юрди. корлик билан ёнидаги халтага қў- яшовчи дайди му-
Ухлаб қолмаслик лини тиқиб, гувалалардан би- шукнинг оёқлари
чорасини излаб эди. У ҳар куни не-
бош қотиргани сай- рини олди. ча бор ўтгувчи, ўзи
ин ҳалиги одамнинг учун йўлак вазифаси-
кимлигини билиш ишти- ни ўтагувчи шох устида
ёқи кучайгандан-кучаявер- ётган одамни пайқаб-пай-
ди. Барибир адабини беради у қамай сакраб юборганди. Бола
ифлосни!.. уйғондию, қаерда ётганлигини илғай
Одатда, аяси кун бўйи майда-чуйда ишлар олмай, атрофидаги қоронғулиқдан юра-
билан тиним билмаганиданми, кечқурун гини бир лаҳза ваҳм босди. Ўзининг қаер-
тўққиз бўлмаёқ мудрай бошларди. Бу кеч ая- да эканлигини эслагач эса дағал ўрик шохи
сининг айнан шу одати болакайга қўл келди. ботиб, юзи, елкасию кўкраги ва қўл-оёқла-
Аясининг чарчаганини баҳона қилиб, китоб- ри увишиб қолганлигини сезди. Улар шу қа-
га мук тушган синглисини ҳам тезроқ ётиш- дар зирқираб оғрирдики, бола эмасми, уй-
га қистай бошлади. Нияти нима қилиб бўл- қуси қаттиқлигидан бу азобларни аввалроқ
са ҳам аясига сездирмай эртароқ ташқарига ҳис қилмаганди. У қўлларининг увишгани-
чиқиб олиш эди. Бўлмаса, яна ухлаб қола- ни ёзишга уринаркан, туйқус пастдаги одам
ди. Синглисини китобдан айириб ухлатгун- шарпасини пайқади. Пайқадию, сергак тор-
ча, соат ҳам ундан ўтиб кетди. Ўрнидан ту- тиб, ўзини бу ёқларга элтган мақсадини эсла-
риб, ёнбошлаб олиб пинакка кетган она- ди. Пастдаги одам айвонга яқинлашаркан,
сини уйғотди. бола уни танишга уриниб, қаттиқроқ тикил-
– Чироқни ўчирворайми, ая? ди. Ие, бу синфидаги Шоди манқанинг дада-
№2 www.soglom.uz fb.me/soglomuz 13
2022-yil, 27-YANVAR, PAYSHANBA
t.me/soglomuz
«Бобурнома» турли ёш, турфа вазият, йилнинг ҳар хил фаслларида bekat
қайта ва қайта ўқиб, уқиладиган, зарурат юзасидан кўчирмалар олиб,
айни дамда бошқаларга мутолаа учун тавсия қилинадиган дунё ада- [email protected]
биётидаги энг мукаррам ва муаззам китоблардан биридир. Бобурнинг
ростгўйлиги ва ҳақгўйлигини, мардлиги ва саховатини, ўзининг бутун
ичкариси ва ташқарисини бениҳоя ошкора ёзганини ўқиб одам ҳайрон
қолади. Нафсига маломатлари, ибодату итоатлари, дуогўю рўзадор-
лиги ибратга лойиқ. Шунинг баробарида майпарастлиги ва маъжунхўр-
лиги, чоғир базмлари, фотиҳ сифатида гоҳида калламинорлар қургани
– барча-барчаси бобурона ростлик баёнидир. Тарихда ўз «мен»ини Бобур
даражасида бешафқат тафтиш этган иккинчи бир шахс топиш қийин.
Одам бунда ҳам бирор ҳикмат борлигини ўйлаб қолди.
Ҳикмат ахтариб...
ёхуд Бобур шахси ҳақида
«Бобурнома» ҳар гал қайта ўқилганда саҳифалардаги кўн- Бобур назаридаги кунлик вақт ва унинг ўлчов бирлиги учун валар, иғволар, ғийбат ва ғурбатлар – мана нималар одам
гилга ўтирган сўз ва жумлалар тагига беозор чизиқчалар тор- танланган мезон ёзилган саҳифани ўқиб, ўқувчининг хаёли умрининг заволи.
тилади, ҳошияга бирор белги-аломатлар қўйилади. Агар шу асрлардан асрларга кўчади. Мен ҳам беихтиёр Бобур қаба-
зайлда китоб унс билан қайта ўқилса, назаримда, чизиқ тор- тинда ва Бобур гўё менинг ёнимда пайдо бўлади. Вақт ўз ҳолича, беш аср муқаддам не ҳолда бўлса, бугун
тилмаган ёки белги қўйилмаган бирор саҳифа қолмайди. Чун- ҳам шу ҳолда. Аммо ундан фойдаланиш усуллари бошқа-
ки китобда оддий ва эътибор берилмайдиган бирор гапнинг Нега? Бугун биз кунлар тез ўтаётганидан, нафас олиш учун чадир; узоқни яқин қилиш йўллари ўйлаб топилган. Ҳаддан
ўзи йўқ. Унда фикр шу даражада тиғизки, одам Бобур насри- вақт етмаётганидан, ҳеч кимнинг ҳеч бир нарсага улгира ол- ташқари узоқ бўлиб туюладиган, пиёда ойлаб йўллар юрила-
нинг ийжоз мақоми ва мартабасига беихтиёр қойил қолади. маётганидан ва шунга ўхшаш бир олам нарсалардан нолиб диган уммон ортига ҳам учоқлардан бир нечта соатда етиб
ёзғирамиз. Афсус тортамиз. Бу гаплар ёнига аввалроқ ўтган борилади. Бу вақтнинг тез ўтаётганини англатмайди, бал-
Дарвоқе, «Бобурнома»нинг йилнинг ҳар хил фаслларида ўқи- одамларнинг салобати, ёши улуғлиги бугун олтмиш-етмишга ки инсоният ақли билан ўзига ўзи осон яшаш шароити яра-
лишида қандай маъни бор? Китоб ўтаётган кунга нечук дахл қи- кирганларнинг нисбатан ёш кўриниши, шу билан бирга Ер- тиб олганидан дарак беради. Зеро, инсонга ақл неъмати ўз
лади? Китобни қиш кунида ўқиётиб Бобурга ғусл вожиб бўлган нинг ўз ўқи теграсида тез айлана бошлаганига оид тахмин- вужудига назар солиш, нафс балосини тийиш, кўнгил кўзи-
бир марҳалага етиб тўхтайсиз: «Манга ғуслға эҳтиёж эди. Бир лар қўшилади. Давраларда вақтдан гап очилса, гўё муҳимдек ни ғубордан тозалаш ва шу каби кўплаб эзгу амаллар учун
ариқ суйидаким, ёқалари қалин муз тўнгуб эди, ўртаси сувнинг кўринган энг охирги астрономик янгилик ҳам шоша-пиша инъом этилгандир. Бунинг учун эса одамзот вақт топа олмас
тезлиги жиҳатидин ях боғламайдур эди, бу сувға кириб ғусл қил- илова қилинади ва бу янги гапни айтиб, бошқаларга маълу- экан, сабабни, айбни кейинги даврларда умрнинг тез ўтиши
дим. Ўн олти қатла сувға чўмдум. Сувнинг совуқлуғи хейли таъ- мот берган кимса зиммасидаги амри маъруф-наҳйи мун- ёки Ер куррасининг ўз ўқи теграсида тезроқ айлана бошла-
сир қилди». Совуқ забтига олган қиш кунида оқар сувга ўн ол- карни адо қилгандек ўзини анча бахтиёр сезади. Ҳолбуки, ганига боғлаб лоқайд юришига ҳаққи йўқ. Бир неча юз йил
ти мартаба шўнғиганини ҳис қилган одамнинг баданида митти олам ўз ҳолича айланиб, қуёш Шарқдан чиқиб, Ғарбга бо- ортда қолган ўтмиш, Бобурнинг ўткир назари, «Бобурнома»
қумурсқа ўрмалагандек вужуди беихтиёр жунжикади. «Ўн олти тиб турибди, одамлар ўз ҳолича вақтини, олтин умрини ўт- асаридаги дақиқа ўлчами ва бошқа қатор ҳикматлар ҳар бир
қатла сувға чўмдум» жумласи тагига чизмасдан, ўша саҳифага казиш билан машғул. Айниқса, узундан-узун, умридан узун, ўқувчига улкан ҳаётий сабоқлар беради.
қандайдир белги қўймай бошқа бетга ўтилмайди. асрлардан узун орзуларга, гўё бу оламдан абадий қолади-
гандек чексиз орзу-ҳавасларга берилиш – эҳтимол ана шу Баҳодир КАРИМОВ,
Ўзининг содиқ йигитлари билан Кобулга бораётган Бобур омиллардир вақтнинг тез ўтаётганига сабаб. Яна Яратгувчи филология фанлари
йўлида қорли баланд тоғдан ошиб ўтишига тўғри келади. яхши билади. Одам ожиз. Ҳозир бафуржа бир гап ҳам айтиб доктори, профессор
Қор отнинг «тизидин юқорироқ», узангидан юқорироқ ке- бўлмайди. Аммо бемалол ва ишонч билан айтиш керак бўлган
лади, тинимсиз ёғади. Бобурнинг ўзи йўлдошлари билан ён- фикр шундан иборатки, «Бобурнома»нинг охирроғида бир
ма-ён туриб, қор тепиб йўл очади. Ҳаёти давомида кўрмаган кеча-кундуз ўлчови, бир соатнинг дақиқалардан таркиб то-
меҳнат-машаққат ва қийинчиликка учрайди. Эътироф этиб пганига доир гап бор: «Нечукким, бизнинг вилоятлар исти-
ёзадики: «Ул неча кун бисёр ташвишлар ва машаққатлар тор- лоҳида кеча-кундузни йигирма тўрт қисм қилибтурлар, ҳар
тилди, андоқким, муддат ул-умр мунча машаққат камроқ тор- қайсисини бир соат дебтурлар ва ҳар соатни олтмиш қисмат
тилиб эди. Бу матлаъни ўшал фурсатта айтилди: қилибтурлар, ҳар қайсисини бир дақиқа дебтурларким, бир
кеча-кундуз минг тўрт юз дақиқа бўлғай. Дақиқанинг миқ-
«Чархнинг мен кўрмаган жавру жафоси қолдиму? дори тақрибан олти қатла «Фотиҳа»ни «Бисмиллоҳ» била
ўқуғунчадурким, бир кеча-кундуз секкиз минг олти юз қирқ
Хаста кўнглум чекмаган дарду балоси қолдиму?» навбат «Фотиҳа»ни «Бисмиллоҳ» била ўқуғунча бўлғай». Ўқиб
кўрдим. Бир оз тез ўқидим чамаси, етти мартабага етди, ик-
Бобурнинг машҳур ғазалининг бошланиши айни воқе- кинчи қатла ўқиганимда Бобур айтганича бўлди. Бу гапнинг
лик муносабати билан туғилади. Қор тепиб ҳориган Бобур ҳақиқати одамни ҳаяжонга солади.
одам бўйли қор капада нафас ростлаш учун ўтиради. Сўн-
гра атрофига назар ташлайди «...намози хуфтанғача қор он- Хўш, бунда беш аср муқаддам ҳазрати Бобур бир дақиқа-
ча чопқулаб ёғдиким, мен энгашиб ўлтуруб эдим, орқамға да «Фотиҳа»ни шу саноқда ўқиган экан, бугун биз ҳам ай-
ва бошимға ва қулоқларимнинг устига тўрт эллик қор бор нан ана шу сонни такрорлаб турар эканмиз, вақт тезлашган-
эди». Манзаранинг аниқ тасвири худди расмдагидек тиниқ ми, Ер ўз ўқи атрофида шошиб айланмоқдами? Нима бўл-
тасаввур қилинади. «Бобурнома»нинг оригиналлиги, лато- ган? Назаримда, вақт ўз ҳолича... Ваҳималар, ғавғолар, ғал-
фати, зарофати ва ҳикмати шундай саҳифаларда аён бўлади.
Ҳа, яхши инсонлар эсланганда ЯХШИЛИКШУНОС ИНСОН
юрак покланади, хаёлимизга у би-
лан боғлиқ илиқ ва гўзал хотиралар Сайди Умиров замондошлари хотирасида
жонланади.
Ўтганларни хотирлаш халқимиз учун асрлар давомида эзгу анъана, одатга айланиб келган,
Инсонлар бор ўлганида тирикдир... қонимизга сингиб кетган муқаддас туйғудир. Инсон ҳар доим ҳаёти ва матонати бизга ибрат
Яхши инсонлар ҳақида ёзганда, на- бўладиган муҳтарам устозларини, абзиирзубоарвмлиаёслъаулрнииятхбоитиларлнаҳриэскаэтна,дуиа, вўвзаилдоанхаҳлақмвяахжшаимниоямт
фақат фаолияти, балки босиб ўтган
йўлида қолдирган изларини билга- олдидаги бурчу вазифаларини яна
нимиздан сўнг доноларнинг бу га- қолдиришга ва эзгу ишларни амалга оширишга шошилади, ўзгаларни ҳам шунга чорлайди.
пида катта ҳикмат ётганини англай-
миз. Адабиётшунос олим, таржимон, уюшуви ҳосиласи ила ўз қадрини ва дек оқади, кетади. Шу давр мобай- сонийлиги, ҳамфикр ва софдиллиги, дан маёқ тутиб зиё сари борувчи
журналист Сайди Умиров шундай ўрнини топди. нида у беғубор болаликнинг сарҳад- инсонларга яхшилик ва эзгуликни шогирдлари ва ёш авлодни яхши-
инсон эди. сиз орзулари, тизгинсиз йилларидан соғинувчи инсон сифатида юрак лик ва ойдин манзиллар сари чор-
Умри ва меҳр-муҳаббатини ада- Олим оммавий ахборот восита- тортиб, интилиш, кураш ва мағлуби- ларни забт этди. лаши шубҳасиз.
биётга, шогирдлар етиштиришга, из- лари муаммоларига бағишланган ятлару ютуқлар тўла пиллапояларни
ланиш ва тадқиқотларга бағишлаган ўнлаб мақолаларида журналистика босиб ўтади. Сайди Умировнинг ҳа- Олим спортда яхши футболчи ва Марям АҲМЕДОВА,
Ўзбекистон Республикасида хизмат соҳасининг чуқур ва нозик сир-си- ёт йўли ҳам ўзига хос беором ижод шахматчи, оилада меҳрибон ота, бо- Ўзбекистон Ёзувчилар
кўрсатган ёшлар мураббийси, халқа- ноатларини, ўзбек публицистикаси- онлари, тинимсиз меҳнат йиллари, бо эди. У ҳаётда қувноқ ва ҳазилкаш, уюшмаси аъзоси
ро «Олтин қалам» мукофоти соҳиби, нинг амалий ва назарий муаммола- шиддатли истиқболга интилиш со- камтар инсон эди. Зеро, таниқли адаби-
адабиётшунос олим Сайди Умиров рини жўшқинлик билан таҳлил этди, ниялари яратган асарларида, кўпсон- ётшунос олим Ғайбулла ас-Салом айт
қайси соҳада ва қайси жанрда қа- давр ва замоннинг долзарб муаммо- ли шогирдларининг, ўқувчиларининг ганидек, «Яхшиликшунос инсон» эди.
лам тебратмасин тил бойлиги, сўз ларини маҳорат билан очиб берди. қалби ва хотирасида ўчмас хотира
латофати, услуб жозибаси ярқ этиб сифатида жой олди. У камтар ва ин- Ўзидан фақат ва фақат яхши хо-
акс этарди. Унинг битиклари ақл ва Инсон умри бамисоли дарёга тиралар қолдирган Сайди Умиров-
юрак вобасталиги, мантиқий муҳо- менгз алади. У бир пасда оқар сув- нинг ибратли ҳаёт йўли унинг орти-
кама, эҳтиросли сўзлар иттифоқи ва
14 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
ZIYO ТАЪЛИМ ВА ТАРАҚҚИЁТ
chashmasi
Бугун Ўзбекистон тараққиётнинг янги йўлига тушиб олди, эркин ва очиқ фуқаролик жамияти қуриш, мамлакатни модернизация
[email protected] қилиш жараёни шиддат билан кечмоқда. Бу юртда улғаяётган йигит-қизларнинг орзулари ва ўз олдига қўйган мақсадлари бисёр.
Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг: «Биз Давлатимиз раҳбарининг ташаббуси ва қўллаб-қувватлаши эса уларга бу мақсадларни амалга оширишда кўмак беради.
ўз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренес-
санс пойдеворини барпо этишдек улуғ мақ- керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни риво- бия жараёни ота-о налар билан ўзаро муно- Мактабда малакали ўқитувчилар кўп,
садни қўйган эканмиз, бунинг учун янги Хо- жлантириш, соғлом турмуш тарзини қарор топ- сабатларни ташкил этишга асосланиши керак. аксарият ота-оналарнинг тегишли педа-
размийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Мирзо тириш, илм-фан ва инновацияларни тараққий гогик тайёргарлиги йўқ. Ўқувчилар вақти-
Улуғбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб эттириш миллий ғоямизнинг асосий устунла- Афсуски, бизнинг давримизда оила ва нинг кўп қисмини мактабда ўтказади. Бу
берадиган муҳит ва шароитларни яратишимиз ри бўлиб хизмат қилиши лозим», дея айтган мактаб ўртасидаги ўзаро муносабатлар- уларнинг оиладаги фаолиятига ҳам таъсир
сўзлари ёшлар учун катта марралар сари йўл ни самарали ташкил этишда қатор муам- қилади. Ота-о налар фарзандлари билан
очади. Шубҳасиз, мактабдаги таълим ва тар- молар мавжуд. Энг кўп учрайдиганлари: мактабдаги таълим ва тарбия жараёнини
оила даврасида ҳам доимий равишда на-
– болаларни тарбиялаш вақти- зорат қилиб бориши зарур ҳисобланади.
Президентимиз муст ақиллигимизнинг 30
ни қисқартиришга олиб келадиган йиллигига бағишланган байрам тантана-
сидаги нутқида ҳам таълим тизимини ис-
ота-оналарнинг бандл иги; лоҳ қилиш масаласига алоҳида тўхталиб,
«...агар биз таълимни ўзгартирсак, таълим
– таълимни шакллантириш бў инсонни ўзгартиради. Инсон ўзгарса – бу-
тун жамиятимиз ўзгаради», дея фикр бил-
йича жамиятда қабул қилинганлар- дирган эди.
дан фарқ қиладиган ўз эътиқод ва Дарҳақиқат, Янги Ўзбекистонни барпо этиш
йўлидаги ислоҳотларнинг бош ижрочиси ҳам
қарашларининг мавжудлиги; ўзимиз. Ислоҳотлар натижаси ҳам бевосита
фуқароларимиз ҳаётини фаровон этиш учун
– мактаб таълими қониқарсиз хизмат қилади. Бу жараёнда юксак билим ва
салоҳиятга эга кадрлар ҳал қилувчи куч си-
баҳоланиши; фатида майдонга чиқади. Узлуксиз сифатли
таълим тизимигина айнан шундай кадрлар-
– баъзи ота-оналарнинг билим да- ни етказиб бера олади.
ражаси ва маданияти пастлигидир. Диёр ХОЛМИРЗАЕВ,
Жиззах вилоят маъмурий
Таълим ва тарбиянинг назарий ва услубий судининг судя катта ёрдамчиси
асосларини муваффақиятли амалга ошириш
мактаб, оила ва жамоатчиликнинг таълим
ҳаракатлари бирлаштирилган тақдирдагина
амалга оширилади. Мактаб, оила ва жамо-
атчиликнинг биргаликдаги тарбиявий ишла-
рини ташкил этиш маркази мактаб бўлиши
керак. Ҳозирги кунда фақат мактаб ўқувчи-
ларни замонавий ишлаб чиқариш талабла-
ри ва доимий равишда жадал ривожланиб
бораётган илмий-техникавий тараққиёт та-
лаблари билан белгиланадиган зарур билим
даражасини таъминлайди.
Қайси касалликка Бола тарбияси – мураккаб, фахрли ва масъулиятли вазифа. Мактабда бола
чалинган болалар учун тарбияси билан ҳамма, биринчи навбатда эса синф раҳбари шуғулланади. Негаки,
боғча пули тўланмайди?
синф раҳбари ўқувчининг энг яқин мураббийси, тарбиячиси, айтиш мумкинки,
Мамлакатимизда «Мактабгача таълим муасса- – мураккаб нуқсонлар (ривож мактабдаги ота-онасидир. Бола баъзида ўз ота-онасидан яшириб юрган гапларини,
ногиронлиги бўл- салари ва мактаб-интернатлар- ланишда икки ва ундан ортиқ
ган болаларни ҳар даги болалар таъминотига ҳақ нуқсонлар мавжудлиги) ва сил юрагидаги ҳаяжонларини синф раҳбарига айта олади. Шунинг учун ҳам синф
тўлаш тартиби тўғрисидаги Ни- касаллигининг илк кўриниши раҳбари , энг аввало, ўзига қаттиққўл, талабчан бўлмоғи лозим. Абдулла Авлоний
томонлама қўл- зом»га кўра, жисмоний ёки ақлий (сил касаллиги билан касаллан-
лаб-қувватлаш, ривожл анишида нуқсони бор бо- ган бемор билан бир оиладан таъбирича, тарбиялашнинг энг яхши усули шахсий ўрнак кўрсатишдир.
уларнинг ижти- лалар таъминоти учун ота-она- (хўжаликдан) бўлиб алоқада бўл-
лардан тўлов ундирилмайди. ганлар, тубвираж); Болага ҳам
моий фаолли- муомала керак(ми?)
ги, меҳнатга бўл- Низомга кўра, нутқидаги оғир – сил касаллигидан кейинги
ган қизиқишини нуқсонлар (ринолалия, дудуқла- тиклаш давридаги касалликка ча- Синф раҳбарининг қизиқиш доира- ундан ортиқ тўгаракларнинг фаол аъзо-
ошириш, таълим, ниш, болалар афазияси, руҳий- линган болалар учун боғча пули си қанчалик ҳилма-хил ва кенг бўлса, ларидир.
илм-фан, техника, нутқий ривожланишда орқада талаб этилмайди. жамоа ишининг мазмуни ҳам, унинг
санъат ва спорт- қолиш); маданий ва маънавий даражаси ҳам Синф раҳбарининг яхши хислати у
га жалб этиш мақ- Маълумот ўрнида таъкидлаш шунчалик юксак бўлиши, болалар ҳам дастлаб ўқувчиларда жамоа тушунчаси-
садида қатор чо- – эшитишдаги оғир нуқсонлар лозимки, боғчаларда болалар кўп нарсага қизиқиши ва ҳар томонла- ни ҳосил қилишдан бошлашидир. «Бо-
(II — IV даражадаги карлик); умумий сонининг 15 фоизи до- ма билимли бўлиши шубҳасиздир. Шу лаларни қачон аҳил жамоа дейиш мум-
ра-тадбирлар ирасида кам таъминланган ои- жиҳатдан мен синф раҳбари сифатида кин?», «Жамоа шарафини сақлаш нима?»,
амалга оширил- – кўришдаги оғир нуқсонлар лалар фарзандлари тўловдан олиб бораётган ишлар хусусида тўхта- «Мен дўстликни қандай тушунаман?», ка-
(кўзи ожизлар, бир кўзи соққа- озод қилинади. Бунда биринчи либ ўтмоқчиман. би мавзуларда эрталик ва баҳс-муноза-
моқда. си йўқлиги (анофтальм), амбли- навбатда ота-оналаридан бири ралар уюштириб туриши фақат ва фақат
опия ва ғилай бўлган заиф кўра- ёки иккаласи I ёхуд II гуруҳ ноги- Бир ўқувчим математика фанидан ўз- наф беради.
диганлар); ронлиги бўлган кам таъминлан- лаштира олмаётгани мени ташвишга со-
ган оила фарзандларига, шунинг либ келарди. У бадиий ҳаваскорлик ва Кўринадики, болага аввало муомала ке-
– таянч-ҳаракатланишида- дек ўртача ойлик жами дарома- рассомчиликка қизиқар, бу борадаги рак. Оилада ҳам, мактабда ҳам уларнинг
ги нуқсонлар (бош мия, бўйин, ди энг паст даражада бўлган кам кўрик-танловларда фахрли ўринларни қалбига йўл топиб, муомала қилсак, айт-
кўкрак қафаси, умуртқа, бўғим- таъминланган оила фарзандла- олган, дарсдан кейин қолиб расм ва ашула ган сўзларимиз, болага «жон озиғи» бў-
лар ва оёқлар операциялари- рига имтиёз берилади. хонасида берилган топшириқларни сид либ сингаверади. Қолаверса, бу билан биз
нинг барча турларидан кейин- қидилдан бажарар эди. ўрнак ҳам кўрсатган бўламиз.
ги ҳолати; бўйин, кўкрак қафаси, Тўловдан озод қилинадиган
умуртқанинг идиапатик дефор- кам таъминланган оила фарзанд- Амалиётчи психолог билан унинг уй- Дилобар ДОВУРОВА,
мациялари; кифоз; лордоз; ки- лари рўйхати маҳалла томонидан ига бориб, ота-онаси билан суҳбатлаш- Жиззах шаҳридаги
фосколиоз; оёқ панжалари фа- берилган оиланинг мулкий аҳво- дик. Улар билан биргаликда ўқувчимга 28- умумтаълим мактаби
лажи; таянч-ҳаракатланиш аъзо- ли тўғрисида маълумотномага ва рассомчиликка қизиқиши яхшилигини, ўқитувчиси
си ривожланиши аномалиялари; тегишли боғча ота-оналар қў- лекин математикадан ўзлаштира олма-
артрозоартритлар; остехондро- митасининг хулосасига асосан гани яхши эмаслигини тушунтирдик. Ҳар
патия; хондродистрофия; бола- аниқланади ва шакллантирилади. қандай касбда ҳам математикани билиш
лар церебрал фалажи; менин- ниҳоятда зарурлигини айтдик. Вақт ўтиб у
гоэнцефалитга чалингандан ке Тўловдан озод қилинадиган фанни яхши ўзлаштирадиган бўлди.
йин ҳамда туғруқ асоратлари- кам таъминланган оила фарзанд
дан кейинги таянч-ҳаракатланиш лари рўйхати ҳар ўқув йилининг Дарҳақиқат, ҳар бир синф раҳбари бо-
аъзоларининг барча патология- 25 сентябрь кунига қадар тас- ла қалбига йўл топа билиши, унинг ички
лари (гемипарез, парапарез, мо- диқланади. ҳаяжонини, қизиқиши ва истакларини
нопарез ва шу турдаги плегия- тушуниши керак. Шундагина болалар ўз
лар); полирадикулоневритлар ва Рўйхатига кирмай қолган, шу- тарбиячисини севади ва ўзларининг ич-
уларнинг асоратлари); нингдек йил давомида аниқлан- ки дардларини айтишдан тортинишмай-
ган кам таъминланган оилалар ди. Топшириқларни ҳам сидқидилдан ба-
– психик ривожланишда орқа- фарзандлари ҳисобидан захира жаришади.
да қолиш (ақлий орқада қолиш, шакллантирилади.
ақлий фаолиятининг орқада қо- Ўқувчиларим синфдан ва мактабдан
лиши ва ақлий заифликнинг ен- Муҳайё ТОШҚОРАЕВА, ташқари олиб борилаётган ишларда ҳам
гил даражаси); ЎзА фаол иштирок этишади. Барчаси икки ва
№2 www.soglom.uz fb.me/soglomuz 15
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
t.me/soglomuz
САВОЛ БЕРИНГ, ЖАВОБ БЕРАМИЗ! ҚАНДАЙ ПЕДАГОГЛАР jamiyat
МАЖБУРИЙ АТТЕСТАЦИЯГА [email protected]
ЖАЛБ ҚИЛИНМАЙДИ?
Савол: Касб-ҳунар мактабида педагог ўқитувчиман. Ходимларни
аттестациядан ўтказишар экан, деган гап чиқяпти. Айтинг-чи,
қандай педагоглар аттестациядан ўтмаслиги керак?
Жавоб: Вазирлар Маҳкама- ёки фан доктори (Doctor of лиш таътилларида бўлган аёл- «Асаб
сининг 2021 йил 17 сентябрдаги Science (DSc) даражасига ҳамда лар, улар таътилда бўлган давр- касалликлари»
572-сонли қарори билан «Мак- Олий аттестация комиссияси да ҳамда ишга чиққанидан кей-
табгача, умумий ўрта, ўрта мах- томонидан берилган катта ил- ин бир йил давомида; дарслигининг иккинчи нашри чоп этилди
сус, профессионал ва мактабдан мий ходим, доцент ва профес-
ташқари таълим ташкилотлари сор илмий унвонига эга бўлган – педагогик фаолият билан «Асаб касалликлари» дарслигининг тўлдирилган
педагог кадрларини аттестация педагог кадрлар; шуғулланаётган уч ёшгача бо- ва қайта ишланган иккинчи нашри («Zamin Nashr»
дан ўтказиш тартиби тўғриси- лалари бор аёллар; нашриёти, 2021) чоп этилди.
да»ги Низом тасдиқланган. – таълим ташкилотларида
15 йиллик узлуксиз иш стажи- – узоқ (уч ойдан ортиқ вақт Замонавий илм-фан ютуқлари асосида 2013 йилда
Бу низомдаги талаблар мак- га эга бўлган олий малака тои- мобайнида) даволанишни ўта- тайёрланган «Асаб касалликлари» дарслиги тез ора-
табгача таълим ташкилотлари фали (бош ўқитувчи лавозими- ётган педагог кадрлар, улар да- да талаба ва ўқитувчилар диққат-эътиборига тушди.
учун ҳам, умумтаълим мактаб даги) педагог кадрлар; воланаётган даврда ҳамда иш- Республикамизнинг барча тиббиёт институтларида
лари, ўрта, ўрта махсус, профес- га чиққанидан кейин олти ой асаб касалликлари фани ушбу дарслик асосида ўқи-
сионал ва мактабдан ташқари – педагогик фаолият билан давомида; тила бошланди. Давлат таълим стандарти ва фан дас
таълим ташкилотлари, булар- шуғулланаётган пенсия ёшига турида белгилаб берилган барча мавзуларни қамраб
нинг барча-барчаси учун маж- тўлган педагог кадрлар; – мазкур Низомнинг 8 ва олган ушбу дарсликда клиник неврологиянинг классик
бурийдир. 9-бандларида кўрсатилган пе- тамойиллари ва замонавий тиббиёт ютуқлари уйғун-
– педагогик фаолият бўйича дагог кадрлар, уларга малака лашган бўлиб, олий тиббий таълимда замонавий ўқув
Қаранг, Низомнинг 6-бан- уч йилдан кам бўлган иш стажи- тоифаси тўғридан-тўғри берил- адабиётига бўлган катта талаб ва йилдан йилга ривож
дига асосан таълим муассаса- га эга педагог кадрлар; ган ёки бир поғона оширилган ланиб келаётган неврология фани унинг янгиланган
сидаги қуйидагилар навбат- вақтдан бошлаб кейинги беш иккинчи нашрини тайёрлаш заруратини кўрсатди.
даги мажбурий аттестацияга – ҳомиладор аёллар, улар ҳо- йил давомида;
жалб этилмайди: миладор бўлган даврда ҳамда Тиббиёт фанлари доктори, профессор Зарифбой
ишга чиққанидан кейин бир йил – республика ва чет эл дав- Ибодуллаев муаллифлигидаги нашр 19 бобдан иборат
– фан номзоди, фалсафа док- давомида; латларига ўқишга, қайта тайёр- бўлиб, ҳар бирида хусусий неврологияга оид матери-
тори (Doctor of Philosophy (PhD) лаш ва малака ошириш курс аллар баён қилинган. Мавзулар классик неврология
– ҳомиладорлик ва туғиш ларига юборилган педагог тамойилларига асосланиб тузилган, яъни касалликлар
ҳамда болани парвариш қи- кадрлар; этиологияси, эпидемиологияси, таснифи, потогенези,
клиникаси, кечиши, ташхис ва қиёсий ташхис, даволаш
– ижтимоий муҳофазага усуллари, профилактикаси ва прогнози келтирилган.
муҳтож, иш топишда қийнала-
ётган ва меҳнат бозорида тенг Албатта, ушбу мавзулар сўнгги пайтларда қўлга кири-
шартлар асосида рақобатлаша тилган янги илмий маълумотлар билан бойитилган. Кли-
олмайдиган шахслар учун энг ник материални ўзлаштиришни осонлаштириш мақсади-
кам миқдордаги иш ўринларига да ҳар бир бобда ташхис қўйиш алгоритми келтирилган.
захирага олиб ишга жойлашти- Бундан талабалар билимини баҳолаш учун фан бўйича
рилган педагог кадрлар, бу иш тест материалларини тузишда ҳам фойдаланиш мумкин.
жойларига қабул қилинган кун-
дан бошлаб уч йил давомида. Ташхис қўйиш ва даволаш стандартлари далилларга
асосланган тиббиёт тамойилларига амал қилиб тузиб
ХОДИМЛАРНИНГ ИШ ҲАҚИНИ чиқилган. Деярли барча бобларда изоҳли расмлар,
УЛАРНИНГ РОЗИЛИГИСИЗ жадваллар, чизмалар ва замонавий нейро ва ангиови-
КАМАЙТИРИШ МУМКИНМИ? зуализация маълумотлари мавжуд. Наслий-дегенратив
касалликлар ёритилган бобларда нейрогенетик диа-
Савол: Раҳбаримиз яхши ишламаётган 6 нафар ходимнинг иш гностик ва ДНК тестлари ҳақида маълумотлар берил-
ҳақини камайтиришни буюрди. Лекин бу ходимлар маоши камай- ган. Дарсликдаги клиник мисоллар талабанинг клиник
фикрлаш қобилияти ва мустақил равишда ташхис қўй-
тириладиган бўлса, шикоят қилишларини айтяпти. Улар қаршилик иш уқувини шакллантиради.
қилса, маошини камайтириш мумкин эмасми? Дарсликнинг илова қисмида клиник неврологияда
кенг қўлланиладиган неврологик ва психологик шкала-
Жавоб: Бу саволга Меҳнат Масалан, ходим раҳбарга ёқ- нинг иш ҳақи миқдорини ўзгар- лар ҳамда нормал лаборатория кўрсаткичлари келти-
кодексининг 156-моддасида май қолса ёки фаолиятида кам- тириш, дейлик масалан, камай- рилган. Атамалар таҳлили эса зарур неврологик симп
аниқ жавоб берилган. 2 хил чилик кузатилаётган бўлса, бу тириш мумкин. томлар ва синдромни тез топишни осонлаштиради.
вазият бор: розилик олина- ҳолат ходимнинг иш ҳақини бир
диган ва розилик олинмай- тарафлама камайтиришга асос Бунга иқтисодий танглик ёки Ушбу дарслик тиббиёт таълим ташкилотларининг
диган. бўлмайди. молиявий инқироз сабаб кор- барча бакалавриат босқичи талабалари учун мўлжал-
хонанинг ваколатли бошқарув ланган. Ундан, шунингдек, магистрлар, клиник орди-
МК 156-моддасининг ик- Лекин корхонада бевосита органи томонидан ходим- наторлар ҳамда малака ошириш ва ихтисослаштириш
кинчи қисмидаги қоидалар- иш берувчининг ўзига боғлиқ ларнинг иш ҳақини камай- факультетлари тингловчилар ҳам мустақил фойдала-
га эътибор берамиз: бўлмаган ҳолатлар, яъни тех- тириш ҳақида қарор қабул нишлари мумкин.
нологияда, ишлаб чиқариш ва қилинишини мисол қилиб
«Меҳнатга ҳақ тўлашнинг меҳнатни ташкил этишда ўзга- келтиришимиз мумкин. Ўз мухбиримиз
якка шартларини ходим учун ришлар юз берса ва натижада
ноқулай томонга ўзгартириш- ходимнинг аввалги иш ҳақини Бундай ҳолатларда хо- Мирзо Улуғбек туманидаги 308-сонли мактаб томони-
га унинг розилигисиз йўл қўй- сақлаб қолиш имкони бўлмаса димлар бўлажак ўзгариш дан 1994 йилда Нарходжаева Умида Хайрутдиновна но-
илмайди. Истисно тариқаси- ёки қонунлар билан муайян то- лар ҳақида камида 2 ой ав- мига берилган №427378 рақамли аттестат йўқолгани са-
да бундай ўзгартишга: ифа ходимларининг иш ҳақини вал ёзма равишда огоҳлан- бабли бекор қилинади.
ўзгартириш (камайтириш) на- тирилиши шарт (МК
– технологияда, ишлаб зарда тутилса: 89-модда).
чиқариш ва меҳнатни ташкил
этишда ўзгаришлар юз берган – ана шундай ҳолатларда хо- Манба: Yuristkadr
тақдирда, башарти меҳнатга ҳақ димларнинг розилигисиз, улар-
тўлашнинг аввалги шартларини
сақлаб қолиш мумкин бўлмаса;
– қонунда назарда тутилган
бошқа ҳолларда йўл қўйили-
ши мумкин».
Бу қоидадан тушуниладики,
иш берувчи атайлабдан қайси-
дир «танланган» ходимнинг
иш ҳақини ўз ҳолича камай-
тира олмайди. Бунинг учун
ходимдан розилик олиш та-
лаб этилади. Ходим рози
бўлмадими, тамом, унинг
иш ҳақига теголмайди.
16 t.me/soglomuz №2 www.soglom.uz
2022-yil, 27-yanvar, PAYSHANBA
fb.me/soglomuz
so‘nggi
sahifa
[email protected]
«Тхаатроисих» Эртаклардаги
сирли мўъжиза
Тўққизинчи аср. Муҳаммад ал-Хораз-
мий алгебра фанига асос солди. Зомин туманининг Қишки таътил кунларининг би- унутмадик. Айрим йўлаклар худди номаълум бўшлиқларидан шахдам
қадимий ерости рида бир гуруҳ юқори синф ўқув- қувурдек номаълум томонга чўзи- одимлаб ёруғлик сари яқинлашга-
Ўнинчи аср. Абу Наср Форобий Арис обидаси – чилари билан «Пешоғор»га саёҳат либ кетганди. Баъзан энсиз ва тор нимизда қуёш энди уфққа бош қўй-
тотелнинг «Метафизика» асарига энг му- «Пешоғор» ғори қилиш иштиёқи бизда ҳамма нар- йўлаклардан эмаклаб ўтишимизга моқда эди.
каммал шарҳ ёзиб, «иккинчи устоз» унво- Моргузар тоғ садан устун турарди. Саёҳат олди- тўғри келди. Баъзан ерости ёриқла-
нини олди. тизмаларида дан фонар, машъала, арқон ўрами ридан сиқилиб ўтдик. Келишувга му- Бир кунлик саёҳатимиз шу ерда
жойлашган сафар халталарга жойлаш тадори- вофиқ бироз нафас ростлаб тамад- якун топиб, барчамизнинг кўнг
Ўн биринчи аср. Абу Райҳон Беруний бўлиб, теварак- гини ҳам кўриб қўйдик. ди қилиб олгач, кичик, тор, баъзан лимизда хотиржамлик, юз-кўз-
Ер билан Ой ўртасидаги масофани ўлчади. атрофи баланд тик ва ўнқир-чўнқир йўлларни ма- ларимиздан эса мамнунлигимиз-
Ибн Сино медицина Қомуси – «Тиб қонун- Биз баланд тоғ тизмалари бўйлаб шаққат ва заҳматлар чекиш эвази- ни сезиш қийин эмасди. Ана шу
лари»ни яратди. қоялардан иборат. юқорига кўтариларканмиз ғор тева- га босиб ўтдик. Айниқса, сирпанчиқ, ҳаяж он ва ҳиссиётларга бой туй-
Маълумки, «пеш» рак-атрофи ям-яшил арчазорларга учқир ва қиррали харсангтошлардан ғулар она табиатга бўлган чексиз
Ўн тўртинчи аср. Соҳибқирон Амир Те- форсча – «олди», бурканганлигидан баҳри-дилимиз ўтаркансиз суриниб кетишингиз ҳеч меҳр-муҳаббат ва эҳтиром ифо-
мур Евроосиёнинг ярмини тасарруфига очилиб, кўнгиллар яйраб кетди. Те- гап эмас. Бундан бошқа йўл йўқ. Ҳар даси эди, албатта. Кўпдан «Пе-
олди. Аҳли илм бошини силаб, ўлмас оби- «олд томони», варак-атрофи харсангтош ва бута- бир қадам ҳисобга олиниб, ҳушёр- шоғор»га саёҳат қилиш орзуси
далар яратди. демак «пешоғор» зорлардан иборат тепалик остида- лик талаб этилади. Акс ҳолда адашиб ушалиб, қадимий ерости обида-
ги катта ҳажмли бўшлиқда тубсиз қолиб, кўнгилсиз, нохуш оқибат- си сир-синоати ва ғаройиб мўъ-
Ўн бешинчи аср. Улуғбек 1019 юлдузнинг – «ғор олди» ички йўллардан неча-неча асрлар ларга олиб келиши мумкин. Энсиз жизалари билан танишиш бахти-
ҳаракат жадвалини тузди. Алишер Навоий маъноларини илгари вулқон, табиий офат ва оҳак- ва эгри-бугри йўлаклардан ўтаётиб га муяссар бўлдик.
ўлмас «Хамса»сини ёзди. тошларнинг емирилишидан вужуд- «ғир-ғир» эсиб турувчи елвизакдан
англатади. га келган экан. юрагим ҳапқираб кетди. Эртаклар- Энг муҳими, маҳаллий аҳоли ўрта-
Ўн олтинчи аср. «Бобурнома» оламга даги сирли мўъжизанинг худди ўз- сида тарихдан яхши хабардор бўл-
тарқалди. Гуруҳ раҳбари етакчилигида тор гинаси. Шу онда ёнимдагиларнинг ган кексалардан ғор билан боғлиқ
ва кичик туйнук орқали ғорга тушиш кўнглидан нималар кечди экан? ҳикояларни мароқ билан тингладик.
Ўн еттинчи аср. Шоҳ Жаҳон дунёдаги истаги бизни янада ғайрат-шижо- Жумладан, қадимий обиданинг бир
етти мўъжизанинг бири – «Тожмаҳал»ни атга ундарди. Кейин ички йўл бўй- Ғор деворларидан сизиб туша- неча йиллар ёв йўлига мустаҳкам тў-
бунёд этди. лаб борарканмиз қаршимизда тур- ётган сув томчиларидан бир неча сиқ вазифасини ўтаганлиги ҳамда
фа ранглар жилоси намоён бўлди. жилғалар ҳосил бўлган. Ерости йў- маҳаллий аҳолини душман суворий-
Йигирманчи аср. Ўзбек-совет олимла- У шунчаки ерости йўлаги эмас, бал- лида агар оқим мавжуд бўлмагани- ларидан ҳимоя қилиб келганлиги
ри мисли кўрилмаган «ихтиро» қилдилар: ки санъаткорона яратилган кошо- да мавҳум ва ўлик ғор деб атаган ҳақидаги маълумотлардан воқиф
тарих «хато»сини тузатиб, ўтмишда биз ёп- на, десак муболаға бўлмайди. Сиз- бўлардик. бўлдик.
пасига «саводсиз» бўлганимизни исботлаб ни унинг сеҳри ва сукунати мафтун
бердилар… этиши табиий. Оҳактош қатламлари Афсонавий ерости йўлида юриб Қисқаси, таассуротларга бой бўл-
яхлит кўринишга эга. борарканмиз, беихтиёр деворлар- ган саёҳатдан сўнг гуруҳимиз аъзо-
Ўткир ҲОШИМОВ даги гранит ва оҳактошларга назар лари она табиат, тарихий мажмуа,
Ғор ичкариси сари одимларкан- ташлаймиз. Ғорнинг ички кўриниши қадимий обида ва ёдгорликларни
Японияда биргина миз бутунлай қаронғулик қўйни- ниҳоятда ғаройиб. Айрим тошларда- асраш, уларга зиён етказмаслик ло-
мактаб ўқувчиси учун да қолдик. Ҳайрат ва қизиқишимиз ги шакллар одам ва шерларни эсла- зимлигини яна бир бор тушуниб
темир йўл бекати уч устун келиб, ҳамжиҳатликда фонар тади. Ихтиёримиздаги фонар чироғи етишди.
йил ишлади... чироғи ва машъала ёрдамида йўлда хиралашиб, бир нечта машъала қол-
давом этарканмиз ғор саҳни кенгай- ганди, холос. Дилдора ҚОСИМОВА,
2013 йилда темир йўл бошқармаси иб борарди. Уч-тўрт одим олдинни Жиззах шаҳридаги
йўловчи бўлмагани учун бир бекатни кўриб бўлмасди. Адашиб кетмаслик Ниҳоят, ўзаро аҳиллик ва ҳам- 19-умумтаълим
ёпишга қарор қилади. Aммо бир қи- учун арқондан фойдаланишни ҳам жиҳатлигимиз устун келиб, ғорнинг мактаби ўқитувчиси
залоқ бу бекат орқали мактабга қатна-
ётгани маълум бўлди. Маҳаллий ҳоки-
мият эса қизнинг таълим олиш учун бу
кимсасиз бекат фаолиятини давом эт-
тиришга қарор қилди.
Шу давр мобайнида поезд Хоккайдо
оролининг Кю-Ширатаки бекатига куни-
га икки марта – биргина шу қизалоқ учун
тўхтаб ўтадиган бўлди. Поезднинг тўх-
таш вақти эса қизнинг мактабга бориш
ва қайтиш вақтига қараб белгиланди.
Биргина шу қизалоқ учун бекат ҳар
йили таъмирланар, қишда эса платфор-
ма қордан тозаланар эди. 2016 йилда қиз
мактабни тугатди ва бекат ҳам ёпилди.
Интернетдан олинди
Таҳрир ҳайъати: MUASSISLAR: Gazeta «Biznes-Print» x.k bosmaxonasida chop etildi. Foydalanilmagan maqolalar
«Sog‘lom avlod uchun» xalqaro xayriya fondi, Korxona manzili: Toshkent shahri, Sugalli ota ko‘chasi, 5-uy. muallifga qaytarilmaydi,
Светлана ИНАМОВА O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Qog‘oz bichimi A-3, hajmi 4 bosma toboq. tahlil etilmaydi, yozma
(таҳрир ҳайъати раиси), O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash xodimlari kasaba uyushmasi Respublika Kengashi, javob qilinmaydi. Reklama
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Buyurtma № Adadi: 3500 materiallari uchun tahririyat
ma’naviy-ijtimoiy, tibbiy-ma’rifiy nashr. Беҳзод МУСАЕВ, Жуманазар БЕКНАЗАР, O‘zbekiston Ta’lim va fan xodimlari kasaba uyushmasi Respublika Kengashi, Bahosi kelishilgan narxda. javobgar emas.
Бахтиёр Саидов, Наим КАРИМОВ, O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi.
Bosh muharrir Агриппина ШИН, Нодир ЖОНУЗОҚ, Chop etishga topshirish vaqti: 18:00 Gazeta oyda 2 marta,
Salim ABDURAHMONOV Амрилло ИНОЯТОВ, Собир ЎНАР, NOSHIR: «Sog‘lom avlod tahririyati» MCHJ. Bosishga topshirildi: 17:00 haftaning payshanba
Фарҳод ХАНАПИЯЕВ, Нозимжон МЎМИНОВ, kunlari chop etiladi.
Равшан БЕДИЛОВ, Акмал ТОШЕВ Gazeta Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligida MANZILIMIZ: 100129, Toshkent shahri, Navoiy, 30-uy.
Баҳодир ЮсуПалиев, № 0182 raqam bilan 2007-yil 22-yanvarda qayta ro‘yxatga olingan. Tel/Faks: (71) 244-24-85, (97) 404-79-74 Sahifalovchi-dizayner:
(масъул котиб) M.Qobilov
www.soglom.uz, Obuna indeksi – 252
E-mail: [email protected]
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
1-16
- 1 - 16
Pages: