ใบความร้วรรณคดีและวรรณกรรม

ใบความรู้

เรอ่ื ง หลักการพิจารณาวรรณคดีและหลักการพินิจวรรณกรรม
ระดับมัธยมศกึ ษาตอนตน้

เร่ืองที่ 1 หลกั การพิจารณาวรรณคดีและหลักการพนิ จิ วรรณกรรม
กอนท่ีจะศึกษาถึงเร่ืองการพิจารณาวรรณคดีและการพินิจวรรณกรรม ตองทําความเขาใจกับความหมาย

ของคําวา วรรณคดี และ วรรณกรรม เพื่อใหนักศึกษาสามารถเขาใจในความหมายของคําทั้งสองนี้ ไดอยาง
ชัดเจนโดย ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ (2514: 58-133) ไดกลาวถึงความสัมพันธและความแตกตางระหวางว
รรณคดีและวรรณกรรมไวดงั นี้
วรรณคดี ใชในความหมายวา วรรณกรรมหรือหนังสือท่ีไดรับการยกยองวาแตงดี มีวรรณกรรมศิลปกลาวคือมี
ลกั ษณะเดนในการใชถอยคาํ ภาษาและเดนในการประพนั ธ ใหคุณคาทางอารมณและความรูสกึ แกผูอานสามารถใช
เปนแบบฉบับอางอิงได
หนงั สอื ท่ีเปนวรรณคดีสามารถบงบอกลักษณะไดดังน้ี

1. มีเนื้อหาดี มปี ระโยชนและเปนสุภาษิต
2. มศี ลิ ปะการแตงทย่ี อดเยย่ี มทั้งดานศลิ ปะการใชคํา การใชโวหารและถูกตองตามหลักไวยากรณ
3. เปนหนังสือทีไ่ ดรบั ความนยิ มและสืบทอดกนั มายาวนานกวา 100 ป
วรรณกรรม ใชในความหมายวา งานหนังสือ งานนิพนธท่ีทําขึ้นทุกชนิด ไมวาแสดงออกมาโดยวิธีหรือในรูปอยาง
ใด เชน หนงั สอื จุลสาร สิ่งเขียน ส่งิ พิมพ ปาฐกถา เทศนา คาํ ปราศรัย สุนทรพจน สิง่ บนั ทึก เสียง ภาพ

วรรณกรรมแบงออกเปน 2 ประเภท
1. สารคดี หมายถึง หนงั สอื ทแี่ ตงขน้ึ เพ่อื ใหความรู ความคดิ ประสบการณแกผูอานซ่งึ
อาจใชรปู แบบรอยแกวหรอื รอยกรองกไ็ ด
2. บันเทิงคดี คอื วรรณกรรมท่แี ตงขนึ้ เพ่ือมงุ ใหความเพลดิ เพลนิ สนกุ สนาน บันเทิงแก
ผูอานจึงมกั เปนเรือ่ งทีม่ เี หตุการณและตวั ละคร
การพนิ จิ หรอื การพิจารณาคุณคาของวรรณคดีหรือวรรณกรรม ไมวาจะเปนรอยแกวหรือรอย
กรองมีหลักการพจิ ารณากวางๆ คลายกันคอื เราอาจจะตั้งคําถามงายๆ วางานประพนั ธชิน้ นัน้ หรอื
เรื่องน้นั ใหอะไรแกคนอานบาง

ความหมาย
การพินิจ คือการพิจารณาตรวจตรา พรอมท้ังวิเคราะหแยกแยะและประเมินคาได ท้ังนี้นอกจากจะได

ประโยชนตอตนเองแลว ยังมีจุดประสงคเพื่อนําไปแสดงความคดิ เห็นและขอเทจ็ จรงิ ใหผูอนื่ ไดทราบดวย เชน การ
พนิ ิจวรรณคดีและวรรณกรรมเพือ่ เปนการแนะนําใหบคุ คลท่ัวไปท่ีเปนผูอานไดรูจักและไดทราบรายละเอียด ท่ีเป
นประโยชนในดานตางๆ เชน ใครเปนผูแตง เปนเรื่องเกี่ยวกับอะไร มีประโยชนตอใครบาง ทางใดบาง ผู
พนิ จิ มคี วามเหน็ วาอยางไรคณุ คาในแตละดานสามารถนําไปประยุกตใหเกิดประโยชนอยางไรในชีวิตประจาํ วนั

แนวทางในการพนิ จิ วรรณคดีและวรรณกรรม
การพนิ จิ วรรณคดีและวรรณกรรมมีแนวใหปฏิบัติอยางกวางๆ เพือ่ ใหครอบคลมุ งานเขยี นทุก
ชนดิ ซ่ึงผูพินจิ จะตองดูวาจะพินิจหนงั สือชนิดใด มลี กั ษณะเฉพาะอยางไรซงึ่ จะมแี นวในการพินิจท่ี
จะตองประยกุ ตหรือปรับใชใหเหมาะสมกับงานเขยี นนนั้ ๆ

หลกั เกณฑกวางๆในการพินิจวรรณคดีและวรรณกรรม มดี งั น้ี
1. ความเปนมาหรือประวัตขิ องหนังสอื และผูแตงเพ่อื ชวยใหวิเคราะหในสวนอื่นๆ ไดดขี น้ึ
2. ลกั ษณะคาํ ประพันธ
3. เรือ่ งยอ
4. เน้อื เร่ือง ใหวิเคราะหเร่ืองตามหวั ขอตามลาํ ดับ โดยบางหัวขออาจจะมีหรือไมมกี ไ็ ดตาม
ความจาํ เปน เชน โครงเร่อื ง ตัวละคร ฉาก วิธกี ารแตง ลักษณะการเดินเร่ือง การใชถอยคาํ สาํ นวน
ในเร่ือง การแตงวิธีคิดทส่ี รางสรรค ทศั นะหรอื มุมมองของผูเขยี น เปนตน
5. แนวคดิ จดุ มุงหมาย เจตนาของผูเขยี นที่ฝากไวในเรือ่ งซ่ึงจะตองวเิ คราะหออกมา
6. คณุ คาของวรรณคดีและวรรณกรรม ซง่ึ โดยปกตแิ ลวจะแบงออกเปน 4 ดานใหญๆ และ
กวางๆ เพื่อความครอบคลมุ ในทุกประเด็น ซง่ึ ผูพินิจจะตองไปแยกแยะหวั ขอยอยใหสอดคลองกับ
ลกั ษณะหนังสอื ที่จะพนิ จิ น้นั ๆ ตามความเหมาะสมตอไป
การอานวรรณคดมี รดกตองอานอยางพินิจจงึ จะเห็นคุณคาของหนังสือ การอานอยางพินจิ
หมายความวาอยางไร
การพินิจวรรณคดี คือการอานวรรณคดีอยางใชความคิด ไตรตรอง กล่ันกรอง แยกแยะหา เหตุผลหาสวนดี
สวนบกพรองของหนังสือ เพื่อจะไดประเมินคาของหนังสือนั้นๆ อยางถูกตองและมีเหตุผล การอานหนังสืออยาง
พนิ จิ พเิ คราะหมีประโยชนตอชีวิตมาก เพราะผูพินิจวรรณคดี จะรูจักเลือกรับประโยชน จากหนังสือและนําประ
โยชนไปใชในชีวิตของตนไดและความสามารถในการประเมินคาของผูพินิจวรรณคดีจะชวยใหผูพินิจเปนผูมีเหตุผล
มีความยุติธรรมมีวิจารณญาณ การพินิจวรรณคดีผูพินิจไมควรเอาความรูสึกหรือประสบการณสวนตนมาเปนหลัก
สาํ คญั ในการตัดสนิ วรรณคดี เพราะแตละคนยอมมีความรูสกึ และประสบการณตางกัน
หลักการพินิจวรรณคดี

การพินิจวรรณคดี เปนการแนะนําหนังสือในลักษณะของการวิเคราะห วิจารณหนังสืออยางงายๆ
โดยบอกเรอ่ื งยอๆ แนะนาํ ขอดขี อบกพรองของวรรณคดี บอกชือ่ ผูแตง ประเภทของหนังสือลักษณะการแตง
เนอ้ื เรื่องโดยยอๆ คุณสมบตั ิของหนงั สือ ดวยการวจิ ารณเก่ียวกับเน้ือหา แนวคิดภาษา คุณคา และขอคิดตางๆ
ประกอบทัศนะของผูพนิ จิ ซง่ึ เปนลักษณะของการชกั ชวนใหผูอานสนใจหนงั สือเลมน้ัน การพินิจวรรณคดีเปนการ
ศึกษาและวเิ คราะหลักษณะของวรรณคดเี พื่อนํามาแนะนาํ ใหเกดิ ความเขาใจซาบซึ้งอยางแจมแจง
การพินิจวรรณคดมี ีหลักการพนิ จิ กวางๆ 3 ดานคอื
1. โครงสรางของวรรณคดี
2.ความงดงามทางวรรณคดี
3. คณุ คาของวรรณคดี

ดานที่ 1 โครงสรางของวรรณคดี
การท่ีเราจะพินิจวรรณคดีเร่ืองใด เราจะตองพิจารณาวา เรื่องนั้นแตงดวยคําประพันธชนิดใดโครงเร่ือง

เนื้อเร่อื งเปนอยางไร มแี นวคิดหรอื สาระสาํ คญั อยางไร ตัวละครมีรูปราง ลักษณะนิสัยอยางไร ฉากมีความหมาย
เหมาะสมกับเรือ่ งหรือไม และมีวิธีดาํ เนนิ เร่ืองอยางไร

ดานท่ี 2 ความงดงามทางวรรณคดี
วรรณคดีเปนงานท่ีสรางข้ึนอยางมีศิลปะ โดยเฉพาะการใชถอยคําเพ่ือใหเกิดความไพเราะในอรรถรส ซึ่งเราจะ

พิจารณาไดจากการใชคาํ มีทง้ั การเลนคํา เลนอักษร พิจารณาไดจากการใชสํานวนโวหาร กวีโวหาร ซึ่งจะดูจาก
การสรางจันตภาพ ภาพพจน และพิจารณาจากการสรางอารมณในวรรณคดีสิ่งเหลานี้เปนความงดงามทาง
วรรณคดที ัง้ นั้น

โวหารภาพพจน
การใชโวหารภาพพจน คือ การใชถอยคําใหเกิดภาพโดยวิธีการเปรียบเทียบอยางมีศิลปะภาพพจนมี

หลายลักษณะ เชน อปุ มา อุปลักษณ อธิพจน บคุ ลาธษิ ฐาน สัทพจน หรือการใชสัญลกั ษณเปนตน

อุปมา
คือการเปรียบเทียบเพือ่ ทําใหเหน็ ภาพหรือเกิดความรูสึกชัดเจน จึงตองนําส่ิงอ่ืนที่มีลักษณะคลายคลึงกัน

มาชวยอธิบาย หรอื เช่อื มโยงความคดิ โดยมคี ํามาเช่ือม ไดแก เหมือน เสมือนดุจ เลห เฉก ดัง กล เพียง ราว ปูน
ฯลฯ

อปุ ลกั ษณ

เปนการเปรียบเทียบที่ลึกซึ้งกวาอุปมา เพราะเปนการเปรียบสิ่งหนึ่งเปนสิ่งหนึ่งมากจนเหมือนกับเปน

ส่งิ เดยี วกันโดยใชคาํ วา “ เปน กบั คือ ” มาเชือ่ มโยง

ตวั อย่างการสอน แนวการพนิ ิจวรรณคดี

ตัวอยาง “แมเปนโสมสองหลา” “สุจริตคือเกราะบงั ศาสตรพอง”

โวหารอธพิ จน เปนโวหารทก่ี วกี ลาวเกินจรงิ เพ่ือตองการที่จะเนนใหความสาํ คญั และอารมณ

ความรูสึกทีร่ นุ แรง เชน

ถึงตองงาวหลาวแหลนสกั แสนเลม ใหตดิ เตม็ ตัวฉดุ พอหลดุ ถอน

แตตองตาพาใจอาลัยวอน สดุ จะถอนทง้ิ ขวางเสยี กลางคัน

(นิราศวดั เจาฟา สุนทรภู

บคุ ลาธิษฐาน เปนโวหารท่ีนําสิ่งไมมีชวี ิต หรอื สง่ิ ทเ่ี ปนนามธรรม มากลาวเหมอื นเปน

บุคคลท่มี ีชวี ติ เชน

เพชรน้ําคางหลนบนพรมหญา เยน็ หยาดฟาพาฝนหลงวันใหม

เคลาเคลยี หยอกดอกหญาอยางอาลัย เม่ือแฉกดาวใบไผไหวตะวัน

โวหารสัทพจน หมายถึง โวหารท่เี ลยี นเสียงธรรมชาติ เชน
ทัง้ กบเขยี ดเกรยี ดกรีดจงั หรีดเรื่อย พระพายเฉ่อื ยฉิวฉิววะหววิ หวาม

การสรางอารมณ
ความงามดานอารมณ เม่ือเราอานวรรณคดี จะเหน็ วาเรามคี วามรูสกึ หรืออารมณรวมไปกบั
เรอื่ งตอนนนั้ ๆ ดวย เชน สงสาร โกรธ ชงิ ชงั นันแสดงวากวีไดสรางอารมณใหเรามคี วามรูสึกคลอย
ตาม ซง่ึ เปนความงามอยางหนึ่งในวรรณคดี กวีจะสอดแทรกความคดิ ออกมาในรูปของความรัก
ความภาคภูมิใจ ความเศราสลดใจ และมีการเลือกสรรคําประพันธใหเหมาะสมกบั เน้ือเรอื่ ง การทีก่ วี
ใชถอยคําใหเกดิ ความงามเกดิ อารมณทาํ ใหเราไดรบั รสวรรณคดตี างๆ

รสวรรณคดี
รสวรรณคดีของไทยเปนลีลาของบทประพันธอยางหนึ่ง คือ การใชภาษาไทยใหเหมาะสมแก
เน้อื ความของเร่ือง กลาวคือแตงบทประพันธตามรสบทประพนั ธไทยหรือรสวรรณคดีไทยซ่งึ มี 4 รส
1. เสาวรจนี เปนบทพรรณนาความงามของสถานท่ี ธรรมชาติ ชมนาง เชน

“ตาเหมือนตามฤคมาศพิศคิว้ พระลอราช
ประดจุ แกวเกาทัณฑ กงนา
พศิ กรรณงามเพรศิ แพรวกลกลนิ่ บงกชแกว
อกี แกมปรางทอง เปรยี บนา”
2. นารีปราโมทย เปนบทเกย้ี วพาราสี แสดงความรักใคร เชน
“เจางามปลอดยอดรักของพลายแกว ไดมาแลวแมอยาขับใหกลบั หนี
พส่ี ตู ายไมเสยี ดายแกชวี ี แกวพอี่ ยาไดพรํ่ารําพนั ความ
พ่ีผิดพกี่ ม็ าลแุ กโทษ จงคลายโกรธแมอยาถอื วาหยาบหยาม
พีช่ มโฉมโลมลูบดวยใจงาม ทรามสวาทด้ินไปไมไยดี”
3. พโิ รธวาทัง เปนบทโกรธ บทตัดพอตอวา เหน็บแนม เสียดสี หรอื แสดง
ความเคยี ดแคน เชน ผันพระกายกระทืบพระบาทและอึง พระศพั ทสีหนาทพึงสยองภยั
เอออุเหมนะมงึ ชิชางกระไร ททุ าสสถลุ ฉะน้ีไฉนก็มาเปน

4. สลั ลาปงคพสิ ัย เปนบทแสดงความโศกเศรา คร่ําครวญ อาลัยอาวรณ เชน
เคยหมอบใกลไดกลน่ิ สคุ นธตลบ ละอองอบรสรน่ื ชื่นนาสา
ส้ินแผนดินสนิ้ รสสคุ นธา วาสนาเราก็สิ้นเหมอื นกล่นิ สุคนธ

(สนุ ทรภู
หลกั การและแนวทางการพจิ ารณาวรรณคดี

การพิจารณาวรรณคดี คือการแสดงขอคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณคดีเลมใดเลมหน่ึงอยางส้ันๆ โดยมีเจตนา
จะแนะนาํ วรรณคดนี น้ั ใหผูอานรูจกั วามีเนื้อเรือ่ งอยางไร มปี ระโยชนมีคุณคาอยางไร ผูพิจารณามีความคิดเห็นอย
างไรตอวรรณคดเี รื่องน้นั ๆ ชอบหรือไมชอบ เพราะเหตุใด มีลกั ษณะการวิจารณวรรณกรรม
หลักการพิจารณาวรรณคดี

1. แยกองคประกอบของหนงั สอื หรอื วรรณคดีท่ีจะวิจารณใหได
2. ทาํ ความเขาใจองคประกอบท่แี ยกออกมาใหแจมแจงชดั เจน
3. พิจารณาหรือวิเคราะหหนังสือหรอื วรรณคดีตามหวั ขอตอไปน้ี

3.1 ประวัตคิ วามเปนมาและประวตั ผิ ูแตง
3.2 ลกั ษณะการประพนั ธ
3.3 เรอ่ื งยอ
3.4 การวิเคราะหเร่ือง
3.5 แนวคิดและจดุ มุงหมายในการแตง
3.6 คุณคาดานตางๆ

การพนิ ิจคณุ คาวรรณคดแี ละวรรณกรรมมี 4 ประเด็นดังนี้
1. คณุ คาดานวรรณศิลป คอื ความไพเราะของบทประพันธซึง่ อาจจะเกดิ จากรสของคําทผ่ี ู
แตงเลือกใชและรสความไพเราะทีใ่ หความหมายกระทบใจผูอาน
2. คุณคาดานเนื้อหา คือการใหความรูสกึ ในดานตางๆ ใหคุณคาทางปญญาและความคดิ แก
ผูอาน
3. คุณคาดานสงั คม วรรณคดีและวรรณกรรมสะทอนใหเหน็ ภาพของสังคมในอดตี และ
วรรณกรรมท่ีดีสามารถจรรโลงสังคมไดอกี ดวย
4. การนาํ ไปประยุกตใชในชวี ิตประจําวนั เพือ่ ใหผูอานไดประจักษในคุณคาของชวี ติ ได
ความคดิ และประสบการณจากเรอื่ งที่อาน และนาํ ไปใชในการดาํ เนนิ ชวี ิต นําไปเปนแนวปฏบิ ัตหิ รอื
แกปญหารอบๆ ตวั