กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง

กาพยห์ ่อโคลงประพาสธารทองแดง

ผ้แู ต่ง : เจ้าฟา้ ธรรมธิเบศรไชยเชษฐ์สรุ ยิ วงศ์

ความเปน็ มา

เจ้าฟ้ากุ้ง ทรงพระนิพนธ์ข้ึนเม่ือคร้ัน
ตามเสด็จสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรม-
โ ก ศ ท า ง ช ล ม า ร ค ไ ป ม นั ส ก า ร
พระพุทธบาท จ.สระบุรี ท้ังนี่้คาว่า
ธารทองแดงเป็นชื่อล้าน้าที่เขาพระ
พุ ท ธ บ า ท ที่ อ ยู่ ใ น บ ริ เ ว ณ
พระพุทธบาท

ประวัติผู้แต่ง

เจ้าฟ้ากุ้ง เป็นพระราชโอรสองค์ใหญ่ใน
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ และสมเด็จ
พระพนั วสาใหญ่

ผลงาน
- นันโทปนันทสตู รคา้ หลวง
- กาพยเ์ ห่เรือ
- กาพยห์ ่อโคลงประพาสธารทองแดง
- กาพย์หอ่ โคลงนิราศธารโศก
- พระมาลยั คา้ หลวง
- บทเห่กากี เห่บทสงั วาส เหค่ รวญ และเพลง

ยาว

กาพย์หอ่ โคลงประพาสธารทองแดง

ขนึ ต้นด้วยกาพย์ยานี ๑ บท แลว้ ตามดว้ ยโคลงสส่ี ภุ าพ ๑ บท ใจความเหมอื นกนั

กาพย์ยานี ๑๑ เลียงผาอยู่ภเู ขา หนวดพรายเพราเขาแปลป้ ลาย
โคลงสีส่ ุภาพ รปู รา่ งอย่างแพะหมาย ขนเหม็นสาบหยาบเหมือนกนั
ภเู ขา
เลยี งผาอยู่พ่างพน้ื ไปล่ท้าย
หนวดพ่ดู ูเพราเขา มาเปรียบ
รูปร่างอย่างแพะเอา กลนิ่ กล้าเหมอื นกัน
ขนเหม็นสาบหยาบรา้ ย

กาพย์ยานี ๑๑

โคลงสี่สภุ าพ

พรรณนาการตามเสด็จสมเด็จพระเจา้ อยู่หัวบรม
โกศ จากท่าเจ้าสนุก ผ่านต้าบลธารทองแดง ซึ่งมีธารน้า
เล็ก ๆ สายหนึ่งชื่อวา่ “ธารทองแดง” อันเป็นทตี่ ้ังของพระ
ต้าหนักธารเกษม ท่ีประทับของพระเจ้าแผ่นดิน จนกระทั่ง
ถงึ เขาพระพทุ ธบาท ปัจจบุ นั คือจังหวัดสระบรุ ี

การด้าเนินเรือ่ ง
- พรรณนาชมขบวนเสดจ็
- ชมสัตวน์ านาชนิด
- ชมพรรณไม้

งานท่ี ๑

คำช้ีแจง ให้นักเรียนค้นหำช่ือสัตว์ท่ี
ป ร ำ ก ฏ ใ น เ รื่ อ ง ก ำ พ ย์ ห่ อ โ ค ล ง
ประพำสธำรทองแดง ๑๐ ชนิด

เน้อื เร่อื ง

เนอื้ เร่ือง

 เกลือ่ นกรูหม่จู ัตุรงค์ เป็นกันกงเรยี บเรียงไป
ทรงช้างระวางใน เทพลลี าหลังคาทอง
เรยี งไสว
 เกลอื่ นกรหู มู่แหห้ อ้ ม หว่างเขรอื้ ง
เสดจ็ พุดตาลทองไคล มชี อ่ื
ทรงช้างระวางใน ยา่ งแหห้ ลัง
เทพลีลาเยือ้ ง

เน้ือเร่อื ง

เคร่อื งสงู เพราเพรศิ พราย ชมชมุ สายซา้ ยขวาเคยี ง
ธงไชยธงฉานเรยี ง ป่ีกลองชนะตะเต่องครึม
กลองทองตีครมุ่ ครม้ึ เดินเรียง
ท้าตะเติงเตงิ เสยี ง ครุ่มคร้นื
เสียงปีร่ ่เี รอื่ ยเพยี ง กระเวก
แตรน้ แตรน่ แตรฝรัง่ ขน้ึ หวู่หวู้เสียงสงั ข์

กล่าวถึงการจัดขบวนเสด็จท่ีจะต้องมีความย่ิงใหญ่และสวยงาม
ประกอบด้วยช้าง เคร่ืองสงู ของพระมหากษัตรยิ ์ จตรุ งคเสนา

เนอ้ื เร่อื ง

นกั สนมกรมชแม่มี่ ข่ีช้างกบู รูปโลมใจ
พัตราอา่ ผ่องใส นงุ่ ห่มโอ่โสภาจริง
ทงั หลาย
นกั สนมกรมชแม่เจ้า แจ่มหน้า
ข่ีชา้ งกูบดาวราย สดู สวาท
พักตราผ่องใสสาย อรา่ มร้วิ ทองพราย
นงุ่ ห่มโอ่โถงผ้า

เนือ้ เรื่อง

 เทย่ี วเล่นเป็นเกษมสุข แสนสง่ิ สนุกปลุกใจหวัง
เรร่ า่ ยผายผาดผงั หวั รกิ รื่นชน่ื ชมไพร
 สนุกเกษมเปรมหนา้ เหลอื บ ลืมหลงั
แสนสนกุ ปลุกใจหวัง วง่ิ หรี้
เดินร่ายผายผันยัง ชายป่า
หวั ร่อรน่ื ชื่นช้ี ส่องน้ิวชวนแล

การเที่ยวเล่นในคร้ังนี้เป็นการเท่ียวท่ีมีความสุข สนุกสนานและตื่นเต้น
มาก จนท้าให้ลืมเร่ืองต่าง ๆ ท่ีผ่านมา ทุกคนเดินอย่างรวดเร็วไปยังชายป่า
ส่งเสียงหัวเราะต่อกระซิกกันอย่างร่ืนเริง และต่างก็ชี้ชวนให้ชมธรรมชาติอัน
สวยงาม

เน้ือเรือ่ ง

 พงั พลายหมหู่ ลายซรอ้ ง ในเถ่ือนทอ้ งรอ้ งระงมดง
ธารน้าคร่า้ กนั ลง เล่นน้าแน่นแตรน้ ชมกนั ฯ
พังพลาย
 ฝูงชา้ งสล้างใหญ่นอ้ ย สา่้ ถว้ น
ทอกโทนพินายหลาย ในเหลา่
ทองแดงเผือกเนียมราย เล่นรอ้ งฮูมแปรน๋
ลงทา่ นา้ ดา้ ปว้ น

โขลงชา้ งมีทงั้ ชา้ งพลายและช้างพงั ซงึ่ มีขนาดแตกตา่ งกันไปทง้ั ตัว
ใหญ่ตัวเล็ก มีทั้งทอก ช้างโทน ช้างพินาย ชา้ งทองแดง ช้างเผือก ชา้ ง ซ่งึ
บรรดาช้างเหล่าน้ันไดเ้ ลง่ เลน่ น้าในล้าธารและส่งเสียงรอ้ งอยู่

เนอ้ื เรอื่ ง

 กวางทรายร่ายกินหญา้ สกุ รป่าพาพวกจร
สนุ ขั ในไล่เหา่ หอน ตามเปน็ หมูพ่ รูเพรียกเสยี ง ฯ
 กวางทรายรา่ ยเสพย์หญา้ ดงดอน
หมปู า่ พาเพื่อนจร ลูกลอ้ ม
สนุ ขั จ้งิ จอกหอน หลายเหล่า
เป็นหมู่พรูเพรียกห้อม เห่าอื้อองึ เสียง

กวางและเนื้อทรายมากินหญ้า โดยมฝี งู หมปู่ า่ ซึ่งมลี ูกหอ้ มล้อมอยู่
ดว้ ย นอกจากน้ันยงั มีฝงู สนุ ขั จิ้งจอกทีเ่ ฝ้าเหา่ หอนหากนั อยใู่ นฝงู

เนอื้ เร่ือง

 มหี มพี ลีดา้ ขลบั ข้ึนไม้ผบั ฉับไวถึง
เรีย่ วแรงแขงขังขงึ กัดโพรงไม้ได้ผง้ึ กิน
เป็นมัน
 มหี มดี า้ ขลบั หนา้ ขบขึ้ง
ขึน้ ไมผ้ บั ฉับพลัน สามารถ
เรย่ี วแรงแขงข้างขยัน คาบเค้ียวพลางหวาน
กัดฉีกไม่ได้ผึ้ง

หมีด้าหนา้ เป็นมัน ขนึ้ ตน้ ไม้อยา่ งรวดเร็วดว้ ยความแขง็ แรง สามารถ
ทจ่ี ะกนิ นา้ หวานจากรังผงึ้ ได้ โดยไม่โดนผ้งึ ต่อย

เนือ้ เร่ือง

เลยี งผาอยู่ภูเขา หนวดพรายเพราเขาแปลป้ ลาย
รูปรา่ งอยา่ งแพะหมาย ขนเหมน็ สาบหยาบเหมือนกนั
ภูเขา
เลียงผาอยูพ่ ่างพน้ื ไปล่ท้าย
หนวดพดู่ เู พราเขา มาเปรยี บ
รูปร่างอยา่ งแพะเอา กลนิ่ กล้าเหมอื นกนั
ขนเหม็นสาบหยาบรา้ ย

เลียงผาอยู่บนภเู ขา มรี ปู ร่างคลา้ ยแพะ หนวดคลา้ ยพ่ดู ูงดงาม มเี ขาแบน
ปลายเขาโคง้ ไปข้างหนา้ ขนหยาบและมีกลนิ่ เหม็นสาบอยา่ งรุนแรงเชน่ เดียวกบั
แพะ

เน้อื เรอื่ ง

 กระจงกระจิดเตี้ย วิง่ เร่ียเร่ียนา่ เอน็ ดู
เหมือนกวางอยา่ งตาหู มีเขี้ยวนอ้ ยสร้อยแนมสอง
เอน็ ดู
 กระจงกระจดิ หนา้ กระจอ้ ย
เดินรอ่ ยเรย่ี งามตรู ตีนกบี
เหมอื นกวางอย่างตาหู แนบข้างเคยี งสอง
มีเค่ียวขาวน้อยชอ้ ย

กระจงเปน็ สัตวท์ ่ีมตี ัวขนาดเล็ก วิง่ ไปมาดูนา่ รกั น่าเอ็นดู มีตาหแู ละ
ตีนกีบเหมือนกวาง มีเขยี้ วน้อยสขี าว ๒ เขย้ี ว แต่ไม่มีเขา

เนอ้ื เรื่อง

 ฝงู ลงิ ใหญน่ อ้ ยกระจุ้ย ชะนอี ุ่ยอ้ยุ รอ้ งหา
ฝูงคา่ งหว่างพฤกษา คา่ งโจนไลไ่ ขวป่ ลายยาง
พวาหนา
 ฝูงลิงยวบยาบต้น เปล่าข้าง
ฝูงชะนีม่กี หู่ า มาสู่
ฝงู ค่างหวา่ งพฤกษา โลดเลีย้ วโจนปลิว
ครอกแครกไล่ไขว่ควา้ ง

ฝูงลงิ ขย่มต้นมะมว่ งอยูย่ วบยาบ ฝงู ชะนีร้องก่หู าคู่ของมัน ฝูงค่าง
กระโดดไปมาระหวา่ งต้นไม้ ฝูงลงิ ตา่ งพากนั ร้องข่ตู ะคอก พรอ้ มทัง้ กระโดดไล่
ไขว่คว้ากนั

เน้ือเรอ่ื ง

 งูเขยี วรดั ตุก๊ แก ตุก๊ แกแกค่ างแขง็ ขยัน
กดั งงู ูยง่ิ พนั อ้าปากง่วงลว้ งตบั กนิ
พษิ พลัน
 งูเขียวแลเหลอ้ื มพน่ คาบไว้
ตุ๊กแกคางแข็งขยัน ขนดเครยี ด
กดั งงู เู ร่งพนั ลากลว้ งตับกิน
ปากอา้ งจู ึงได้

งูเขยี วตวั เปน็ เงามันแสดงทา่ เหมือนพ่นพษิ ถูกตกุ๊ แกคาบไว้ ใน
ขณะเดียวกนั งูเขยี วก็รดั ตุ๊กแกจนตอ้ งอา้ ปาก และเขา้ ไปล้วงตับตุ๊กแกกินเปน็
อาหาร

เนอ้ื เรื่อง

 ยูงทองยอ่ งเย้ืองย่าง ร้ารางชางชา่ งฟ่ายหาง
ปากหงอนออ่ นสา้ อาง ช่างร้าเลน่ เต้นตามกัน
ร้าฉวาง
 ยูงทองยอ่ งย่างเยือ้ ง เฉดิ หนา้
รายร่ายฟา่ ยเฟือ่ งหาง ลายเลิศ
ปากหงอนออ่ นส้าอาง ปกี ป้องเป็นเพลง
ร้าเลน่ เต้นงามหง้า

นกยงู ทองย่องเยอื้ งย่าง แลว้ รา้ แพนหางเชิดหนา้ ข้ึน เหน็ ปากงอน
อ่อนชอ้ ย แสดงอาการร้าเล่นดว้ ยการยกปีกขนึ้ ปอ้ งตามเพลง

เนื้อเรื่อง

 ไก่ฟา้ อ้าสดแสง หวั สุกแดงแทงเดือยแนม
ปีกหางตา่ งสีแกม สแี ตม้ ตา่ งอย่างวาดเขยี น
ปากแหลม
 ไกฟ่ ้าหนา้ ก้า่ กล้า เน่อื งแขง้
หัวแดงเดือยแนม ลายลวด
ปกี หางต่างสแี กม แต่งแตม้ ขดี เขียน
ตัวดา่ งอย่างคนแกล้ง

ไก่ฟา้ หนา้ สุกใสมปี ากแหลม หัวมสี ีแดง ก้าลงั แทงเดือยข้ึนมา ปีกหาง
และลา้ ตวั มลี วดลายงามเหมอื นอยา่ งคนแกล้งแตง่ สใี หม้ ัน

เน้อื เรอ่ื ง

 นกกดอดอาจสู้ พบงูเห่าเอาปกี บงั
งูโพนพังพานหวงั จะขบตอด บ รอดเลย
งูขลงั
 นกกดอดอาจสู้ เขด็ เข้ยี ว
งขู บเอาปีกบงั ขบตอด
งเู ลกิ พงั พานหวงั หลกี เลยี้ วสดู หนี
ตอด บ รอดเลยเลย้ี ว

นกกดสกู้ ับงู ซ่งึ ตา่ งฝา่ ยตา่ งตอ้ งการอกี ฝ่ายเป็นเหยอ่ื นกกดกางปีก
บังงทู จ่ี ะมาฉก งูแผ่พงั พานท่หี วั เตรียมฉกแตก่ ็ไมส่ ามารถทา้ อะไรได้จึงเล้ือย
หนไี ป

เนอ้ื เรื่อง

 ดหู นูสรู่ งู ู งูสุดสหู้ นูสงู้ ู
หนูงูสดู้ อู ยู่ รูปงูทู่หนูมทู ู
พรพู รู
 ดงู ูข่ฝู ูดฝู้ สุดสู้
หนูสรู่ งู งู ู งูอยู่
งสู ู้หนหู นูสู้ รปู ถมู้ ทู ู
หนูรงู้ ูงูรู้

งู่ขหู่ นูฟๆู่ เพราะหนูจะเขา้ ไปในรงู ู งจู งึ สกู้ บั หนู หนกู ส็ กู้ บั งู สตั วท์ ั้ง
สองตา่ งก็รเู้ ชงิ ซึง่ กนั และกนั โดยทา้ เสยี งขู่ใส่กัน

เนอ้ื เรอ่ื ง

 นกแก้วแจ้วเสียงใส คลอไคลค้ หู่ มสู่ าลิกา
นกต้ัวผัวเมียคลา ฝ่าแขกเตา้ เหล่าโนรี
เรห่ า
 นกแกว้ แจว้ รร่ี ้อง แวดเคลา้
ใกล้คหู่ มู่สาลกิ า สมสู่
นกต้ัวผวั เมยี มา พวกพ้องโนรี
สตั วาฝ่าแขกเต้า

นกแก้วร้องแจ้ว ๆ เร่หาคู่ โดยเข้าไปใกล้หมู่นกสาลิกา ส่วนนก
กระต้ัว ๒ ตัวผัวเมียก้าลงั สมสู่กันอยู่ ในขณะท่ีนกสัตวาจะต้องฝา่ นกแขกเต้า
เข้าไปหานกโนรี ซง่ึ เป็นพวกพอ้ งของมนั

เนอ้ื เรื่อง

 กระจายสยายซร้องนาง ผา้ สไบบางนางสดี า
ห่อห้อยยอ้ ยลงมา แตค่ ่าไมใ้ หญส่ งู งาม
 กระจายสยายคล่ีซรอ้ ง นงพงา
สไบบางนางสดี า ห่อห้อย
ย่นื เลอ้ื ยเฟ้อื ยลงมา โบยโบก
แตค่ า่ ไม้ใหญ่น้อย แกวง่ เย้อื งไปมา

ต้นซ้องนางคลี่ และสไบนางสดี า ตา่ งกย็ ่ืนเลอื้ ยหอ้ ยลงมาตามคา่ คบ
ไมน้ อ้ ยใหญ่ เมือ่ ยามลมพัดจะแกว่งไปมาดสู วยงามนกั

เนือ้ เร่อื ง

 หัวลิงหมากลางลิง ต้นลางลงิ แลหลู งิ
ลงิ ไต่กระไดลิง ลิงโลดควา้ ประสาลิง
ลางลิง
 หัวลิงหมากเรียกไม้ หลอกขู้
ลางลงิ หลู งิ ลิง ลงิ ห่ม
ลงิ ไตก่ ระไดลิง ฉกี ควา้ ประสาลิง
ลิงโลดฉวยชมผู้

เถาหวั ลิง ต้นหมากลงิ และลงิ บางตวั กข็ ้นั ต้นหูลิง

ทา้ หน้าหลอกค่ขู องมนั บา้ งก็ขนึ้ ไต่กระไดลิงขย่มเล่น

บ้างกต็ ะโกนฉวยชมพคู่ ว้ามาฉกี เลน่ ตามภาษาลิง

เนอ้ื เร่อื ง

 ธารไหลใสสะอาด มจั ฉาชาติดาษนานา
หว่นั ว่ายกนิ ไคลคลา ตามกันมาใหเ้ ห็นตัว
รินมา
 ธารไหลใสสะอาดนา้ หว่ันหว้าย
มัจฉาชาตินานา เชยหมู่
จอกวา่ ยกนิ ไคลคลา ผุดให้เหน็ ตวั
ตามค่มู าคลา้ ยคลา้ ย

นา้ ในล้าธารใสสะอาดไหลรนิ มา หมูป่ ลานานาชนดิ ตา่ งหากันว่าย
ไปมา กนิ จอกและสาหร่าย โดยว่ายตามกันมาเปน็ หมู่ ๆ และผดุ ให้เหน็ ตัว

เนอื้ เรื่อง

 เทโพแลเทพา ตะเพยี นกาพาพวกจร
ไอบ้ า้ ปลาสลุมพอน ผกั พร้าเพร้ยี แลหนวดพราม
เทพา
 เทโพพาพวกพ้อง คู่เคีย้
ปลาตะเพยี นปลากาพา หลายหมู่
สลมุ พอนไอ้บา้ ปลา วา่ ยไหล้หนวดพราม
ปลาผกั พรา้ มาเพรย้ี

กล่าวถึงปลา ประกอบด้วย ปลาเทโพ ปลาเทพา ปลาตะเพียน ปลา
กาพา ปลาบา้ ปลาสลมุ พอน ปลาผกั พรา้ ปลาเพรี้ย ปลาหนวดพราม

เน้ือเร่ือง

 งูเหลอื มคอกระหวดั ไม้ หางกระหวัดไว้ใฝอ่ าหาร
วิดน้าในห้วยธาร โพงไปมาเอาปลากนิ

 งูเหลือมแบนทอ้ งแผ่ คือกะดาน
วดิ น้าหาอาหาร ใฝก่ ล้า
โครมครนุ่ ในหว้ ยธาร เสยี งฉ่า
โพงสาดไปให้น้า ซ่านสิน้ กินปลา

งเู หลือมใชค้ อและหางเกย่ี วกบั ต้นไม้ที่อยูร่ ะหวา่ งห้วยท่เี กอื บแหง้
แล้วจึงแกว่งละตวั ของมนั โคลงไปมาวิดน้าจนแห้ง จากนนั้ จึงลงไปจับปลากนิ

เนอ้ื เรอ่ื ง

 เจ้าฟา้ ธรรมธเิ บศ ไชยเชษฐ์สรุ ิยวงศ์
แต่งไว้ให้สถิตเสถยี ร จ้าเนียรกาลนานสบื ไป
ทรงเขียน
 จ้าฟ้าธรรมธเิ บศเจ้า เลิศหล้า
ไชยเชษฐสุรยิ วงศเ์ พียร ในโลก
แตง่ ไว้ให้สถิตเสถียร อ่านอา้ งสรรเสรญิ
จา้ เนียรกาลนานชา้

งานที่ ๒

คา้ ชีแ้ จง ให้นักเรียนเลอื กบทประพันธท์ ี่
ชน่ื ชอบจากเรอ่ื ง ๑ บท พรอ้ มทัง้ บอก
เหตุผลประกอบ