หน่วยการเรียนรู้ที่6 โคลงสุภาษิตพระราชิพน

โคลงสภุ าษติ
พระราชนิพนธ์
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอย่หู วั

โคลงสภุ าษติ โสฬสไตรยางค์ เป็นบทพระราชนิพนธ์
ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (เดิมเป็น
สุภาษิตภาษาอังกฤษจึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรด
กระหม่อมให้กวีในพระราชสานักแปลและประพันธ์เป็น
โคลงภาษาไทย พระองค์ท่านได้ทรงตรวจแก้และทรงพระ
ราชนพิ นธ์โคลงบทนาด้วย)

โคลงสภุ าษติ นฤทมุ นาการ เป็นบทพระราชนิพนธใ์ น
รัชกาลท่ี ๕ เชน่ กนั (โดยทรงแปลมาจากโคลงเดิมที่เป็น
ภาษาอังกฤษ)

โคลงสภุ าษิตอศิ ปปกรณา เป็นบทพระราชนพิ นธ์ใน
รัชกาลท่ี ๕ โดยทรงแปลมาจากนิทานกรีก ทั้งหมด ๒๔
เรื่อง และทรงพระราชนิพนธ์โคลงสุภาษิตประกอบนิทาน
รว่ มกบั กวอี กี ๓ ท่าน

ประวัตผิ ู้แตง่

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลท่ี ๕ )
เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จ
พระเทพศิรินทราบรมราชินี ทรงพระราชสมภพเมอื่ วันท่ี ๒๐ กันยายน
พ.ศ. ๒๓๙๖ มีพระนามเดิมว่าพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์
พระองคไ์ ด้เสดจ็ ข้นึ เถลิงราชสมบัติในวันท่ี ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ ทรง
เป็นพระมหากษัตริย์ที่มีพระปรีชาสามารถ และทรงประกอบพระราช-
กรณยี กิจทีส่ าคญั ต่อประเทศชาติเป็นอเนกประการ พระองค์จึงเป็นท่ีรัก
ของอาณาประชาราษฎรป์ วงชนทง้ั หลายจงึ พร้อมใจกันถวายพระสมญา
นามว่า “สมเด็จพระปิยมหาราช” ซึงแปลว่า พระมหากษัตริย์อันเป็น
ที่รัก พระองค์สวรรคตเม่ือวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ นอกจากน้ี
พระองค์ยังมีพระปรีชาสามารถในการประพันธ์งานพระราชนิพนธ์มีท้ัง
รอ้ ยแก้วและร้อยกรอง

ลกั ษณะคาประพนั ธ์

โคลงสสี่ ภุ าพ

บงั คับคณะ สมั ผัส เอกโท
คณะ ได้แก่ จานวนคาในวรรค บาท และบท โดย ๑ บท
มี ๔ บาท ๑ บาทมี ๒ วรรค วรรคหนา้ ๕ คา วรรคหลงั ๒
คา ยกเวน้ วรรคสดุ ทา้ ยมี ๔ คา
สมั ผัส ๑ บท มี ๓ แหง่
เอกโท มคี าเอก ๗ แห่ง คาโท ๔ แหง่
หมายเหตุ คาเอก คาทม่ี ีรูปวรรณยุกตเ์ อกกากับ คาตายใช้
แทนคาเอกได้ เชน่ นา่ วา่ ทว่ั เป็นต้น
คาโท คอื คาทมี่ ีรูปวรรณยกุ ต์โทกากับ เช่น หล้า ให้ ได้ อา้
คาเอกโทษ คอื การใช้คาเอกแทนคาโท เชน่ คา่ คอ่ เค่า
(ปกติคอื คา ขา้ ข้อ เขา้ )
คาโทโทษ คอื การใชค้ าโทแทนคาเอก เช่น เหล้น เหยยี้ ง
(ปกตคิ อื คา เลน่ เย่ียง) เปน็ ต้น

แผนผังโคลงสี่สภุ าพ

ของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมพิ ลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร
ในหลวงราชการท่ี ๙

โคลงสุภาษิตโสฬสไตรยางค์

โสฬส ไตรยางค์

หมายถึง สิบหก หมายถึง สามส่วน

โสฬสไตรยางค์ หมายถึง

การจาแนกเนื้อความเปน็ ๑๖
หมวด หมวดละ ๓ ขอ้

ทม่ี า

เดิมเป็นสุภาษิตภาษาอังกฤษ พระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้กวีใน
ราชสานักแปลและประพันธ์เป็นโคลงภาษาไทย
แกไ้ ขใหถ้ กู ตอ้ งตามความในภาษาองั กฤษ
จุดมุ่งหมายในการแตง่ : แนะนาสง่ิ ที่ควรปฏบิ ัติ
และสง่ิ ที่ควรละเวน้ ๑๖ หมวด หมวดละ ๓ ข้อ
เพอื่ ใหผ้ ้ปู ฏิบัติมีความเจรญิ ในชวี ิต
สาระสาคญั ของเรอ่ื ง มีบทนา ๑ บท เนอ้ื เรอื่ ง
๑๖ บท และบทสรปุ ๑ บท ซ่ึงบอกจานวน
สภุ าษติ วา่ มี ๑๖ หมวด หมวดละ ๓ ข้อ รวมเปน็
๔๘ ข้อ ดงั น้ี

๑. สามสิ่งควรรกั คอื ความกลา้ ความสภุ าพ ความรักใคร่

๒. สามสิ่งควรชม คอื อานาจปญั ญา เกียรตยิ ศ มารยาทดี

๓. สามสิ่งควรเกลยี ด คอื ความดรุ ้าย ความหยง่ิ กาเรบิ
ความอกตญั ญู

๔. สามสงิ่ ควรรงั เกยี จตเิ ตยี น คือ ชั่วเลวทราม มารยา รษิ ยา

๕. สามสง่ิ ควรควรเคารพ คอื ศาสนา ยตุ ิธรรม สละประโยชน์
ตนเอง

๖. สามสิ่งควรยินดี คอื งาม ตรงตรง ไทยแก่ตน

๗. สามสิ่งควรปรารถนา คือ ความสขุ สบาย มิตรสหายทีด่ ี ใจ
สบายปรุโปรง่

๘. สามสิ่งควรออ้ นวอนขอ คือ ความเชือ่ ถือ ความสงบ ใจ
บริสุทธิ์

๙. สามสง่ิ ควรนับถือ คือ ปญั ญา ฉลาด ม่ันคง

๑๐. สามสิ่งควรชอบ คือ ใจอารีสจุ รติ ใจดี ความสนุก
เบกิ บานพรอ้ มเพรยี ง

๑๑. สามสง่ิ ควรสงสัย คอื ยอ หนา้ เนื้อใจเสอื พลนั รกั พลดั จดื

๑๒. สามสงิ่ ควรละ คือ เกียจคร้าน วาจาฟัน่ เฝือ หยอกหยาบ
และแสลงฤาขดั คอ

๑๓. สามสิง่ ควรกระทาให้มี คือ หนงั สือดี เพ่ือนดี ใจดี

๑๔. สามสง่ิ ควรหวงแหนหรอื ต่อสู้เพอื่ รักษา คอื ชอ่ื เสยี ง
ยศศักดิ์ บ้านเมอื งของตน มติ รสหาย

๑๕. สามสิ่งควรครองไว้ คอื กรยิ าท่เี ป็นในใจ มักง่าย วาจา

๑๖. สามสิ่งควรเตรียมเผอื่ คอื อนิจจัง ชรา มรณะ

ขอ้ คิดท่ไี ดจ้ ากเร่ือง

ผทู้ ่ีนาสาระสาคญั ของโคลงเร่อื งน้ี
ไปปฏบิ ตั ิย่อมนาความสุข ความเป็น
สิริมงคล ความเจริญใจมาสตู่ นเอง
เกิดความเจรญิ ในชีวิต เปน็
ประโยชนต์ อ่ ชีวติ ของตนเองและต่อ
สังคมสว่ นรวม

ววา่ ่าดด้ว้วยยคคววาามมสสาามมออยยา่ ่างง

ปราชญแ์ สดงดาริด้วย ไตรยางค์
โสฬสหมดหมวดปาง ก่อนอา้ ง
เปน็ มาติกาทางบัณฑติ แสวงเอย
หวงั สวัสดขิ์ จดั ทกุ ขส์ ร้าง สบื สร้องศภุ ผล

นักปราชญ์ได้แสดงเน้ือหาเป็นเร่ืองสอนใจไว้อย่าง
ครบครันเป็น ๑๖ หมวด หมวดละ ๓ ข้อ เพื่อเป็นแม่บท
ให้แก่บัณฑิตผู้ท่ีมุ่งความหวังความสุข ขจัดความทุกข์ และ
มุ่งสร้างคุณงามความดีไว้เป็นที่สรรเสริญต่อไปได้ประพฤติ
และปฏิบตั ติ าม ดังน้ี

สามสิง่ ควรรกั
( Three Things to Love)

ความกล้า ความสภุ าพ ความรกั ใคร่

ควรกลา้ กล้ากล่าวถอ้ ย ท้ังหทัย แท้แฮ

สวุ ภาพพจน์ภายใน จติ พรอ้ ม

ความรกั ประจักษ์ใจ จรงิ แน่ นอนฤๅ

สามสง่ิ ควรรกั น้อม จิตให้สนทิ จริง

ถอดคาประพนั ธไ์ ดด้ ังนี้

ควรกล้าท่จี ะพดู ความจริง
ในใจท้ังหมด มคี วามสภุ าพทาง
คาพูดหรือวาจา ทางกาย ทางใจ
มคี วามรักทีแ่ นช่ ดั ใหก้ ับผ้อู ื่น
สามส่งิ นค้ี วรให้ผ้อู ่ืนอย่างจริงใจ

สามสง่ิ ควรชม
(Three Things to Admire)

อานาจปัญญา เกียรตยิ ศ มมี ารยาทดี

ปัญญาสตลิ า้ เลิศญาณ
อานาจศักด์ศิ ฤงคาร มง่ั ขั้ง
มารยาทเรยี บเสีย่ มสาร เสงยี่ มเง่ือน งามนอ
สามสิ่งจักควรต้ัง แต่ซอ้ งสรรเสรญิ

ถอดคาประพนั ธไ์ ดด้ ังน้ี

ค ว ร ที่ จ ะ ชื่ น ช ม ผู้ ท่ี มี ทั้ ง
สามอย่างน้ี คือ ผู้ที่มีปัญญา
ล้ า เ ลิ ศ ผู้ ที่ เ กี ย ร ติ ย ศ ผู้ ท่ี มี
มารยาทงาม และเราควรจะมี
สามส่ิงนี้ จะได้เป็นท่ีชื่นชมของ
ผอู้ ืน่

สามสงิ่ ควรเกลียด
(Three Things to Hate)

ความดุร้าย ความหยง่ิ กาเรบิ ความอกตัญญู

ใจบาปจติ หยาบร้าย ทารุณ

กาเรบิ เอบิ เกินสกุล หยงิ่ ก้อ

อีกหนงึ่ หอ่ นรคู้ ุณ ใครปลกู ฝังแฮ

สามสง่ิ ควรเกลยี ดท้อ จิตแทอ้ ยา่ สมาน

ถอดคาประพนั ธไ์ ด้ดังนี้

สามส่งิ ทค่ี วรเกลียด เราไม่
ควรท่ีจะมีสามส่งิ น้ี คอื ความ
ดุร้าย ความหยิ่งกาเริบ และ
ความอกตัญญู

สามส่ิงควรรงั เกียจติเตยี น
(Three Things to Despise)

ชั่วเลวทราม มารยา ฤษยา

ใจชั่วชาตติ ่าช้า ทรชน
ทุจรติ มารยาปน ปกไว้
หึงจติ คดิ เกลียดคน ดกี ว่า ตัวแฮ
สามสว่ นควรเกียจใกล้ เกลยี ดซอ้ งสมาคม

ถอดคาประพนั ธไ์ ดด้ งั น้ี

กล่าวถึงสามสิง่ ทค่ี วรจะ
รังเกียจไม่ควรเขา้ ใกล้ นั่นคือ
ความชวั่ ชา้ เลวทราม ความ
มารยา ความฤษยา (ริษยา)

สามส่ิงควรเคารพ
(Three Things to Reverence)

ศาสนา ยุติธรรม สละประโยชนต์ นเอง

ศาสนาสอนสั่งให้ ประพฤตดิ ี

หนึง่ ยุติธรรมไป่มี เลอื กผู้

ประพฤติเพ่อื ประโยชนศ์ รี สวัสด์ทิ ว่ั กนั แฮ

สามส่งิ ควรรอบรู้ เคารพเรือ้ งเจรญิ คณุ

ถอดคาประพนั ธไ์ ดด้ งั น้ี

เราควรเคารพศาสนา เพราะ
ศาสนาสอนให้คนประพฤติตน
เป็นคนดี ควรจะยุติธรรมต่อ
ทุกคนไม่เข้าขา้ งฝา่ ยใดฝา่ ยหน่งึ
และควรจะประพฤติตนใหเ้ ป็น
ประโยชน์ตอ่ ส่วนรวม

สามสิ่งควรยนิ ดี
(Three things to Delight in)

งาม ตรงตรง ไทยแก่ตน

สรรพางคโ์ สภาคพรอ้ ม ธญั ลักษณ์
ภาษิตจติ ประจักษ์ ซ่อื พรอ้ ม
เปน็ สขุ โสดตนรกั การชอบ ธรรมนา
สามสิ่งควรชกั น้อม จติ ให้ยนิ ดี

ถอดคาประพนั ธ์ไดด้ งั น้ี

ความงามพร้อม การพูดทป่ี าก
กบั ใจตรงกนั และเป็นอสิ ระแก่ตัว
ในการทจี่ ะทาอะไรในทางที่
ชอบธรรม

สามส่งิ ควรปรารถนา
(Three things to Wish for)

ความสุขสบาย มติ รสหายทด่ี ี ใจสบายปรโุ ปร่ง

สุขกายวายโรครอ้ น ราคาญ

มากเพอ่ื นผู้วานการ ชีพได้

จติ แผ้วผ่องสาราญ รมยสขุ เกษมแฮ

สามสงิ่ ควรจกั ให้ รบี รอ้ นปรารถนา

ถอดคาประพันธไ์ ด้ดงั น้ี

สามสงิ่ ทีค่ วรหามาใสต่ น คอื
ความสขุ สบาย ปราศจากโรคภยั
มาเบียดเบยี น มีมติ รสหายทด่ี ี
ตายแทนเราได้ และจิตใจผอ่ งใส

สามส่งิ ควรออ้ นวอนขอ
(Tree Things to Pray for)

ความเชอ่ื ถอื ความสงบ ใจบริสุทธ์ิ

ศรัทธาทาจติ หม้ัน คงตรง
สงบระงบั ดับประสงค์ สงิ่ เศร้า
จิตสะอาดปราศส่งิ พะวง วนุ่ ข่นุ หมองแฮ
สามสว่ นควรใฝ่เฝา้ แตต่ ั้งอธิษฐาน

ถอดคาประพันธไ์ ดด้ ังนี้

ความเช่ือถือทาให้จิตใจเรา
ม่ันคงไม่วอกแวก ม่ันคงอยู่กับส่ิงที่
เราจดจ่อ ไม่คิดฟุ้งซ่านไปกับเรื่อง
ต่าง ๆ ความสงบจะทาให้เรายับยั้ง
ความต้องการในส่ิงต่าง ๆ ที่ทาให้
เราเป็นทุกข์ระทมใจ ใจบริสุทธ์ิไม่มี
ส่ิงเศร้าหมอง สามสิ่งน้ีควรมุ่งดูแล
รักษา แต่กค็ วรท่ีจะต้ังใจอธิษฐาน

สามส่งิ ควรนบั ถือ
(Tree Things to Esteem)

ปญั ญา ฉลาด มน่ั คง

ปญั ญาตรองตรลิ า้ ลกึ หลาย
ฉลาดย่งิ ส่ิงแยบคาย คาดรู้
มนั่ คงไมค่ นื คลาย คลอนกลบั กลายแฮ
สามส่ิงควรกอบกู้ กับผูน้ ับถอื

ถอดคาประพันธไ์ ดด้ ังนี้

ปัญญา ความฉลาด ม่ันคง
ความรอบรู้ ฉลาดที่จะนาความรู้
ไปใชแ้ ละจิตใจมั่นคงเชือ่ ถอื ได้
สามสิ่งนค้ี วรนากลับมาให้กับผทู้ ี่
เคารพนบั ถอื

สามสงิ่ ควรจะชอบ
(Three Things to Like)

ใจอารสี จุ รติ ใจดี ความสนุกเบกิ บานพรอ้ มเพรียง

สุจรติ จิตโอบอ้อม อารี
ใจโปร่งปราศราคี ขุ่นข้อง
สิ่งเกษมสขุ เปรมปรี- ดาพร่ัง พรอ้ มแฮ
สามสงิ่ สมควรต้อง ชอบต้องยินดี

ถอดคาประพนั ธ์ได้ดงั นี้

ใจอารี สจุ รติ ใจดี มีความ
สนุกสนานและเบกิ บาน
(สุจริต = ดี ปฏบิ ตั ิในทางชอบ)

สามสงิ่ ควรสงสยั
(Three Things to Suspect)

ยอ หนา้ เนอ้ื ใจเสือ พลันรักพลันจดื

คายอยกย่องเพ้ียน ทกุ ประการ
พักตร์จติ ผิดกันประมาณ ยากรู้
เรว็ รัดผลัดพลันขาน คากลับ พลนั ฤา
สามสว่ นควรแลว้ ผู้ พะพ้องพงึ แคลง

ถอดคาประพนั ธ์ได้ดงั นี้

คายกยอ รู้หน้าไม่รใู้ จ รักงา่ ย
หนา่ ยเรว็ และกลับคาอย่าง
รวดเร็ว สามสงิ่ นค้ี วรต้งั ข้อ
สงสยั เอาไว้

สามสิ่งควรละ
(Three Things to Avoid)

เกียจคร้าน วาจาฟนั่ เฝือ หยอกหยาบแลแสลงฤาขัดคอ

เกียจครา้ นการทา่ นท้งั การตน กด็ ี

พูดมากเปล่าเปลืองปน ปดเหล้น

คาแสลงเสยี ดแทงระคน คาหยาบ หยอกฤๅ

สามสิ่งควรทิง้ เว้น ขาดสิ้นสนั ดาน

ถอดคาประพนั ธ์ไดด้ งั นี้

ขี้เกียจในเร่อื งของการทางาน
ท้งั ของตนเองและของคนอ่ืน
ทาได้ก็แค่พดู มาก ไร้สาระ ไม่มี
ประโยชน์ไปวนั ๆ คาพดู ที่พูดก็
เสยี ดแทงคนรอบข้าง ทัง้ 3 สงิ่ นี้
ไมค่ วรทาเป็นอยา่ งย่ิง

สามสง่ิ ควรจะกระทาใหม้ ี
(Three Things to Cultivate)

หนังสือดี เพื่อนดี ใจเย็นดี

หนงั สือสอนสั่งข้อ วทิ ยา
เวน้ บาปเสาะกลั ยาณ์ มิตรไว้
หน่งึ ขาดปราศโทสา คติห่อ ใจเฮย
สามส่งิ ควรมใี ห้ มากหยงั้ ยืนเจรญิ

ถอดคาประพันธไ์ ด้ดงั น้ี

สามสิง่ ที่เราควรจะมนี น่ั คือ
หนังสอื ท่ีใหค้ วามรู้ มิตรท่ดี ี และ
จิตใจท่ดี ไี มม่ ีความโกรธ

สามสิง่ ควรจะหวงแหนฤาตอ่ สู้เพ่ือรกั ษา
( Three Things to Contend for )

ช่อื เสยี งยศศักด์ิ บ้านเมอื งของตน มติ รสหาย

ความดมี ีชอ่ื ทั้ง ยศถา ศักดเิ์ ฮย
ประเทศเกิดกลู พงศา อยู่ยัง้
คนรักรว่ มอัธยา- ศัยสขุ ทุกข์แฮ
ในสิง่ ควรสงวนตง้ั ต่อสผู้ เู้ บียน

ถอดคาประพันธ์ไดด้ งั นี้

สามสง่ิ ควรจะหวงแหนฤๅต่อสู้
เพอื่ รักษาไว้ ได้แก่ ช่อื เสยี ง
ยศศกั ดิ์ บา้ นเมืองของตน
มติ รสหาย

สามส่งิ ควรครองไว้
( Three Things to Govern )

กริ ิยาทเ่ี ปน็ ในใจ มกั ง่าย วาจา

อาการอันเกิดดว้ ย น้าใจ แปรฤา

ใจซ่ึงรบี เรว็ ไว กอ่ นรู้

วาจาจกั พดู ใน กิจสบ สรรพแฮ

สามสิ่งจาทว่ั ผู้ พิทกั ษห์ มัน้ ครองระวงั

ถอดคาประพนั ธ์ได้ดงั นี้

สามส่ิงควรต้องระวงั
อนั ได้แก่ กริ ิยาทเี่ ป็ นในใจ
มกั ง่าย วาจา

สามสงิ่ ควรจะเตรียมเผ่ือ
( Three Things to Wait for )

อนจิ จงั ชรา มรณะ

ส่ิงใดในโลกลว้ น เปล่ียนแปลง
หนงึ่ ชราหย่อนแรง เรง่ ร้น
ความตายตดิ ตามแสวง ทาชพี ประลยั เฮย
สามสว่ นควรคดิ ค้น คตริ เู้ ตรียมคอย

ถอดคาประพันธไ์ ด้ดังน้ี

ทุกสง่ิ บนโลกลว้ นมีการ
เปลย่ี นแปลง อันไดแ้ ก่ ความ
ไมเ่ ท่ียงไม่แน่นอน ความชรา
ความตาย

จบสามสิบหกเคา้ คะแนนนบั หมวดแฮ
หมวดละสามคิดสรรพ เสร็จส้นิ

จเปบ็นสสาี่สมิบสแิบปหดฉกบเคบั ้าบอกเยย่ี ง คะอแย่านงนแนฮับ หมวดแฮ
หตามมวแดบลบะบส่ขาามดคหิดวสิ้นรรพ เเสสรรจ็ ็จสแิ้นล้วบรบิ รู ณ์

เปน็ สีส่ ิบแปดฉบับ บอกเย่ยี ง อย่างแฮ

ตมาสี มส่ี แิบบแบจปบบดข่สฉาบิ ดบหหับกวตหน้ิ ามมวฉดบหับเมสจรรว็จงิดแลละว้ สบารมิบขรู ณ้อ ์

แปลเป็นร้อยแก้วได้ดงั นี ้
จบสิบหกหมวด หมวดละสามข้อ มีสส่ี บิ แปดฉบบั ตามฉบบั
จริง