ผจญภัยโลกไตรภูมิ

กาพย์ยานี 11

ผจญภัย

โลกไตรภูมิ

กฤษณะ เทศารินทร์
ทักษ์ดนัย เหนาะสิงหา
พัชจรินทร์ จินดานุรักษ์

ผจญภัย
โลกไตรภูมิ

โดย
กฤษณะ เทศารินทร์
ทักษ์ดนัย เหนาะสิงหา
พัชจรินทร์ จินดานุรักษ์

สาขาวิชาภาษาไทย
คณะมนุษยาสตร์และสังคมศาสตร์

มหาวิทยาลัยขอนแก่น

ก

คำนำ

สื่อการเรียนการสอนหนังสืออิเล็กทอรนิกส์ (E-book) เล่มนี้จัด
ทำขึ้นสำหรับใช้ส่งเสริมการเรียนรู้ของผู้เรียนระดับชั้นมัธยมศึกษา
ตอนปลาย โดยแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ คำนำ และเนื้อหา

บทเรียนสำเร็จรูปเล่มนี้ ผู้เรียนสามารถศึกษาได้ด้วยตัวเอง และ

จะเกิดประโยชน์เป็นอย่างมากถ้าครูผู้สอนคอยให้คำแนะนำ และคำ
ปรึกษาแก่ผู้เรียนในกรณีที่ผู้เรียนมีข้อสงสัยเกี่ยวกับเนื้อหาในบทเรียน

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าบทเรียนสำเร็จรูปเล่มนี้ จะเป็น

ประโยชน์ต่อการจัดการเรียนรู้ และเป็นส่วนสำคัญในการพัฒนาทักษะ
ทางด้านวรรณคดี และการประพันธ์ให้ได้ผลดียิ่งขึ้น

กฤษณะ ,ทักษ์ดนัย และพัชจรินทร์
ผู้จัดทำ

ข

สารบัญ

คำนำ หน้า
สารบัญ
บทนำ ก
ป่ าหิมพานต์ ข
เขาพระสุเมรุ ค
มหานทีสีทันดอน 2
ไฟบรรลัยกัลป์ 3
ครุฑ 4
นาค 5
คชสีห์ 6
กินนร กินรี 7
8
9

ค

บทนำ

ไตรภูมิกถาเป็ นวรรณคดีพุทธศาสนาที่มีอิทธิพลอย่าง
ยิ่งต่อวิถีชีวิตของคนไทยและสังคมไทยตั้งแต่สมัยสุโขทัยมา
จนถึงปัจจุบัน นอกจากอิทธิพลจากคติไตรภูมิจะแสดงอยู่ใน
วิถีชีวิตของคนไทยและวัฒนธรรมไทยแล้ว ยังแสดงอยู่ใน
ศิลปะต่าง ๆ ทั้งสถาปัตยกรรม จิตรกรรม ประติมากรรม
สังคีตศิลป์ นาฏศิลป์ และวรรณศิลป์ของไทยอีกด้วย โดย
เฉพาะอิทธิพลเรื่องความเชื่อเรื่องบาป บุญ การเวียนว่ายตาย
เกิดใน 3 ภพภูมิ การหลุดพ้นจาก สงสารวัฏ ด้วยการเข้าถึง
นิพพาน ความเชื่อเหล่านี้คือแก่นธรรมของพุทธศาสนา
ไตรภูมินำเสนอความคิดเหล่านี้อย่างชัดเจน แสดงความ
ศรัทธาแก่พุทธศาสนิกชนอย่างแน่นแฟ้ นตลอดมา นอกจากนี้
ไตรภูมิ ยังมีอิทธิพลในเรื่องความมเชื่อเกี่ยวกับอายุของโลก
การสิ้นโลก-การสร้างโลก ภูมิศาสตร์จักรวาล นรก-สวรรค์
เทพยดา ป่ าหิมพานต์ และสัตว์หิมพานต์จินตนาการของกวี
โบราณที่สร้างสรรค์เพื่ออธิบายและสนับสนุนความเชื่อดัง
กล่าว เป็นจินตนาการมหัศจรรย์ที่ทำให้จดจำ อ้างถึง สืบทอด
และสืบสร้างในวรรณคดีต่าง ๆ ประเภทต่าง ๆ สมัยต่าง ๆ
ต่อมาจนปัจจุบัน (รื่นฤทัย สัจจพันธุ์, 2555)

1

ในโลกแห่ง ไตรภูมิ...

มีอะไรที่น่าตื่นตาตื่นใจบ้าง
ไปดูกัน

ในรูปแบบ

กาพย์ยานี 11

2

ป่ าหิมพานต์

จะอ้างถึงพงไพร พนาใหญ่หิมพานต์
แดนดินถิ่นตระการ พิศวงชวนงงงัน
เพราะปะปนชาติพงศ์พันธุ์
สรรพสัตว์ดูสับสน อมนุษย์สุดพิสดาร
ทวยเทพทั้งคนธรรณ์

ป่ าหิมพานต์นี้เต็มไปด้วยสัตว์นานาชนิด ซึ่งล้วนแปลกประหลาดต่างจากสัตว์
ที่มนุษย์ทั่วไปรู้จัก เป็นสัตว์หลายอย่างผสมกันแล้วตั้งชื่อขึ้นใหม่ สัตว์เหล่านี้
เกิดจากจินตนาการของจิตรกรไทยโบราณที่ได้สรรค์สร้างภาพจากเอกสารเก่า
ต่าง ๆ บรรดาสัตว์ทั้งหมดที่อ้างถึงนี้เป็นที่รู้จักในนามของสัตว์หิมพานต์

3

เขาพระสุเมรุ

เขาพระสุเมรุตะหง่าน กลางจักวาลเสกสรร
เรียงรายล้อมคีรี
สัตบริภัณฑ์ ลอยเด่นโดดเหนือนที
แปดหมื่นสี่พันโยชน์ ของผู้มีซึ่งวิญญาณ
ที่อยู่สุขฤดี

เขาพระสุเมรุเป็นศูนย์กลางของโลกหรือจักรวาล เป็นที่อยู่ของสิ่งมีวิญญาณในภพ
และภูมิต่าง ๆ ของสัตวโลก เขาพระสุเมรุตั้งอยู่เหนือน้ำ 84,000 โยชน์ มีภูเขา
รองรับ 3 ลูก โดยส่วนฐานคือ ตรีกูฏ (สามเส้าหรือสามยอด) มีภูเขาล้อมรอบ 7
ทิว เรียกว่าสัตบริภัณฑ์ คือ ยุคนธร กรวิก อิสินธร สุทัศ เนมินธร วินันตกะและอัส
กัณ มีเทวดาจตุมหาราชิก และบริวารสถิตอยู่

4

มหานทีสีทันดร

นทีสีทันดร ชโลธรแสนกว้างใหญ่
หามีแม้นผู้ใด
เป็ นน้ำทิพย์ละเอียด จะลอยล่อยข้ามวารี
แหล่งอยู่สัตว์วรรณคดี สิ่งใดเจียดจมทันที
ทั้งนาคีปลาอานนท์

มหนาทีสีทันดรมีความกว้างใหญ่ไพศาลจนไม่มีใครสามารถข้ามได้ โดยอยู่รอบเขา
พระสุเมรุ และคั่นระหว่างภูเขา 7 เทือกที่ล้อมเป็นวงกลมรอบเขา น้ำในมหานทีสี
ทันดรที่ว่าไม่มีสิ่งใดลอยอยู่ได้นั้น เพราะเป็น น้ำทิพย์ สุขุมละเอียดยิ่งนัก สงบ
ไม่มีคลื่น ฝุ่ นและตะกอนจมลงหมด และยังเป็นที่อาศัยของปลาอานนท์อีกด้วย

5

ไฟบรรลัยกัลป์

พระพรหมคือผู้สร้าง สิ่งต่างๆในโลกหล้า
เมื่อยามถึงเวลา สิ้นกัปกัลป์วันวิโยค
พระศิวะเบิกเนตร ก่อเป็ นเหตุแห่งความโศก
เปลวเพลิงแผดเผาโลก มลายด้วยไฟกัลป์

ไฟบรรลัยกัลป์นั้นถ้าดูจากชื่อมันก็คือเปลวไฟที่ทำลายทุกสิ่งเมื่อสิ้นกัปสิ้นกัลป์ของ
ทางพราหมณ์ ซึ่งเปลวไฟนี้จะเกิดขึ้นจากเนตรที่สามของพระศิวะเมื่อจบกะลียุคเพื่อ
สังหารทำลายทุกสิ่ง จากนั้นพระพรหมก็จะสร้างสิ่งต่างๆขึ้นใหม่

6

ครุฑ

ยิ่งใหญ่เหนือปั กษา คือพญาสุบรรณครุฑ
ถึงหนึ่งร้อยห้าสิบโยชน์
ปี กใหญ่ไพศาลสุด เกิดกาลีพายุโหด
กระพือปี กหนึ่งที คือวืมานบนสิมพี
อาศัยในที่โปรด

ครุฑคือเจ้าแห่งนกทั้งปวง มีปีกใหญ่มาก ปีกวัดจากปลายด้านหนึ่งถึงปลายอีกด้าน
หนึ่งยาวถึง 150 โยชน์ กระพือปีกแต่ละสามารถทำให้เกิดพายุขนาดใหญ่ได้ และมีที่
อยู่อาศัยคือวิมานบนต้นสิมพลีหรือต้นงื้ว

7

นาค

เนิ่นนานโบราณว่า มีพญานาคตัวใหญ่
รูปร่างคล้ายงูไซร้ อยู่อาศัยใต้นที
บนหัวนั้นมีหงอน ลำตัวอ่อนมีเกล็ดสี
เขียวทองแดงก็มี ขึ้นอยู่ที่ต้นตระกูล

ที่อยู่ของเหล่านาคทั้งหลาย มีปราสาทแก้ว มีปราสาทเงิน มีปราสาททอง อัน

สวยงามนักหนา อยู่ในใต้เขาพระสุเมรุกว้างได้ ๕๐๐ โยชน์ เป็นเมืองแห่งนาคราช
จำพวก ๑ อยู่นั้น และมีแก้วทั้ง ๗ ประการเป็นแผ่นดินอันงดงามดังไตรตรึงษ์ อัน
เป็นที่อยู่ของพระอินทร์เจ้า มีสระน้ำใหญ่ๆ หลายสระอยู่ทุกหนทุกแห่ง เป็นที่อยู่
แห่งเหล่านาค น้ำนั้นใสงามดุจแผ่นแก้วระยิบระยับอันกว้างใหญ่

8

คชสีห์

ตัวเป็ นราชสีห์ แต่หัวนี้เป็ นช้าง
มีงาอีกสองข้าง ขนาบกับงวงของมัน
บนหัวยังมีหงอน ดุจกุญชรถูกเสกสรรค์
ผสมสิงโตนั้น ขนานนามคชสีห์

มีรูปร่างคล้ายราชสีห์ แต่มีงวงเหมือนช้าง เขี้ยวหน้าเป็นงา หัวเป็นช้างมีหงอน
อาศัยอยู่ในป่ าหิมพานต์หรือเขาไกรลาส

9

กินนร กินรี

ครึ่งนกครึ่งมนุษย์ ประหลาสุดในวิถี
เพศเมียเรียกกินรี ส่วนเพศผู้คือกินนร
หิมพานต์ถิ่นที่อยู่ เก่งสุดกู่ระบำฟ้ อน
ดนตรีกวีกลอน ไม่เป็ นรองผู้ใดเลย

ป็นสิ่งมีชีวิตนักดนตรีครึ่งมนุษย์ครึ่งนก อาศัยอยู่ใน หิมพานต์ เป็นผู้
เชี่ยวชาญด้านการร่ายรำ ดนตรี และกวี

แบบฝึ กหัดท้ายเล่ม

1. เขาพระสุเมรุตั้งอยู่ที่ใด

ก. ตั้งอยู่เหนือน้ำ 84,000 โยชน์
ข. ตั้งอยู่ศูนย์กลางของจักรวาล
ค. ตั้งอยู่บนตรีกูฏ
ง. ถูกทุกข้อ

2. ทิวเขาทั้ง 7 ที่ล้อมรอบเขาพระสุเมรุ
เรียกอีกชื่อหนึ่งว่าอย่างไร

ก. สัตตบริภัณฑ์
ข. ยุคนธร
ค. วินันตกะ
ง. อัสกัณ

3. สิ่งมีชีวิตใดที่อาศัยอยู่ในที่อาศัยอยู่ใน
มหานทีสีทันดร

ก. ครุฑ
ข. ปลาอานนท์
ค. กินรี
ง. คชสีห์

4. ไฟบรรลัยกัลป์เกิดจากสิ่งใด

ก. ความร้อนจากดวงอาทิตย์
ข. อุกกาบาตพุ่งชนโลก
ค. พระศิวะเปิ ดเนตรที่สาม
ง. พระพรหมเปิ ดเนตรที่สาม

5. ข้อใดกล่าวไม่ถูกต้องเกี่ยวกับ “ครุฑ”

ก. อาศัยอยู่บนวิมานสิมพลี
ข. ปี กแต่ละข้างยาว 150 โยชน์
ค. เป็ นเจ้าแห่งนกทั้งปวง
ง. เป็ นพาหนะของพระวิษณุ

6. นาคอาศัยอยู่ที่ใด

ก. ปราสาทแก้ว อยู่ในใต้เขาพระสุเมรุ
ข. ปราสาทเงิน อยู่ในใต้เขาพระสุเมรุ
ค. ปราสาททอง อยู่ในใต้เขาพระสุเมรุ
ง. ปราสาทเพชร อยู่ในใต้เขาพระสุเมรุ

7. คชสีห์ มีส่วนผสมจากสิ่งมีชีวิตชนิด
ใดบ้าง

ก. ราชสีห์ + ช้าง
ข. เสือ + ช้าง
ค. คน + ช้าง
ง. ราชสีห์ + คน

8. กินนร กินรี มีความสามารถด้านใน

ก. ดนตรี ร่ายรำ
ข. วาดภาพ
ค. บินเร็ว
ง. คิดค้นสิ่งประดิษฐ์

9. กินนร กินรี มีส่วนผสมเกิดจากสิ่งมี
ชีวิตชนิดใด

ก. คน + ไก่
ข. คน + หงส์
ค. คน + นก
ง. คน + ปลา

10. สิ่งใดไม่ได้อยู่ในป่ าหิมพานต์

ก. คนธรรณ์
ข. กินนร กินรี
ค. คชสีห์
ง. ปลาอานนท์

เฉลยแบบฝึ กหัด

ดูเฉลยสแกนตรงนี้เลยจ้า