ส�ำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดบุรีรัมย์ ศาลากลางจังหวัดบุรีรัมย์ ชั้น 1 1159 เขากระโดง ต�ำบลเสม็ด อ�ำเภอเมืองบุรีรัมย์ จังหวัดบุรีรัมย์ 31000 โทรศัพท์ 0 4466 6577 โทรสาร 0 4446 6578 เรืองเล่า ย้อนรอยเส้นทางชัยวรมัน มหัศจรรย์พระอาทิตย์ผ่านช่องประตู ่ คู่มือเรื่ องเล่า ย้อนรอยเส้นทางชัยวรมัน มหัศจรรย์พระอาทิตย์ผ่านช่องประตู ภายใต้โครงการพัฒนาและส่งเสริมอุตสาหกรรมการท่องเที่ ยวในกลุ่มจังหวัดนครชัยบุรินทร์ กิจกรรมยกระดับการท่องเที่ ยวทางวัฒนธรรมและอารยธรรมขอม, วิถีชีวิตนครชัยบุรินทร์ มหัศจรรย์พระอาทิตย์ผ่านช่องประตู เส้ นทางชัยวรมั น ย ้ อนรอย เรื่องเล่า AW'63 �������������� new p.cover (18.7.63).indd 1-3 7/18/2563 BE 5:15 PM
คู่มือเรื่องเล่าย้อนรอยเส้นทางชัยวรมัน มหัศจรรย์พระอาทิตย์ผ่านช่องประตู ข้อมูลทางบรรณานุกรมของส� ำนักหอสมุดแห่งชาติ บุรีรัมย์, ส� ำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดบุรีรัมย์, 2563, 108 หน้า (รวมปก) 1. นครราชสีมา,ชัยภูมิ,บุรีรัมย์,สุรินทร์--ภูมิประเทศและการท่องเที่ยว. 2. การท่องเที่ยวโดยชุมชน. I. ชื่อเรื่อง. 915.9341 ISBN 978-616-543-666-3 เลขมาตรฐานสากลประจ� ำหนังสือ 978-616-543-666-3 พิมพ์ครั้งที่ 1 กรกฎาคม 2563 ที่ปรึกษา ขัตติยา ชัยมณี วัฒนธรรมจังหวัดบุรีรัมย์ ผศ. ดร. สรเชต วรคามวิชัย วิลาวัลย์ ทรัพย์พันแสน รศ. วิสุทธิ์ ภิญโญวาณิชกะ ชวาล เชาวนกุล วิวัฒน์ โรจนาวรรณ ผดุงศักดิ์ แสงเพชร ดร. ประจักษ์ วัฒนานุสิทธิ์ บรรณาธิการ เยาวลักษณ์ ทองชัยภูมิ กองบรรณาธิการ สมสกุล บุญก� ำพร้า รุ้งทอง ศรีศักดิ์ แดงต้อย การพจน์ เพ็ญพักตร์ เศียรนิเวศ พงษ์ศักดิ์ นิลพร ช่างภาพ สมสกุล บุญก� ำพร้า เยาวลักษณ์ ทองชัยภูมิ พิชญะ วัชรพินธุ์ พรชัย สุวรรณวงศ์ ศิลปกรรม ปริชาติ อาจแก้ว ปริมปราศัย ใจดี วนิดา เฟื่องแก้ว จุไรพรรณ แพราช พิสูจน์อักษร มณีทิพ ทองชัยภูมิ ศาสนลักษณ์ บุญจิตต์ ประสานงานการผลิต กัมปนาท ทองชัยภูมิ จัดพิมพ์โดย ส� ำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดบุรีรัมย์ ศาลากลางจังหวัดบุรีรัมย์ ชั้น 1 1159 เขากระโดง ต� ำบลเสม็ด อ� ำเภอเมืองบุรีรัมย์ จังหวัดบุรีรัมย์ 31000 โทรศัพท์ 0 4466 6577 โทรสาร 0 4446 6578 ด� ำเนินการผลิตโดย บริษัท สไตล์ครีเอทีฟเฮ้าส์ จ� ำกัด เลขที่ 32/152 ซอยรามอินทรา 65 ถนนรามอินทรา แขวงจรเข้บัว เขตลาดพร้าว กรุงเทพฯ 10230 โทรศัพท์ 0 2945 8051-3 โทรสาร 0 2945 8057 อีเมล [email protected], www.style.co.th สงวนลิขสิทธิ์ตาม พ.ร.บ. ลิขสิทธิ์ 2537 ค�ำนิยมจากผู้ว่า ร าชก ารจังหวัดบุรีรัมย์ กลุ่มจังหวัด “นครชัยบุรินทร์” อันประกอบด้วย จังหวัด นครราชสีมา ชัยภูมิ บุรีรัมย์และสุรินทร์ นับเป็นกลุ่มจังหวัด ที่มีร่องรอยอารยธรรมขอมที่หลงเหลืออยู่ในรูปของปราสาทหิน ลักษณะต่าง ๆ กระจายอยู่เป็นจ� ำนวนมาก สะท้อนถึงความเจริญ รุ่งเรืองในอดีต ทั้งด้านสถาปัตยกรรม วิศวกรรม การชลประทาน และรวมถึงดาราศาสตร์ ที่เป็นมรดกถึงคนรุ่นหลังได้เห็น ความมหัศจรรย์พระอาทิตย์ส่องผ่านช่องประตูทุกช่องในปราสาท หลายแห่ง เช่นที่ปราสาทหินพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์ และเนื่องจากกลุ่มจังหวัดดังกล่าว มีประชากรหลากหลาย เชื้อชาติ เช่น เขมร กูย ไทอีสานและไทโคราช ดังนั้น วัฒนธรรม และประเพณีที่ผสมผสานกันอย่างกลมกลืน เป็นอัตลักษณ์ ที่โดดเด่น นับเป็นทุนทางวัฒนธรรมที่น่าสนใจและมีคุณค่ายิ่ง เป็นที่น่ายินดี ที่ส� ำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดบุรีรัมย์ จัดท� ำ คู่มือเล่มนี้ขึ้น เพื่อรวบรวมปราสาทต่าง ๆ ในกลุ่มจังหวัด “นครชัยบุรินทร์” ให้กลายเป็นเส้นทางท่องเที่ยวใหม่ ที่พร้อม ไปด้วยแหล่งท่องเที่ยวเชื่อมโยงทั้งด้านวัฒนธรรม ประเพณี อาหารพื้นถิ่น ของฝาก ที่พัก และโปรแกรมท่องเที่ยว เป็นการสร้าง การท่องเที่ยวกระแสใหม่ ที่สอดรับกับการพัฒนาฟื้นฟูเศรษฐกิจ การท่องเที่ยวทั้งในระดับ ชุมชน ท้องถิ่น จนถึงระดับจังหวัด และระดับประเทศ นอกจากนี้ยังได้สอดแทรกการเชื่อมโยง แหล่งท่องเที่ยวด้วยสื่อใหม่ ๆ เช่น คิวอาร์โค้ด ซึ่งจะเป็นประโยชน์ กับนักท่องเที่ยวได้ในวงกว้างเป็นอย่างดียิ่ง นายธัชกร หัตถาธยากูล ผู้ว่าราชการจังหวัดบุ รีรัมย์ AW'63 �������������� new p.1-11 (18.7.63).indd 10-11 7/18/2563 BE 5:57 PM
4 เยือนนครชัยบุรินทร์ 6 ย้อนรอยเส้นทางชัยวรมัน 10 จังหวัดนครราชสีมา 28 มาโคราชทั้งที ยังมีของดีอีกมาก 32 จังหวัดชัยภูมิ 40 มาชัยภูมิทั้งที ยังมีของดีอีกมาก 44 จังหวัดบุรีรัมย์ 62 มาบุรีรัมย์ทั้งที ยังมีของดีอีกมาก 68 จังหวัดสุรินทร์ 82 มาสุรินทร์ทั้งที ยังมีของดีอีกมาก 87 โปรแกรมการท่องเที่ ยวเส้นทางชัยวรมัน 91 Check In @ นครราชสีมา 95 Check In @ ชัยภูมิ 98 Check In @ บุรีรัมย์ 102 Check In @ สุรินทร์ สาร บัญ AW'63 �������������� new p.1-11 (18.7.63).indd 2-3 7/18/2563 BE 5:56 PM
4 5 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน เยือนนครชัยบุรินทร์ กระทรวงมหาดไทยมีนโยบายที่ต้องการจัดกลุ่มการพัฒนาของจังหวัด ที่มีพื้นฐานทางวัฒนธรรม และวิถีชีวิตที่ใกล้เคียงกัน เพื่อสร้างความเข้มแข็ง ให้กับกลุ่มจังหวัดนั้น ๆ ด้วยการบูรณาการทั้งงบประมาณ ทุนทางสังคม ทุนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และทุนทรัพยากรมนุษย์หรือ ภูมิปัญญาพื้นถิ่น เป็นที่มาของ “นครชัยบุรินทร์” ซึ่งประกอบด้วย จังหวัด นครราชสีมา ชัยภูมิ บุรีรัมย์ และสุรินทร์ หากคุณเดินทางไปเยือนภาคอีสานในวันนี้ โดยเฉพาะจังหวัด นครราชสีมา ชัยภูมิ บุรีรัมย์ และสุรินทร์ สิ่งหนึ่งที่จะได้เห็นก่อนเข้าสู่ ตัวจังหวัด ก็คือป้ายขนาดใหญ่ที่มีข้อความ “ยินดีต้อนรับสู่เส้นทาง อารยธรรมขอม นครชัยบุรินทร์” เป็นสื่อที่บอกให้รู้ว่า เราก�ำลังเดินทาง เข้าสู่ดินแดนของกลุ่ม 4 จังหวัด ตามที่กล่าวมาแล้ว “นครชัยบุรินทร์” เป็นชื่อที่ไพเราะ สะดุดหู เป็นการน�ำส่วนของชื่อ จังหวัดมารวมกัน เป็นกลุ่มจังหวัดที่มีความโดดเด่นทางด้านประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศิลปวัฒนธรรม และวิถีชีวิตชุมชน ที่นี่คุณจะได้พบกับ ความหลากหลาย เช่น แหล่งโบราณคดี บ้านโนนวัด จังหวัดนครราชสีมา แหล่งเรียนรู้ ทางโบราณคดี ประวัติศาสตร์ที่มีอายุกว่า 6,000 ปี ปราสาทหิน วัฒนธรรมขอมที่บ่งบอก ถึงอิทธิพลขอมในภูมิภาคนี้ เช่น อุทยาน ประวัติศาสตร์ตาเมือน จังหวัดสุรินทร์ ปราสาทหินพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์ ปราสาทหิน พิมาย จังหวัดนครราชสีมา และปรางค์กู่ บ้านหนองบัว จังหวัดชัยภูมิ เป็นต้น เนื่องจากนครชัยบุรินทร์ เป็นกลุ่มจังหวัด ที่มีความหลากหลายของผู้คนหลายเผ่าพันธุ์ งานหัตถกรรมที่เป็นวิถีชีวิตชุมชน จึงมี อัตลักษณ์เฉพาะที่เกิดจากการผสมผสานทาง วัฒนธรรม เช่น เขมร กูย ไทลาว ไทโคราช เป็นต้น คุณจะได้พบกับความตื่นตาตื่นใจ เช่น หมู่บ้านช้างของชาวกูย ภูมิปัญญาผ้าทอมือ และการท�ำลูกประเกือมเงินที่สวยงามแปลกตา นอกจากนั้น ยังมีงานประเพณีที่น่าสนใจ เช่น งานแสดงของช้าง การตักบาตรหลังช้าง ประเพณีการขึ้นเขาพนมรุ้ง เป็นต้น โดดเด่นขนาดนี้ ต้องไม่พลาดไปเยือนแล้ว AW'63 �������������� new p.1-11 (18.7.63).indd 4-5 7/18/2563 BE 5:56 PM
6 7 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ย้อนรอยเส้นทางชัยวรมัน พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (พ.ศ. 1724 - พ.ศ. 1762) ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ที่ยิ่งใหญ่ พระองค์หนึ่งของขอม พระองค์ทรงเป็นนักรบ ที่สามารถขยายอาณาเขตของพระองค์ออกไป ได้อย่างกว้างขวาง ทรงสร้างทางเชื่อมต่อ ระหว่างเมืองต่าง ๆ ทั่วราชอาณาจักร พระองค์ เป็นนักก่อสร้าง ที่สร้างพุทธสถาน มหายาน อโรคยาศาลาหรือสถานพยาบาล และที่พัก คนเดินทางตามเส้นทางดังกล่าวเป็นจ� ำนวน มาก ดังปรากฎในจารึกปราสาทพระขรรค์ ... ทรงสร้างที่พักคนเดินทาง 57 หลัง ตามเส้นทางจากเมืองยโศธรปุระไปสู ่ เมืองจัมปาและทรงสร้างที่พักคนเดินทาง 17 หลัง จากเมืองยโศธรปุระไปสู่เมืองพิมาย (ในประเทศไทย) ... นักโบราณคดีเรียกเส้นทางโบราณนี้ว่า “ราชมรรคา” เส้นทางโบราณ ราชมรรคา หรือเส้นทาง พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ที่กล่าวถึงในหนังสือ เล่มนี้ จึงเป็นเพียงสมมติฐานถึงการเชื่อมโยง อารยธรรมจากเมืองยโศธรปุระ (เมืองหลวง ขอมในอดีต) สู่ปราสาทหินพนมรุ้งและ ปราสาทหินพิมาย ว่าในเส้นทางที่ใช้ น่าจะเป็น เส้นทางธรรมชาติที่ไม่ใช่เป็นเส้นตรง และเมื่อ ผ่านกาลเวลาเนิ่นนานมาเกือบพันปี แม้จะใช้ ภาพถ่ายดาวเทียมมาวิเคราะห์ ก็ยังไม่สามารถ ระบุเส้นทางโบราณดังกล่าวได้ชัดเจน ดังนั้น การที่จะเข้าไปสัมผัสความงาม และความยิ่งใหญ่ในอดีต จึงจ� ำเป็นต้องใช้ เส้นทางหลวงในปัจจุบันมาอ้างอิงแทน โดยการเชื่อมโยงจากจุดแรก เขตชายแดน ไทย-กัมพูชา ที่ปราสาทตาเมือนธม อ� ำ เภอ พนมดงรัก ในจังหวัดสุรินทร์ แล้วเชื่อมไปยัง จังหวัดบุรีรัมย์ นครราชสีมา และชัยภูมิ ตามที่ ปรากฏในแผนที่เส้นทางในหนังสือเล่มนี้ ที่น่าสนใจคือ ศาสนสถานส่วนใหญ่ จะสร้างให้หันไปทางทิศตะวันออก อันเป็น ความเชื่อที่สืบต่อกันมา ดังนั้นด้วยความสามารถ ทางการก่อสร้างที่แม่นย� ำ แนวช่องประตู ที่ตรงกันก็ท� ำ ให้เราสามารถเห็นพระอาทิตย์ ขึ้นตรงกันทุกช่องประตูได้ ปีละ 2 ครั้ง ตามแนวโคจรของดวงอาทิตย์ แต่เนื่องจาก ปราสาทหินพนมรุ้งตั้งอยู่บนยอดเขาจึงเห็น พระอาทิตย์ส่องลอดช่องประตูทุกช่อง ได้ชัดเจน เป็นปราสาทเดียวที่นักท่องเที่ยว นิยมมาเยี่ยมชมความมหัศจรรย์นี้ เชื่อว่าคุณผู้อ่านจะเพลิดเพลินกับการ ย้อนรอยเส้นทางชัยวรมันแห่งนครชัยบุรินทร์ ได้ ณ บัดนี้ AW'63 �������������� new p.1-11 (18.7.63).indd 6-7 7/18/2563 BE 5:56 PM
Check in @ นครชัยบุรินทร์ AW'63 �������������� new p.1-11 (18.7.63).indd 8-9 7/18/2563 BE 5:57 PM
10 11 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางท่องเที่ยว จังหวัดนครราชสีมา จังหวัดนครราชสีมา หรือ ที่เรียกกันสั้น ๆ ว่า โคราช เป็นจังหวัดที่มีร่องรอยอารยธรรม เก่าแก่มากจังหวัดหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย พบหลักฐาน ความเป็นมา ทางโบราณคดีหลายแห่ง เช่น แหล่งโบราณคดี บ้านโนนวัด อ�ำเภอโนนสูง มีอายุกว่า 6,000 ปี และยังพบศาสนสถานสมัยทวารวดี และ ปราสาทหินศิลปะขอม เป็นจ�ำนวนมาก และ ยังมีแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมหลายแห่ง เช่น อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี เครื่องปั้นดินเผา ด่านเกวียน ผ้าไหมปักธงชัย เป็นต้น แหล่งโบราณสถานและแหล่งท่องเที่ยว ทางวัฒนธรรมที่ส�ำคัญ ได้แก่ ไป นางรอง 2 2 วัดบ้านไร่ (วัดหลวงพ่อคูณ) อุทยานประวัติศาสตร์ พิมาย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พิมาย แหล่งโบราณคดี บ้านโนนวัด แหล่งโบราณคดี บ้านปราสาท ปราสาทเมืองแขก วัดธรรมจักรเสมาราม ปราสาทเมืองเก่า ปราสาทโนนกู่ ภาพเขียนสีโบราณ วัดเขาจันทน์งาม ผ้าไหมปักธงชัย เครื่องปั้นดินเผา ด่านเกวียน ปราสาทพะโค ปราสาทบ้านถนนหัก อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ มหาวีรวงศ์ N S EW เขื่ อน ล�ำตะคอง เขื่ อน ล�ำพระเพลิง เขื่ อนล�ำแชะ อ่างเก็บน�้ ำล�ำปลายมาศ 24 24 201 304 2217 2163 2119 2090 ไป จ.นครนายก ไป จ.บุรีรัมย์ ไป จ.ชัยภูมิ ไป จ.ชัยภูมิ ไป จ.ปราจีนบุรี จ.สระแก้ว ไป จ.ขอนแก่น ปราสาทหินพนมวัน ไป อ.ปะค�ำ ไป จ.สระบุรี ไป อ.มวกเหล็ก อ.ครบุรี อ.เทพารักษ์ อ.ด่านขุนทด อ.สีคิ้ว อ.ปากช่อง อ.จักราช อ.เฉลิม พระเกียรติ อ.ปักธงชัย อ.วังน้ำเขียว อ.เสิงสาง อ.เมือง นครราชสีมา อ.ขาม ทะเลสอ อ.โนนไทย อ.พระ ทองคำ อ.ขาม สะแกแสง อ.คง อ.บ้านเหลื่อม อ.แก้งสนามนาง อ.บัวใหญ่ อ.บัวลาย อ.ประทาย อ.เมืองทาย อ.ชุมพวง อ.ห้วยแถลง อ.สีดา อ.โนนแดง อ.พิมาย อ.โนนสูง อ.สูงเนิน อ.เทพารักษ์ อ.สีคิ้ว อ.โนนไทย อ.คง อ.พิมาย อ.โนนสูง อ.ปักธงชัย อ.วังน้ำเขียว อ.เสิงสาง อ.เมือง นครราชสีมา อ.หนอง บุญมาก อ.บัวใหญ่ อ.ครบุรี อ.ด่านขุนทด อ.ปากช่อง อ.จักราช อ.เฉลิม พระเกียรติ อ.ขาม ทะเลสอ อ.ขาม สะแกแสง อ.บัวลาย อ.ประทาย อ.เมืองทาย อ.ชุมพวง อ.ห้วยแถลง อ.สีดา อ.โนนแดง อ.สูงเนิน อ.โชคชัย อ.โชคชัย อ.ลำทะเมนชัย อ.บ้านเหลื่อม อ.ลำทะเมนชัย อ.พระ ทองคำ อ.แก้งสนามนาง อ.หนอง บุญมาก AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 10-11 7/18/2563 BE 5:45 PM
12 13 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน อุทยานประวัติศาสตร์พิมาย ปราสาทหินพิมาย ปัจจุบันคืออุทยาน ประวัติศาสตร์พิมาย ตั้งอยู่ต� ำบลในเมือง อ�ำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา เป็นปราสาทหิน ที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย เมื่อแรกสร้าง เป็นเทวสถานในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู สร้างสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 (พ.ศ. 1549 - 1593) ราวพุทธศตวรรษที่ 16 แต่ต่อมา ได้เปลี่ยนเป็นพุทธสถาน ลัทธิมหายาน ในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (พ.ศ. 1724 - พ.ศ. 1762) หรือพุทธศตวรรษที่ 18 AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 12-13 7/18/2563 BE 5:45 PM
14 15 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ตัวปราสาทหินตั้งอยู่ฟากทิศตะวันออก ของแม่น�้ำมูล บนพื้นที่ 115 ไร่ เป็นรูปสี่เหลี่ยม ผืนผ้า กว้าง 565 เมตร ยาว 1,030 เมตร ลักษณะพิเศษ คือ ปราสาทหินแห่งนี้สร้างหันหน้า ปราสาทหินพิมายประกอบด้วย องค์ปราสาท ที่มีระเบียงคดล้อมรอบ ภายในก�ำแพงแก้ว มีประตูทางเข้าทั้งสี่ทิศ ซึ่งเป็นรูปแบบปกติ ของปราสาทขอม ภายในก�ำแพงแก้ว มีสระน�้ำ และอาคารประกอบ เช่น บรรณาลัย เป็นต้น สิ่งที่น่าสนใจของปราสาทหินพิมาย ได้แก่ ทับหลังภายนอกขององค์ปราสาทและ มณฑป แกะสลักเกี่ยวกับเทพเจ้าในศาสนาฮินดู ส่วนทับหลังด้านในองค์ปราสาทแกะสลัก เรื่องราวในพุทธศาสนามหายาน ภายใน องค์ปราสาทประธาน ใช้เป็นที่ประดิษฐาน พระพุทธรูปนาคปรก และพบรูปแกะสลัก พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ประดิษฐานอยู่ที่ ปรางค์พรหมทัต อีกด้วย ด้วยความสมบูรณ์และขนาดที่ใหญ่โต ที่สุดในประเทศไทย ท�ำให้ปราสาทแห่งนี้ กลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวส�ำคัญของจังหวัด นครราชสีมาอีกแห่ง ที่นักท่องเที่ยวห้ามพลาด ไปทางทิศใต้ สันนิษฐานว่าเพื่อให้หันรับกับ เส้นทางตัดมาจากเมืองพระนคร เมืองหลวง ในสมัยนั้นของอาณาจักรขอม ซึ่งเข้ามาสู่ เมืองพิมายทางทิศใต้ AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 14-15 7/18/2563 BE 5:45 PM
16 17 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปราสาทหินพนมวัน ตั้งอยู่ที่บ้านมะค่า ตำบลบ้านโพธิ์ อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา เป็นปราสาทหินทรายสีขาวที่มีขนาดใหญ่ และสวยงามมาก เป็นเทวสถานในศาสนา พราหมณ์-ฮินดู พบจารึกที่ระบุว่า เป็น “เทวาศรม” หรือ อาศรมของเทวะ ต่อมา ได้เปลี่ยนเป็นพุทธสถาน สันนิษฐานว่าเดิม ก่อสร้างด้วยอิฐในราวพุทธศตวรรษที่ 15 ต่อมา ในราวพุทธศตวรรษที่ 18–19 จึงได้สร้าง อาคารหินซ้อนทับลงไป เป็นศาสนสถานที่ สร้างไม่เสร็จ จนเป็นที่มาของตำนานนางอรพิม ปราสาทหินพนมวัน มีผังรูปสี่เหลี่ยม จัตุรัส ปราสาทประธานและมณฑปตั้งอยู่กลาง หันหน้าทางทิศตะวันออก มีอาคารประกอบ เช่น ปรางค์น้อย ล้อมรอบด้วยระเบียงคดที่มี ซุ้มประตูทางเข้าทั้งสี่ทิศ ทางด้านทิศตะวันออก มี “บาราย” หรือสระน�้ำขนาดใหญ่ประจ� ำ ชุมชน เรียกว่า “สระเพลง” ปราสาทหินพนมวัน พบทับหลังประตู ระเบียงคดด้านทิศเหนือ แกะสลักเป็นรูป หน้ากาลคาบท่อนพวงอุบะหรือมาลัย และ ได้พบจารึกที่กรอบประตูด้านทิศใต้ กล่าวถึง ศักราช 1004 (พ.ศ. 1625) ประเพณีและ เครื่องสักการะต่าง ๆ ที่ถวายแก่รูปเคารพ ในปราสาทแห่งนี้ นอกจากนั้น ที่ปรางค์น้อย ได้พบพระพุทธบาทตะแคงตั้งประดิษฐานอยู่ สันนิษฐานว่าจะนำเข้ามาในภายหลัง ปราสาทหินพนมวัน AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 16-17 7/18/2563 BE 5:46 PM
18 19 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน แหล่งโบราณคดีบ้านปราสาท โครงกระดูกมนุษย์โบราณและภาชนะดินเผา แบบต่าง ๆ และเครื่องประดับ ทั้งที่ท�ำจาก เปลือกหอยและส�ำริดจ�ำนวนมาก กรมศิลปากร ได้จัดตั้เป็นพิพิธภัณฑ์กลางแจ้งขึ้นเป็น แห่งที่ 2 ของภาคอีสานซึ่งพิพิธภัณฑ์กลางแจ้ง แห่งแรกอยู่ที่บ้านเชียง จังหวัดอุดรธานี ตั้งอยู่ที่ต�ำบลธารปราสาท อ�ำเภอโนนสูง จังหวัดนครราชสีมา เป็นแหล่งโบราณคดี สมัยก่อนประวัติศาสตร์ที่ส�ำคัญแห่งหนึ่งของ ภาคอีสาน นักโบราณคดีสันนิษฐานว่าบริเวณ บ้านปราสาทใต้เป็นที่ตั้งชุมชนสมัยก่อน ประวัติศาสตร์ที่มีอายุประมาณ 3,000 ปี มาแล้ว และได้พัฒนาต่อเนื่องมาจนถึงสมัยทวารวดี ดังปรากฏหลักฐานที่กู่ธารปราสาท ซึ่งเป็น ศาสนสถานสมัยทวารวดีราวพุทธศตวรรษที่ 13 หลังจากนั้นบ้านปราสาทใต้ก็ได้รับอิทธิพลขอม ที่แผ่เข้ามาในภูมิภาคนี้ ได้พบโบราณวัตถุ ศิลปะขอมในบริเวณหมู่บ้านด้วย แหล่งโบราณคดีบ้านปราสาท พบเมื่อปี พ.ศ. 2526 และมีการขุดค้นตามโครงการ อีสานเขียว จ�ำนวน 3 หลุม จากการขุดค้น ได้พบ ตั้งอยู่ที่ต�ำบลพลสงคราม อ�ำเภอโนนสูง จังหวัดนครราชสีมา เป็นแหล่งชุมชนโบราณ ใหญ่ที่สุดในอาเซียน จากโครงกระดูกมนุษย์ และภาชนะเครื่องปั้นดินเผา สันนิษฐานได้ว่า แหล่งโบราณคดีแห่งนี้ มีอายุมากกว่า 6,000 ปี ซึ่งเก่ากว่าแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง อ�ำเภอ หนองหาน จังหวัดอุดรธานี แหล่งโบราณคดีบ้านโนนวัด ได้ด�ำเนินการ ขุดค้นมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2543 และเสร็จสิ้นราวปี พ.ศ. 2547 ได้พบโครงกระดูกมนุษย์โบราณและ ภาชนะดินเผาเป็นจ�ำนวนมาก มีอายุอยู่ในช่วง ยุคก่อนประวัติศาสตร์ คือ ยุคหินใหม่ ยุคส�ำริด และยุคเหล็ก ต่อเนื่องจนถึงสมัยประวัติศาสตร์ คือ ทวารวดี ขอม อยุธยา รัตนโกสินทร์ จนถึง ปัจจุบัน ส�ำหรับโบราณวัตถุที่พบโดยเฉพาะ ภาชนะดินเผาที่มีความสมบูรณ์กว่า 4,000 ชิ้น กรมศิลปากร ได้น�ำไปเก็บรักษาไว้ที่ส�ำนักศิลปากรที่ 10 อ�ำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา แหล่งโบราณคดีบ้านโนนวัด AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 18-19 7/18/2563 BE 5:46 PM
20 21 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปราสาทบ้านถนนหัก ตั้งอยู่ต�ำบลบ้านใหม่ อ�ำเภอหนองบุญมาก จังหวัดนครราชสีมา เป็นปราสาทหินแบบขอม ขนาดเล็ก สร้างด้วยศิลาแลง เป็นเทวสถาน ในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ลัทธิไศวนิกาย สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นปลายพุทธศตวรรษที่ 16 องค์ปราสาทสร้างด้วยศิลาแลง ประกอบด้วย ปราสาทประธานองค์กลาง ขนาบซ้ายขวาด้วย ปราสาทขนาดเล็กด้านละ 1 องค์ มีก�ำแพงแก้ว ล้อมรอบ ด้านหน้ามีซุ้มประตูทางเข้า (โคปุระ) นอกก�ำแพงแก้วมีสระน�้ำรูปตัวยู เว้นทางด้านหน้า ซึ่งเป็นประตูทางเข้า จากการขุดแต่ง ได้พบเครื่องประดับทอง ชิ้นส่วนทับหลัง ประติมากรรมรูปบุคคล และ ภาชนะดินเผา ตั้งอยู่บ้านพะโค ต�ำบลกระโทก อ�ำเภอ โชคชัย จังหวัดนครราชสีมา เป็นเทวสถาน ในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู รูปแบบของ สถาปัตยกรรมและลวดลายสันนิษฐานว่า น่าจะสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 16 ปราสาทพะโค เป็นปราสาทขอมขนาดเล็ก เนื่องจากสภาพปรักหักพัง จึงไม่สามารถระบุ ลักษณะของผังได้ สิ่งที่เหลืออยู่คือ ปราสาท ที่สร้างด้วยอิฐและหินทรายบนฐานศิลาแลง ปราสาทองค์ใหญ่ หันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีประตูทางเข้าด้านหน้า ส่วนด้านอื่น ๆ เป็นประตูหลอก ส่วนปราสาทหลังเล็ก หันหน้าไปทางทิศใต้ มีลักษณะเช่นเดียวกับ ปราสาทองค์ใหญ่ พบทับหลังแกะสลักภาพพระอินทร์ ทรงช้างเอราวัณ และส่วนยอดปราสาท จ�ำนวน 3 ชิ้น ซึ่งสันนิษฐานได้ว่า เมื่อแรกสร้าง น่าจะมีปราสาท 3 องค์ ปราสาทพะโค AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 20-21 7/18/2563 BE 5:46 PM
22 23 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ซุ้มประตูทางเข้าปราสาท และมีก� ำแพงล้อม รอบโบราณสถานทั้งหมด ที่นี่พบทับหลังหลายชิ้น ที่ส� ำคัญได้แก่ ทับหลังแกะสลักเรื่อง พระอุมาปราบมหิษาสูร หรือ มหิษาสุรมรรทนี เป็นทับหลังที่พบ แห่งเดียวในประเทศไทย และทับหลังแกะสลัก เรื่องพระวิษณุตรีวิกรม หรือ ย่างสามขุม เป็นต้น ทับหลังเหล่านี้ได้เก็บรักษาอยู่ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย ปราสาทเมืองแขก ตั้งอยู่ที่บ้านกกกอด ต� ำบลโคราช อ� ำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา เป็น เทวสถานในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ที่มี ขนาดใหญ่ จากหลักฐานที่พบหลังการขุดแต่ง สันนิษฐานว่า สร้างราวพุทธศตวรรษที่ 16 เป็นปราสาทขนาดใหญ่ที่มีผังแตกต่าง ไปจากปราสาทขอมแห่งอื่น ๆ สร้างด้วยอิฐและ หินทราย ปราสาทประธานซึ่งหันหน้าไปทาง ทิศเหนือ ด้านข้างเป็นห้องคูหายื่นออกไป ทั้งสองข้าง ด้านหน้ามีฐานอาคาร ล้อมรอบ ด้วยก� ำแพงแก้วก่อด้วยอิฐ มีซุ้มประตูทางเข้า ถัดประตูทางเข้าทั้งซ้ายและขวา พบฐานอาคาร ก่อด้วยอิฐ หันหน้าเข้าหากัน ด้านหน้าสุดเป็น AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 22-23 7/18/2563 BE 5:46 PM
24 25 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปราสาทโนนกู่ ตั้งอยู่ที่บ้านกุดหิน ต� ำบลโคราช อ� ำเภอ สูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา เป็นเทวสถาน ในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู จากวัสดุที่ใช้ รูปแบบอาคารและรูปแกะสลักที่พบ สันนิษฐานได้ว่า ปราสาทแห่งนี้น่าจะสร้างขึ้น ราวพุทธศตวรรษที่ 15 ปราสาทโนนกู่ ประกอบด้วยปราสาท ประธาน รูปสี่เหลี่ยม สร้างด้วยหินทรายสีเทา ตั้งอยู่บนฐานสูง หันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีประตูทางเข้าทุกทิศ อยู่ในสภาพพังทะลาย ถัดจากปราสาทประธานไปทาง ทิศตะวันตก มีซากฐานอาคารที่เรียกว่า บรรณาลัย 2 หลัง สร้างด้วยอิฐ บนฐาน หินทราย หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ปราสาททั้งสามหลัง ล้อมรอบด้วยก� ำ แพงแก้ว รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สร้างด้วยอิฐและหินทราย มีซุ้มประตูทางเข้าทั้งทิศตะวันออกและ ทิศตะวันตก จากการขุดแต่งพบเทวรูป หินทราย รูปปราสาทจ� ำลอง กระเบื้องเชิงชาย ดินเผา เก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ- พิมาย ปราสาทเมืองเก่า ตั้งอยู่ในวัดปรางค์เมืองเก่า ต� ำบลโคราช อ� ำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ลักษณะ เป็นปราสาทหิน ที่เรียกว่า อโรคยาศาลา สร้างในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ประกอบด้วย ปราสาทประธาน บรรณาลัย และก� ำแพงแก้ว ล้อมรอบ มีประตูทางเข้าทางด้านทิศตะวันออก ด้านซ้ายมือของประตูทางเข้าเป็นสระน�้ ำ กรุด้วยศิลาแลง เป็นรูปแบบของอโรคยาศาลา ที่พบในแห่งอื่น ๆ ทั่วไป มีสภาพพังทะลาย ที่น่าสนใจคือ ปราสาทประธานสร้างด้วย หินทราย ซึ่งแตกต่างจากอโรคยาศาลา แห่งอื่น ๆ โบราณวัตถุต่าง ๆ ที่พบ เช่น ทับหลัง ได้น� ำไปเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 24-25 7/18/2563 BE 5:46 PM
26 27 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน หินทราย มีลักษณะเช่นเดียวกับเสมาธรรมจักร ที่จังหวัดนครปฐม พระพุทธไสยาสน์ แกะสลักจากหินทราย ที่วางเรียงต่อซ้อนกัน หันพระพักตร์ไปทาง ทิศตะวันออก ประดิษฐานอยู่บนฐานก่อด้วย อิฐ ปัจจุบันมีศาลาสร้างคลุมไว้ ส่วนธรรมจักร เก็บรักษาไว้ในอาคารพิพิธภัณฑ์ของวัด จากวัดธรรมจักรเสมารามไปประมาณ 1 กิโลเมตร เป็นเขตเมืองเสมาโบราณที่ยังมี ซากฐานโบราณสถานหลงเหลืออยู่ ตั้งอยู่ที่ บ้านคลองขวาง ต� ำบลเสมา อ� ำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา เป็นวัด ที่ประดิษฐาน พระพุทธไสยาสน์ หินทราย สมัยทวารวดี อายุราวพุทธศตวรรษที่ 11 นอกจากนั้นยังพบธรรมจักรแกะสลักด้วย แหล่งภาพเขียนสีส� ำนักสงฆ์เขาจันทน์งาม ตั้งอยู่ภายในวัดเลิศสวัสดิ์ (เขาจันทน์งาม) ต�ำบลลาดบัวขาว อ�ำเภอสีคิ้ว จังหวัดนครราชสีมา ภาพเขียนสีที่เขาจันทน์งาม พบว่า เขียนบนเพิงผาหินทรายขนาดใหญ่ ที่ซ้อน ทับกัน เป็นภาพเขียนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ มีอายุประมาณ 3,000 -4,000 ปี เขียนเป็น ภาพคน สัตว์ และเครื่องมือล่าสัตว์ เขียนแบบ โครงร่างรอบนอกและระบายสีทึบด้วยสีดินแดง แสดงเรื่องราวในวิถีชีวิตประจำวัน ภาพคน แสดงเพศชัดเจน ปัจจุบันภาพเขียนเหล่านี้ ยังอยู่ในสภาพค่อนข้างดี แต่บางภาพก็ลบเลือน ไปบ้างแล้ว วัดธรรมจักรเสมาราม ภาพเขียนสี วัดเขาจันทน์งาม AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 26-27 7/18/2563 BE 5:46 PM
28 29 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน มาเยือนโคราช ต้องไปกราบท่านย่าโม (คุณหญิงโม) ที่ อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี ในฐานะ วีรสตรีที่กอบกู้เมืองนครราชสีมา จาก กองทัพเจ้าอนุวงศ์ แห่งนครเวียงจันทน์ เมื่อปี พ.ศ. 2369 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ภายหลังคุณหญิงโม ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นท้าวสุรนารี มาโคราชทั้งที ยังมีของดีอีกมาก พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ- พิมาย อ�ำเภอพิมาย เป็นแหล่ง เก็บรักษาโบราณวัตถุอันทรงคุณค่า จากโบราณสถานต่าง ๆ ในพื้นที่ อีสานตอนล่าง เพื่อการศึกษาและ อนุรักษ์ไว้ให้ชนรุ่นหลัง AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 28-29 7/18/2563 BE 5:47 PM
30 31 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน วัดบ้านไร่ อ�ำเภอด่านขุนทด เป็นอีก จุดหมายหนึ่งของผู้คนที่ศรัทธาหลวงพ่อคูณ ปริสุทฺโธ แม้ท่านละสังขารไปแล้ว ก็ยังมี ชาวพุทธหลั่งไหลไปสักการะและเยี่ยมชม ทั้งพิพิธภัณฑ์ วิหารเทพวิทยาคม และ สิ่งก่อสร้างที่เป็นอนุสรณ์ถึงท่านอย่างมิขาดสาย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ มหาวีรวงศ์ อ�ำเภอเมืองนครราชสีมา เป็นสถานที่จัดแสดง โบราณวัตถุ ที่ค้นพบตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ จนถึงกรุงรัตนโกสินทร์ ที่สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (อ้วน ติสฺโส) กรุณามอบไว้ให้ รวมถึงของ บริจาคจากชาวบ้านอีกส่วนหนึ่ง ชุ ม ช น คุ ณ ธ ร ร ม ที่ โ ด ด เ ด ่ น คื อ ชุมชนคุณธรรมวัดใหม่สันติ อ�ำเภอสูงเนิน น�ำโดย พระครูสุตกิจ สารวิมล เจ้าอาวาส พระสงฆ์ อุบาสก อุบาสิกา ร่วมกันจัดกิจกรรม พัฒนาคุณธรรมจริยธรรมส่งเสริมการปฏิบัติธรรม เป็นประจ�ำ สถานที่สงบ ร่มรื่น น่าไปเยือน อีกแห่งหนึ่ง คือ ชุมชนคุณธรรม วัดอัมพวัน (จะโปะ) อ�ำเภอปักธงชัย ที่บูรณาการภูมิปัญญาทั้งการ ทอผ้าไหม ปักธงชัย ที่โด่งดัง การย้อมผ้าสีธรรมชาติและ พิพิธภัณฑ์การทอผ้าไหม จนกลายเป็นจุดแวะ ที่น่าสนใจ ส่วนอาหารพื้นถิ่นแสนอร่อย เช่น หมี่โคราช และ ขนมจีนประโดก ยังหาชิมได้ในตัวเมือง โคราชจากร้านอาหารทั้งร้านเล็กร้านใหญ่ พร้อมการต้อนรับอันอบอุ่น ก่อนกลับ อย่าลืมแวะช้อปที่หมู่บ้าน เครื่องปั้นดินเผาด่านเกวียน อ�ำเภอโชคชัย ที่นี่ครบเครื่องเรื่องเครื่องปั้นดินเผาจริง ๆ ทั้งแบบดั้งเดิมและแนวโมเดิร์นมีให้เลือกชม ซื้อหาได้กันแบบละลานตา AW'63 �������������� new p.10-31 korat (17.7.63).indd 30-31 7/18/2563 BE 5:47 PM
32 33 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน อุทยานแห่งชาติป่าหินงาม อนุสาวรีย์เจ้าพ่อพญาแล เส้นทางท่องเที่ยว จังหวัดชัยภูมิ ชัยภูมิ เป็นจังหวัดหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่พบโบราณสถานและโบราณวัตถุ ที่มีรูปแบบศิลปะสมัยทวารวดีและขอม มากมายหลายแห่ง แสดงให้เห็นอย่างชัดเจน ว่า จังหวัดชัยภูมิมีความเจริญรุ่งเรืองมาตั้งแต่ อดีตจนถึงปัจจุบัน โบราณวัตถุสมัยทวารวดีนั้น พบพระพุทธรูป และเสมาหินเป็นจ�ำนวนมาก มีทั้งแบบเรียบ ๆ และแบบแกะสลักลวดลาย ลักษณะเดียวกับ เสมาหินที่เมืองฟ้าแดดสงยาง จังหวัดกาฬสินธุ์ โดยที่ชัยภูมิพบที่บ้านกุดโง้ง อ�ำเภอเมืองชัยภูมิ ความเป็นมา ส่วนศิลปะขอม ได้พบปราสาทที่เรียกว่า ปรางค์กู่ เช่น ปรางค์กู่บ้านหนองบัว ปรางค์กู่ บ้านหนองแฝก เป็นต้น นอกจากนั้นยังมีแหล่งท่องเที่ยว ทางวัฒนธรรมและธรรมชาติหลายแห่ง เช่น อนุสาวรีย์เจ้าพ่อพญาแล ป่าหินงาม ทุ่งดอกกระเจียว มอหินขาว รวมทั้งยังมี แหล่งผลิตและจ�ำหน่ายผ้าไหมชั้นดี ที่อ�ำเภอ บ้านเขว้า และอื่น ๆ อีกมากมาย ชัยภูมิ เป็นอีกหนึ่งเมืองที่ต้องห้ามพลาด ส�ำหรับนักท่องเที่ยว ไป จ.เลย ไป จ.เลย ไป จ.ขอนแก่น ไป จ.ขอนแก่น จ.ขอนแก่น ไป จ.ขอนแก่น ไป จ.ลพบุรี จ.ลพบุรี ไป ไป อ.ด่านขุดทด / จ.นครราชสีมา อ.สีคิ้ว ไป อ.บัวใหญ่ ไป จ.อุดรธานี ไป จ.พิษณุโลก 12 แม่น�ำ้ชี เขือนจุฬาภรณ์ ่ 201 202 201 225 201 กู่แดง วัดกุดยาง หมู่บ้านผ้าไหม ปรางค์กู่บ้านหนองแฝก พระใหญ่ทวารวดี เสมาโบราณบ้านกุดโง้ง ปรางค์กู่บ้านหนองบัว มอหินขาว ภูพระ วัดศิลาอาสน์ ศาลเจ้าพ่อพญาแล N S EW ไป จ.นครสวรรค์ อ.บ้านแท่น อ.เนิน สง่า อ.จัตุรัส อ.ซับใหญ่ อ.บ�ำเหน็จ ณรงค์ อ.บ้านเขว้า อ.หนองบัว ระเหว อ.ภักดี ชุมพล อ.หนองบัวแดง อ.เกษตร สมบูรณ์ อ.ภูเขียว อ.แก้งคร้อ อ.คอน สวรรค์ อ.เทพสถิต อ.คอนสาร อ.เมือง ชัยภูมิ AW'63 �������������� new p.32-43 ������� (17.7.63).indd 32-33 7/18/2563 BE 5:47 PM
34 35 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ตั้งอยู่ที่บ้านกุดโง้ง ต�ำบลบุ่งคล้า อ�ำเภอ เมืองชัยภูมิ ที่นี่พบใบเสมาหินทรายสีแดง ขนาดใหญ่เป็นจ�ำนวนมาก ตั้งกระจัดกระจาย อยู่ทั่วไปเป็นบริเวณกว้าง โดยเฉพาะเนินดิน สองแห่งที่ชาวบ้านเชื่อว่าเป็นบริเวณสถานที่ ศักดิ์สิทธิ์ เมื่อปี พ.ศ. 2515 เกิดน�้ำท่วม มีขโมย น�ำเรือมาแอบขนใบเสมาหินออกไปบางส่วน จากนั้นชาวบ้านจึงได้พากันย้ายใบเสมาแผ่นที่ ยังสมบูรณ์มารวมกันไว้ในหมู่บ้าน ปัจจุบัน มีอาคารถาวร จัดแสดงใบเสมาประมาณ 20 กว่าแผ่น อยู่ในความดูแลของกรมศิลปากร ใบเสมาส่วนใหญ่ที่จัดแสดงแกะสลัก สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนา เช่น ดอกบัว และสถูป อีกส่วนหนึ่งแกะสลักเป็นภาพ พุทธประวัติ และชาดก เช่น เรื่องวิธูรบัณฑิตชาดก มโหสถชาดก เป็นต้น ปรางค์กู่ บ้านหนองบัว ใบเสมาหิน บ้านกุดโง้ง ตั้งอยู่ที่บ้านหนองบัว ต�ำบลในเมือง อ�ำเภอเมืองชัยภูมิ เป็นอโรคยาศาลา หรือ สถานพยาบาล สร้างในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 มีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ประกอบด้วย ปราสาทประธาน บรรณาลัย และก�ำแพงแก้ว ล้อมรอบ มีประตูทางเข้าทางด้านทิศตะวันออก ด้านซ้ายมือของประตูทางเข้าเป็นสระน�้ำ กรุด้วยศิลาแลง เป็นรูปแบบที่พบในอโรคยาศาลาอื่น ๆ เช่นกัน ที่หน้าบันประตูทางเข้าปราสาทประธาน แกะสลักเป็นรูปพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร 4 กร ส่วนทับหลังแกะสลักเป็นพระพุทธรูป ปางสมาธิภายในซุ้มเรือนแก้วเหนือหน้ากาล และลายใบไม้ทั้งสองข้าง เป็นศิลปะแบบบายน ภายในปราสาทประธานทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัส ประดิษฐานพระพุทธรูปศิลาปางสมาธิ ศิลปะ ทวารวดี สันนิษฐานว่าน่าจะน�ำมาจากที่อื่น AW'63 �������������� new p.32-43 ������� (17.7.63).indd 34-35 7/18/2563 BE 5:48 PM
36 37 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ภูพระ วัดศิลาอาสน์ กู่แดง ตั้งอยู่ในวัดกุดยาง ต� ำบลตลาดแร้ง อ� ำเภอบ้านเขว้า เป็นเทวสถานในศาสนา พราหมณ์ - ฮินดู จากรูปแบบของสถาปัตยกรรม ลวดลายบนทับหลังที่พบ สันนิษฐานว่า สร้างราวพุทธศตวรรษที่ 16 กู่แดง เป็นโบราณสถานแบบขอม องค์ปราสาทก่อด้วยอิฐตั้งอยู่บนฐานสูง ก่อด้วยศิลาแลง หันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีประตูทางเข้าปราสาทอยู่ในสภาพปรักหักพัง พบทับหลังแกะสลักด้วยหินทราย เรื่อง พระกฤษณะประลองก� ำลังกับช้าง และ ทับหลังเรื่องการกวนเกษียรสมุทร ตั้งอยู่ที่วัดศิลาอาสน์ ต� ำบลนาเสียว อ� ำเภอเมืองชัยภูมิ ภายในบริเวณวัด มีเพิงผาหินซึ่งมีภาพจ� ำหลัก กลุ่มพระพุทธรูป อันเป็นที่มาของชื่อ ภูพระ ปัจจุบันมีการสร้าง หลังคาครอบไว้ พระพุทธรูปที่สลักบนหินประกอบด้วย องค์ใหญ่ปางมารวิชัย ประทับนั่งขัดสมาธิ เรียกกันว่า พระเจ้าองค์ตื้อ ถัดไปเป็นพระพุทธรูป 7 องค์ ประกอบด้วยปางมารวิชัย 2 องค์ ปางสมาธิ 5 องค์ จากพุทธลักษณะของ พระพุทธรูปเหล่านี้สันนิษฐานว่า เป็นศิลปะ สมัยอู่ทอง มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 18-19 ร่วมสมัยกับกรุงศรีอยุธยาตอนต้น AW'63 �������������� new p.32-43 ������� (17.7.63).indd 36-37 7/18/2563 BE 5:48 PM
38 39 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปรางค์กู่บ้านหนองแฝก พระใหญ่ทวารวดี อ�ำเภอคอนสวรรค์ ทรงครุฑพระวัชรธร พระไภษัชยคุรุพุทธเจ้า ชิ้นส่วนพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร และ พระมหาไวโรจนะปางนาคปรก ประดิษฐานในวิหารวัดบ้านคอนสวรรค์ ต� ำบลคอนสวรรค์ อ� ำเภอคอนสวรรค์ เป็น พระพุทธรูปหินทรายสีแดงก้อนเดียวที่ยัง แกะสลักไม่เสร็จ ศิลปะทวารวดี พุทธศตวรรษที่ 12-13 เป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองนครกาหลง ซึ่งเป็นเมืองโบราณ ที่ยังคงร่องรอยของคูเมือง หลงเหลืออยู่เพียงบางส่วนเท่านั้น พระใหญ่องค์นี้ ชาวบ้านเรียกว่า “หลวงพ่อใหญ่” และใกล้ ๆ กันมีศาลา เก็บรักษาใบเสมาหินทรายขนาดใหญ่จ� ำหลัก ภาพชาดกจ� ำนวนหลายสิบใบ กับอุโบสถ ไม้เก่าแก่ที่เรียกว่า “สิม” ประดิษฐานหลวงพ่อ ปากแดงที่ชาวบ้านเคารพนับถือยิ่ง ตั้งอยู่ที่บ้านหนองแฝก ต� ำบลบ้านเต่า อ ำ � เภอบ้านแท่น เป็นพุทธสถานแบบมหายาน ที่เรียกว่าอโรคยาศาลา สร้างในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ประกอบด้วย ปรางค์ประธาน สร้างด้วยศิลาแลง กรอบประตูหินทราย มีประตู ทางเข้าอยู่ด้านตะวันออกเพียงด้านเดียว ส่วนอีก 3 ด้าน เป็นประตูหลอก บรรณาลัย เป็นอาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สร้างด้วยศิลาแลง มีก� ำแพงแก้วสร้างด้วยศิลาแลง มีซุ้มประตู หรือโคปุระทางเข้าทางด้านหน้า มีสระน�้ ำ รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ผนังขอบสระกรุด้วยศิลาแลง ไปจนถึงพื้น มีรูปแบบเช่นเดียวกับอโรคยาศาลาที่พบในแห่งอื่นๆ จากข้อมูลของกรมศิลปากร บันทึกว่า มีการขุดพบโบราณวัตถุจ� ำนวนมาก ทั้งรูปสลัก พระยมทรงกระบือ พระโพธิสัตว์วัชรปราณี AW'63 �������������� new p.32-43 ������� (17.7.63).indd 38-39 7/18/2563 BE 5:48 PM
40 41 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน มาชัยภูมิทั้งที ยังมีของดีอีกมาก ในตัวเมืองชัยภูมิ มีชุมชนคุณธรรม ต้นแบบ คือ วัดสมศรี บ้านเสี้ยวน้อย ต�ำบล บ้านเล่า อ�ำเภอเมืองชัยภูมิ เป็นชุมชน คุณธรรมที่น้อมน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง ขับเคลื่อนด้วยพลังบวร คือ บ้าน-วัดโรงเรียน และส่วนราชการ โดยการน�ำของ พระอาจารย์นาวา สุนทโร เจ้าอาวาสผู้เป็น ศูนย์รวมใจ น�ำชาวบ้านและครูนักเรียน ร่วมกัน พัฒนาเป็นหมู่บ้านรักษาศีล 5 หมู่บ้าน เศรษฐกิจพอเพียง มีแหล่งจ�ำหน่ายพืชผัก ปลอดสารพิษราคาประหยัด และเรือนไม้ จ�ำลองวิถีชุมชนของชาวอีสาน มาถึงชัยภูมิ ต้องไปสักการะ อนุสาวรีย์ เจ้าพ่อพญาแล หรือพระยาภักดีชุมพล (แล) เจ้าเมืองคนแรกของเมืองชัยภูมิ ตั้งอยู่กลาง วงเวียนศูนย์ราชการ เสร็จแล้วแวะไปไหว้ ศาลเจ้าพ่อพญาแล ตั้งอยู่ริมหนองปลาเฒ่า หนองน�้ำใหญ่ที่เป็นแหล่งพักผ่อนหย่อนใจของ ชาวเมือง อยู่ห่างจากตัวเมืองชัยภูมิประมาณ 3 กิโลเมตร เดิมเป็นศาลไม้ตั้งอยู่ใต้ต้นมะขาม บริเวณที่พระยาภักดีชุมพล (แล) ถูกประหาร ต่อมาในปี พ.ศ. 2511 ชาวชัยภูมิพร้อมใจกัน สร้างอาคารศาลใหม่ แล้วประดิษฐานรูปหล่อ ของท่านไว้ภายใน เพื่อเป็นที่เคารพสักการะ บูชา AW'63 �������������� new p.32-43 ������� (17.7.63).indd 40-41 7/18/2563 BE 5:49 PM
42 43 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ใกล้ ๆ กันอย่าลืมไปชม ศูนย์ปราชญ์ ศาสตร์พอเพียง “บอกเล่าก้าวตาม” บนพื้นที่ 10 ไร่เศษ ณ ต�ำบลบ้านเล่า อ�ำเภอ เมืองชัยภูมิของนายณรงค์ วุ่นซิ้ว อดีต ผู้ว่าราชการจังหวัดชัยภูมิ ท�ำเป็นไร่นา สวนผสมตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง จึงเป็น ศูนย์การเรียนรู้ที่น่าสนใจยิ่ง ที่ อ�ำเภอบ้านเขว้า เป็นแหล่งทอผ้าไหม ชั้นดีของจังหวัดชัยภูมิ ที่มีทั้งพิพิธภัณฑ์ ภูมิปัญญาพื้นบ้าน ศูนย์สาธิต โฮมสเตย์ และ ร้านจ�ำหน่ายผ้าไหมและผลิตภัณฑ์จากผ้าไหม อยู่เป็นจ�ำนวนมาก ส่วนผู้ที่ชอบจับจ่ายของกินของฝาก ยอดฮิตก็ต้องมาอุดหนุน หม�่ำ ไส้กรอกอีสาน ของดีชัยภูมิ ที่ห้าแยกโนนไฮ ก่อนเข้าเมือง ไม่ผิดหวังแน่นอน ส�ำหรับผู้รักธรรมชาติ ต้องมาเยือน มอหินขาว ซึ่งอยู่บนเส้นทางไป น�้ำตกตาดโตน คุณจะได้ชมประติมากรรมธรรมชาติเป็นเสาหิน ที่เรียงแถวกันอย่างน่าทึ่ง มีความสวยงาม ไม่แพ้สโตนเฮนจ์ (Stonehenge) ประเทศ อังกฤษ ทั้งยังมีที่พักและธรรมชาติที่สวยงาม ให้คุณได้สัมผัส ส่วน อุทยานแห่งชาติป่าหินงาม และ อุทยานแห่งชาติไทรทอง ที่อ�ำเภอเทพสถิต ก็โด่งดังด้วย ทุ่งดอกกระเจียว ที่บานสะพรั่ง ต้อนรับนักท่องเที่ยวในช่วงหน้าฝน และยังมี ทุ่งหินรูปร่างแปลกตา ให้ไปเยือนได้ทุกฤดู อีกด้วย AW'63 �������������� new p.32-43 ������� (17.7.63).indd 42-43 7/18/2563 BE 5:49 PM
44 45 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ความเป็นมา บุรีรัมย์เป็นเมืองแห่งความรื่นรมย์ เดิมชื่อ เมืองแปะ ตามชื่อต้นไม้พื้นถิ่น บริเวณตัวเมือง ปรากฏร่องรอยคูน�้ำคันดิน ที่เรียกว่าคลองละลม เป็นหลักฐานว่าเป็นเมืองเก่าแก่ จังหวัดบุรีรัมย์ เคยปรากฎเขียนเป็นบุรีร� ำ ตามหลักฐาน ท� ำเนียบหัวเมือง ร.ศ. 118 (พ.ศ. 2442) ต่อมา ได้เปลี่ยนชื่อเป็นเมืองบุรีรัมย์เมื่อปี พ.ศ. 2444 จังหวัดบุรีรัมย์มีเทวสถานและปราสาทหิน อารยธรรมขอม ตั้งอยู่ทั่วไปเป็นจ� ำนวนมาก เช่น ปราสาทหินเขาพนมรุ้ง ปราสาทหินเมืองต�่ ำ ปรางค์กู่สวนแตง เป็นต้น แสดงให้เห็นว่า บริเวณนี้เคยเจริญรุ่งเรืองมาก่อนแล้วกว่าพันปี มีรูปแบบวัฒนธรรมประเพณีของชุมชน ที่หลากหลายงดงาม เส้นทางท่องเที่ยว จังหวัดบุรีรัมย์ ไป จ.ขอนแก่น ไป อ.ประทาย ไป อ.ห้วยแถลง ล�ำตะคอง ล�ำปลายมาศ ไป อ.จอมพระ ไปจ.สุรินทร์ ไป อ.ปราสาท ไป อ.พนมดงรัก ไป อ.ตาพระยา ไป อ.โชคชัย ไป อ.เสิงสาง ปราสาทกู่สวนแตง กุฏิฤๅษีหนองบัวลาย ศาลหลักเมือง จ.บุรีรัมย์ ผ้าซิ่นตีนแดง พระเจ้าใหญ่วัดหงษ์ ถนนคนเดินเซราะกราว พระบรมราชานุสาวรีย์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ปราสาทบ้านบุ วนอุทยานภูเขาไฟกระโดง ชุมชนบ้านโคกเมือง ปราสาทเมืองต�่า วัดเขาพระอังคาร อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง กุฏิฤๅษีบ้านโคกเมือง อนุสาวรีย์ “เราสู้” ชุมชนบ้านเจริญสุข NS EW ไป อ.ชุมพวง ไป อ.ชุมพวง 24 24 202 222 219 219 218 348 226 226 ไป จ.มหาสารคาม ไป จ.มหาสารคาม เส้นทางท่องเที่ยว จังหวัดบุรีรัมย์ 2119 2317 2166 2074 2081 2378 2075 2121 ศูนย์เรียนรู้ชุมชน บ้านแสงจันทร์ สนามช้าง อารีน่า อ.แคนดง อ.บ้านใหม่ ไชยพจน์ อ.นาโพธิ์ อ.พุทไธสง อ.สตึก อ.คูเมือง อ.ประโคนชัย อ.บ้านกรวด อ.พลับพลาชัย อ.กระสัง อ.ห้วยราช อ.เฉลิมพระเกียรติ อ.โนนดินแดง อ.หนองกี่ อ.บ้านด่าน อ.ล� าปลายมาศ อ.หนองหงส์ อ.ช�านิ อ.นางรอง อ.โนนสุวรรณ อ.ปะค� ำ อ.เมืองบุรีรัมย์ อ.ละหานทราย AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 44-45 7/18/2563 BE 5:48 PM
46 47 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง ปราสาทหินพนมรุ้ง ปัจจุบันคือ อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง ตั้งอยู่ที่ต�ำบลตาเป๊ก อ� ำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ เป็น เทวสถานในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ไศวนิกาย มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 15 เป็นปราสาทหิน ขนาดใหญ่ ที่ตั้งอยู่บนยอดภูเขาไฟที่ดับสนิท แล้ว สูงประมาณ 200 เมตร จากพื้นราบ ค� ำว่า พนมรุ้ง มาจากภาษาเขมรว่า วนํรุง แปลว่า ภูเขาอันกว้างใหญ่ ปราสาทหินพนมรุ้ง ก็เช่นเดียวกับ ปราสาทแห่งอื่น ๆ ที่ได้มีการบูรณะต่อเนื่องกัน มาหลายสมัย ตั้งแต่ประมาณพุทธศตวรรษที่ 15-17 และในพุทธศตวรรษที่ 18 พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 พระมหากษัตริย์ขอม ซึ่งเปลี่ยน AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 46-47 7/18/2563 BE 5:48 PM
48 49 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน มานับถือศาสนาพุทธ มหายาน เทวสถาน แห่งนี้ จึงได้รับการดัดแปลงเป็นพุทธสถาน ปราสาทหินพนมรุ้งประกอบด้วย ปราสาทประธานที่หันหน้าไปทางทิศตะวันออก สร้างด้วยหินทรายสีชมพู มีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยม จัตุรัสย่อมุม มีมุขยื่นออกไปทั้งสี่ทิศ โดยเฉพาะ มุขด้านหน้าเป็นห้องเชื่อมต่อมณฑป ที่หน้าบัน แกะสลักเรื่องศิวนาฏราช และทับหลัง เรื่องนารายณ์บรรทมสินธุ์ ที่สูญหายไปตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2503 และได้กลับคืนมาประดิษฐาน ไว้ที่เดิม เมื่อ ปี พ.ศ. 2531 ภายในองค์ปราสาทประดิษฐานศิวลึงค์ สัญลักษณ์ขององค์พระศิวะมหาเทพ บริเวณ ปราสาทมีอาคารที่เรียกว่าบรรณาลัย และ ปรางค์น้อย ปราสาทมีระเบียงคดล้อมรอบ มีซุ้มประตูทางเข้าทั้งสี่ทิศ ด้านหน้าท� ำเป็น ลานกว้าง มีสระน�้ำทั้งสองข้าง ปราสาทหินพนมรุ้งตั้งอยู่บนภูเขา จาก เนินเขาเตี้ย ๆ ทางทิศตะวันออก มีชาลา รูปกากบาท มีทางขึ้นลงสู่ทางด� ำเนินปูด้วย ศิลาแลงมีเสานางเรียงประดับทั้งสองข้าง ตรงไปยังปราสาท ตรงทางขึ้นซึ่งเป็นสะพาน นาคราช ท� ำเป็นชาลารูปกากบาท ประดับตกแต่ง ด้วยนาค 5 เศียร จากนั้นเป็นบันไดทางขึ้น ท� ำเป็นพักบันไดสู่องค์ปราสาท ด้วยภูมิปัญญาของบรรพชนในการสร้าง ศาสนสถาน ทุกปีจะได้เห็นปรากฏการณ์ ทางธรรมชาติที่มหัศจรรย์ พระอาทิตย์ขึ้น ส่องแสงผ่านช่องประตูทางเข้าทั้ง 15 ช่อง ในช่วงวันที่ 2-4 เมษายน และ 8-10 กันยายน และพระอาทิตย์ตก ส่องแสงผ่านช่องประตู ทั้ง 15 ช่อง ในช่วงวันที่ 5-7 มีนาคม และ 5-7 ตุลาคมของทุกปี แล้วคุณล่ะ ไปดูปรากฏการณ์มหัศจรรย์นี้ กันบ้างหรือยัง AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 48-49 7/18/2563 BE 5:49 PM
50 51 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ตั้งอยู่ที่บ้านโคกเมือง ต� ำบลจรเข้มาก อ� ำ เภอประโคนชัย เป็นเทวสถานในศาสนา พราหมณ์-ฮินดู สร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 16 ปราสาทเมืองต�่ ำ หันหน้าไปทาง ทิศตะวันออก ประกอบด้วยปราสาทก่อด้วยอิฐ 5 องค์ ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงย่อมุมต่อเนื่องกัน แถวหน้า 3 องค์ แถวหลัง 2 องค์ ปราสาท ประธาน ซึ่งอยู่ตรงกลางแถวหน้าเหลือแต่ฐาน ส่วนปราสาทบริวารอีก 4 องค์อยู่ในสภาพดี องค์ปราสาทประดับตกแต่งด้วยทับหลัง ปราสาทเมืองต�่ า AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 50-51 7/18/2563 BE 5:49 PM
52 53 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน แกะสลักเรื่องราวเกี่ยวกับศาสนาพราหมณ์- ฮินดู เช่น ทับหลังเรื่อง อุมามเหศวร และ พระกฤษณะโควรรธนะ เป็นต้น ด้านหน้า ปราสาทมีบรรณาลัย 2 หลัง ปราสาทล้อมรอบด้วยระเบียงคด ที่มี ซุ้มประตูทางเข้าทั้ง 4 ทิศ ถัดออกไปจาก มุมระเบียงคดทุกด้าน เป็นบารายหรือสระน�้ำ รูปตัวแอลที่มุมขอบสระท�ำเป็นเศียรนาค 5 เศียร ไม่มีเครื่องประดับเศียร ซึ่งแตกต่าง จากเศียรนาคที่พนมรุ้งอย่างชัดเจน ส่วนล�ำตัว ทอดยาวเป็นขอบสระ ทางลงสระมีซุ้มประตู สิ่งก่อสร้างทั้งหมดอยู่ภายในก�ำแพงแก้ว ก่อด้วยศิลาแลง มีโคปุระหรือประตูทางเข้า ทั้ง 4 ทิศ ค�ำว่า ปราสาทเมืองต�่ำ เป็นชื่อที่คนพื้นเมือง เรียกปราสาทแห่งนี้ เนื่องจากตั้งอยู่ในที่ราบ และใกล้ ๆ กัน มีบารายหรือสระน�้ำขนาดใหญ่ เรียก “บารายเมืองต�่ำ” เป็นแหล่งน�้ำส�ำคัญ ของชุมชนต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 52-53 7/18/2563 BE 5:49 PM
54 55 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ตั้งอยู่ที่บ้านโคกเมือง ต� ำบลจรเข้มาก อ ำ � เภอประโคนชัย อยู่ห่างจากปราสาทเมืองต�่ ำ เพียง 1 กิโลเมตร เป็นปราสาทที่เรียกว่า อโรคยาศาลา สร้างราวพุทธศตวรรษที่ 18 ประกอบด้วยปราสาทประธานตั้งหันหน้าไป ทางทิศตะวันออก มีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีมุขยื่นไปทางด้านหน้า เป็นประตูทางเข้า ส่วนอีกสามด้านเป็นประตูหลอก ด้าน ทิศตะวันออกเฉียงใต้เป็นบรรณาลัย อาคาร ทั้งหมดมีก� ำแพงแก้วก่อด้วยศิลาแลงล้อมรอบ มีซุ้มประตูทางเข้าทางด้านหน้า และมีสระน�้ำ ตามรูปแบบของอโรคยาศาลา ที่สร้างในสมัยนั้น กุฏิฤาษีบ้านโคกเมือง กุฏิฤาษีบ้านหนองบัวลาย ตั้งอยู่ที่บ้านหนองบัวลาย ต� ำบลจรเข้มาก อ� ำเภอประโคนชัย เป็นศาสนสถานที่เรียกว่า อโรคยาศาลา สร้างราวพุทธศตวรรษที่ 18 ประกอบด้วยปราสาทประธานตั้งหันหน้า ไปทางทิศตะวันออกมีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีมุขยื่นทางด้านหน้าเป็นประตูทางเข้า อีก สามด้านเป็นประตูหลอก มีบรรณาลัย 1 หลัง ล้อมรอบด้วยก� ำแพงแก้วก่อด้วยศิลาแลง รูปสี่เหลี่ยม มีประตูทางเข้า ด้านหน้าเป็น สระน�้ำกรุด้วยศิลาแลง ใกล้ ๆ กันมีบารายขนาดใหญ่ ชาวบ้าน เรียกว่า “หนองบัวลาย” อันเป็นที่มาของชื่อ ปราสาทแห่งนี้ AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 54-55 7/18/2563 BE 5:49 PM
56 57 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน หรือกุฏิฤาษีบ้านบุ ตั้งอยู่ในโรงเรียน บ้านบุวิทยาสรรค์ ต� ำ บลจรเข้มาก อ� ำ เภอ ประโคนชัย เป็นปราสาทที่เรียกว่า ธรรมศาลา หรือบ้านมีไฟ สร้างราวพุทธศตวรรษที่ 18 และยังตั้งอยู่ใกล้กับกุฏิฤาษีหนองบัวลาย ปราสาทบ้านบุเป็นที่พักคนเดินทาง สร้างด้วยศิลาแลง หันหน้าไปทางทิศตะวันออก เป็นปราสาทองค์เดียวที่มีห้องเชื่อมต่อไป ทางด้านหน้า ด้านหนึ่งเป็นผนังทึบ ส่วนอีก ด้านหนึ่งมีช่องหน้าต่าง มีรูปแบบเช่นเดียวกับ ที่พักคนเดินทางในสมัยนั้น ตั้งอยู่ที่บ้านเจริญสุข ต� ำบลเจริญสุข อ� ำเภอเฉลิมพระเกียรติ วัดตั้งอยู่บนเขา พระอังคาร ซึ่งเป็นภูเขาไฟที่ดับสนิทแล้ว มีความสูง 320 เมตร จากระดับน�้ ำทะเล ปานกลาง ลักษณะเด่นเป็นวัดที่สร้างเลียนแบบ ปราสาทขอมโบราณ แต่ผสมผสานด้วย รูปแบบของสถาปัตยกรรมหลายสมัย สิ่งที่น่าสนใจ คือ ใบเสมาหินโบราณ ที่พบจ� ำนวน 15 แผ่น บางแผ่นน� ำไปปักเป็น เขตพัทธสีมา และบางแผ่นน� ำไปประดิษฐาน ไว้ในอาคาร แผ่นที่มีความสมบูรณ์และงดงาม แกะสลักเป็นภาพทิพยบุคคลในพุทธศาสนา มหายาน ประทับยืนในท่าตริภังค์บนแท่น สี่เหลี่ยม พระพักตร์สี่เหลี่ยม พระหัตถ์ขวาถือ ดอกบัว นุ่งผ้าสั้นเหนือเข่า มีชายพกเฉียงไปทาง ด้านขวา ภายในซุ้มที่ตอนบนเป็นพัดโบก ทั้งสองข้าง ส่วนยอดเป็นฉัตร เป็นศิลปะทวารวดี แบบท้องถิ่นอีสาน ผสมกับศิลปกรรมขอม สมัยไพรกเม็ง สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นราว พุทธศตวรรษที่ 14-16 ปราสาทบ้านบุ วัดเขาพระอังคาร AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 56-57 7/18/2563 BE 5:49 PM
58 59 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปราสาทกู่สวนแตง อย่างเด่นชัด จึงสันนิษฐานว่าสร้างพร้อมกับ เมืองพุทไธสงราวปี พ.ศ. 2200 ทุกปีในวันขึ้น 14 ค�่ำ ถึง วันแรม 1 ค�่ำ เดือน 3 จะมีงานประเพณี “เทศกาลปิดทอง พระเจ้าใหญ่” ที่ประชาชนเดินทางมาร่วมงาน กันอย่างเนื่องแน่น พระพุทธรูปส�ำคัญประดิษฐานอยู่ใน วิหารวัดหงษ์ บ้านศีรษะแรต ต�ำบลมะเฟือง อ�ำเภอพุทไธสง เดิมเป็นพระพุทธรูป ปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง 1.60 เมตร ศิลปะ สมัยล้านช้าง เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ มีประชาชนเลื่อมใสศรัทธามากราบไหว้ขอพร กันเป็นจ�ำนวนมาก อ�ำเภอพุทไธสงเป็นเมืองโบราณ ปรากฏ หลักฐานคูน�้ำคันดินและก�ำแพงล้อมรอบเมือง พระเจ้าใหญ่หรือพระเทวฤทธิ์อินทรวรกร ตั้งอยู่ที่บ้านดงยาง ต�ำบลกู่สวนแตง อ�ำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ เป็นเทวสถาน ในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู สันนิษฐานว่าสร้าง ราวพุทธศตวรรษ 17 กู่สวนแตงประกอบด้วยปราสาทก่อด้วยอิฐ จ�ำนวน 3 องค์ ตั้งเรียงกันตามแนวเหนือ-ใต้ บนฐานศิลาแลงเดียวกัน หันหน้าไปทาง ทิศตะวันออก มีบันไดทางขึ้นตรงกลาง ด้านหน้าเพียงด้านเดียว ปราสาทประธาน ซึ่งอยู่ตรงกลางจะมีมุขทางด้านหน้าเป็นประตู ทางเข้า ส่วนอีกสามด้านเป็นประตูหลอก ปราสาทบริวารซึ่งตั้งอยู่ข้างซ้ายขวา มีขนาด เล็กกว่า มีประตูทางเข้าทางด้านหน้า ส่วนอีก สามด้านเป็นผนังเรียบ บริเวณด้านหน้าปราสาทมีบรรณาลัย ก่อด้วยศิลาแลงจ�ำนวน 2 หลัง ปัจจุบัน เหลือแต่ส่วนฐาน ได้พบทับหลังที่กู่สวนแตง จ�ำนวน 7 ชิ้น เก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ต่าง ๆ หลายแห่ง เช่น ทับหลังแกะสลักเรื่อง พระวิษณุตรีวิกรม หรือย่างสามขุม ปัจจุบันอยู่ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย นครราชสีมา และทับหลังแกะสลักเรื่อง นารายณ์บรรทมสินธุ์ ปัจจุบันอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร กรุงเทพมหานคร AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 58-59 7/18/2563 BE 5:49 PM
60 61 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน วนอุทยานภูเขาไฟกระโดง ภูเขาไฟกระโดง เป็นภูเขาไฟ 1 ใน 6 ลูก ของเมืองบุรีรัมย์ ที่ดับสนิทแล้ว ตั้งอยู่ที่ บ้านน�้ำซับ ต� ำบลเสม็ด อ� ำเภอเมืองบุรีรัมย์ ห่างจากตัวเมืองประมาณ 6 กิโลเมตร บนถนน สายบุรีรัมย์-ประโคนชัย มีความสูงประมาณ 265 เมตร จากระดับน�้ ำทะเลปานกลาง บนภูเขามีสะพานแขวน เพื่อชมปากปล่อง ภูเขาไฟได้รอบด้าน บนยอดเขา ประดิษฐานพระสุภัทรบพิตร เริ่มสร้างเมื่อปี พ.ศ. 2512 เป็นพระพุทธรูป ปางสมาธิก่ออิฐ ฉาบปูนปิดทอง หน้าตักกว้าง 12 เมตร เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์คู่บ้าน คู่เมืองบุรีรัมย์ ใกล้ ๆ กัน มีโบราณสถานหลังหนึ่ง เรียก “ปราสาทเขากระโดง” แต่ปัจจุบันไม่หลงเหลือ สภาพของปราสาทแล้ว มีเพียงการน� ำหินทราย ทั้งเก่าและใหม่ ตั้งเรียงซ้อนกันและสร้าง มณฑปครอบ ประดิษฐาน “รอยพระพุทธบาท จ�ำลอง” จากที่ตั้งขององค์พระสุภัทรบพิตร นักท่องเที่ยวสามารถชมทัศนียภาพของ ตัวเมืองบุรีรัมย์ได้ AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 60-61 7/18/2563 BE 5:50 PM
62 63 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน มาบุรีรัมย์ทั้งที ยังมีของดีอีกมาก จากเมืองผ่านในอดีตที่ไม่ค่อยมีผู้คน แวะพักค้างแรม แต่ด้วยแรงหนุนของภาคเอกชน และคนบุรีรัมย์ด้วยกัน ท� ำให้บุรีรัมย์ในวันนี้ มีสนามบิน สนามแข่งรถ สนามฟุตบอล และ ที่พักสะดวกสบาย สามารถรองรับนักท่องเที่ยว นักธุรกิจ นักกีฬาจากทั่วโลก จุดเด่นใจกลางเมืองบุรีรัมย์ จะเห็น พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ 1) ตั้งเด่นเป็นสง่า ภายในตัวเมืองมีศาลหลักเมือง บุรีรัมย์ โดยจ� ำลองแบบมาจากปราสาทหิน พนมรุ้ง เป็นการสื่อถึงเอกลักษณ์ชาวบุรีรัมย์ สวยจนต้องหยุดมอง AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 62-63 7/18/2563 BE 5:50 PM
64 65 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ต่อมาคือเอกลักษณ์ใหม่ของบุรีรัมย์ ที่โด่งดังไป ทั่วประเทศและทั่วโลก คือ สนามช้างอารีน่า สนามฟุตบอล ขนาดมาตรฐานฟีฟ่า จุผู้ชมได้ถึง 32,600 ที่นั่ง เป็น สนามเหย้าของทีมฟุตบอล “บุรีรัมย์ยูไนเต็ด” ใกล้ ๆ กัน คือ สนามช้าง อินเตอร์เนชั่นแนล เซอร์กิต ได้รับการรับรองให้เป็นสนามแข่งรถฟอร์มูล่าวัน หรือ รถสูตรหนึ่ง และโมโตจีพี ซึ่งเป็นการแข่งขันระดับโลก นับเป็นสนามแข่งรถมาตรฐานสมาพันธ์รถยนต์นานาชาติ เพียงแห่งเดียวในประเทศไทย ส�ำหรับผู้ชื่นชอบในรสชาติอาหารที่หลากหลาย ต้องแวะถนนเซราะกราว ซึ่งเป็นถนนคนเดินที่เริ่มต้น จากหน้าเทศบาลเมืองบุรีรัมย์ บริเวณคูเมืองเก่าบุรีรัมย์ ที่นี่คือจุดนัดพบของกินของใช้ที่จัดขึ้นทุกวันเสาร์อาทิตย์ ไม่ควรพลาดจริง ๆ AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 64-65 7/18/2563 BE 5:50 PM
66 67 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ถ้าผ่านไปทางอ�ำเภอโนนดินแดง ควรแวะ ไปชม อนุสาวรีย์เราสู้ ที่ชาวบุรีรัมย์ร่วมกัน สร้างขึ้นเมื่อ ปี พ.ศ. 2522 เพื่อร�ำลึกถึงวีรกรรม ของทหาร ต�ำรวจ และประชาชน ที่เสียชีวิต จากการต่อสู้กับผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ ซึ่งขัดขวางการก่อสร้างทางสายละหานทราย - ตาพระยา จนเป็นผลส�ำเร็จ ที่อ�ำเภอสตึก ต้องไปเยี่ยมชมศูนย์เรียนรู้ ชุมชนบ้านแสงจันทร์ของอาจารย์ไพรัตน์ ชื่นศรี ปราชญ์ชาวบ้านผู้เชี่ยวชาญศาสตร์ เศรษฐกิจพอเพียงแห่งบุรีรัมย์ ถ้าอยากได้ผ้าซิ่นตีนแดงของดีบุรีรัมย์ ต้องไปเยือนที่อ�ำเภอพุทไธสงและอ�ำเภอนาโพธิ์ ซึ่งเป็นแหล่งทอผ้าไหมเอกลักษณ์ ที่หัวซิ่น และตีนซิ่นจะเป็นลวดลายมัดหมี่สีแดง ไม่เหมือนใคร ส่วนชุมชนคุณธรรมที่ต้องแวะคือ ชุมชน บ้านโคกเมือง อยู่ใกล้ปราสาทเมืองต�่ำ อ�ำเภอ ประโคนชัย ซึ่งโดดเด่นด้วยการด�ำเนินชีวิต โดยการน้อมน�ำศาสตร์พระราชา เศรษฐกิจ พอเพียงและพระพุทธศาสนามาปรับใช้ อย่างลงตัว มีโฮมสเตย์ให้พักร่วมกับชุมชน ที่อบอวลด้วยอารยธรรมขอมโบราณ เด่นด้วย การทอผ้าไหม ผลิตภัณฑ์เสื่อกก และผ้าฝ้าย ทอหมักโคลนบารายพันปี ย้อมด้วยสีธรรมชาติ อีกแห่งหนึ่งคือ ชุมชนบ้านเจริญสุข อยู่ใน พื้นที่เขาพระอังคาร อ�ำเภอเฉลิมพระเกียรติ เป็นชุมชนที่ทุกภาคส่วนร่วมสานพลัง “บวร” บ้าน-วัด-โรงเรียน ได้เป็นอย่างดี มีเส้นทาง ท่องเที่ยวเชิงนิเวศ มีผลิตภัณฑ์ผ้าภูอัคนี- ผ้าย้อมดินภูเขาไฟ และไข่เค็มอัคนีอันลือชื่อ พร้อมที่พักโฮมสเตย์ไว้ต้อนรับนักท่องเที่ยว ด้วยไมตรีจิตอันอบอุ่น มาบุรีรัมย์ทั้งที ของดีเยอะจริงๆ... นะ...จะบอกให้ AW'63 �������������� new p.44-67 ��������� (17.7.63).indd 66-67 7/18/2563 BE 5:50 PM
68 69 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ความเป็นมา เส้นทางท่องเที่ยว จังหวัดสุรินทร์ เมืองประทายสมันต์ หรือปัจจุบัน คือ จังหวัดสุรินทร์ เป็นจังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง หรือ “อีสานใต้” ที่มีผู้คน หลายเผ่าพันธุ์ หลากภาษาอาศัยอยู่ เช่น เขมร ส่วยและไทอีสาน เป็นต้น ดังนั้นจึงมี การผสมผสานวัฒนธรรมที่หลากหลาย อย่างกลมกลืน มีชื่อเสียงในการเลี้ยงช้าง การทอผ้าไหม ปลูกข้าวหอมมะลิ จากหลักฐานทางโบราณคดีแสดง ให้เห็นว่า มีการตั้งถิ่นฐานมาตั้งแต่สมัยก่อน ประวัติศาสตร์ มีแหล่งโบราณคดี และโบราณ สถานประเภทปราสาทหินจ�ำนวนมาก ที่ส�ำคัญ คือ กลุ่มปราสาทหินในอุทยานประวัติศาสตร์ ตาเมือน ปราสาทศีขรภูมิ เป็นต้น และ ยังมีแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมและทาง ธรรมชาติหลายแห่ง ไป อ.สตึก ห้วยเสนง แม่น�้ ำมูล แม่น�้ำชี ไป จ.ศรีสะเกษ ไป จ.ศรีสะเกษ ไปจ.ร้อยเอ็ด ไป อ.ภูสิงห์ ปราสาทช่างปี่ ปราสาทศีขรภูมิ ศาลหลักเมืองสุรินทร์ ชุมชนคุณธรรม บ้านช่างปี่ ปราสาทยายเหงา หมู่บ้านท่าสว่าง อนุสาวรีย์พระยาสุรินทรภักดี- ศรีณรงค์จางวาง (ปุม) และเป็นสถานที่ จัดงานตักบาตรบนหลังช้าง งานแสดงช้างสุรินทร์ อ่างเก็บน�้าห้วยเสนง อ.เมืองสุรินทร์ ปราสาทตาเมือน ปราสาทบ้านพลวง ปราสาทตาเมือนธม ปราสาทตาเมือนโต๊ด ปราสาทภูมิโปน หมู่บ้านช้าง ประค�ำเงิน - ประเกือม เครื่องประดับเอกลักษณ์ 24 24 214 219 214 214 221 2375 2077 2328 2321 2333 2081 2076 2378 2262 N S EW ไป จ.มหาสารคาม ไป จ.บุรีรัมย์ ไป จ.บุรีรัมย์ ไป จ.บุรีรัมย์ ไป จ.บุรีรัมย์ อ.ท่าตูม อ.รัตนบุรี อ.ชุมพลบุรี อ.จอมพระ อ.ส�ำโรงทาบ อ.สนม อ.เมืองสุรินทร์ อ.ศีขรภูมิ อ.เขวา สินรินทร์ อ.ล�ำดวน อ.ศรีณรงค์ อ.บัวเชด อ.สังขะ อ.กาบเชิง อ.พนม ดงรัก อ.ปราสาท อ.โนน นารายณ์ AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 68-69 7/18/2563 BE 5:50 PM
70 71 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน อุทยานประวัติศาสตร์กลุ่มปราสาทตาเมือน ตั้งอยู่ที่บริเวณช่องเขาตาเมือน เทือกเขา พนมดงรัก บ้านหนองคันนาสามัคคี ต� ำบล ตาเมียง อ� ำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์ ประกอบด้วยปราสาทหิน 3 แห่ง คือ ปราสาท ตาเมือนธม เป็นเทวสถาน ปราสาทตาเมือนโต๊ด เป็นอโรคยาศาลา และปราสาทตาเมือน เป็นที่พักคนเดินทาง ตั้งอยู่ใกล้เคียงกัน ปราสาทตาเมือนธม เป็นเทวสถานในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา ต่อมา เปลี่ยนเป็นพุทธสถาน มหายาน จากรูปแบบ ปราสาทและลวดลายประดับตกแต่ง นักโบราณคดีสันนิษฐานว่า สร้างราว พุทธศตวรรษที่ 16 เป็นปราสาทใหญ่ที่สุด ในกลุ่มปราสาทตาเมือน องค์ปราสาทประธาน มีผังรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีมุขทางด้านหน้า สร้างด้วยหินทราย บนเนินเขาคร่อมโขดหิน ธรรมชาติ รูปสยัมภูศิวลึงค์ อันเป็นสัญลักษณ์ ของความศักดิ์สิทธิ์ ปราสาทหันหน้าไปทาง ทิศใต้ เพื่อรับกับเส้นทางจากเมืองพระนคร ในประเทศกัมพูชา ด้านหน้าประสาทประธานมีบรรณาลัย สร้างด้วยศิลาแลงสองหลังมีผังรูปสี่เหลี่ยม ผืนผ้า หลังหนึ่ง และรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส อีกหลังหนึ่ง ด้านหลังปราสาทประธาน มีปราสาท สร้างด้วยหินทราย 2 องค์ มีประตูทางเข้า ทางด้านทิศใต้ ส่วนอีกสามด้านเป็นประตูหลอก เทวสถานล้อมรอบด้วยระเบียงคด ที่มี ซุ้มประตูทางเข้า (โคปุระ) ทั้งสี่ทิศ สร้างด้วย หินทราย นอกระเบียงคดด้านทิศเหนือ มีท่าน�้ำและสระน�้ำ จากการขุดแต่งพบศิลาจารึก เทวรูป ศิวลึงค์ ฯลฯ AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 70-71 7/18/2563 BE 5:50 PM
72 73 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปราสาทตาเมือนโต๊ด เป็นปราสาทประเภทอโรคยาศาลา สร้างขึ้นในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ในราว พุทธศตวรรษที่ 18 ปราสาทประธานมีผัง รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสมีมุขยื่น สร้างด้วยศิลาแลง และหินทราย มีประตูทางเข้าทางทิศตะวันออก ส่วนอีกสามด้านเป็นประตูหลอก มีบรรณาลัย อยู่เยื้องไปทางขวาล้อมรอบด้วยก�ำแพงแก้ว มีซุ้มประตูทางเข้าด้านหน้า นอกก�ำแพง ด้านหน้ามีสระน�้ำเช่นเดียวกับอโรคยาศาลา แห่งอื่น ๆ พบจารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 จ�ำนวน 1 หลัก ปราสาทตาเมือน เป็นปราสาทที่สร้างราวพุทธศตวรรษ ที่ 18 เรียกกันว่า “ธรรมศาลาหรือบ้านมีไฟ” ซึ่งใช้เป็นที่พักคนเดินทางในสมัยก่อน โดย พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 มีบัญชาให้สร้างขึ้น ตามเส้นทางจากเมืองพระนคร ประเทศกัมพูชา ไปยังเมืองพิมายของไทย ปราสาทตาเมือน สร้างด้วยศิลาแลง หันหน้าไปทางทิศตะวันออก เป็นปราสาท องค์เดียว มีห้องเชื่อมต่อไปทางด้านหน้า ผนังด้านหนึ่งทึบ ส่วนอีกด้านหนึ่งมีช่อง หน้าต่างจ�ำนวน 5 ช่อง มีประตูทางเข้า ทางด้านหน้าและด้านหลังปราสาท กล่าวกันว่า เคยพบพระพุทธรูปปางสมาธิ แกะสลักด้วย หินทราย AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 72-73 7/18/2563 BE 5:50 PM
74 75 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปราสาทภูมิโปน ตั้งอยู่ที่บ้านภูมิโปน ต� ำบลดม อ� ำเภอ สังขะ จังหวัดสุรินทร์ เป็นเทวสถานในศาสนา พราหมณ์-ฮินดู ลัทธิไศวนิกาย เป็นปราสาท เก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย จากรูปแบบของ ปราสาทและจารึกที่พบ สันนิษฐานว่า สร้างราว พุทธศตวรรษที่ 12-13 ปราสาทภูมิโปน มีปราสาทก่อด้วยอิฐ 3 องค์ และก่อด้วยศิลาแลง 1 องค์ ตั้งเรียงกัน ในแนวเหนือ-ใต้ ปราสาทประธาน มีผังรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส หันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีประตูทางเข้า เพียงด้านเดียว ก่อด้วยอิฐไม่สอปูน ปรากฏ ลวดลายใบไม้เหนือทับหลัง ปราสาทองค์ที่ 2 ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของ ปราสาทประธาน ก่อด้วยศิลาแลง ปรากฎอยู่ แต่เพียงส่วนฐาน ปราสาทองค์ที่ 3 ตั้งอยู่ทางทิศเหนือ ใกล้กับปราสาทประธาน เป็นปราสาทก่ออิฐ ขนาดเล็ก สภาพปรักหักพังเหลือแต่ส่วนฐาน และกรอบประตู ปราสาทองค์ที่ 4 อยู่ห่างออกทางทิศเหนือ เป็นปราสาทก่อด้วยอิฐ เหลือแต่เพียงส่วนฐาน กรอบประตูและผนังบางส่วน จากการขุดแต่ง ได้พบจารึกอักษร ปัลลวะ ภาษาสันสกฤต 1 ชิ้น ทับหลังและ กรอบประตู และรูปโคแกะสลักด้วยหินทราย AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 74-75 7/18/2563 BE 5:50 PM
76 77 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ตั้งอยู่ที่บ้านช่างปี่ ต� ำบลช่างปี่ อ� ำเภอ ศีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร์ เป็นหนึ่งในอโรคยาศาลา ที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 แห่งอาณาจักร ขอมโบราณ มีบัญชาให้สร้างขึ้น มีอายุในราว พุทธศตวรรษที่ 18 ปราสาทประธาน ก่อด้วยศิลาแลง ผังรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสย่อมุมไม้สิบสอง มีมุข ยื่นออกไปทางทิศตะวันออกเป็นทางเข้า กรอบประตูท� ำด้วยหินทราย ส่วนที่เหลืออีก 3 ด้านเป็นประตูหลอก บริเวณทิศตะวันออกเฉียงใต้ของ ปราสาทประธานมีบรรณาลัย สร้างด้วย ศิลาแลง แนวก� ำแพงแก้วสร้างด้วยศิลาแลง มีโคปุระหรือซุ้มประตูทางเข้าด้านเดียว อยู่ทางด้านหน้าปราสาทประธาน ระหว่าง โคปุระกับตัวปราสาทประธานมีทางเดิน สร้างด้วยศิลาแลงมีสระน�้ำกรุขอบสระด้วย ศิลาแลง ตั้งอยู่นอกก� ำแพงด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือของปราสาทประธาน ตั้งอยู่ที่บ้านสังขะ ต� ำบลสังขะ อ� ำเภอ สังขะ จังหวัดสุรินทร์ เป็นเทวสถานในศาสนา พราหมณ์-ฮินดู จากรูปแบบของผังปราสาท และลวดลายแกะสลัก สันนิษฐานว่าสร้างราว พุทธศตวรรษที่ 16-17 ปราสาทยายเหงา ประกอบด้วยปราสาท 2 องค์ ก่อด้วยอิฐ ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลง เดียวกัน ตามแนว ทิศเหนือ-ใต้ หันหน้าไปทาง ทิศตะวันออก ที่กรอบหน้าบันแกะสลักเป็น มังกรคลายนาค 5 เศียร ได้พบชิ้นส่วนปราสาท ที่แกะสลักด้วยหินทราย เช่น กลีบขนุน ยอดปราสาท เสาประดับกรอบประตู ตั้งแสดงไว้ ที่บริเวณด้านหน้าปราสาท ปราสาทยายเหงา ปราสาทช่างปี่ AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 76-77 7/18/2563 BE 5:51 PM
78 79 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ปราสาทศีขรภูมิ อันเป็นทางเข้า ปราสาทศีขรภูมิได้รับการบูรณะ ปรับเปลี่ยนเป็นพุทธสถานในสมัยอยุธยา ตอนปลาย ดังปรากฏจารึก ภาษาไทย – บาลี ที่ซุ้มประตูปราสาทด้านทิศใต้ กล่าวถึงพระ และฆราวาส ร่วมกันบูรณะปราสาทแห่งนี้ ที่ประตูทางเข้าปราสาทประธาน มี ทับหลังแกะสลักด้วยหินทรายเป็นภาพ พระศิวนาฏราช เป็นทับหลังที่มีความสมบูรณ์ และสวยงามชิ้นหนึ่งของไทย และที่บริเวณ เสากรอบประตูสลักเป็นรูปนางอัปสร ถือดอกบัว และทวารบาลยืนถือกระบอง ที่ค่อนข้างสมบูรณ์ ปราสาทศีขรภูมิหรือปราสาทระแงง ตั้งอยู่ ที่บ้านปราสาท ต� ำบลระแงง อ� ำเภอศีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร์ เป็นเทวสถานในศาสนา พราหมณ์-ฮินดู ไศวนิกาย จากรูปแบบของ ผังและลวดลายตกแต่งปราสาทบนทับหลัง และกรอบประตู มีลักษณะผสมผสานระหว่าง ศิลปะขอมแบบบาปวนและนครวัด สันนิษฐาน ว่าสร้างราวพุทธศตวรรษที่ 17 ลักษณะเป็นปราสาท 5 องค์ ก่อด้วยอิฐ บนฐานศิลาแลงเดียวกัน มีปราสาทประธาน ตั้งอยู่กลาง หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ล้อมรอบด้วยปราสาทบริวารทั้ง 4 มุม มีคูน�้ำ ล้อมรอบสามด้าน เว้นด้านทิศตะวันออก AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 78-79 7/18/2563 BE 5:51 PM
80 81 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน หน้าบันแกะสลักเป็นรูปพระอินทร์ทรงช้าง เอราวัณ มีสระน�้ำล้อมรอบปราสาทเว้นทางเข้า ทางด้านหน้า ทางด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ และทิศตะวันออกเฉียงใต้ มีสระน�้ำรูปสี่เหลี่ยม 2 สระ ตั้งอยู่ที่บ้านพลวง ต� ำบลบ้านพลวง อ� ำเภอปราสาท จังหวัดสุรินทร์ เป็นเทวสถาน ในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู เป็นปราสาทที่ ยังสร้างไม่เสร็จ จากรูปแบบของทับหลัง สันนิษฐานว่า สร้างราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 ปราสาทสร้างด้วยหินทรายบนฐาน ศิลาแลง มีประตูทางเข้าทางทิศตะวันออก ส่วนอีกสามด้านเป็นประตูหลอก ทับหลัง ประตูทางด้านหน้าแกะสลักเป็นรูปพระอินทร์ ทรงช้างเอราวัณ ยืนบนแท่นเหนือหน้ากาล หน้าบันแกะสลักเรื่องพระกฤษณะยกภูเขา โควรรธนะ ทับหลังประตูหลอกด้านทิศเหนือ แกะสลักเป็นรูปพระกฤษณะต่อสู้กับนาคกาลิยะ ปราสาทบ้านพลวง AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 80-81 7/18/2563 BE 5:51 PM
82 83 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน เมื่อมาเยือนสุรินทร์ ไม่ควรพลาด แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ที่มีอยู่มากมาย เช่น อนุสาวรีย์พระยาสุรินทร์ภักดีศรีณรงค์ จางวาง (ปุม) เพื่อระลึกถึงบุคคลส�ำคัญ ผู้สร้าง เมืองสุรินทร์ ตั้งอยู่กลางเมือง เป็นรูปหล่อ ทองเหลืองรมด�ำ แต่งชุดนักรบไทย มือขวา ถือของ้าว สะพายดาบคู่ สูง 2.2 เมตร ศาลหลักเมืองสุรินทร์ เป็นสถานที่สาคัญ ํ และศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองของชาวสุรินทร์ แต่เดิมมีแต่ศาล เมื่อปี พ.ศ. 2511 จังหวัดได้ขอ ให้กรมศิลปากรออกแบบสร้างศาลหลักเมือง ใหม่ และทําพิธียกเสาหลักเมืองและสมโภช เมื่อวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2517 มาสุรินทร์ทั้งทีต้องไปเยือนศูนย์คชศึกษา หรือหมู่บ้านช้าง บ้านตากลาง ซึ่งนอกจาก จะได้ความรู้เกี่ยวกับช้างแล้ว ยังได้สัมผัสชีวิต ความเป็นอยู่ของชาวกูยที่มีช้างเป็นเพื่อน และเป็นส่วนหนึ่งของครอบครัว ที่ผูกพันกัน อย่างแนบแน่น นับเป็นวิถีชีวิตที่น่าสนใจศึกษา เป็นอย่างยิ่ง ส่วนงานประเพณี ที่น่าสนใจก็มีตั้งแต่ งานแสดงช้างประจ�ำปี ที่เป็นงานระดับประเทศ จัดในช่วงเดือนพฤศจิกายน ติดต่อกันมาถึง 59 ครั้งแล้ว งานแห่เทียนพรรษาตักบาตร หลังช้าง ในวันเข้าพรรษาก็เป็นงานประจ�ำปี เพียงหนึ่งเดียวในโลกที่น่าตื่นตา จนพัฒนา มาเป็นการจัดแต่งงานบนหลังช้าง ในช่วง เดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี มาพักเหนื่อยยามเย็นกันที่อ่างเก็บน�้ำ ห้วยเสนง ปอดของคนสุรินทร์ ที่มีทั้ง ร้านอาหาร ที่พัก และจุดชมวิวอันงดงาม มาสุรินทร์ทั้งที ยังมีของดีอีกมาก AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 82-83 7/18/2563 BE 5:51 PM
84 85 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ส่วนใครชอบสัมผัสวิถีชาวบ้านก็มีชุมชน คุณธรรมที่น่าสนใจคือ ชุมชนคุณธรรม บ้านภูมิโปน อ� ำเภอสังขะ ที่บูรณาการ การท่องเที่ยวทั้งด้านศาสนา ศิลปวัฒนธรรม โบราณสถานและการศึกษาธรรมชาติเอาไว้ ด้วยกันได้อย่างลงตัว ส่วนชุมชนคุณธรรมบ้านช่างปี่ อ� ำเภอ ศีขรภูมิ ยังคงรักษาวัฒนธรรมดั้งเดิมของเขมร ที่สืบต่อจากบรรพบุรุษ ผสานกับปราสาท ในเส้นทางชัยวรมัน และเส้นทางธรรมชาติ ท� ำให้กลายเป็นชุมชนที่น่าเที่ยวอีกแห่งหนึ่ง ต้นต� ำรับจากเมืองจีน เป็นสินค้าขึ้นชื่อที่ระบุ อยู่ในค� ำขวัญของจังหวัดสุรินทร์ด้วย ด้านหัตถกรรม ถ้าชอบผ้าไหม ต้องไปที่ หมู่บ้านทอผ้าไหมบ้านท่าสว่าง อ� ำ เภอ เมืองสุรินทร์ ซึ่งมีชื่อเสียงโด่งดังด้านผ้าไหม ยกทองฝีมือประณีต ส่วนผู้ชื่นชอบเครื่องประดับ ต้องไปชม เครื่องเงินโบราณเขวาสินรินทร์ หรือ ประเกือมเงิน ได้รับอิทธิพลมาจากเขมร เป็นหัตถกรรมเครื่องเงินที่สืบทอดกันมาตั้งแต่ บรรพบุรุษ “ประเกือม” มีลักษณะเป็นเม็ดกลม คล้าย “ลูกประค�ำ ” ของไทย ส่วนของดีของฝากเมืองสุรินทร์ ก็มีตั้งแต่ ข้าวหอมมะลิสุรินทร์ ที่ได้รับการขึ้นทะเบียน เป็นสินค้า GI หรือสินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ กล่าวกันว่า “ข้าวหอมมะลิสุรินทร์ หอม ยาว ขาว นุ่ม” ของฝากคุณภาพเยี่ยม ก็คือ หัวไชโป๊ หรือผักกาดดองหวาน-เค็ม เมืองสุรินทร์ AW'63 �������������� new p.68-85 �������� (17.7.63).indd 84-85 7/18/2563 BE 5:51 PM
86 87 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน การเดินทางท่องเที่ยวเส้นทางชัยวรมันนั้น สามารถไปได้หลายรูปแบบ เช่น ทางเครื่องบิน เดินทางสู่สนามบินบุรีรัมย์ แล้วเช่ารถจากสนามบินขับไป เยี่ยมชมปราสาท โดยสแกน QR Code ท้ายปราสาท วางเส้นทางไล่ไปทีละจังหวัดได้เลย ทางรถไฟ ก็สามารถนั่งรถไฟไปลงจังหวัดนครราชสีมา ชัยภูมิ (ลงที่อ�ำเภอจัตุรัส) บุรีรัมย์ สุรินทร์ แล้วเช่ารถขับหรือเช่ารถเที่ยวได้ตามอัธยาศัย ทางรถยนต์ ส�ำหรับผู้ใช้รถยนต์ รวมกลุ่มเพื่อนตั้งแต่ 2 คน ขึ้นไป (เที่ยวคนเดียว เหงาแย่ แต่ก็ไม่ผิดกติกานะ) ขับรถท่องเที่ยวได้อย่างสะดวกทั้ง 4 จังหวัด และ ทุกปราสาทมี QR Code ก�ำกับให้หมดแล้ว สแกนปุ๊บ ตั้ง GPS ปั๊บ เท่านี้ก็ขับตาม น้องจีพีเอส ไกด์สาวเสียงใสได้ทันที ข้อมูลเดินทางท่องเที่ยว เสันทางชัยวรมัน โปรแกรมการท่องเที่ยว เสันทางชัยวรมัน วันที่ 1 เช้า เที่ยง จากกรุงเทพมหานคร ออกเดินทาง แต่เช้า บนเส้นทางสายมิตรภาพ (หมายเลข 2) มุ่งสู่นครราชสีมา ย้อนรอยปราสาท จังหวัดนครราชสีมา (2 วัน 1 คืน) • แวะหาอาหารเช้าแถววังน้อย มีร้านให้เลือกมากมาย •สายหน่อยก็แวะชม ภาพเขียนสีโบราณ วัดเขาจันทน์งาม •ถึงอ�ำเภอสูงเนิน มีให้ชมทั้ง วัดธรรมจักรเสมาราม แหล่งประวัติศาสตร์เมืองเสมา ปราสาทเมืองแขก ปราสาทโนนกู่และ ปราสาทเมืองเก่า •อาหารเที่ยงที่สูงเนิน •ช่วงบ่ายเดินทางต่อไปตามทางหลวง หมายเลข 2 ผ่านนครราชสีมา ชมปราสาทหินพนมวัน • แวะตลาดร้อยปีเมืองย่าโมยามค�่ำ • พักตัวเมืองนครราชสีมา •ช่วงเช้าชมอุทยานประวัติศาสตร์ พิมาย และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย •อาหารเที่ยงที่พิมาย •ช่วงบ่าย แวะชมแหล่งโบราณคดีโนนวัด และแหล่งโบราณคดีบ้านปราสาท •ช่วงเย็น แวะเข้าเมืองโคราช สักการะ อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี • แวะซื้อของที่ระลึก ของฝาก ของกิน เช่น หมี่โคราชและขนมจีนประโดก • เดินทางกลับโดยสวัสดิภาพ รู้หรือไม่... อาหารพื้นถิ่น นครราชสีมา หมี่โคราช เส้นเหนียวนุ่ม รสชาติละมุนลิ้นลงตัวหาทาน ได้แทบทุกอ�ำเภอในนครราชสีมา ที่ขึ้นชื่อ เช่น หมี่ตะคุ ปักธงชัย วันที่ 2 เที่ยง AW'63 �������������� new p.86-104 (17.7.63).indd 86-87 7/18/2563 BE 5:50 PM
88 89 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน วันที่ 1 เที่ยง จากกรุงเทพมหานคร ออกเดินทาง แต่เช้า บนเส้นทางสายมิตรภาพ (หมายเลข 2) เข้าสู่หมายเลข 201 มุ่งสู่ชัยภูมิ •ชิมอาหารกลางวัน หม�่ำและไส้กรอก ที่ตัวเมืองชัยภูมิ • บ่ายแวะสักการะศาลเจ้าพ่อพญาแล ชมปรางค์กู่ และเสมาโบราณบ้านกุดโง้ง •อาหารเย็นที่ชัยภูมิ เสร็จแล้ว ชมตลาดกลางคืน เข้าที่พัก •ช่วงเช้าชมภูพระวัดศิลาอาสน์ ปรางค์กู่บ้านหนองแฝก อ�ำเภอบ้านแท่น และพระใหญ่ทวารวดี อ�ำเภอคอนสวรรค์ •ช่วงบ่าย ตรงเข้าบ้านเขว้า แวะชมหมู่บ้านผ้าไหมแสนสวย ช้อปปิ้งให้เพลินใจบนถนนสายผ้าไหม • แดดร่มลมตกแวะชมกู่แดง วัดกุดยาง อ�ำเภอบ้านเขว้า •ช่วงเย็น เดินทางกลับโดยสวัสดิภาพ รู้หรือไม่... อาหารพื้นถิ่น ชัยภูมิ หม�่ำ ไส้กรอก ภูมิปัญญาการถนอมอาหาร ที่ท�ำให้ได้ของกินรสชาติเข้มข้น เก็บไว้ได้นาน เป็นเอกลักษณ์ของเมืองชัยภูมิ วันที่ 2 เที่ยง วันที่ 1 เที่ยง เย็น จากกรุงเทพมหานคร ออกเดินทาง แต่เช้า บนเส้นทางสายมิตรภาพ (หมายเลข 2) มุ่งสู่บุรีรัมย์ •อาหารกลางวันที่ตัวเมืองบุรีรัมย์ • บ่ายแวะชมสนามช้างอารีน่า และสนามช้าง อินเตอร์เนชั่นแนล เซอร์กิต • ขึ้นวนอุทยานเขากระโดง สักการะ พระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ ชมวิวเมืองบุรีรัมย์ •ช่วงเย็นเดินเล่นชิล ๆ ที่ถนนคนเดิน เซราะกราว (เปิดเฉพาะเสาร์-อาทิตย์) ช้อปปิ้งของกินของฝากให้เพลิน เสร็จแล้วเข้าที่พัก •ช่วงเช้า ตรงไปชมปราสาทเมืองต�่ำ กุฎิฤาษีบ้านโคกเมือง กุฎิฤาษีบ้านหนองบัวลาย ปราสาทบ้านบุ ที่อยู่ใกล้กัน •อาหารกลางวันที่ ชุมชนบ้านโคกเมือง •ชมวิถีชีวิตชาวบ้าน พร้อมอุดหนุน สินค้าพื้นเมือง เสื่อกกและผ้าหมักโคลนพันปี •ช่วงบ่าย ตรงไปชม อุทยานประวัติศาสตร์ พนมรุ้ง อ�ำเภอเฉลิมพระเกียรติ ชมวัดเขาพระอังคาร • แวะชิมขาหมูนางรอง อ�ำเภอนางรอง •ช่วงเย็น เดินทางกลับโดยสวัสดิภาพ รู้หรือไม่... อาหารพื้นถิ่น บุรีรัมย์ กุ้งจ่อม ของฝากรสเลิศจากประโคนชัย ดินแดนปราสาทขอมอันลือชื่อ ใครไปเยือนบุรีรัมย์ต้องแวะชิม ไม่งั้นถือว่าพลาด วันที่ 2 เที่ยง ย้อนรอยปราสาท จังหวัดชัยภูมิ (2 วัน 1 คืน) ย้อนรอยปราสาท จังหวัดบุรีรัมย์ (2 วัน 1 คืน ควรเป็นช่วงเสาร์-อาทิตย์) AW'63 �������������� new p.86-104 (17.7.63).indd 88-89 7/18/2563 BE 5:50 PM
90 91 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน วันที่ 1 เที่ยง เย็น จากกรุงเทพมหานคร ออกเดินทาง แต่เช้า บนเส้นทางสายมิตรภาพ (หมายเลข 2) และหมายเลข 24 มุ่งสู่สุรินทร์ •อาหารกลางวันแวะชิมขาหมูนางรอง ลือชื่อ •ช่วงบ่ายเดินทางต่อไป เพื่อชมปราสาท ศีขรภูมิ และปราสาทช่างปี่ ที่ อ�ำเภอศีขรภูมิ • แวะชม ชุมชนบ้านช่างปี่ ชมวิถีชีวิต ชาวบ้าน อุดหนุนสินค้าพื้นเมือง • เย็นแวะตลาดกลางคืนเมืองสุรินทร์ รับประทานอาหารเย็นและเข้าที่พัก ช่วงเช้าไปชม อุทยานประวัติศาสตร์ กลุ่มปราสาทตาเมือน อ�ำเภอพนมดงรัก • เริ่มที่ปราสาทตาเมือนธม ปราสาทตาเมือนโต๊ด และ ปราสาทตาเมือน ซึ่งอยู่ในบริเวณใกล้ ๆ กัน •สายหน่อย เข้าชมปราสาทภูมิโปน และปราสาทยายเหงา ที่ อ�ำเภอสังขะ วันที่ 2 เที่ยง •อาหารกลางวันที่ ชุมชนบ้านภูมิโปน ชมวิถีชีวิตชาวบ้าน พร้อมอุดหนุนสินค้าพื้นเมือง •ช่วงบ่าย ชมหมู่บ้านช้าง ที่ อ�ำเภอท่าตูม •ก่อนกลับแวะหมู่บ้านท่าสว่าง ชม ช้อป ผ้าไหมชั้นดีมีระดับ • แวะหาของฝาก ของที่ระลึก ข้าวหอมมะลิ สุรินทร์ ประค�ำเงิน ผักกาดหวาน ของดีเมืองสุรินทร์ • เดินทางกลับโดยสวัสดิภาพ Check in @ นครราชสีมา ที่มาภาพ : ททท.ส�ำนักงานนครราชสีมา งานกินเข่าค�่ำ ของดีเมืองสูงเนิน เป็นงานที่ประชาชน เตรียมอาหาร มารับประทานร่วมกันแบบเรียบง่าย พร้อม การแสดงพื้นบ้าน ต่อมาปรับปรุงรูปแบบ ให้กระชับทันสมัยขึ้นเพิ่มการแสดงแสง สี เสียง และปรับปรุงการรับประทานอาหารให้เป็น แบบขันโตก งานจัดขึ้นในช่วงเดือนมีนาคม ของทุกปี ณ บริเวณปราสาทเมืองแขก บ้านกกกอก ต�ำบลโคราช อ�ำเภอสูงเนิน เทศกาลเที่ยวพิมาย เพื่อเป็นการสมโภชเมืองในวาระที่ เมืองพิมายมีอายุยาวนานนับพันปี จังหวัด นครราชสีมาได้ร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง จัดงานเทศกาลเที่ยวพิมาย ในสัปดาห์ที่ 2 ของเดือนพฤศจิกายนของทุกปี งานฉลองวันแห่งชัยชนะของ ท้าวสุรนารี (งานย่าโม) เป็นงานประจ�ำปีของจังหวัด ถือเป็น วันที่คุณหญิงโมได้รับชัยชนะจากข้าศึก ในงาน มีการแสดงศิลปวัฒนธรรม การออกร้าน จัดนิทรรศการต่าง ๆ ของหน่วยงานราชการ และภาคเอกชน งานจัดระหว่างวันที่ 23 มีนาคม ถึง 3 เมษายน ของทุกปี รู้หรือไม่... อาหารพื้นถิ่น สุรินทร์ ไปชมปราสาทศีขรภูมิแล้ว ต้องแวะซื้อ กาละแมกลับบ้าน ด้วยรสชาติหอมนุ่มนวล เหนียวหนึบ ห่อใบตองแบบม้วน พร้อมกระดาษสีที่ไม่เหมือนใคร หมายเหตุ โปรแกรมทั้งหมด สามารถปรับเปลี่ยนได้ตามความเหมาะสมของสถานที่ ความพร้อมและความสนใจของผู้เดินทางแต่ละท่าน ย้อนรอยปราสาท จังหวัดสุรินทร์ (2 วัน 1 คืน) AW'63 �������������� new p.86-104 (17.7.63).indd 90-91 7/18/2563 BE 5:51 PM
92 93 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน สถานที่พัก ล�ำดับ ที่พัก ประเภท โทรศัพท์ ความสะดวก QR Code 1 โรงแรมสีมาธานี โรงแรม 0 4421 3100 2 ดิอิมพีเรียล โรงแรม 0 4425 6629 3 Kantary Hotel and Serviced Apartments Korat โรงแรม 0 4435 3011 4 โรงแรมโครานารี่ คอร์ทยาร์ดบูทีค โรงแรม 0 4428 2777 5 ร่มเย็นการ์เด้นเพลส โรงแรม/รีสอร์ท 09 8105 7978 6 Grand Aisana Korat โรงแรม 0 4408 6888 08 9716 9998 7 เดอะเบเวอร์ลี่ฮิลล์ โรงแรม 08 9280 1908 8 โคราช โฮเต็ล โรงแรม 0 4434 1345 0 4434 1770 9 โรงแรมพิมาย พาราไดซ์ โรงแรม/รีสอร์ท 0 4447 1575 09 0241 5041 Check in @ นครราชสีมา สถานที่พัก ร้านอาหาร ล�ำดับ ที่พัก ประเภท โทรศัพท์ ความสะดวก QR Code 10 Amatara Hotel โรงแรม/รีสอร์ท 0 4492 8255 0 4492 8256 09 8124 6220 11 พิมาย เรสซิเดนซ์ โรงแรม/รีสอร์ท 0 4447 1498 ล�ำดับ ชื่อ ประเภท โทรศัพท์ ความสะดวก QR Code 1 สวนอาหาร ครัวเก้าคูณเก้า อาหารไทย / ร้านริมน�้ำ 09 6791 9265 2 ขนมจีนครูยอดประโดก โคราช อาหารพื้นบ้าน 08 9285 1717 08 1548 4097 3 ครัวสุวิมล อาหารไทย 0 4435 3576 4 ย้งปูอบ โคราช อาหารทะเล 08 8236 2686 5 เรือนตะเภาแก้ว อาหารไทย 06 2008 3263 6 เล้งเล่าชื้อ โคราช อาหารจีน 09 4549 2955 7 เจ๊น้อยกระโทก อาหารอีสาน อาหารพื้นเมือง 0 4425 5735 08 9428 4438 08 7959 6141 1400 - 1200 2300 - 1200 24 Hrs 1400-1200 1400-1200 1400-1200 1400-1200 1400-1200 1400-1200 1400-1200 11:30-2100 0900-1700 0900-1700 1100-2200 1100-2300 1000-2100 0800-2100 24 Hrs ห้องอาหาร Restuarant ที่ จอดรถ Car Park ห้องน�้ ำ Rest Room ห้องจัดเลี้ยง Banquet hall ร้านขายของฝาก Souvenir Shop ห้องน�้ ำผู ้พิการ Disabled Toilet เวลาเปิด-ปิดท�ำการ 24 Hrs Opening Hours AW'63 �������������� new p.86-104 (17.7.63).indd 92-93 7/18/2563 BE 5:51 PM
94 95 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน ล�ำดับ ชื่อ ประเภท โทรศัพท์ ความสะดวก QR Code 8 ขาหมูพิมาย อาหารจานเดียว 08 5175 5777 9 ระเบียงไม้ อาหารไทย 08 6723 8704 08 1760 9642 10 ระชาแจ่วฮ้อน เนื้อย่างเกาหลี อาหารไทย 08 9581 8483 หมายเลขโทรศัพท์ที่ส�ำคัญ ล�ำดับ หน่วยงาน โทรศัพท์ 1 ส�ำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครราชสีมา 0 4422 0898 2 สถานีต�ำรวจภูธรจังหวัดนครราชสีมา 0 4424 0900 3 โรงพยาบาลประจ�ำจังหวัดนครราชสีมา 0 4423 5000 4 สถานีขนส่งผู้โดยสารจังหวัดนครราชสีมา แห่งที่ 2 0 4425 6006 5 สถานีรถไฟจังหวัดนครราชสีมา 0 4424 2044 ร้านอาหาร ของฝาก 0800-1600 1700-2400 1600-2200 สนใจของฝาก ขอข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ ททท. ส�ำนักงานนครราชสีมา ที่มาภาพ : องค์การบริหารส่วนจังหวัดชัยภูมิ งานประจ�ำปี เจ้าพ่อพญาแล จัดขึ้นเพื่อร�ำลึกถึงคุณงามความดีของ เจ้าพ่อพญาแล ผู้สร้างเมืองชัยภูมิคนแรก จัดระหว่างวันที่ 12-20 มกราคมของทุกปี เทศกาลท่องเที่ยวดอกกระเจียวบาน “เทศกาลท่องเที่ยวดอกกระเจียวบาน” จังหวัดชัยภูมิ จัดเป็นประจ�ำทุกปี ระหว่าง เดือนมิถุนายน - สิงหาคม ณ อุทยานแห่งชาติ ป่าหินงาม อ�ำเภอเทพสถิต และอุทยานแห่งชาติ ไทรทอง อ�ำเภอหนองบัวระเหว งานประเพณีบุญเดือน 6 ศาลเจ้าพ่อพญาแล จัดในวันจันทร์แรกของเดือน 6 มีงานบุญ และมหรสพต่อเนื่องเป็นเวลา 9 วัน 9 คืน และในวันพุธแรกของเดือน 6 จะมีขบวนแห่ บายศรีไปถวายที่ศาลเจ้าพ่อพญาแล Check in @ ชัยภูมิ งานนี้ประกอบด้วยพิธีบวงสรวงดวงวิญญาณ ของเจ้าพ่อพญาแล ขบวนแห่เครื่องสักการะ อนุสาวรีย์เจ้าพ่อ ขบวนถวายช้างแด่เจ้าพ่อ และขบวนแห่ของอ�ำเภอต่าง ๆ AW'63 �������������� new p.86-104 (17.7.63).indd 94-95 7/18/2563 BE 5:51 PM
96 97 เส้นทางชัยวรมัน เส้นทางชัยวรมัน สถานที่พัก ล�ำดับ ที่พัก ประเภท โทรศัพท์ ความสะดวก QR Code 1 บ้านไร่เรือนขวัญ รีสอร์ท 06 1226 1465 2 โรงแรม ศิริชัยโฮเต็ล โรงแรม/รีสอร์ท 0 4481 1543 09 8239 0797 3 โรงแรมสยาม ริเวอร์ รีสอร์ท โรงแรม/รีสอร์ท 0 4481 1999 08 8591 0209 4 Pocket Park Chaiyaphum โรงแรม 08 9519 0179 09 8104 1734 5 โรงแรมรีสอร์ทพักใจ ชัยภูมิ โรงแรม/รีสอร์ท 08 1256 4499 09 4782 6961 6 เส้นทาง @LOVE รีสอร์ท 08 0331 7890 Check in @ ชัยภูมิ ล�ำดับ ชื่อ ประเภท โทรศัพท์ ความสะดวก QR Code 1 ก๋วยเตี๋ยวแม่น้อยกะตัวตุ่น ก๋วยเตี๋ยว/ อาหารไทย 06 5949 3969 2 Lakeside Coffee & Cuisine (เลคไซด์ คอฟฟี่แอนด์คูซีน) อาหาร ไทย / จีน 0 4410 0044 08 4589 1616 3 Mata Cuisine (มาตา คูซีน) อาหารนานาชาติ คาเฟ่ เบเกอรี/เค้ก 09 3448 2999 ร้านอาหาร 1400-1200 1400-1200 1400-1200 1400-1200 1400-1200 1400-1200 08:30-16:30 1700-23:30 1100-2200 ล�ำดับ ชื่อ ประเภท โทรศัพท์ ความสะดวก QR Code 4 Hiroki (ฮิโรคิ) คาเฟ่ / ซูชิ 0 4410 0116 5 สามแยกแซ๊บ อาหารอีสาน ร้านส้มต�ำ อาหารไทย 08 6243 7232 6 Steak P’Mhee (สเต๊กพี่หมี) ชัยภูมิ สเต๊ก อาหารตามสั่ง อาหารคลีน สลัด 09 1830 4288 7 อ.กุ้งเผา ชัยภูมิ สาขา 2 อาหารทะเล อาหารไทย ร้านริมน�้ำ 08 9862 1996 ร้านอาหาร ของฝาก หมายเลขโทรศัพท์ที่ส�ำคัญ ล�ำดับ หน่วยงาน โทรศัพท์ 1 ส�ำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดชัยภูมิ 0 4405 6335 2 สถานีต�ำรวจภูธรจังหวัดชัยภูมิ 0 4481 2660 3 โรงพยาบาลประจ�ำจังหวัดชัยภูมิ 0 4483 7100 - 3, 0 4481 1005 - 8 4 สถานีขนส่งผู้โดยสารจังหวัดชัยภูมิ (แห่งที่ 2) 06 5598 4947 5 สถานีรถไฟจังหวัดชัยภูมิ อ�ำเภอจัตุรัส 0 4485 1331 11:30-20:30 1100-2300 1100-2300 1100-2200 สนใจของฝาก ขอข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ ส�ำนักงานการท่องเที่ยว และกีฬาจังหวัดชัยภูมิ ห้องอาหาร Restuarant ที่ จอดรถ Car Park ห้องน�้ ำ Rest Room ห้องจัดเลี้ยง Banquet hall ร้านขายของฝาก Souvenir Shop ห้องน�้ ำผู ้พิการ Disabled Toilet เวลาเปิด-ปิดท�ำการ 24 Hrs Opening Hours AW'63 �������������� new p.86-104 (17.7.63).indd 96-97 7/18/2563 BE 5:51 PM