การเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้ใช้ในครัวเรือนอย่างง่าย

3.กระเจ๊ียบเขียว

3.1 ลักษณะของผล/ฝัก (สด) ฝักสมบูรณ์ไม่คดงอ สีฝักเขียวเข้ม
ฝักสงู จากโคนตน้ ไมเ่ กนิ 50 เซนติเมตร
3.2 อายพุ นั ธุ์ กระเจ๊ียบเขยี วอายุ 80 - 85 วัน
3.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก ฝักแก่จะเปล่ียนเป็นสีนำ้�ตาลอ่อน
อาจมีรอยปริแตกตามแนวสันเหลี่ยม

50 การเก็บเมล็ดพนั ธ์ุไว้ใช้ในครวั เรือนอยา่ งง่าย

การเก็บเมล็ดพันธไุ์ วใ้ ช้ในครวั เรอื นอย่างงา่ ย 51

3.4 วิธกี ารเก็บ
1) ทำ�การเก็บเกี่ยวฝักท่ีแก่
เตม็ ท่ี สฝี กั เปลยี่ นเปน็ สนี �ำ้ ตาลออ่ น น�ำ มาผง่ึ ลม
ใหแ้ หง้ 3 – 4 วนั
2) แกะเมล็ดออกจากฝัก
และน�ำ ไปผง่ึ แดด 1 - 2 วนั จนเมลด็ แหง้ จากนน้ั
น�ำ มาผงึ่ ในร่มใหเ้ ย็น
3) นำ�เมล็ดไปคลุกกับขี้เถ้า
ป้องกันโรคแมลงทำ�ลายและเก็บไว้ในภาชนะ
อบั ลม (แนะน�ำ ใหเ้ ปน็ ถงุ กระดาษ)
4) เขียนช่ือ/วันเดือนปีท่ีเก็บ
แล้วพับใส่ในถุงพลาสติกเก็บไว้ในตู้เย็นเพื่อ
รักษาอัตราการงอก และลดการหายใจของ
เมลด็ พนั ธ์ใุ ห้น้อยทส่ี ุด
3.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
เมล็ดมีสีเสมอกัน ไม่แตกหัก
ไม่มีร่องรอยแมลงเข้าไปทำ�ลาย มีนำ้�หนัก
พอเหมาะ

4.ถ่ัวพู

4.1 ลักษณะของผล/ฝัก (สด) ฝักสมบูรณ์ไม่คดงอ สีเขียวสด
4.2 อายุพนั ธ์ุ อายุ 170 วัน
4.3 ลักษณะการแกข่ องผล/ฝกั สขี องฝกั จะเปล่ยี นเป็นสีน�ำ้ ตาล

52 การเก็บเมลด็ พนั ธ์ไุ วใ้ ช้ในครัวเรือนอย่างงา่ ย

การเกบ็ เมล็ดพนั ธุไ์ วใ้ ช้ในครัวเรอื นอย่างง่าย 53

4.4 วิธกี ารเกบ็
1) ทำ�การเก็บเกี่ยวฝักที่แก่
เตม็ ท่ี สฝี กั เปลย่ี นเปน็ สนี �้ำ ตาล น�ำ มาผงึ่ ลมใหแ้ หง้
3 - 4 วนั
2) แกะเมลด็ ออกจากฝกั น�ำ ไป
ผึง่ แดดอีกรอบประมาณ 1 - 2 วัน จนเมลด็ แหง้
นำ�ไปเก็บไว้ในภาชนะอับลม (แนะนำ�ให้เป็น
ถุงกระดาษ) เช็คความแห้งของเมล็ดก่อนเก็บ
เข้าภาชนะเก็บ
3) เขียนชื่อ/วันเดือนปีที่เก็บ
แล้วพับใส่ในถุงพลาสติกเก็บไว้ในตู้เย็นเพ่ือ
รกั ษาอตั ราการงอกและลดการหายใจของเมลด็
พันธ์ุให้น้อยท่ีสุด จะสามารถเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้
ใชไ้ ดน้ าน 2 ปขี ้ึนไป
4.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
เมลด็ มสี เี สมอกนั ตามแตล่ ะพนั ธ์ุ
ไม่แตกหัก ไม่มีร่องรอยแมลงเข้าไปทำ�ลาย
มนี ำ�้ หนักพอเหมาะ

5.ผักชี

5.1 พันธ์ุผักชี ใบของผักชีมีลักษณะคล้ายทรงกลม ขอบมีรอยหยัก
ตน้ ใหญ่ กล่นิ หอมเลก็ น้อย
5.2 อายุพันธุ์ ต้นผักชีจะมีดอกบาน ติดผลลักษณะค่อนข้างกลม
เมอื่ อายไุ ด้ 53 วนั และเมล็ดจะแก่เตม็ ที่ เมื่ออายุ 90 - 100 วนั

54 การเกบ็ เมล็ดพนั ธ์ุไวใ้ ช้ในครวั เรือนอย่างง่าย

การเกบ็ เมลด็ พันธไ์ุ ว้ใชใ้ นครวั เรอื นอย่างง่าย 55

5.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก
ผักชีตน้ สงู ประมาณ 8 - 15 นิ้ว
ล�ำ ตน้ สเี ขยี วอมน�้ำ ตาล มดี อกบาน ตดิ ผลลกั ษณะ
คอ่ นขา้ งกลม ขนาดผลประมาณ 3 - 5 มลิ ลเิ มตร
ตรงปลายผลจะแยกออกเปน็ 2 แฉก มีเมล็ดอยู่
ภายใน เมล็ดแกจ่ ัดจะมสี เี หลอื งอมน�ำ้ ตาล
5.4 วิธกี ารเกบ็
1) ตั ด ต้ น ผั ก ชี ที่ มี เ ม ล็ ด ท่ี
แก่เตม็ ท่ี มาตากแดดจนตน้ แห้งเปน็ สนี ำ้�ตาล
2) นำ�ต้นผักชีท่ีแห้งแล้วมาตี
และนวดเพื่อเอาเมล็ดออกมา
3) คดั แยกเมลด็ พนั ธ์ุ โดยเลอื ก
ฝนุ่ ผง เมลด็ ทลี่ บี และสง่ิ แปลกปลอมออกไปใหห้ มด
นำ�เมล็ดท่ีได้มาตากให้แห้ง และเก็บเมล็ดพันธ์ุ
ใส่ขวดท่ีปิดสนิท เกบ็ ไว้ในทแี่ หง้
4) เขียนช่ือ/วันเดือนปีที่เก็บ
ติดที่ด้านนอกของขวด เก็บไว้ในที่แห้ง ไม่ควร
เกบ็ ไวน้ าน 1 - 2 ปี เพราะเมลด็ จะเรม่ิ เสอ่ื ม และ
เม่อื นำ�ไปปลกู จะไมง่ อก
5.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
ผลลกั ษณะคอ่ นขา้ งกลม ขนาด
ผลประมาณ 3 - 5 มิลลิเมตร ตรงปลายผล
จะแยกออกเปน็ 2 แฉก มเี มลด็ อยภู่ ายใน 2 เมลด็
และสีของเมลด็ มีสเี หลืองอมนำ้�ตาล

ภาพ : Ji-pa-ta จิปาถะ. (2020, สงิ หาคม 20).
ชวนมาเก็บเมล็ดพันธ์ุผักชไี วป้ ลกู เอง - how to
collect your own corainder seeds
(20 Aug. 20) [Video file]. สบื คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?
v=7bGddfqu7SQ

6.ผกั บุ้ง

6.1 พันธุ์ผักบุ้ง ลำ�ต้นตั้งตรงมีสีเขียว มีข้อและปล้อง ข้างในกลวง
6.2 อายุพันธุ์ เร่ิมเก็บเมล็ดพันธ์ุผักบุ้งหลังจากปลูกได้ประมาณ
4 - 5 เดอื น

56 การเก็บเมล็ดพนั ธุไ์ วใ้ ช้ในครวั เรือนอย่างง่าย

การเก็บเมลด็ พนั ธ์ไุ ว้ใชใ้ นครวั เรอื นอยา่ งงา่ ย 57

6.3 ลักษณะการแกข่ องผล/ฝกั
ต้นผกั บุง้ จะแกแ่ ละแห้ง ล�ำ ตน้
มีสีน้ำ�ตาล
6.4 วิธกี ารเกบ็
1) กรณีปลูกในนำ้� หรือที่ลุ่ม
ใหน้ �ำ น�ำ้ ออกจากแปลง รอใหด้ นิ แหง้ ดกี อ่ นจงึ คอ่ ย
ดำ�เนินการโดยใชม้ ดี ถากเปน็ แถว หรอื ใช้มอื ดงึ
เถาผักบงุ้ ออกมา
2) นำ�ผักบุ้งมาตากให้แห้ง
น�ำ ไปสหี รือนวด เพื่อใหไ้ ด้เมลด็ ผกั บุง้ ออกมา
3) คดั แยกเมลด็ พนั ธุ์ โดยเลอื ก
ฝุ่นผง เมล็ดท่ีลีบ และสิ่งแปลกปลอมออกไป
ให้หมด เก็บใส่ขวดที่ปิดสนิท เก็บไว้ในที่แห้ง
และร่ม อากาศถา่ ยเทได้สะดวก
4) เขียนช่ือ/วันเดือนปีท่ีเก็บ
แล้วปิดท่ีด้านนอกของขวด เก็บไว้ในท่ีแห้ง
และรม่ อากาศถา่ ยเทไดส้ ะดวก ไมค่ วรเกบ็ ไวน้ าน
เกิน 1 - 2 ปี เพราะเมล็ดจะเรมิ่ เสอื่ ม และเมอื่
นำ�ไปปลกู จะไม่งอก
6.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
เมลด็ ผกั บงุ้ มรี ปู รา่ งสามเหลยี่ ม
ฐานมน เปลือกหมุ้ เมล็ดมีสีน�้ำ ตาลแก่

7.กะเพรา

7.1 พันธ์ุกะเพรา มีกล่ินหอม ใบเดี่ยวทรงรี ปลายแหลมหรือมน
แผน่ ใบมขี นโดยเฉพาะยอดกะเพราขาว ใบและล�ำ ต้นสีเขยี ว
7.2 อายุพันธ์ุ กะเพราจะเร่ิมออกดอกหลังจากปลูกได้ประมาณ
30 - 35 วนั ปลอ่ ยใหด้ อกแกจ่ ดั เปน็ สนี �ำ้ ตาลเข้ม จงึ เก็บเกี่ยวเอาเมล็ดพันธุ์

58 การเก็บเมล็ดพันธไุ์ ว้ใช้ในครวั เรือนอยา่ งง่าย

การเกบ็ เมลด็ พนั ธ์ไุ วใ้ ช้ในครวั เรอื นอยา่ งงา่ ย 59

7.3 ลักษณะการแกข่ องผล/ฝัก
ล�ำ ตน้ เปน็ สเี ขยี วอมน�้ำ ตาล ดอกเปน็
สนี ำ�้ ตาลเข้ม
7.4 วิธีการเก็บ
1) เก็บเมล็ดกะเพราจากต้น
กะเพราทแี่ กจ่ ดั ดอกเปน็ สนี �ำ้ ตาลเขม้ น�ำ มาสลดั
หรอื เคาะเอาเมลด็ ออก จะเหน็ เมลด็ สีดำ�เล็ก ๆ
2) คัดแยกเมล็ดพันธุ์ โดยเลือก
ฝนุ่ ผงและสง่ิ แปลกปลอมออกไปใหห้ มด เกบ็ ใน
ถุงซบิ พลาสติกที่ปิดสนทิ
3) เขียนชื่อ/วันเดือนปีที่เก็บ
แล้วพับใสใ่ นถุงพลาสตกิ เก็บไวใ้ นท่ีแหง้ และรม่
อากาศถ่ายเทได้สะดวกไม่ควรเก็บไว้นานเกิน
1 - 2 ปี เพราะเมลด็ จะเร่มิ เสอ่ื ม และเมอ่ื น�ำ ไป
ปลกู จะไม่งอก
7.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
เมล็ดสีดำ� ก่อนนำ�ไปเพาะปลูก
น�ำ เมลด็ มาแช่นำ�้ เมลด็ สมบรู ณ์ดจี ะจมนำ�้

4.2 กล่มุ เมล็ดเปียก

หลักการเกบ็ เมล็ดพนั ธ์ุ (กลมุ่ เมลด็ เปยี ก)
หลักการเก็บเมล็ดพันธ์ุพืชแบบเปียก ต้องใช้น้ำ�ในการแยกเมล็ด
เปน็ พชื ท่ีเมลด็ ยังเปยี กเมอ่ื แก่ เช่น มะเขอื เทศ พริก แตงกวา แตงโม แตงไทย
มะระ บวบงู มะเขือยาว มะเขือเปราะ เป็นต้น ในการนำ�เมลด็ ออกจากฝกั /ผล
ของพืชในกลุ่มน้ี สามารถดำ�เนินการโดยการผ่า เช่น แตงกวา มะระ บวบงู
แลว้ ขดู เมลด็ แยกออก ในมะเขอื เปราะ มะเขือยาว พริก มะเขอื เทศ อาจจะใช้
วธิ สี ับ บด บี้ใหแ้ ตก แลว้ จงึ นำ�มาลา้ งออก ในแตงกวาหรอื มะเขอื เทศซึง่ เมล็ด

60 การเกบ็ เมล็ดพันธุไ์ วใ้ ช้ในครวั เรือนอย่างงา่ ย

การเกบ็ เมลด็ พันธ์ไุ ว้ใชใ้ นครัวเรอื นอย่างงา่ ย 61

ถกู หมุ้ ดว้ ยเมอื ก อาจจะเพม่ิ ขนั้ ตอนโดยการบม่ ให้
จผะลนเป�ำ ลไปยี่ คนวส�ำ่ มี โดากยขใหน้ึ ข้ ปว้ั รผะลมอายณดู่ า5้ น-ล7า่ วงนัในใมนะแเตขงอื กเทวศา
นำ�มาปล่อยท้ิงไว้ให้ผลเปล่ียนสีจนนิ่ม แล้วจึง
นำ�ไปแยกเมล็ดออก จากนัน้ น�ำ ไปหมกั ไว้ โดยใส่
ถังพลาสติก (ไม่ควรใช้ถังโลหะในการหมักเมล็ด
เพราะในน้�ำ ซ่งึ ออกจากผล มีสภาพเปน็ กรดออ่ น
จะทำ�ปฏิกิริยากับโลหะทำ�ให้เกิดสีดำ�ในเมล็ด)
หรอื ถงุ พลาสตกิ และไมต่ อ้ งเตมิ น�ำ้ ลงไปหมกั ทงิ้ ไว้
1 - 2 วนั แลว้ จงึ น�ำ มาลา้ ง วธิ กี ารดงั กลา่ วจะท�ำ ให้
เมือกท่ีห่อหุ้มเมล็ดอยู่อ่อนตัวและหลุดได้ง่าย
เม่ือน�ำ มาล้างดว้ ยนำ้� ในพชื อ่ืน เช่น พรกิ มะเขอื
มะระ ไม่จ�ำ เปน็ ตอ้ งหมกั เพราะมักพบปญั หาวา่
เมลด็ เรมิ่ งอกขณะท�ำ การหมกั นนั่ คอื ใหล้ า้ งเมลด็
ให้เสร็จทนั ทีเมือ่ นำ�เมลด็ ออกจากผลแล้ว

62 การเกบ็ เมลด็ พนั ธ์ไุ ว้ใชใ้ นครวั เรือนอยา่ งงา่ ย

การเก็บเมล็ดพนั ธุ์ไว้ใชใ้ นครวั เรอื นอย่างงา่ ย 63

ตวั อย่า(งกกลุ่มารเมเลกด็ ็บเปเมียกล)ด็ พนั ธ์ุ

1.แตงกวา

1.1 ลกั ษณะของผล/ฝกั (สด) ผลสมบูรณ์ ตรง ไมค่ ดงอมขี นาดผลยาว
1.2 อายพุ นั ธุ์ ผลแตงกวาสามารถเก็บเก่ียวไดเ้ มื่อมอี ายปุ ระมาณ 40 วนั
1.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก ผลแตงกวาท่ีสุกแก่จัด และเปลือก
ผลเปลยี่ นเป็นสีเหลือง

64 การเกบ็ เมล็ดพนั ธุ์ไวใ้ ชใ้ นครวั เรอื นอย่างงา่ ย

การเกบ็ เมล็ดพันธ์ุไวใ้ ช้ในครัวเรือนอยา่ งง่าย 65

1.4 วิธีการเก็บ
1) นำ�ผลแตงกวาที่สุกแก่จัด
และเปลือกผลเปลี่ยนเป็นสีเหลืองแล้วมาผ่าผล
ออก และใช้ช้อนตักไส้แตงกวาที่เป็นเมล็ด
อยตู่ รงกลางผล
พลา สติก หมักท2ิ้งไ) วใ้ 1ส่ใคนืนถ(ุงโพดยลไามสต่ ต้อิกงหใสร่นือำ�้ ใผสส่ถมัง
ลงไป) เพอื่ ใหเ้ มอื กหมุ้ เมลด็ แตงกวาหลดุ ออกจาก
เมลด็ ได้งา่ ยข้นึ
มทาั้งขหย ม�ำ้ ดให จเ้ มาอื กกนหั้นมุ้3ลเ)ม ้าลนงนด็ำ�แ้ำ�เตสมงะลกอ็วดาาดทหเ่ีลผพดุ่่ือาอชนอ่วกกยจาใาหรก้เหเมมมือลักกด็
ล่นื ๆ หลดุ ออกจากเมล็ดให้หมด และลา้ งเมลด็
แตงกวาจนเมล็ดสะอาดดี
4) นำ�เมล็ดมาตากแดด โดยนำ�
เมล็ดวางบนผ้าตาข่ายไนล่อน (ห้ามตากเมล็ด
บนลานซเี มนตห์ รอื บนสงั กะสโี ดยตรง เพราะเมลด็
เจพะ่อืตปาย้อไงดก)้ ันแไลมะ่ใคหว้เมรเลกด็ บ็ พเมนั ลธด็์เุ ปเขยี า้ กทนรี่ ำ�้ม่ คใา้นงตอนกลางคนื
5) ท�ำ การตากเมลด็ วธิ นี ปี้ ระมาณ
2 - 3 วนั จนเมล็ดพนั ธุแ์ หง้
6) นำ�เมล็ดมาฝัดในกระจาด
เพ่ือคัดเมล็ดลีบออก แล้วบรรจุใส่ถุงพลาสติก
หรือกระสอบที่สะอาดเก็บไวใ้ ชท้ �ำ พนั ธ์ุตอ่ ไป
7) เขียนชื่อ/วันเดือนปีที่เก็บ
แล้วพับใสใ่ นถุงพลาสตกิ เก็บไว้ในทแี่ ห้งและร่ม ภาพ : ฟาง สาวบา้ นนา. (2019, กนั ยายน 11).
อากาศถ่ายเทได้สะดวกไม่ควรเก็บไว้นานเกิน วธิ ีเกบ็ เมล็ดพันธ์ุแตงกวาไวป้ ลกู ได้นานปี
1 - 2 ปี เพราะเมล็ดจะเรมิ่ เสื่อม และเมือ่ นำ�ไป งา่ ยๆ ใครกท็ ำ�ได้ [Video file]. สบื คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?
v=2h45Mw5Y1Y8
ปลูกจะไมง่ อก

2.ฟักเขียว

2.1 ลักษณะของผล/ฝัก (สด) ผลใหญ่สมบูรณ์ ขนาดผลยาวตรง
ไม่คดงอ สีเขยี วอ่อน
2.2 อายุพันธุ์ ฟกั เขยี วสามารถเกบ็ เกีย่ วไดเ้ มอื่ มอี ายุ 75 วนั ถา้ เปน็
พนั ธผ์ุ ลใหญจ่ ะเกบ็ เกยี่ วไดช้ า้ อาจตอ้ งใชเ้ วลานานถงึ 120 วนั โดยใหส้ งั เกตดกู าร
สร้างไขทีผ่ วิ ของผล

66 การเกบ็ เมล็ดพันธไ์ุ ว้ใชใ้ นครวั เรอื นอย่างงา่ ย

การเก็บเมล็ดพันธุ์ไวใ้ ชใ้ นครัวเรอื นอย่างงา่ ย 67

2.3 ลกั ษณะการแก่ของผล/ฝัก
ผลแก่ผิวนอกสีนวลเป็นแป้ง
สีขาวเคลือบอยู่ เปลอื กแขง็ มสี ีเขียว
2.4 วธิ ีการเก็บ
1) นำ�ฟักท่ีสมบูรณ์ แก่เต็มที่
มาผา่ เป็นแว่น ๆ ท�ำ ใหเ้ มล็ดฟกั ไมเ่ สียหาย
2) ใช้ช้อนควักส่วนท่ีเป็นเมล็ด
ฟกั ออก
3) ใส่ภาชนะทมี่ ีฝาปดิ (กันแมลง
และสัตวพ์ าหะ) หมักไว้ 1 วัน
4) นำ�เมล็ดฟักมาขยำ� ล้างนำ้�
สะอาด ถูให้เมอื กหลุดจากเมลด็ เทน้ำ�และเมล็ด
ที่ลอยท้ิงจนเมล็ดสะอาด
5) นำ�เมล็ดฟักมาเทนำ้�ให้ท่วม
ใสน่ ำ้�ยาลา้ งจาน และขยำ�ลา้ งเมลด็ ฟัก
6) น�ำ กระชอนมากรอง ลา้ งฟอง
ออกให้หมด
7) นำ�เมล็ดมากระจายบนผ้า
ตาขา่ ยไนลอ่ น ตากเมลด็ ในทแ่ี ดด ประมาณ 2 - 3 วนั
จากนั้นผ่ึงเมล็ดในที่อากาศถ่ายเทจนเมล็ดพันธ์ุ
แห้งสนิท บรรจุใส่ถุงพลาสติกหรือกระสอบ
ท่ีสะอาดเกบ็ ไว้ใชท้ ำ�พันธ์ุต่อไป
8) เขียนช่ือ/วันเดือนปีที่เก็บ
แล้วพบั ใสใ่ นถงุ พลาสตกิ เกบ็ ไวใ้ นทีแ่ หง้ และร่ม
อากาศถ่ายเทได้สะดวกไม่ควรเก็บไว้นานเกิน ภาพ : วสั พล ดรี บรมั ย์. (2020, มนี าคม 20).
พื้นบา้ น 7 : การเก็บเมลด็ พันธุฟ์ กั แฟง
1 - 2 ปี เพราะเมลด็ จะเร่มิ เสือ่ ม และเมือ่ นำ�ไป [Video file]. สบื ค้นจาก
ปลกู จะไม่งอก https://www.youtube.com/watch?
v=wgXhsq8A-r8

3.แตงไทย

3.1 ลักษณะของผล/ฝัก (สด) ผลใหญ่สมบูรณ์ ขนาดผลกลมยาว
3.2 อายุพนั ธุ์ แตงไทยสามารถเกบ็ เกี่ยวได้เม่ือมอี ายุประมาณ 60 - 75 วนั
3.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก ผลแก่เปลือกเปล่ียนเป็นสีเหลือง
ผวิ เรียบเป็นมนั เนอ้ื ในผล สีเหลอื งอ่อนอมเขียว กล่นิ หอม มีเมลด็ รูปแบนรี

68 การเก็บเมลด็ พนั ธ์ุไวใ้ ชใ้ นครวั เรอื นอยา่ งง่าย

การเกบ็ เมล็ดพันธไ์ุ ว้ใชใ้ นครัวเรอื นอยา่ งงา่ ย 69

3.4 วธิ ีการเกบ็
1) นำ�ผลแตงไทยที่สุกแก่จัด
และเปลือกผลเปลี่ยนเป็นสีเหลืองแล้วมาผ่าผล
ออกและใช้ช้อนตักเมล็ดออกจากผลให้หมดใส่
ภาชนะ
2) ทำ�การขย้ำ�เมล็ดแตงไทย
ให้หลุดออกจากกัน และเทเมล็ดแตงไทยลงใน
ภาชนะสาหรบั หมกั (ถว้ ย ชาม กระปกุ พลาสตกิ )
หมกั ทิง้ ไว้ 1 คืน
3) นำ�เมล็ดท่ีผ่านการหมัก
มาแยกเอาแตเ่ มลด็ แตงไทยทจี่ มน�ำ้ ลา้ งน�ำ้ สะอาด
เพอ่ื ชว่ ยใหเ้ มอื กลนื่ ๆ หลดุ ออกจากเมลด็ ใหห้ มด
และลา้ งเมล็ดแตงไทยจนเมล็ดสะอาดดี
4) นำ�เมล็ดมากระจายบนผ้า
ตาขา่ ยไนลอ่ น
5) ช่วงแรกทำ�การตากเมล็ด
ในทแี่ ดด ประมาณ 2 - 3 วนั จากนน้ั ผงึ่ เมลด็ ในท่ี
อากาศถา่ ยเทจนเมล็ดพนั ธแุ์ หง้ สนทิ
6) น�ำ เมลด็ มาฝดั ในกระจาดเพอื่
คัดเมล็ดลีบออก แล้วบรรจุใส่ถุงพลาสติกหรือ
กระสอบทส่ี ะอาดเก็บไว้ใช้ท�ำ พนั ธุ์ต่อไป
7) เขียนชื่อ/วันเดือนปีที่เก็บ
แล้วพับใส่ในถงุ พลาสตกิ เกบ็ ไวใ้ นที่แห้งและรม่
อากาศถ่ายเทได้สะดวก ไม่ควรเก็บไว้นานเกิน ภาพ : เลดี้ บ้านนา. (2018, สิงหาคม 16).
1 - 2 ปี เพราะเมล็ดจะเริ่มเสือ่ ม และเมือ่ น�ำ ไป วธิ เี ก็บเมล็ดพนั ธแุ์ ตงไทย ได้นานถึง 5 ปี 10 ปี
ปลกู จะไมง่ อก [Video file]. สบื คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?
v=e9h2ExpF-fss

4.พรกิ

4.1 ลักษณะของผล/ฝัก (สด) ผลพริกขนาดใหญ่ สมบูรณ์เต็มท่ี
ไม่คดงอ ไม่มีรอ่ งรอยของโรคและแมลง
4.2 อายพุ นั ธุ์ เมอ่ื พรกิ อายุ 130 วนั พรกิ จะเรม่ิ ออกดอก และเมอื่ อายุ
150 - 160 วนั ก็สามารถเก็บเมล็ดพรกิ ได้
4.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก เก็บผลที่แก่สีแดงจัด เก็บเกี่ยวผล
ทง้ั ข้วั บ่มในท่รี ่ม 3 – 5 วัน

70 การเกบ็ เมลด็ พนั ธ์ุไว้ใช้ในครวั เรือนอย่างงา่ ย

การเกบ็ เมล็ดพนั ธุ์ไว้ใช้ในครัวเรอื นอย่างงา่ ย 71

4.4 วธิ กี ารเกบ็
1) เมอ่ื พริกอายุ 160 วนั ก็เริ่ม
ทยอยเก็บผลสุกได้ โดยเก็บเฉพาะเมล็ดที่เป็น
สีแดง หากพริกไม่สุกเม็ดพริกยังออกสีส้มหรือ
มสี ีเขยี วปนจะต้องบม่ ไว้ 2 - 3 วัน ใหแ้ ดงทว่ั ผล
2) นำ�มาแกะเมล็ดออก โดยใช้
มีดกรีดผลพริกสดเขี่ยเฉพาะเมล็ดพริกออกมา
และนำ�มาล้างท�ำ ความสะอาดเมลด็
3) นำ�เมล็ดมากระจายบนผ้า
ตาข่ายไนล่อนและนำ�ไปผ่ึงลม 2 – 3 วัน
จนเมล็ดแห้ง และบรรจุใส่ถุงพลาสติกท่ีสะอาด
เก็บไวใ้ ชท้ ำ�พันธต์ุ อ่ ไป
4) เขียนชื่อ/วันเดือนปีที่เก็บ
แลว้ พบั ใสใ่ นถุงพลาสติก เกบ็ ไว้ในท่แี หง้ และรม่
อากาศถ่ายเทได้สะดวกไม่ควรเก็บไว้นานเกิน
1 - 2 ปี เพราะเมลด็ จะเริ่มเส่อื ม และเม่ือน�ำ ไป
ปลกู จะไม่งอก
4.5 วธิ ีสังเกตเมลด็ สมบูรณ์ของพชื
เมล็ดท่ีจมน้ำ�จะเป็นเมล็ดท่ีดี
ส่วนเมล็ดท่ลี อยน�ำ้ เปน็ เมลด็ ที่ไม่ดีให้เทท้ิงไป

5.ฟกั ทอง

5.1 ลักษณะของผล/ฝัก (สด) ผลจะมีเปลือกสีเขียวคล้ำ�
อมเหลอื ง รอ่ งผลเปน็ พสู มำ่�เสมอ
5.2 อายุพนั ธ์ุ ผลจะแก่และเร่มิ เก็บเมลด็ พันธ์ุเมือ่ อายุ 110 - 120 วนั
5.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก ผลฟักทองแก่จัดเต็มท่ี เมล็ดใน
มีความแข็ง

72 การเกบ็ เมลด็ พนั ธ์ไุ วใ้ ชใ้ นครวั เรือนอยา่ งงา่ ย

การเก็บเมลด็ พันธไ์ุ ว้ใช้ในครัวเรือนอยา่ งงา่ ย 73

5.4 วธิ ีการเกบ็
1) เก็บผลจากต้นแล้วบ่มผล
ในร่มประมาณ 12 - 15 วัน เพ่ือใหเ้ มลด็ สมบูรณ์
อย่างเตม็ ท่ี
2) จากนั้นผ่าผลคว้านเมล็ด
ออกมาล้างเมือกและเศษไส้ฟักทองให้สะอาด
นำ�เมล็ดที่สะอาดไปผ่ึงแดด 1 วัน ให้เมล็ดแห้ง
จากน้นั ก็จะเปล่ียนมาเปน็ ผง่ึ ลมแทนการผ่ึงแดด
ในที่ ๆ มอี ากาศถา่ ยเทประมาณ 2 - 3 วัน สงั เกต
เปลือกหุ้มเมลด็ แหง้ ดีกเ็ กบ็ ใสถ่ ุง กลอ่ งพลาสติก
3) เขียนช่ือ/วันเดือนปีที่เก็บ
แล้วพับใส่ในถุงพลาสติก เก็บไว้ในตู้เย็น
ซ่งึ สามารถเก็บรักษาไดน้ าน
5.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
เมลด็ เตง่ ทรงหยดน�้ำ ไมม่ รี อยบมุ๋
มคี วามแขง็

6.มะละกอ

6.1 ลักษณะของผล/ฝัก (สด) ผลมีขนาดใหญ่ สมบูรณ์ ผลตรง
ไมค่ ดงอ ไม่มโี รคและแมลงท�ำ ลายที่ผิว
6.2 อายุพนั ธ์ุ ผลจะแก่และเรม่ิ เก็บเมล็ดพันธ์เุ มอื่ อายุ 7 - 8 เดอื น
และจะใหผ้ ลแก่ทยอยกันไป
6.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก ผลมะละกอแก่จัดเต็มที่ ผลจะมี
สสี ้ม

74 การเกบ็ เมลด็ พันธไ์ุ ว้ใช้ในครัวเรอื นอยา่ งงา่ ย

การเก็บเมล็ดพันธุไ์ วใ้ ช้ในครัวเรอื นอยา่ งงา่ ย 75

6.4 วิธกี ารเกบ็
1) น�ำ ผลมะละกอมาผา่ ตามยาว
และแบ่งเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนหัว ส่วนกลาง
และส่วนทา้ ย
2) น�ำ เมลด็ จากเฉพาะสว่ นกลาง
ของผล ให้ใช้ช้อนขูดออกเบา ๆ จนหมด
ลา้ งในน้�ำ สะอาด บีบส่วนท่ีเปน็ เมือกใส ๆ ออก
ล้างน�ำ้ อีกหลายครัง้
3) นำ�เมล็ดมะละกอขึ้นผ่ึงบน
ตะแกรงให้สะเด็ดน้ำ� แล้วเทลงบนกระดาษ
ซับน้ำ�หรือกระดาษหนังสือพิมพ์ เกลี่ยเมล็ด
กระจายออก อยา่ ให้ทบั กนั ผึง่ ลมไว้อีก 3 - 4 วัน
ให้แหง้ สนทิ ดี
4) เขียนช่ือ/วันเดือนปีที่เก็บ
แล้วพับใส่ในถุงพลาสติก เก็บไว้ในตู้เย็น
ซ่ึงสามารถเกบ็ รกั ษาได้นาน
6.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
สังเกตว่าเมล็ดท่ีมีสีดำ�เท่าน้ัน
สว่ นเมลด็ สีนำ�้ ตาลคัดทิ้งไป

7. มะเขือเทศ

7.1 ลกั ษณะของผล/ฝัก (สด) ผลมขี นาดใหญ่ สมบรู ณ์ ผลสีแดงสด
ไมม่ โี รคและแมลงทำ�ลายทผ่ี วิ
7.2 อายุพันธ์ุ ผลจะแก่และเร่ิมเก็บเมลด็ พันธ์ุเมือ่ อายุ 70 - 90 วนั
7.3 ลักษณะการแก่ของผล/ฝัก ผลมะเขือเทศแก่จัดเต็มที่ ผลจะมี
สีส้มหรือสแี ดง

76 การเกบ็ เมลด็ พันธไุ์ วใ้ ชใ้ นครัวเรือนอย่างงา่ ย

การเก็บเมล็ดพนั ธ์ไุ ว้ใช้ในครัวเรือนอยา่ งงา่ ย 77

7.4 วิธีการเก็บ
1) นำ�ผลมะเขือเทศมาผ่าครึ่ง
เพอื่ คดั แยกเมลด็ คดั แยกโดยใชช้ อ้ นตกั เมลด็ ออก
จากผล
2) หมักเมล็ดรวมกับวุ้นของ
เมล็ดทแี่ ยกออกมา ประมาณ 24 ชว่ั โมง
3) นำ�เมล็ดที่ผ่านการหมักใส่ลง
ในตะแกรง จากนนั้ ขยีเ้ พือ่ ให้วนุ้ และเย่อื หุม้ หลุด
ออกจากเมลด็ น�ำ เมลด็ ทไี่ ดไ้ ปลา้ งท�ำ ความสะอาด
โดยกวนนำ้�เพ่ือให้เมล็ดจมลงและช้ินส่วนของ
เยื่อวนุ้ และเศษเปลือกลอยน้ำ�ข้นึ มา แลว้ คอ่ ย ๆ
เทสว่ นทล่ี อยน�้ำ ออก
4) นำ�เมล็ดที่ล้างสะอาดแล้วไป
ผง่ึ แดดบนตะแกรง 2 - 3 วัน จนเมลด็ แหง้ สนทิ
(ควรเกลี่ยเมล็ดได้รับความร้อนอย่างสมำ่�เสมอ)
เมื่อเมล็ดแห้งดีแล้วให้ทำ�ความสะอาด และ
คัดเมลด็ ลีบออก บรรจุในภาชนะทป่ี ดิ สนทิ
5) เขียนช่ือ/วันเดือนปีที่เก็บ
แลว้ พบั ใสใ่ นถุงพลาสตกิ เก็บรักษาเมล็ดพนั ธไุ์ ว้
ในตเู้ ยน็ จะช่วยใหเ้ กบ็ เมลด็ พันธุไ์ ด้นาน 1 - 3 ปี
7.5 วธิ สี งั เกตเมลด็ สมบรู ณข์ องพชื
สังเกตว่าเมล็ดจากผลท่ีสุกเต็ม
เมล็ดจะมเี มอื ก

เอกสารอา้ งองิ

กรมสง่ เสรมิ การเกษตร. (2547). การเกบ็ รกั ษาเมลด็ พนั ธพุ์ ชื . สบื คน้ เมอื่ 13 มกราคม 2564,
จาก https://www.opsmoac.go.th/lamphun-local_wisdom-files-
391991791794
กรมวิชาการเกษตร. (2563). การเก็บเมล็ดพันธมุ์ ะเขอื เทศ. สบื คน้ เมื่อ 25 มกราคม 2564,
จาก https://www.doa.go.th/media/showthread.php?tid=167
การเก็บรักษาเมลด็ พันธพุ์ ชื ประสิทธภิ าพของวสั ดบุ รรจภุ ณั ฑ์. (2543). สืบคน้ เมอ่ื
21 มกราคม 2564, จาก https://www.baanjomyut.com/library_5/agri
cultural_knowl edge/farm_products/39_5.html
เทคโนโลยชี าวบา้ น. (2562). 3 ข้ันตอนคดั เมล็ดมะละกอ ไวท้ ำ�พนั ธ์ฯุ . สบื คน้ เมอื่ 21
มกราคม 2564, จาก https://www.technologychaoban.com/agricultural-
technology/article_39153
เทคโนโลยชี าวบ้าน. (2563). ฟกั ทองพนั ธุ์ใหมฯ่ . สบื ค้นเมือ่ 21 มกราคม 2564,

จาก https://www.technologychaoban.com/agricultural-technology/
article_150614
ศูนย์เมล็ดพันธ์ขุ ้าวราชบรุ ี. (2559). ปัจจยั ท่มี ีผลต่อการเก็บรกั ษาเมลด็ พันธ.์ุ สืบคน้ เมอื่
15 มกราคม 2564, จาก http://rbr-rsc.ricethailand.go.th/index.php/2016-
04-22-07-52-56
อธิศพฒั น์ วรรณสทุ ธ.ิ์ (2559). วธิ กี ารเก็บเมล็ดพันธุ.์ สบื คน้ เม่อื 21 มกราคม 2564,
จาก https://www.organicfarmthailand.com/how-to-store-seeds/
Happy Black Cat. (2563). การเกบ็ รกั ษาเมลด็ พนั ธุ์ เพอ่ื การเพาะปลกู ในอนาคต. (2563).

สืบคน้ เม่อื 19 มกราคม 2564, จาก https://www.svgroup.co.th/blog/การเก็บ
รักษาเมล็ดพันธุ์

78 การเก็บเมลด็ พนั ธุไ์ ว้ใช้ในครัวเรือนอย่างง่าย

การเก็บเมลด็ พนั ธุ์ไว้ใชใ้ นครวั เรือนอย่างงา่ ย 79

ท่ปี รกึ ษาและคณะผูจ้ ัดท�ำ

ทปี่ รึกษา
นายเข้มแข็ง ยตุ ธิ รรมดำ�รง อธบิ ดกี รมสง่ เสริมการเกษตร
นายขจร เราประเสริฐ รองอธบิ ดีกรมสง่ เสริมการเกษตร
นายนวนิตย์ พลเคน รองอธบิ ดีกรมสง่ เสริมการเกษตร
นายวฒุ ชิ ยั ชณิ วงศ ์ ผอู้ �ำ นวยการส�ำ นกั พฒั นาการถา่ ยทอดเทคโนโลยี
นางอบุ ล มากอง ผูอ้ �ำ นวยการกองพฒั นาเกษตรกร
นางสกุ ัญญา ตู้แกว้ ผูอ้ ำ�นวยการกล่มุ ผลิตและขยายพนั ธุพ์ ืช
กองขยายพนั ธ์ุพชื กรมส่งเสรมิ การเกษตร
ดร.ปัทมาวดี คณุ วัลลี อาจารย์ประจำ�สาขาวชิ านวตั กรรมการเกษตร
และการจดั การ สาขาเอกพืชศาสตร์
คณะทรพั ยากรธรรมชาติ
มหาวิทยาลัยสงขลานครนิ ทร์
เรยี บเรยี งและบรรณาธกิ าร
นางสาวฉัฐสิณี หาญกิตติชยั ผอู้ ำ�นวยการกลมุ่ พัฒนาแมบ่ า้ นเกษตรกร
และเคหกิจเกษตร
นางขวญั จิตต์ เกตกุ ัน นกั วชิ าการสง่ เสรมิ การเกษตรช�ำ นาญการพเิ ศษ
นางสาวสุตาภา ทองสมจติ นักวิชาการสง่ เสรมิ การเกษตรชำ�นาญการ
นายจักวัน เอี่ยมประเสริฐ นักวิชาการสง่ เสรมิ การเกษตรชำ�นาญการ
นางสาวลลิดา ศริ ิเสาร์ นกั วชิ าการสง่ เสริมการเกษตรปฏบิ ัตกิ าร
นายวโิ รจน์ กจิ ไมตรี นกั วิชาการสง่ เสริมการเกษตรปฏบิ ัตกิ าร
นางสาวกัญญาภัค ช่องพิทกั ษ ์ นกั วิชาการสง่ เสริมการเกษตร
กลมุ่ พัฒนาแม่บา้ นเกษตรกรและเคหกจิ เกษตร
กองพฒั นาเกษตรกร กรมส่งเสรมิ การเกษตร

นางสาวพนิดา ธรรมสุรักษ ์ ผู้อ�ำ นวยการกล่มุ พัฒนาสื่อส่งเสริมการเกษตร
นางสาวอ�ำ ไพพงษ์ เกาะเทยี น นักวิชาการเผยแพร่ชำ�นาญการ
นางสาวสมทิ ธินี ขาวศรี นักวชิ าการเผยแพรป่ ฏิบัตกิ าร
กลมุ่ พัฒนาสอื่ ส่งเสรมิ การเกษตร
สำ�นกั พัฒนาการถา่ ยทอดเทคโนโลยี กรมสง่ เสรมิ การเกษตร
ภาพถา่ ย
กองขยายพันธ์ุพชื กรมส่งเสรมิ การเกษตร
ศูนย์ขยายพันธ์ุพืชที่ 1 จังหวดั ชลบุรี
ศูนย์ขยายพันธุพ์ ชื ที่ 2 จงั หวัดตรัง
ศูนย์ขยายพันธ์ุพชื ท่ี 4 จังหวัดนครศรีธรรมราช
ศูนย์ขยายพนั ธพ์ุ ชื ที่ 6 จงั หวัดพษิ ณโุ ลก
ศนู ยข์ ยายพันธพ์ุ ืชท่ี 7 จงั หวดั มหาสารคาม
ศนู ย์ขยายพนั ธ์พุ ชื ท่ี 8 จังหวดั ลำ�พูน
ศนู ย์ขยายพนั ธพ์ุ ชื ท่ี 9 จังหวดั สุพรรณบุรี
ออกแบบ
นายศราวฒุ ิ นุ่นย้อย นายช่างพิมพช์ �ำ นาญงาน
นางสาวปยิ ะดา นานะ ชา่ งพิมพ์
กลุ่มโรงพิมพ์ ส�ำ นักพัฒนาการถา่ ยทอดเทคโนโลยี กรมส่งเสรมิ การเกษตร
จดั พมิ พ์
กลมุ่ โรงพิมพ์ ส�ำ นักพัฒนาการถา่ ยทอดเทคโนโลยี กรมส่งเสรมิ การเกษตร

80 การเกบ็ เมลด็ พันธไ์ุ วใ้ ช้ในครวั เรอื นอย่างงา่ ย

กรกะรทมรสวงงเเกสษริมตกราแรลเกะษสหตกรรณ