บทที่ 3 ระบบต่อมไร้ท่อ

.ie#.iii. RlI:.;
.is

i.

ระบบตอ่ ...i.มไรท้ อ่

÷iGฏื๋ฐุ่ศูํะ;gปู่II.
iii.ว่ะ× § "ณู๋;÷÷ "

•32

ระบบตอมไรทอ

ระบบตอมไรทอ

ตอมไรทอ (endocrine gland) คอ ตอมทหลังสาร ละ ปมผลตอ ซลล ปาหมาย ดยผาน

extracellular fluid ชน กระ ส ลอด (หมายถงวาสรางสาร ลวหลงั ปกับระบบหมน วยน ลอด พอ

ปยัง ซลลทตองการ) ต ถาหลังสาร ลวสาร หล ปมผลตอ ซลล ปาหมาย ดยผานทอ รยกวา

ตอมมทอ (exocrine gland) ชน ตอมนำลาย

ตำแหน่งของตอ่ มไรท้ ่อในรา่ งกาย

กรุ่.:รู๋โารฺ ร÷ ต่อมไพเนียล
\Iตอ่ มใต้สมอง_ ไฮโปทาลามัส

รุ๋;ญฺะฐฺµต่อมพาราไทรอยด์-ยุ่ง.:ศู่ intต่อมไทรอยด์
.
.
ตอ่ มไทม_ i.
.
.
..

\l

ตบั อ่อน i. ศ←ู่ศฺ; ตอ่ มหมวกไต
.ie?fjf htf.:อันฑะ "\ ขิ๋ะ รงั ไข่
\

ll ,"

ตอม รทอจะหลังสารท รยกวา ฮอรโมน (hormone) ปนสาร คมทสรางมาจาก ซลลของตอม

รทอ (endocrine cell) ละ ปมผลควบคมการทำงานของ ซลล ปาหมายทอยหางออก ป

เส้นเลือด
ขนส่งไปกับกระแสเลอื ด
ตอ่ มไร้ท่อฐู้ะ.§.SI/i.ji;l:.ฮอร์โมนทถ่ี กู สร้างขึ้น

ยุ๋÷

เซลล์น้ีรบั ไมไ่ ด้เพราะตวั รับ เซลล์เปา้ หมาย
ไม่จำเพาะตอ่ ชนิดฮอร์โมน (traget cell)

ง

i. ✓a 33
.. _ .

ระบบตอมไรทอ

การทำงานของรางกายทควบคม ดยฮอร มนหรอสาร คม รยก chemical control ละ
รยกกลมสาร คมดังกลาววา chemical messenger หรอ molecular messenger

หากแบงตอมไรทอตามความจำเป็นสามารถแบงได 2 ประเภท คอ

ตอมไรทอทีรางกายขาดไมได ตอมไรทอทีรางกายขาดได
(essential endocrine gland) (non-essential endocrine gland)

ตอม ทรอยด (thyroid gland) ตอม ตสมองสวนหนา (pituitary)
ตอม พ นยล (pineal gland)
ตอมพารา ทรอยด (parathyriod gland)
ตอมหมวก ตสวน น (adrenal medulla)
ตอมหมวก ตสวนนอก (adrenal cortex)
อส ลตออฟ ลง กอรฮานส รัง ข (ovary)
(Islets of Langerhans)
อยทตบั ออน อัณฑะ (testis)

สมองสวน ไฮโปทาลามัส ทำหนาท ชอม ยงระหวางระบบตอม รทอ ละระบบประสาท

t÷ศื่ะ.ไฮโปทาลามสั

*** Tropic hormones คือ ฮอรโมนทีไปมบี ทบาทควบคุมการหลงั ฮอรโมนของตอมไรทออืน ๆ
34

ระบบตอมไรทอ

ฮอรโมนจากตอมไรทอ

แหลงสราง ฮอรโมน หนาทีและความสำคญั

- กระตนการ จริญ ตบิ ตของกลาม นอ ละ

ตอม ตสมองสวนหนา กรทฮอร มน (Growth กระดก
iไงุ.ด่ป€ืโ๋น÷i.
~ hormone GH ) - ควบคม Metabolism ของคาร บ ฮ ดรต
ละ ขมนั
กวิ๋iศiื.๋-
Follicle stimulating - น พศหญงิ กระตนฟอลลิ คิล นรงั ข ห
\นู่:กiii. hormone (FSH) จรญิ ติบ ต
- น พศชาย กระตนการสรางอสจิ

ZOOM ZOOM - น พศหญิง กระตนการตก ข

Luteinizing hormone - กระตนคอปัสล ทยม หสราง อส ตร จน
(LH) ละ พร จส ตอ รน
- น พศชาย กระตนการสราง ละหลัง ทส-

ทส ทอ รน

ปร ลคตนิ - กระตนการ จริญของทอผลิตนำนม
(Prolactin) - กระตนการผลติ นำนม

.

- กระตนการ ตบิ ต ละการสรางฮอร มน
อะดร นคอรติ ค ทรฟนิ ของตอมหมวก ตสวนนอก
(adrenocorticotrophin - กระตนการหลังอินซลินจากตับออน

hormone ACTH ) - กระตนการหลัง GH จากตอม ตสมองสวน

ญุ๋.งฺ?µii..ie ฮอร มนกระตน ทรอยด หนา
i (thyroid stimulating
.. hormone TSH ) - กระตนตอม ทรอยด หหลงั ฮอร มน
thyroxin
. ศฺi; ;ะ อนดอรฟิน
(Endorphin) - ชวยระงับความ จบปวด หลงั มอออก
x i?fะkG:i:Iฐ}ํ๋÷÷÷ i. กำลังกาย หรอ มอมอารมณ จม ส อาจ
ll รยกวาสาร หงความสข

35

แหลงสราง ฮอรโมน หนาทแี ละความสำคญั

มลา น ซต (Melanocyte - กระตนการสรางรงควัตถ melanin น

stimulating hormone ซลล

MSH ) ผวิ หนงั (ทำ หสผวิ ขมขน)

- หลัง มอรางกายขาดนำ, ความ ครยดสง,

ตอม ตสมองสวนหลงั อนติ ดย รตกิ ฮอร มน ความดัน ลอดสง
(antidiuretic hormone ADH ) - มผล หมการดดนำกลับททอหนวย ต
(Posterior pituitary gland)
หรอ วา ซ พรสซิน ถาม ADH นอยมาก จะทำ ห กดิ รค บา
**จริง ม ดสราง (Vasopressin) จด (diabetes insipidus) มปสั สาวะออกมา
ฮอร มน อง ต ปน
บริ วณหลังฮอร มนทมา มากถงวนั ละ 2.5 ลิตรตอวัน
จาก ฮ พทาลามสั

iiiฐ.ุ่ะ ออกซิ ทซนิ - กระตน หกลาม นอ รยบหดตัว (บริ วณ
(oxytocin) มดลก วลาคลอดลก หรอบริ วณรอบ ทอ

นำนม วลา หนมลก)

ตอม ทรอยด ฮอร มน ทรอกซนิ - ทำหนาทควบคมกระบวนการ มตาบอลิซม
(Thyroid gland) (thyroxine) > หากมนอย น ดกจะ ติบ ตชา ผ หญจะ
อวน ฉอยชา >>หากมมาก metabolism
i i. .ie คลซิ ทนิน จะสง หงอออก ยอะ กนิ ทา หรก มอวน
(Calcitonin) ลดระดบั คล ซยม นกระ ส ลอด ดยนำ ป
กบ ว นกระดก ละฟัน
ยับยงั การดดซม คล ซยมทลำ ส ลก ละ ต
ขาสกระ ส ลอด (หาก น ลอดม คล ซยม
สง)

36

แหลงสราง ฮอรโมน หนาทแี ละความสำคญั

ตอมพารา ทรอยด พาราทอร มน - กระตน หมการ พมิ คล ซยม ละ
(parathormone ฟอสฟอรสั
(Parathyriod gland) > ถามระดบั คล ซยมตำ ลอดจะ ขงตัวชา
PTH ) จะชักกระตนอาจถงตาย ด
i. .ir >> ถาหลังฮอร มนมาก กิน ป จะ พิม
คล ซยม น สน ลอด (สลายกระดก ห ด
คล ซยม ตจะทำ หกระดกพรน)

- ลดระดบั นำตาล น ลอด ดย ปกระตน หม

ตอม อส ลต การนำกล คส ขาส ซลล (ยก วน ซลล

ของตับออน อินซลนิ สมอง)

(islet of langerhans) (insulin) - ลดการสลาย กล ค จนทตับ

- ลดการ ปลยนกรดอะมิ น ละกล ซอรอล

"ตอมหมวก ตสวนนอก กลคากอน ป ปนนำตาล
(adrenal cortex) (glucagon) - พิมระดับนำตาล น ลอด ดยกระตน ซลล
ii. ÷ ตบั หสลาย กล ค จนมา ปนกล คส
ฮอร มนกล คคอรติคอยด - ปลยนกรดอะมิ น ละกล ซอรอลมา ปน
t.fiตอม (Glucocorticoid กล คส
hormone) - ควบคม metabolism ของคาร บ ฮ ดรต
หมวก ต ดยการระตนการ ปลยนคาร บ ฮ ดรต ละ
(adrenal มิ นรา ลคอทิคอยด กล ค จน ปนกล คส
gland) - ยงั ควบคมสมดลของ กลอ ร
- ควบคมสมดลของนำ ละ กลอ ร น

(mineralocorticoid รางกาย ชน อัล ดส ตอ รน (aldosterone)

hormone) ทำหนาทดด ซ ดยมกลับทอหนวย ต

:). - ทำ หนำตาล น ลอด พมิ ขน ละกระตน

ดุ่ะไตะ ตอมหมวก ตสวน น อะดรนาลนิ (adrenalin) การ ตนของหวั จ ทำ หตอบสนองตอสภาวะ
(adrenal medulla) ครยดอยางฉับพลนั ( บบวาตก จ ลวยก

ต ยน ด อะ รประมาณน)

นอรอะดรนาลนิ - หลังจาก สนประสาทซมิ พา ทติก ทำ ห
(noradrenalin) ความดัน ลอดสง อันนักทำ หตอบสนองตอ
สภาวะ ครยดอยางฉบั พลนั ชนกนั

37

แหลงสราง ฮอรโมน หนาทีและความสำคัญ
ตอม ทมสั
(thymus gland) ท มซิน - กระตน หตอม ทมสั สราง T-
(Thymosin) lymphocyte (T-cell)
ภิ๋ - สรางภมิคมกัน หกับ ดก รก กดิ

อัณฑะ ทส ทส ตอ รน - ควบคมลักษณะ กยวกบั การ ปลยน ปลง
พศชาย (testosterone) ของ พศชาย นชวงวยั รน
อวยั วะ พศ
รัง ข อส ทร จน - สรางจาก ซลลฟอลลิ คลิ นรัง ข ควบคม
Yiiif พศหญิง (estrogens) ระบบสบพันธของผหญงิ จะตำ นขณะม
ประจำ ดอน ทำ หอารมณฉัน ฉยว
ะปื๋' าะ,างiกธํ่ะi÷!ฐํ๋ ÷÷÷
÷ii.iฐiํ.่ ฮอร มน ปร จส ทอ รน สรางจาก คอรปัสล ทยม ควบคมลกั ษณะ
. (progesterone) กยวกบั การ ปลยน ปลงของราง กาย
นชวงวยั รน
ตอม พ นยล
(pineal gland) มลา ทนิน หลังมาก นตอนท สงนอย ( นตอนท สง
(melatonin) ตกกระทบ รตินา นตานอย)
ก.iii.eง:ํ0่ ยบั ยังการ จรญิ ตบิ ตของอวยั วะสบพันธ
ถาขาดจะทำ ห ดก ปนหนมสาว รวกวาปกติ
กยวของกับนาฬิกาชวติ

- .

Diabetes mellitus ( รค บาหวาน) สภาวะทระดับนำตาล น ลอดสงกวาปกติ (คนปกติ =
90mg/100ml) อาจ กดิ นองจาก 1. รางกายขาด insulin 2. ซลล ปาหมาย มตอบสนองตอ insulin

ฮอร มนทกลาวมาทงั หมดอาจจำ นกตามประ ภทของสาร คม ปน 3 ประ ภท คอ
1. โปรตนี (peptide hormone) ด ก LH, FSH, TSH, HCG
2. steroid ด ก พวกฮอร มนจากตอมหนวก ตชันนอก ละฮอร มน พศ
3. amine ด ก thyroxin, adrenaline, nor adrenaline, melatonin

38

ระบบตอมไรทอ

รค บาหวาน กยวของกับฮอร มน Insulin กิดขน ด 2 กรณ คอ

1. รางกายไมสามารถผลิต Insulin ด พยงพอ สงผล ห ซลล ม ดรับสัญญาณ ห

ดด อานำตาลออกจาก ลอด น ลอดจงมปริมาณนำตาลสง สามารถรกั ษา ด ดย

การฉด Insulin ทสกดั ดจากภายนอกรางกาย ขา ป เส้นเลอื ด

t.S.LS.ii.isางงโมเลกลุ นำ้ ตาล ณื๊

>ฬ็ Insulin อยไู่ หน
๘ฉฺ ทำไมไม่มาบอกใหฉ้ ันดึงน้ำตาล

ฒื๊

ณึ๊ @
ฒู๊

เซลล์เปา้ หมาย
(traget cell)

2. เซลลไมตอบสนองตอ Insulin นกรณน รางกายสามารถผลติ Insulin ด น

ปรมิ าณปกติ ต มอมการหลัง Insulin ออก ป ลว ซลล ปาหมาย มตอบสนอง

นันคอ มทำการดด อานำตาลออกจาก ลอด น ลอดจงมปริมาณนำตาลสง

S/นี่เต๊งfอฐํ่ งไม่!*→ Insulin

แตงน้ำตาลสงู แลว้ ดึงออกจาก . ..
กระแสเลือดหนอ่ ยจ้าาาาา
ฐื๋

. .. . :)
..

ผหญงิ ทยาง ขาสวนั ทอง อส ทร จน จะนอย สงผล หอารมณฉน ฉยว หงดหงิด ดงาย

นอกจากฮอร มน ลว ยังมสาร คมทสรางขนจากสงิ มชวติ ท ปมผลตอสงิ มชวติ ชนิดอน
รยกวา ฟีโรโมน ซงจะมผลตอสิงมชวิตชนิด ดยวกนั อง อาจจะรับจากการสดดม ดดซม หรอกนิ
ชน มดท ดิน ปน ถวยาว พราะตามฟ ร มนทปลอยออกมา

39

แบบฝึกหดั ระบบตอมไรทอ
1. จง ติมชอตอม รทสอดคลองกับขอความดงั ตอ ปน

ลักษณะ ตอมไรทอ

1.1 อยบริ วณชองทองสรางฮอร มนททำหนาท
ควบคมระดับนำตาล น ลอด หอย นระดับปกติ
1.2 สรางฮอร มนท กยวของกบั การสราง
ภมิคมกันของรางกาย
1.3 สรางฮอร มนททำหนาทควบคมสมดลของ
คล ซยม น ลอด
1.4 ถาหลังฮอร มนมาก กนิ ปจะม อกาส ปน รค
กระดกพรน
1.5 ถาตอมนถกทำลาย จะทำ หมอาการปัสสาวะ
มาก ละบอย
1.6 มสรางฮอร มน ตรับฮอร มนจาก
ฮ พทาลามัส

2. จง ส ครองหมายถก ( / ) หนาขอความทถกตอง ส ครองหมายผิด (X) หนาขอความท ม
ถกตอง พรอมคำอธบิ ายประกอบ

2.1 นกรณทคน ขมภาวะขาดนำตาล อวัยวะทตองทำงานมากขนคอ ตับออนตอม ทรอยด
ละตอมหมวก ต

2.2 ถา กิดลิม ลอดอดกันการ หลของ ลอดจาก ฮ พทาลามัสมายังตอม ตสมองสวนหลัง
อาจมผลทำ หปัสสาวะมาก ละ จอจาง ด

2.3 รธาตทจำ ปนทสดสำหรบั การ ปลยนสภาพจากลกออดมา ปนตวั กบคอ คล ซยม

2.4 นภาวะปกติ พศหญิง มสามารถสรางฮอร มน พศชาย ด

2.5 ฮอร มนจากตอมพารา ทรอยดมผล พิมระดับ คล ซยม น ลอด ถาตอมน กิด นองอก
นาจะมผลทำ ห กดิ รคกระดกพรนหรอกระดกบาง ด

2.6 ฮอร มนจาก ทมสั ทำหนาท กยวของกบั การสรางภมิคมกนั ของรางกาย

40

..........2.7 ปริมาณการหลัง มลา ทนินจากตอม พ นยลจะ ปรผกผันกบั ชวง วลาท ดรบั สง ดงั นนั
นฤดรอนจงหลัง มลา ทนนิ มากกวาฤดหนาว

2.8 ตอม ทรอยดสรางฮอร มนททำหนาทควบคมสมดลของ คล ซยม น ลอด ละอัตรา ม
ทบอลิซมของรางกาย

2.9 ฮ พทาลามัส ปน หลงผลิต ละหลังฮอร มนทมากระตนหรอยับยังการสัง คราะห
ฮอร มนของตอม ตสมองสวนหลัง

3. จง ติมชอฮอร มน หสอดคลองกบั หนาทตอ ปน

ADH calcitonin TSH endorphin

GH insulin melatonin progesterone

Oxytocin prolactin thyroxine glucocorticoids

3.1 มอหลงั ออกมาทำ หรสกมความสข หรอชวยระงับความ จบปวด

3.2 กระตนการบบตวั ของมดลก ละกระตนตอมนำนม หขับนำนมออกมา

3.3 น ดกหากรางกายสรางฮอร มนน ดนอย จะทำ หรางกาย ตย คระ ขน ขา
สัน จรญิ ตบิ ตชากวาปกติ ละปญั ญาออน

3.4 กระตนการสะสม คล ซยมทกระดก ทำงานรวมกบั ฮอร มนจากตอมพารา
ทรอยด ละวติ ามนิ D

3.5 ผปวยท ปน รค บาหวาน ดยทรางกายมการสรางฮอร มนน ปนปกติ ต
ตัวรับผิดปกติจะทำ หระดบั นำตาล น ลอดสง

3.6 มหนาทควบคม ม ทบอลซิ มของคาร บ ฮ ดรต ดยการ ปลยน ปรตนกับ
ลิพิด ปนกล คส

3.7 ถา มมการปฏิสนธฮิ อร มนนจะลดลงทำ ห ยอบผนังมดลกสลายตัว

3.8 มหนาทควบคมการดดกลบั นำของทอหนวย ต ละกระตน หอาร ทอรหดตัว

3.9 มอรางกายขาด อ อดนจะสงผล หฮอร มนน พิมสงขน ละมผลทำ ห ปน
รคคอพอก

3.10 ทำหนาทยบั ยงั การ จรญิ ติบ ตของอวัยวะสบพนั ธ ม ห ติบ ต รว กนิ ป
กอนถงชวงวยั จริญพนั ธ ละทำ หรางกายรบั รวา ปน วลา กลางวันหรอ
กลางคน

41