2-3-son 2022 QQ ecologoya

«АРАЛБОЙЫ – ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ИННОВАЦИЯЛАР ҲӘМ
ТЕХНОЛОГИЯЛАР АЙМАҒЫ»

2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

JÁMIYETLIK-EKOLOGIYALÍQ GAZETA

NÍZAMSÍZ AW – 4-б. OLARǴA KIM АТМОСФЕРАҒА
ÓZIŃE JAW ЗЫЯН
JÁRDEM BEREDI? КЕЛТИРМЕЙИК!

9-б.

АРАЛ ҲӘМ АРАЛҚУМДА
МУ²ОФАЗА6-б. ҚАЛҒАНТУЙҒЫЛАР 10-б.
ГАЗЕТАМЫЗ
БИР ЖАСТА
Буннан саррас бир жыл
алдын Қарақалпақстан
Республикасында таза газета
жолшы жулдыздай жарқ етип
пайда болды ҳәм жергиликли
ғалаба хабар қураллары
арасынан өз орынын табыўға
ҳәрекет ете баслады.
Жер жүзи ҳәм де елимизде
ЭТИЛАДИГАН ТАБИИЙ болып атырған экологиялық
жағдайларды сәўлелендириўди
алдына мақсет еткен
газетамыз Ҳүрметли
Журтбасшымыз Шавкат
²УДУДЛАР МАЙДОНИ КЕНГАЙМО¯ДА Мирзиёев тәрепинен елимизде
экологиялық бағдарда
әмелге асырылып атырған
реформаларды, ерисилген
жетискенликлерди, соның
Сўнгги йилларда Хусусан, 2018-2021 ўзига хос, қимматли Вазирлар менен бирге кемшиликлерди,
табиий ҳудудларни йиллар давомида табиий объектлар ва Маҳкамасининг 2021 пуқараларымыздың экологияға
сақлаб қолиш Угом-Чотқол давлат мажмуалар мавжуд йил 5 майдаги 282 сонли болған қатнасын турақлы түрде
ва уларни қайта биосфера резервати, бўлиб, уларни сақлаб қарори билан Зомин, кең жәмийетке таныстырып
тиклаш, шунингдек, “Хоразм” ва “Жанубий қолиш ва қайта тиклаш Нурота, Қизилқум келмекте. Қуўанарлысы
экологик муҳитни Устюрт” миллий муҳим аҳамият касб ва Сурхон давлат сонда, қағаз басылымлар
яхшилаш, табиий табиат боғлари ҳамда этади. қўриқхоналарининг дағдарысты бастан кеширип
ресурслардан “Судоче-Акпетки” Муҳофаза этиладиган қўриқланма зоналари ва атырған бир пайытта
оқилона давлат буюртма табиий ҳудудлар муҳофаза этиладиган газетамыз турақлы түрде
фойдаланишни қўриқхонаси ташкил майдонини табиий ҳудудларнинг басылып шығып, оқыўшылар
таъминлаш этилиб, муҳофаза кенгайтириш, экологик қўриқланма зоналари қолына өз ўақтында жетип
мақсадида этиладиган табиий қимматга эга бўлган тўғрисидаги низоми бармақта. Ҳәзирги күнде
муҳофаза ҳудудларнинг мамлакат табиий объектлар ва тақдиқланди. Намунавий 1000 дана тиражда басылып
этиладиган табиий ҳудудидаги улуши мажмуаларни, ўсимлик низом асосида 6 та шығып атырған газетамыз
ҳудудларни қарийб икки бараварга ва ҳайвонот дунёсининг муҳофаза этиладиган ықласбентлерин көбейтиў
кенгайтириш ва ортди. ноёб ва йўқолиб табиий ҳудудларнинг мақсетинде дизайнына ҳәм
ривожлантириш Республика Қизил бораётган турларини қўриқланма зоналари мазмунына үлкен итибар
бўйича комплекс китобига киритилган сақлаб қолиш ҳамда тўғрисидаги низомлари қаратылмақта.
чора-тадбирлар ўсимлик ва ҳайвонот уларни қайта тиклаш ишлаб чиқилиб, «Қарақалпақстан экологиясы»
изчил амалга дунёсининг ноёб ҳамда мақсадида 2021 йилда тасдиқланди. газетасы 1 жыл ишинде
оширилмоқда. йўқолиб бораётган катта ишлар амалга жергиликли ғалаба хабар
турларини қамраб олган, оширилди. Давоми 2-бетда қураллары ишинде өз орнын

таба алды. Газетаның жасқа
1 толыўы менен редакция
жәмәәтин ҳәм гүллән
2 ISLOHOTLARDAVRIDA 5ЖАЇСЫДАН оқыўшыларымызды шын
кеўилден қутлықлаймыз.
EKOLOGIK MUAMMOLARGA БАЎ… Ҳәмийше жақсы хабарлар
QARSHI KURASH - TO'G'RI жолдасымыз болсын!
TANLOV
Ҳүрмет пенен,
Улбосын Мырзаназарова

«Қарақалпақстан
экологиясы» газетасы бас

редакторы

2 «QARAQALPAQSTAN ISLOHOT VA NATÌJA
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

МУ²ОФАЗАБошланиши1-бетда
ЭТИЛАДИГАН ТАБИИЙ
²УДУДЛАР МАЙДОНИ КЕНГАЙМО¯ДА

Шунингдек, Давлат Эко- «Оролқум», Наманган вило- чўлининг ноёб табиий маж- ФАҚАТ 2017-2022 ЙИЛЛАР ристлар учун ташриф марка-
логия қўмитаси тизимидаги яти, Поп туманида майдони муа ва объектларини, шу зи қурилиши фойдаланишга
муҳофаза этиладиган табиий 10 000 гектар бўлган «Поп», билан бирга йўқолиб кетиш 4,033ДАВОМИДА топширилади.
ҳудудларни 2022 йилда ри- Самарқанд вилояти, Ургут ҳавфи остида бўлган ноёб
вожлантириш бўйича «Йўл туманида майдони 1 500 ҳайвонлар ҳамда ўсимлик млн. гектар ҳудудда Шуни алоҳида таъкидлаш
харитаси» ишлаб чиқилди. гектар бўлган «Омонқўтон», турларини, у ерлардаги янги муҳофаза керакки, 1926 йилдан - 2016
Сурхондарё вилояти, Сари- ландшафтларни муҳофазага этиладиган ҳудудлар йилларда (салкам 100 йил да-
Ўзбекистон Республикаси осиё туманида майдони 27 олади. ташкил этилиб, вомида) Ўзбекистон ҳудудида
Президентининг «Ўзбекистон 851 гектар бўлган «Юқори уларнинг майдони 6,044 2,011 млн. гектар майдонда
Республикаси Экология ва Тўпаланг» ва Узун туманида Миллий табиат боғи ва млн. гектарга етказилди муҳофаза этиладиган табиий
атроф-муҳитни муҳофаза майдони 12 064 гектар бўлган давлат қўриқхонаси фаолияти ва мамлакатимиз ҳудудлар ташкил этилиб, бу
қилиш давлат қўмитаси ти- «Боботоғ» миллий табиат йўлга қўйилиши натижасида ҳудудидаги улуши 13,5 Ўзбекистон Республикаси
зимида муҳофаза этилади- боғлари ташкил этилди. Қизилқум чўлининг марказий фоизга етди, яъни 3 ҳудудининг 4,64 фоизини таш-
ган табиий ҳудудлар таш- қисмидаги табиий мажмуа баробарга ортди. кил қилган эди.
кил этиш чора-тадбирлари Ушбу муҳофаза этила- ва объектлар, шу жумладан,
тўғрисида»ги 2022 йил 16 диган табиий ҳудудларнинг Ўзбекистон Республикаси 2022 йилда қуйидаги иш- Фақат 2017-2022 йиллар
февралдаги ПҚ-131 сонли ташкил этилиши муносабати Қизил Китобига киритилган 32 лар амалга оширилади: давомида 4,033 млн. гектар
қарори билан давлат та- билан Ўзбекистон Респу- турдаги ноёб ҳайвон турлари, ҳудудда янги муҳофаза эти-
биатни муҳофаза қилиш бликаси ҳудудига нисбатан 17 та ўсимлик турлари ҳудудий - майдони 300,0 минг гектар ладиган ҳудудлар ташкил
муассасаси шаклида На- муҳофаза этиладиган та- жиҳатдан муҳофаза остига бўлган «Борсакелмас» дав- этилиб, уларнинг майдони
воий вилоятининг Учқудуқ биий ҳудудларнинг умумий олинади. Қайд этиш лозимки, лат буюртма қўриқхонасини 6,044 млн. гектарга етказилди
туманида умумий майдони 1 майдони улуши 13,5 фоизга ташкил этиладиган мазкур ташкил этиш; ва мамлакатимиз ҳудудидаги
200 000 гектар бўлган «Мар- (6,044 млн гектарга) етказиш муҳофаза этиладиган таби- улуши 13,5 фоизга етди, яъни
казий Қизилқум» миллий амалга оширилди. ий ҳудудларда ноёб ҳайвон - «Жайрон» питомниги- 3 баробарга ортди.
табиат боғи ва Томди тума- тури – жайроннинг Қизилқум дан «Жанубий Устюрт» мил-
нида майдони 40 000 гектар Ўзбекистон Республикаси чўлидаги популяциясининг лий табиат боғи ҳудудига Агар Қорақалпоғистондаги
бўлган «Оқтоғ-Томди» давлат 1995 йилдан Бирлашган Мил- қарийб 80 фоизи ҳаёт кечи- жами 127 бош «Туркман» майдони 300,0 минг гектар
қўриқхонаси ҳамда Вазирлар латлар Ташкилотининг «Био- ради. қулонларини, Қуйи Амуда- бўлган «Борсакелмас» дав-
Маҳкамасининг «Ўрмон фон- хилмахиллик тўғрисида»ги рё давлат биосфера ре- лат буюртма қўриқхонаси
ди ерларида муҳофаза эти- халқаро конвенциясининг Ушбу муҳофаза этила- зерватидан унинг Назархон ташкил этилса муҳофаза эти-
ладиган табиий ҳудудларни аъзосидир, мазкур конвен- диган табиий ҳудудларнинг участкаси ва Хоразм миллий ладиган табиий ҳудудларнинг
ташкил этиш билан боғлиқ циянинг тавсиясига асосан ташкил этилиши минтақадаги табиат боғига 71 бош Бухоро умумий майдони 6,344 млн.
қўшимча чора-тадбирлар унга аъзо давлатлар ўз мам- табиий мажмуаларнинг қайта буғулари кўчириш; гектарга етади ва республика
тўғрисида»ги 2022 йил 4 лакат ҳудудининг 17 фоизида тикланишига ҳамда эколо- ҳудудининг 14,1 фоизидан
мартдаги 93 сонли қарори муҳофаза этиладиган таби- гик хавфсизликка бўлган - Қуйи Амударё Давлат ошади. Бу Ўзбекистон Ре-
билан Ўрмон хўжалиги дав- ий ҳудудлар ташкил қилиш та ҳ ди д ларнинг, яъни, биосфера резерватида ту- спубликасининг Биохилма-
лат қўмитаси тасарруфида бўйича мажбурияти мавжуд. чўлланишнинг ортиб бориши, хиллик тўғрисидаги халқаро
давлат табиатни муҳофаза ҳавонинг қум ва чанг зарра- Конвенцияси бўйича маж-
қилиш муассасаси шаклида Ташкил этилган табиат боғи лари билан ифлосланиши, буриятини бажаришда жуда
Қорақалпоғистон Республи- ва давлат қўриқхонасининг иқлимнинг кескин ўзгаришига катта қадам бўлади.
каси, Мўйноқ туманида май- ҳудудлари жуда муҳим ва бой таъсир кўрсатувчи салбий Нарзулла ОБЛОМУРАДОВ,
дони 1 000 000 гектар бўлган биохилма-хилликга эгадир. омилларнинг олди олиниши-
Миллий табиат боғи ва дав- га шароит яратади. Давлат Экология
лат қўриқхонаси Қизилқум қўмитаси Раиси

ISLOHOTLAR DAVRIDA EKOLOGIK MUAMMOLARGA QARSHI KURASH - TO'G'RI TANLOV

Ekologik tarbiya oiladan boshlanadi. vazifalarni qamrab olgan. Qolaversa, Orol va Orolbo'yidagi
Ota-ona uyni, hovlini toza tutish, Davlat-xususiy sheriklik asosida ekologik vaziyatni barqarorlashtirish
vaqtida shamollatish, gul va energetika, transport, sog‘liqni saqlash, maqsadida Orol dengizining qurigan
daraxtlarni, uy hayvonlarini ta’lim, kommunal xizmatlar, suv xo‘jaligi tubida qo‘shimcha 500 ming gektar
parvarishlashga o'rgatadi. Turli va boshqa sohalar qatorida ekologiya yashil maydonlarni barpo etib, 2026-yil
ne'matlarni iste'mol qilganimizda sohasi uchun ham investitsiyalarni jalb yakuniga qadar ularning umumiy hajmini
ular tabiat in'omi ekanini, hayvonot etish asosiy vazifa qilib belgilangan. 2,5 million gektarga yoki hududning 78
va o'simlik dunyosi tabiatning Shuningdek, Ekologiya va atrof muhitni foiziga yetkazish, Orolbo‘yida xalqaro
ajralmas bir ekanligini aytish har muhofaza qilish, shahar va tumanlarda “Yashil iqlim” va Global ekologik
bir ota-onani majburiyati. Chunki ekologik ahvolni yaxshilash, “Yashil jamg‘armalarning bioxilma-xillik, iqlim
madaniyat, tabiatga g'amxo'rlik kabi makon” umummilliy loyihasini amalga o‘zgarishi va tuproq yemirilishining oldini
tushunchalar oiladan shakllanadi. oshirishga mo'ljallangan ustuvor olishga qaratilgan dasturlari asosida
Bugun, biz tutayotgan yo'l ham vazifalar alohida ta'kidlangan. Jumladan, 300 million AQSh dollari qiymatidagi
jamiyatimizda ekologik madaniyatni “Yashil makon” umummilliy loyihasi loyihalarni amalga oshirish belgilangan.
oshirishga qaratilgan. Mamlakatimizda doirasida har yil kamida 200 million tup Bir so'z bilan aytganda, ekologiya
kechayotgan jarayonlar ekologiya daraxt ekish, “Yashil makon” umummilliy va atrof-muhitning barqarorligini
sohasidagi islohotlarning shiddat bilan loyihasi tashabbuslariga mos tarzda ta'minlash borasidagi amaliy ishlarimiz,
kechishini ta'minlamoqda. respublikaning 10 ta hududida tashabbuslarimiz nafaqat mamlakatimiz
Xususan, O'zbekiston Respublikasi aerobiologik monitoring tizimini yo‘lga balki butun dunyo hamjamiyatining
Prezidentining joriy yil 22-yanvar kuni qo‘yish; maishiy chiqindilarni yig‘ishni e'tiborini tortmoqda.
qabul qilingan "2022—2026-yillarga 100 foizga, ularni qayta ishlash
mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning darajasini 2026-yilga qadar 21 foizdan Sultonmurod TASHIMOV,
Taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi 50 foizga yetkazish kabi vazifalar Oʻzbekiston Respublikasi Davlat
Farmonida ham ekologiya va atrof- ekologik sohani rivojlantirishdagi muhim
muhitni muhofaza qilish yo'lidagi muhim bosqichni belgilaydi. ekologiya qoʻmitasi raisining
maslahatchisi

ISLOHOT VA NATÌJA «QARAQALPAQSTAN 3
EKOLOGIYASÍ»

2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

ИИЛМНИЙН- ОВАЦИОН

РИВОЖЛАНТИРИШФАОЛИЯТНИ
ЙªЛИДА
Ўзбекистон Республикаси Шунингдек, Қорақал­ лар ишлаб чиқариш ишлари Натижада ёшларни ин- хом ашё яратилади.
Президентининг 2021 йил поғистон Республикасида- амалга оширилади. новация ва тадбиркорлик Қорақалпоғистон Респу-
1 апрелдаги «Илмий ва ги иқтисодий ва ижтимоий фаолиятига кенг жалб қилиш
инновацион фаолиятни соҳаларда мавжуд ташкилий Мазкур лойиҳалар амал- орқали туманларда янги бликасидаги ёшларни илмий
ривожлантириш ва технологик муаммола- га оширилиши натижасида тадбиркорлик субъектлари, фаолиятга янада кенгроқ
бўйича давлат рини ўрганиш бўйича ишчи 2021 йил давомида жами аҳолига янги иш ўринлари жалб этиш, ёш истеъдод
бошқаруви тизимини гуруҳ тузилиб, ўрганиш на- 208 та янги иш ўрни яратил- ва даромад манбалари яра- эгаларини тайёрлаб бориш
такомиллаштириш тижалари асосида мавжуд ган бўлиб, 2022 йил даво- тилади. ҳамда илм-фан ва илмий
тўғрисида»ги ПФ- муаммоларнинг илмий ечи- мида яна 1000 та янги иш фаолият соҳасининг асо-
6198 – сонли фармони мига қаратилган 5 та илмий ўринларини яратиш режа- 2021 йил 24 ноябрь куни сий йўналишларини янада
ҳамда «Илм-фан лойиҳага жами 648 млн сўм лаштирилган. «Innoweek – 2021» – иннова- ривожлантириш, ташаббу-
соҳасидаги давлат миқдорида маҳаллий бюд- цион хафталиги доирасида скор ёшларнинг инновацион
сиёсати ва инновацион жет маблағлари ажратилди. Бошқарма томони- Қорақалпоғистон Республи- ғояларини қўллаб-қувватлаш
ривожлантиришдаги дан халқаро лойиҳаларни ва амалиётга тадбиқ этишга
давлат бошқарувини 2021 йил бошидан кўмаклашиш мақсадида Ну-
янада такомиллаштириш Қорақалпоғистон Республи- Инновацион ривожланиш кус шаҳрида «Nukus Yoshlar
чора-тадбирлари каси бўйича ташаббускор вазирлиги маблағлари Texnoparki» масъулияти че-
тўғрисида»ги ПҚ-5047- тадбиркорлар томонидан иш- ҳисобидан умумий қиймати кланган жамияти ташкил
сонли қарорининг лаб чиқилган жами 22,9 млрд 21,5 млрд сўмлик 23 та амалий этилган бўлиб, бугунги кунда
ижроси юзасидан сўмлик 16 та стартап ва ти- ва инновацион лойиҳалар ушбу технопарк биносининг
Қорақалпоғистон жоратлаштириш лойиҳалари амалга оширилмоқда. қурилиш ишлари амалга
Республикасида амалга оширилмоқда. Ушбу оширилмоқда.
интеллектуал ва лойиҳалар қийматининг 10,6 қўллаб-қувватлаш бўйича каси ҳудудий инновацион
технологик салоҳиятни млрд. сўм қисми Инноваци- қатор ишлар амалга ривожланиш бошқармаси Мазкур технопаркнинг
ошириш, илмий ва он ривожланиш вазирлиги оширилмоқда. Оролбўйи халқаро иннова- биносини қуриш ва тўлиқ
инновацион фаолиятни томонидан ва 12,3 млрд сўм ция маркази ва Германия жиҳозлаш ишлари учун Инно-
ривожлантириш бўйича қисми ташаббускорларнинг Ҳусусан, Бирлашган Мил- давлатининг Заксен-Ляй- вацион ривожланиш вазир-
қатор ишлар амалга ўз маблағлари ҳисобидан латлар Ташкилотининг Орол нен нотижорат ташкилоти лиги маблағлари ҳисобидан
оширилмоқда. молиялаштирилмоқда. денгизи минтақаси учун Ин- ўртасида ўзаро хамкорлик жами 8,9 млрд. сўм маблағ
сон хавфсизлиги бўйича меморандуми имзоланди. йўналтирилган.
Қорақалпоғистон Респу- Шунингдек, Ўзбекистон жамғармаси маблағлари
бликаси Вазирлар Кенга- Республикаси Президенти- ҳисобидан UNICEF, UNFPA ва Ушбу меморандумга асо- Шунингдек, Ўзбекистон
шининг махсус Фармойиши нинг 2021 йил 1 апрелдаги UNODC ташкилотлари томо- сан Германия давлатининг Республикаси Президен-
билан Қорақалпоғистон Ре- ПФ-6198-сонли фармонига нидан "Қорақалпоғистоннинг CASIB ташкилоти томони- ти ҳузуридаги Оролбўйи
спубликасида инновация- мувофиқ Нукус туманини барқарор келажагига дан амалга оширилаётган халқаро инновация марка-
ларни жорий этиш вазифа- инновацион ҳудудга айлан- соғлиқни сақлаш, овқат­ CLIENT II дастури доирасида зининг Нукус тумани Саман-
си (Chief Innovation Officer) тириш белгиланган бўлиб, ланиш, сув, санитария, гиги- «Қорақалпоғистон Республи- бай ОФЙ ҳудудида умумий
Вазирлар Кенгаши Раиси- шу мақсадда бугунги кунда ена ва ўспиринларнинг фа- каси (Мўйноқ тумани)даги қиймати 15,2 млрд сўмлик
нинг биринчи ўринбосари умумий қиймати 18,1 млрд ровонлигини яхшилаш ҳамда шўрланган ерларда қишлоқ ўсимликлар уруғлари ген-
(Н.Ерлепесов)га юклатилди сўмлик 12 та стартап ва ти- COVID-19 пайтида ва ундан хўжалик экинларининг мос- банки билан таъминланган
ва ушбу Фармойиш билан жоратлаштириш лойиҳалари кейин ёшларнинг истеъдод- лаштирилган хом ашёси лаборатория ва бизнес-аксе-
Қорақалпоғистон Республи- амалга оширилмоқда. ларини ишга солиш орқали (Apocinum/Кутра ўсимлиги) лератор ўқув маркази ташкил
касида инновацияларни жо- сармоя киритиш" лойиҳаси ёрдамида рекултивация этилмоқда.
рий этиш фаолиятини ривож- Жумладан, тупроқ унум- амалга оширилмоқда. қилиш ва пахтага муқобил
лантириш бўйича ишчи гуруҳ дорлиги ва ҳосилдорлигини равишда тўқимачилик Ушбу инновацион объ-
таркиби тасдиқланиб, ишчи оширувчи маҳаллий мине- Ушбу лойиҳа доирасида қийматини яратиш» мавзу- ектларнинг ишга туширили-
гуруҳ таркибига Вазирлар рал агрорудадан глауконит Қорақалпоғистон Республи- сида 3 йиллик амалий лойиҳа ши натижасида Оролбўйи
Кенгаши Раисининг барча ўғитини ишлаб чиқариш, бо- касининг Мўйноқ, Қўнғирот, бажарилиши кўзда тутилган. халқаро инновация маркази-
ўринбосарлари ҳамда те- лалар учун фойдали бўлган Бўзатов ва Нукус туманлари- нинг халқаро илмий-тадқиқот
гишли вазирлик ва идоралар озиқ-овқат маҳсулотларининг дан жами 400 нафар ёшлар Лойиҳа Оролбўйи халқаро институтлар ва донор ташки-
раҳбарлари киритилди. янги турини яратиш, авто- ўзларининг тадбиркорлик инновация маркази ва Зак- лотлар билан ҳамкорликда
мобиль шиналарини қайта кўникмаларини, ижтимоий сен-Ляйнен нотижорат таш- Оролбўйи ҳудуди учун дол-
Қорақалпоғистон Респу- ишлаб, резина плтикалар иш- инновациялар ва ижтимо- килотининг мутахассислари зарб ҳисобланган эколо-
бликасида 10 та олий таъ- лаб чиқариш, қорамолларни ий тадбиркорлик дастури томонидан амалга ошири- гик муаммолар ечимига
лим ва 5 та илмий тадқиқот сунъий уруғлантириш асбо- UPSHIFT-IMKONLAB тан- либ, натижада Оролбўйи қаратилган халқаро илмий-
муассасалари бўлиб, бу- бини ишлаб чиқариш, қишлоқ ловида иштирок этдилар. халқаро инновация маркази- тадқиқот ишларини олиб
гунги кунда ушбу муасса- хўжалигида эрта ҳосил олиш Танлов натижаларига кўра нинг Мўйноқ тажриба участ- бориш ҳамда ташаббускор
саларда илмий фаолият мақсадида плёнкаларни ёй- ғолиб бўлган 20 та жамоа- касида Оролбўйи ҳудудининг тадбиркорларнинг иннова-
олиб бораётган олимлар симон ўрнатиш ускуналарини га ўзларининг инновацион мураккаб шароитига мос- цион стартап ғояларини ри-
Илмий фаолиятга оид дав- ишлаб чиқариш, тураржой ғояларини амалга ошириш- лаштирилган, шўрга ва сув вожлантириш ва акселера-
лат дастурлари доирасида бинолари учун ресурс те- лари учун ҳар бирига 1000 танқислигига бардошли ция қилиш орқали ишлаб
эълон қилинган танловларда жамкор ва ҳавфсиз иситиш АҚШ доллардан жами 20 минг Apocinum ўсимлиги экилади чиқариладиган инновацион
иштирок этиб, Инноваци- қозонларини ишлаб чиқариш, АҚШ доллар миқдорида грант ва тўқимачилик саноатида маҳсулотларнинг бозорлар-
он ривожланиш вазирли- инновацион иссиқхона ком- маблағлари ажратилди. пахта хом ашёсига муқобил да ўз ўрнини топиш имкони-
ги маблағлари ҳисобидан плексини ташкил этиш, ятини яратади.
умумий қиймати 21,5 млрд қуёшда қуритилган эколо-
сўмлик 23 та амалий ва ин- гик тоза (органик) помидор Нурсултан КАЮПОВ,
новацион лойиҳалар амалга маҳсулотларини ишлаб Қорақалпоғистон
оширилмоқда. чиқариш, қизилмия илди-
зидан брикет ва гранула- Республикаси ҳудудий
Инновацион ривожланиш

бошқармаси бошлиғи

4 «QARAQALPAQSTAN TABÍATQA TAJAWIZLIQ
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан AW
BAS
N Í ZA M S Í Z2022-жыл26-март
ÓZIŃE JAW 54NÍZAMÍMÍZDÍŃ

-ikıomqjpáqysnóáanetútrylnaıleeleyidtakwk,ayoanimrnaneilanısetıúnnesıólnóahdakzzaediad,ılaardı.

BBas Nızamımız – qálewinshe iyelik etedi, onnan qorshaǵan ortalıqtı jaratıw hám Ózbekstan Respublikası Jınayat
Ózbekstan Respublikasınıń paydalanadı jáne onı óz ıqtıyarına de tábiy resursların saqlawǵa Kodeksiniń 202-statyası 3-bólimi
Konstituciyasında Ózbekstan aladı. Múlkten paydalanıw qaratılǵan tábiyattı qorǵawǵa «e» hám «j» bántleri menen
ekologiyalıq rawajlanıw ekologiyalıq ortalıqqa zálel tiyisli nızamlarınıń orınlanıwın jınayat isi qozǵatıldı.
strategiyasınıń tiykarǵı jetkizbewi, puqaralar, yuridikalıq támiyinlew, huqıqbuzarlıqlardıń Sonıń menen birge, 2021-jıl
qaǵıydaları hám xalıqtıń shaxslar hám mámlekettiń aldın alıw hám profilaktika etiw 21-dekabrde Qaraqalpaqstan
ekologiyalıq qáwipsizligine huqıqların hám de nızam menen boyınsha bir qatar jumıslar Respublikası Ekologiya hám
tiyisli talaplar belgilengen qorǵalatuǵın máplerin buzbawı ámelge asırılıp atır. qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw
bolıp, bul siyasiy-huqıqıy shárt. Atap aytqanda, Aral tábiyattı komiteti xızmetkerleri menen
hújjet mámleketimizde Mámleketlik ekologiyalıq qorǵaw prokuraturası tárepinen birgelikte ótkerilgen reyd
qorshaǵan tábiyiy ortalıqtı siyasattıń tiykarları Ózbekstan huqıqtı qorǵaw uyımları menen ilajı dawamında Ámiwdárya
qorǵaw hám tábiyiy Respublikası Konstituciyasınıń sheriklikte 2021-jılda ótkerilgen rayonında jasawshı puqaralar
resurslardan paydalanıw 55-statyasında da óz reyd ilajları nátiyjesinde SH.Y., S.E. hám A.S.lar aldınnan
boyınsha eń zárúrli hám sáwleleniwin tapqan. Bul nızambuzıwshılıq halatları óz-ara jınayatlı til biriktirip,
tiykarǵı qaǵıydalardı belgilep statyaǵa kóre, jer, jer astı boyınsha 11 jınayat isi qozǵatıldı. qadaǵan etilgen ań quralı bolǵan
beredi. baylıqları, suw, ósimlik hám Yaǵnıy, 2021-jıl 12-dekabr kúni 10 leskali tor hám de 1 rezina
Ózbekstan Respublikası haywanat dúnyası hám taǵı puqaralar S.M., M.M., X.U., qayıq járdeminde Ellikqala
Konstituciyasınıń 50-statyasına basqa tábiyiy rezervler ulıwma A.B. hám K.M. lar aldınnan rayonındaǵı «Chuqurko'l» APJ
muwapıq, puqaralar qorshaǵan milliy baylıq bolıp tabıladı, olardan óz-ara til biriktirip, Ózbekstan aymaǵındaǵı kollektordan 86
tábiyiy ortalıqqa itibarlı aqılǵa say paydalanıw zárúr hám Respublikasınıń «Haywanat jılanbas, 75 sazan, 48 qızıl
múnásibette bolıwǵa minnetli. olar mámleket qáwipsizliginde dúnyasın qorǵaw hám onnan qanat, 2 aq sıla, jámi 211 balıqtı
Bul statyanıń áhmiyeti sonda, bolıp tabıladı. paydalanıw haqqında»ǵı Nızamı nızamǵa qarsı túrde awlaǵan.
birinshiden, puqaralardıń Áyne waqıtta ekologiyalıq hám «Ań awlaw hám balıq Usı jaǵday boyınsha Aral tábiyattı
ekologiyalıq minneti Konstituciya tarawdaǵı wazıypalardıń kólemi tutıw» qaǵıydaları talapların qorǵaw prokuraturası tárepinen
dárejesinde bekkemlengen; mámleketimiz hám de regionda buzıp, mámleketlik nomer belgisi bul puqaralarǵa Ózbekstan
ekinshiden, qorshaǵan tábiyiy ekologiyalıq jaǵdaydı saplastırıw bolmaǵan «UAZ-469» markalı Respublikası Jınayat Kodeksiniń
ortalıq túsiniginiń huqıqıy máselelerin kompleks sheshiwde avtomashina menen ań quralları 202-statyası 3-bólimi «g» bánti
mazmunınan kelip shıǵıp, mámleketlik shólkemler, jámiyetlik járdeminde Taxtakópir rayonı menen jınayat isi qozǵatıldı.
Konstituciyanıń bul norması birlespeler, puqaralıq jámiyeti «Qońıratko'l» APJ shól aymaǵınıń Juwmaqlap aytqanda, hár bir
tek ǵana puqaralardıń tábiyattı institutları da puqaralardıń «Tasbergen» kranı átirapında puqara tábiyattı asırawı dárkar,
qorǵaw emes, al tábiyiy belsendiligin arttırıwdı talap etedi. Ózbekstan Respublikası «Qızıl óytkeni tábiyat bul qayta tiklep
resurslardan aqılǵa say Mine sonnan kelip shıǵıp, Aral kitabı"na kiritilgen 14 bas bolmaytuǵın resurs esaplanadı.
paydalanıw minnetlemesin de tábiyattı qorǵaw prokuraturası jáyran hám de 5 dana qoyandı
názerde tutadı. mámlekettiń ekologiyalıq nızamǵa qarsı túrde awlap, nabıt R.J.JABBARBERGENOV,
Bas nızamımızdıń 54-statyasına qáwipsizligine erisiw, házirgi etkenligi boyınsha Aral tábiyattı Aral tábiyattı qorǵaw
muwapıq, múlkdar múlkine óz hám keleshek áwlad ushın qolay qorǵaw prokuraturası tárepinen
prokurori, ádillik máslahátshisi

QÍRǴAWÍLǴA QÍRǴÍN

KELTIRGENLER USLANDÍ
Qaraqalpaqstan Respublikası hám de 1 dana qoyandı awlaǵanlıǵı
Ministrler Kabinetiniń 2022-jıl anıqlandı.
13-yanvardaǵı «Respublikada Anıqlanǵan halat boyınsha nızam
qırǵawıllardı qorǵaw hám sanın buzıwshı puqaralarǵa tiyisli hújjetler
kóbeytiw ilajları haqqında»ǵı rásmiylestirilip, sud organına ótkerildi.
qararı qabıl etilip, Qaraqalpaqstan Nızam buzıwshı puqaralarǵa dálil
Respublikası aymaǵında esabında alınǵan 1 qoyan hám 10
2022-2023-jıllarda qırǵawıllardı tutıw dana qırǵawıl Taxtakópir rayonı
qadaǵan etilgen edi. Medicina birlespesine qayırqomlıq
Usı qarar boyınsha ótkerilgen reyd ilajı retinde tapsırıldı.
dawamında Kegeyli rayonında jasawshı
puqaralar A.Q hám J.A, A.A.lar Baxtiyar ESHANOV,
nızamǵa qayshı tárizde Taxtakópir Taxtakópir rayonı Ekologiya hám
rayonında jaylasqan "Qońıratko'l" APJ qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw bólimi
aymaǵında 10 dana qırǵawıl qusın
inspektorı

EKOIBRAT «QARAQALPAQSTAN 5
EKOLOGIYASÍ»
ЖАЇСЫДАН БАЎ…
2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

К егейли районының ҳәзирги Демалысқа шыққаннан кейин ўақтымды босқа бояўлар таярланып, тек усы еки өсимликтиң өзи
«Жалпак жап» аўыл пуқаралар өткизбей, қайырлы ислерге сарыплап бағ егиўди республикамыздың экономикалық потенциалын
жыйыны аймағының «Нанбай» мақсет еттим. Район ҳәм совхоз басшыларынан көтерип, атын шет еллерге таратып атыр.
аўылында ата-бабамыздан өтиниш етип, ата мәкандағы бағ жерден қыйтақ
қалған үлкен он гектардай жерди аўқам тарқамастан бурын жақсы нийет Дарақлардың ишинде мийўе айрықша терек
жерде бағымыз болды. Бағдың пенен алған едим. есапланады. Себеби, жаздың ыссы ўақтында са-
тереклери бийик болып алыстан ясында дем алып ҳәз етесең, ал пискен ўақытта
көринип турар еди. Мийўелери Дәслепки жылы 500 түп ақ терек ҳәм мийўе оның мийўесин жеў өз алдына рәҳәт. Бирақ
көплиги соншелли, ерик писикте ағашларын ектим. Кейинги жылы мийўе ағашлар мийўесиз дарақлардың да өмир ушын пайдалы
қоңсы аўыллардан адамлар санын көбейттим. Мийўе ағашларының арасына тәреплери баршылык. Усы жерде шайыр Дариха
атлы-арбалы келип, шелеклерин ҳәр қыйлы палыз егинлерин егемен. Шабдал, Жаңабаеваның «Қара талларым» қосығынан мына
толтырып, ерик алып кетип алма, алмурт, қәрели, ерик, жүзим, шийе, сморо- қатарларды келтирип өтиўди мақул көрдим:
турды. дина ҳәм анар мийўе берип атыр. Дарақ егиўдиң
Өткен әсирдиң 60-жылларында қыйыншылықлары да бар. Соның ушын ҳәмме Қойыў сая көлеңкеси түскенде,
орайлық комитеттиң буйрығы де бағ еге бермейди. Күн нурына қарай саўбетлескенде,
бойынша елимиздеги басқа Бәҳәр самаллары елпип ескенде,
да бағ-тоғайлар қатарында Дарақ егиў жумыстың бир тәрепи, ал еккеннен Ырғалысып турар қара талларым,
«жоқарыдан» келген буйрық кейин оған тәрбия бериў, суўғарыў, отаў, азық Елиме жарасқан қара талларым.
бойынша бизиң бағды да бериў, зыянкеслерден қорғаў тийис. Жүзимди, Ямаса, Омар Қудайбергенов өзиниң «Гүжим»
қопарды. Аўылдың бир топар анарды гүзде көмип бәҳәрде ашыў керек. Олар қосығында:
адамлары бир жылда зорға қыста көмилмесе суўық урып набыт болады. Шақалары жазда турар майысып,
қопарып болды. Сонша мийўе Демек, қол күши де керек болады. Мине, усын- Қойыў, сая күн түспейди қайысып,
берип турған ерик, шабдаллар, дай машқалаларға көнген кәмил инсан бағ еге Саратанда шыққың келмес астынан,
жийделер, декоратив ағашлар алады. Мениң бағ еккенимди көрип айырым Дослар менен отырасаң чай ишип,-деп жа-
жоқ етилди. Орнына пахта екти. аўылласлар «биз де бағ егемиз», деп елеге ше- зады.
Бурынғы бағдың орнындағы кем жүр. Бағ егиўде шаңарақта үй басшысы – әке Ҳәр бир өсимлик, терек қандай да бир өзине
жерди аўылымыз ҳәзирде «бағ өрнек болыўы дәркар. тән айрықшалыққа ийе. Мысалы, ғоза терегиниң
жер» дейди. жапырағынан әтирдиң ийисиндей жағымлы ийис
Баланы кишкене ўақтынан егин егиўге барлық ўақыт шығып турады. Әнжир гүздеги
қызықсындырыў дәркар. Балаға қанжар, мылтық, көмгенди бәҳәрде еле аша алмай атырғаныңда-
оқ-жай, телефон емес, олардың орнына ойыншық ақ, апрель айының басында – көмик топырақтың
гүллер, ойыншық өсимлик, ойыншық бел әперип, астында жатып гүллемей, жапырақламай
солар менен ойнаўға әдетлендириў керек. түйнеклейди.
Кызым Дилфузаның үлгили жайының алды-
Бала еситкенге қарағанда көрген нәрсесин на ноябрь айында мийўе ағашларын, олардың
тез уғып алады. «Қус уяда көргенин ислейди», арасына г үл туқымын ек тим. Гүллер ерте
дейди дана халқымыз. Мектеп жасындағы бәҳәрде шықты, тәрбиялап, азық берип тур-
балаларға күн суўық ўақытта түбеклерге дым. Май айының басында еле басқа жерлер-
айна алдына гүл егиўди, бәҳәр келиўден үй де өсимликлер енди шығып баслаған ўақытта
қапталына палыз егинлерин егип үйретиў қызымның үйиниң алды қып-қызыл гүлзарға
лазым. Сонда бала еккен егинлери қашан айналды. Оны көрген қоңсы келиншеклер де
өнип шығады деп күтип жүреди. Олар қашан ҳәўес етипти.
гүллейди, қашан түйнеклейди, қашан писеди Мен сол гүлдиң туқымын Нөкистеги ашшы
деп ынтығып жүреди, тәрбиялаўды үйренеди. көлдиң арқа бетиндеги айланба жолдың ше-
Балада керек емес ойынлар менен ойнайтуғын тинде өсип турған қызғалдақ гүлинен туқымы
ўақыт азаяды. Келе-келе жасы үлкейип мийўе пискеннен кейин еринбей терип алған едим.
ағашларын егиўге қызығып кетеди. Ҳеш ким Жасырарлығы жоқ, айырым жас балалар
дийхан ямаса бағман болып туўылмайды. Орта үйлердиң алдында ямаса көшеде өсип турған
билим беретуғын мектеплерде алтыншы клас- тереклердиң жапырағын жулып шақасын сын-
ста ботаника сабағы өтиледи, бул сабақтан дырады. Буны көрип турған жасы үлкенлер де
хәзирги ўақытта жер жүзинде 500 000 өсимлик бийпарўалық пенен қарайды. Бундай ислерден
түри, ал, Өзбекстанда 4 500 түрли өсимлик баланы қайтармайды. Усындай исти айырым
өсетуғынлығын билип алады. Бул сабақтан мектеп жасындағы балалар да ислейди.
өсимликлердиң дүзилиси, тиришилик етиў, Қубла ўәлаятларда балалардың теректиң
көбейиў процесслерин үйренеди. жапырағын жулып ямаса шақасын сындырып
атырғанын көрмейсең. Буннан тәбиятты қорғаў
Өсимликлер барлық тири организмлер сыяқлы жөниндеги тәрбиялық жумысларымыз жеткилик-
клеткалардан дүзилген. Олар аўқатланады, дем сиз болып атырғандай сезиледи.
алады, өседи, көбейеди. Өсимликлер фото- Арал теңизиниң суўы азайып қурыўы себеп-
синтез процесинде кислород ислеп шығарып ли пайда болған экологиялық машқалалардың
карбонат ангидрид (углекислий газ)ин жоқ ақыбетлерин азайтыў мақсетинде, ели-
етеди, Ҳаўаны тазалайды, кислород пенен мизди жасыл мәканға айландырыў жолын-
байытып турады. Жерди бузылыўдан сақлайды, да Президентимиздиң басламасы менен
өнимдарлығын жақсылайды. Өсимликлер барлық аймақларда терек егиў акциялары
шарўашылықта от-жем ўазыйпасын атқарады. шөлкемлестирилди.
Усы жерде өсимликлерден аўқатлық затлар Ҳәр бир инсан өз ўатанына хызмет етиўи,
таярланыўын, кийим-кеншек, үй-жай қурылыс оның гүллениўине үлес қосыўы керек. Терек
материаллары, көп дәри-дармақлар алыныўын егиң, оған саялаған адамның саўабына ийе
айтып өтиў орынлы деп есаплайман. Шөплер боласыз.
шарўашылықта от, жем, азық есапланады. Де-
мек, инсан тиришилиги ҳайўанат ҳәм өсимликлер Әлеўатдин ДОСШАНОВ,
дүньясысыз болыўы мүмкин емес. Ҳәр бир Қарақалпақстан Республикасына
өсимликтиң өз орны пайдалы тәреплери бар.
Бизиң республикамыздың дузлы топырағында мийнети сиңген
ҳәм қурғақшылықта өсиўге бейимлескен Денсаўлықты сақлаў хызметкери
қамыс өсимлигинен қымбат баҳалы қағаз,
боян өсимлигиниң тамырынан баҳасы қымбат

6 «QARAQALPAQSTAN MASHQALA
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

QÍZÍL KITAPQA KIRGIZILGEN HAYWANLAR HÁM QUSLAR:

OLARǴA KIM JÁRDEM BEREDI?
2020-jıldıń sentyabr ayında Instagram 465 qarata 629 nızambuzıwshılıq halatı
Sońǵı waqıtlarda sociallıq tarmaǵında Tashkent anıqlandı. 465 huqıqbuzarǵa 421,9
Ózbekstanda Qızıl qalasındaǵı toy máresiminen alınǵan huqıqbuzarǵa 421,9 mln sum mln sum muǵdarında járiyma salınǵan.
kitapqa kirgizilgen videolar payda boldı. Ol jerde Qızıl muǵdarında járiyma salınǵan. 345 huqıqbuzarlıq ushın tábiyatqa
haywanlar hám kitapqa kirgizilgen eki aqquw qus 345 huqıqbuzarlıq ushın jetkerilgen zıyan 690 mln sum esaplap
quslardı, atap aytqanda, bir-birine baylap qoyılǵan halda tábiyatqa jetkerilgen zıyan 690 shıǵılǵan. 215 huqıqbuzarlıq ushın
jergilikli xalıq tárepinen basseynde júzip júrgeni sáwlelengen mln sum esaplap shıǵılǵan. 195,5 mln sum muǵdarında járiyma
Qashqadárya hám edi. Toyǵa mirát etilgenler suwǵa 215 huqıqbuzarlıq ushın 195,5 óndirilgen. Sonday-aq, 143 jaǵdayda
Namangan wálayatında tutınıw múmkin bolǵan hám bolmaǵan mln sum muǵdarında járiyma tábiyatqa keltirilgen zıyan 242, 8 mln
qońır ayıwlar, Ándijan hár qıylı nárselerdi taslaǵanı sebepli óndirilgen. sumǵa teń. 107 huqıqbuzarlıq ushın
wálayatında aq aqquwlardan biri ertesine nabıt járiyma salıw hám tábiyatqa keltirilgen
tırna, Buxara hám boldı. Ayanıshlı tárepi sonda, bul – Házirge shekem bazarlardan ata- zıyandı qaplaw maqsetinde 1 mlrd
Qaraqalpaqstanda ádet túsine aylanbaqta. Instagram analar óz perzentleri ushın oyınshıq 892 mln sum muǵdarındaǵı jıynalǵan
jáyranlar, Tashkentte sociallıq tarmaǵında aktyor Maxmud sıpatında sahra tasbaqalarınıń hújjetler huqıq qorǵaw uyımlarına
aqquwlar, eshkiemer Tursunovtıń Qızıl kitapqa kirgizilgen balaların satıp almaqta. Soń olar tapsırılǵan.
hám elimizdiń basqa lashındı óz avtomashinasına baylap ólmese, kóshege taslap jiberiledi. QORǴALATUǴÌN TÁBIYIY
da regionlarında qoyǵanın kórsetken postı hámmeniń Qızıl kitapqa kirgizilgen jer AYMAQLAR HÁR QÌYLÌ
ushıraytuǵın jer ǵázebin keltirdi. bawırlawshılardan gyurza, shubar ORGANLAR TÁREPINEN
bawırlawshılardı óltiriw Rossiyalı ańshı Evgeniy Shirokovqa jılan hám basqa jılan satıwshılardı BASQARÌLADÌ
halatları artıp barmaqta. Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı da tez-tez ushıratıw múmkin. Xalıq Haywanlar tek qorǵalǵan aymaqlarda
Eger, biz ulıwmalıq qorǵaw komitetiniń aldingi baslıǵı medicinasına kóre, usı jılannan ǵana ózlerin qáwipsiz sezinedi.
zıyandı esaplap A.Maksudovtıń qolı qoyılǵan qaǵaz tayarlanǵan sorpa barlıq keselliklerge Tilekke qarsı, olardıń sanı oǵada az.
shıqpaqshı bolsaq, tek benen Qızıl kitapqa kirgizilgen 2 shıpa eken. Internette Ózbekstan Jáne bir mashqala sonnan ibarat,
ǵana jáyranlardı nabıt qońır ayıwdı atıwǵa ruxsat etilgeni Qızıl kitabına kirgizilgen quslar hám qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlar hár qıylı
etiw menen júzege sociallıq tarmaq paydalanıwshıların haywanlardı satıw da rawajlanbaqta. mákemelerdiń wákilligine kiredi. Solay
kelgen zıyan 68 907 000 jáne ǵázeplendirdi. Negizinde Biraq, biz tábiyattı qorǵaw tarawında etip, Ugam-Shatqal biosfera rezervatı
sumǵa bahalanbaqta. Ilimler Akademiyasınıń sheshimi ámelge asırılıp atırǵan jumıslarǵa «Ózbekstan temir jolları» akcionerlik
Jergilikli xalıq wákilleri menen nızamlı islengen bolsa da, kóz jumbawımız kerek, - deydi jámiyetine tiyisli. Kitob mámleketlik
ańshı-brakonerlerdi bul jaǵday boyınsha bir qansha Fayzulla Azamov. – Házirgi kúnde qorıqxanası Mámleketlik geologiya
hám olar tárepinen sorawlar kelip shıǵadı. Eń tiykarǵısı, qar qaplanın saqlaw boyınsha Global komiteti tárepinen, Zamin, Zarafshan,
óltirilgen haywanlardı joq bolıp baratırǵan haywan, qus Ekologiyalıq Fond joybarı ámelge Ugam-Shatqal milliy baǵları bolsa
súwretke alıp, hám ósimliklerdi kelesi áwlad ushın asırılmaqta. Joybar Shatqal hám Toǵay xojalıǵı mámleketlik komiteti
sociallıq tarmaqlarǵa saqlap qalıw maqset bolǵan Qızıl kitap Hisar qorıqxanalarınıń materialıq- tárepinen qadaǵalanadı.
jaylastırmaqta. Ózbekstanǵa kerek pe? Báribir joǵalıp texnikalıq bazasın jaqsılawǵa, video Soraw tuwıladı – «Ózbekstan temir
baratırǵan túrlerdi payda kóriw ushın hám kameralı duzaqlar haywanlardıń jolları» AJ yaki Mámleketlik geologiya
óltiriw maqset bolatuǵın bolsa, bunday turmısın baqlaw imkaniyatın berdi. komiteti qalayınsha ósimlikler hám
kózabaǵa dúzilgen sistemanıń, Qızıl Ózbekstanda Qızıl kitapqa kirgizilgen haywanatlar dúnyasın qorǵawı
kitaptıń ne keregi bar? haywanlardı atıw qadaǵan etiledi. múmkin?
ÓZBEKSTANNÌŃ QÌZÌL KITABÌ Biraq, bul olardı brakonerler yaki – Hár bir qorǵalatuǵın aymaqtıń óz
2019-jıl dekabr ayında Ózbekstanda jergilikli xalıqtan saqlap qalmay basqarıw organı, aymaqtı qorǵaw
Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı atır. 2020-jıl may ayında Ekologiya boyınsha xızmetkerleri bar, – deydi
qorǵaw mámleketlik komiteti hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw Ózbekstan Respublikası Ekologiya
haywanlar, quslar hám ósimliklerdi mámleketlik komiteti tárepinen hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw
óz ishine alǵan «Ózbekstan Qızıl «Brakonerlikke qarsı gúresiw ayı» dep mámleketlik komitetiniń qorǵalatuǵın
kitabı»nıń jańalanǵan basılımın usınıs járiyalandı. aymaqlar boyınsha bólim baslıǵı
etti. 10 jıl aldın pútkil Ózbekstan Komitet brakonerlik, balıq hám Xalillulla Shermatov. – Sonday-aq,
aymaǵında ushıraytuǵın sahra haywanlardı awlaw hám óltiriw, olardıń jumısı Mámleketlik ekologiya
tasbaqası joq bolıp ketiw aldında sonday-aq, ósimlikler dúnyasınan komiteti tárepinen qadaǵalanadı.
turǵanı ayanıshlı. nızamsız paydalanıw hám tereklerdi Olarǵa óz jumısın ámelge asırıw
Statistikalıq maǵlıwmatlardan belgili kesiwge qarsı gúresiw ushın kóbirek ushın metodikalıq qolllanbalar
bolǵanınday, bir waqları Ózbekstan háreketlerdi ámelge asırıwın ayttı. berildi. Ózbekstan Prezidentiniń
flora hám haywanat dúnyasına oǵada Aydıń nátiyjesi quwanıshlı bolmadı. 2019-jıl 20-marttaǵı PQ-4247-sanlı
bay bolǵan, biraq olar áste-aqırın Mámleketlik ekologiyalıq komiteti «Qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlar
joǵalıp barmaqta. Málimleme xızmetiniń maǵlıwmatına tarawında mámleketlik basqarıw
Ózbekstan Respublikası Ekologiya kóre, bir ay dawamında tábiyatqa sistemasın jetilistiriw ilajları
hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw haqqında»ǵı qararına bola Shatqal
mámleketlik komiteti janındaǵı biosfera, Zamin, Surxan, Nurata hám
Qorshaǵan ortalıqtı hám tábiyattı Qızılqum mámleketlik qorıqxanaları,
qorǵaw ilimiy-texnikalıq texnologiya sonday-aq, Tómengi Ámiwdárya
institutınıń biokóptúrlilikti qorǵaw mámleketlik biosfera rezervatı
boyınsha qánigesi Fayzulla Azamovtıń Mámleketlik ekologiya komitetiniń
pikirine kóre, Ózbekstanda Qızıl basqarıwına ótkerildi. Áyne payıtta
kitapqa kirgizilgen haywanlar jaqsı olardıń materiallıq-texnikalıq bazasın
qorǵalmaǵan. jaqsılaw boyınsha úlken jumıslar alıp

MASHQALA «QARAQALPAQSTAN 7
EKOLOGIYASÍ»

2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

barılmaqta. Bunnan tısqarı, Ózbekstan kóbeytiw, baǵıw hám Ilimler Akademiyası hám Mámleketlik beriledi. Eger panda ólse, haywanat
Respublikası Ministrler Kabinetiniń ósiriw qárejetlerin ekologiya komiteti menen birgelikte baǵı Qıtay húkimetine úlken muǵdarda
2019-jıl 14-dekabrdegi 1000-sanlı qarjılandırıw zárúr. beriledi. qun tóleydi.
qararına bola 21687,5 gektar «Awlaw hám ańshılıq Óz gezeginde, Ózbekstan ańshıları Rossiyada haywanlardıń túrlerine
maydandı iyelegen Xorezm milliy xojalıǵı haqqında»ǵı jámiyetiniń aǵzası Bahram Suvonqulov qarap, bir jıldan 3 jılǵa shekem qamaq
baǵı shólkemlestirildi, ol Mámleketlik nızamda usı shayhlardıń Qızıl kitaptaǵı quslar awın jazası beriledi.
ekologiya komitetiniń quramlıq máselelerdiń sheshimi maqulladı. Onıń pikirine kóre, olar Germaniyada sút emiziwshilerdi
bólimshesi esaplanadı. sáwlelendirilgen. 1000 jorǵa tuwalaqlardı 10 qustı awlaw óltirgeni ushın járiymadan tısqarı
Qalǵan qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlar Ózbekstan aymaǵında ushın tólegen haqısı arqalı saqlawı 3 jılǵa shekem qamaq jazası, Qızıl
basqa mákemelerdiń basqarıwında aw máwsimi múmkin. kitapqa kirgizilgen jániwarlardı óltirgeni
qalsa, bul olardı nátiyjeli basqarıw hám 1-sentyabrden baslanadı Ulıwma alǵanda, Ózbekstanda ushın 6 jıl hám onnan joqarı jıllarǵa
usı tarawda birden-bir mámleketlik hám ol 31-yanvarǵa licenziyalı awshılar tárepinen erkinlikten ayırıw jazası belgilengen.
siyasattı ámelge asırıwǵa imkaniyat shekem dawam haywanlardı atıwǵa baylanıslı Hár bir puqara tek shaxsqa emes,
bermeydi. etedi. Búgingi kúnde úlken mashqalalar joq. Tiykarǵı al haywanlar menen quslarǵa
JAŃA AW HAQQÌNDAǴÌ NÌZAM Respublikada 35 ten qáwip – haywanlar hám quslardı basım ótkeriw, qıynaw hám óltiriw
HÁM UMÌTÌLǴAN MORATORIY aslam ań awlaytuǵın awlaytuǵın brakonerler bolıp tabıladı. halatları boyınsha mámleketlik hám
2020-jıl iyun ayında «Ań awlaw orınlar bar bolıp, olarda Ózbekstanda jámiyetshilik basımı mámleketlik emes shólkemlerdi
hám ańshılıq xojalıǵı haqında»ǵı haywanlardı atıw hám astında, sonday-aq, Ekologiya sudqa beriwi múmkin. Mısalı, 2016-
nızam qabıl etildi. Házirgi waqıtta uslawǵa ruqsat etiledi. mámleketlik komiteti hám Ekologiyalıq jılı zookewilliler Germaniyanıń 20
ańshılıq tarawındaǵı qatnaslar Ugam-Shatqal milliy partiyasınıń usınısına bola, 2023-jıldıń haywanat baǵın flamingo quslarınıń
10 nan artıq normativlik-huqıqıy baǵı eń belgilisi bolıp 31-dekabrine shekem ańshılıqqa ushıp ketpewi ushın qanatların keskeni
hújjetler menen tártipke salınbaqta. tabıladı. Haywan hám moratoriy engiziliwi kerek edi. ushın sudqa bergen edi.
Bul óz gezeginde hár qıylı qarama- balıq awı Ózbekstanda Moratoriy waqtında bolsa haywanlardı Túrkiyada úysiz haywanlardı óltirgeni
qarsılıqlar hám túsiniklerge jáne ekoturizmniń bir bólegi uslaw qadaǵan etiledi. Bunnan tısqarı, ushın 4 jılǵa shekem erkinlikten
huqıqtı qollanıw ámeliyatında bolǵanı sebepli usı baǵ mámleketlik bajı muǵdarın, sonday- ayırıw jazası belgilengen. Qızıl
qıynshılıqlardı júzege keltiredi. Bunnan hár jılı jergilikli hám aq, ásirese, Qızıl kitapqa kirgizilgen kitapqa kirgizilgen jániwarlar ushın
tısqarı, usı tarawdaǵı mámleketlik sırt elli turistlerdi ózine haywanlarǵa qarata haywanlardı satıp bolsa 10 jılǵa shekem erkinlikten
siyasattıń tiykarǵı baǵdarlarınıń tartadı. alıw ushın tólemlerdi, brakonerlik ushın ayırıw jazası bar.
joqlıǵı, jabayı haywanlar halatın Ǵalaba xabar juwapkershilikti arttırıwdı, ań awlaw Dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde
nátiyjeli monitoring etiw mámleketlik qurallarında arab ushın ruqsat beriw tártibin elektron tábiyattı qorǵaw mámleketlik
sisteması hám nızamshılıqta ańshılar shayhlarınıń Ózbekstan formaǵa ótkeriwdi kútken edi. Tilekke shólkemleri jámiyetshilik
hám ańshılıq xojalıqlarınıń huqıqları Qızıl kitabına kirgizilgen qarsı, ekologlardıń úmiti pushqa qadaǵalawında. Evropanıń derlik
menen minnetlemeleri haqqındaǵı jorǵa tuwalaqlardı shıqtı. Moratoriy joybarı maqullanbadı. barlıq mámleketleri, Aziyada Túrkiya,
normalardıń joqlıǵı bar haywanlar awlawı tez-tez Ózbekstanda shın mánisinde Yaponiya, Qıtay, Singapur, Indoneziya,
halatın anıqlawda anıq tosqınlıq boladı. dodalanbaqta. Nawayı haywanlar hám quslardı qırıw bolsa Qubla Koreya, Hindstan, Qubla Afrika
Bul haywanlar populyaciyasın qalasınan 50 km dawam etpekte. Respublikası sıyaqlı mámleketlerde
mámleket tárepinen baqlap barıw uzaqlıqta, 300 gektar Fayzlulla Azamovtıń sózlerine kóre, Xalıqaralıq hám mámleketlik Qızıl
tártibiniń rawajlanıwın, awlanatuǵın jer maydanında, jorǵa moratoriy biraz bolsa da elimizde kitapqa kirgizilgen jániwarlardı
haywanlar sanın hám awlaw kólemin, tuwalaqlardı kóbeytiw haywanatlar menen quslar sanınıń awlaw, ósimliklerdi teriw qatań túrde
haywanlardıń reproduktivlik halatın ushın arnawlı oray kóbeyine tiykar boladı. Áyne payıtta qadaǵan etilgen. Múmkin, sol ushın da
úyreniwdiń aldın aladı. bar. Oray Dubay bolsa tábiyatımızdı brakonerlerden Evgeniy Shirokovqa uqsaǵan ańshılar
Jáne bir ózgeshelik. Elimizdegi ámiri Muhammad qorǵay alatuǵın, jaqsı oqıtılǵan, Oraylıq Aziya mámleketlerinde
ańshılıq turizminiń imkaniyatlarınan ibn Rashidal- qurallandırılǵan ekoinspektorlardı arzımaǵan pulǵa licenziya satıp alıp,
tolıq paydalanıw, atap aytqanda, Maktumnıń baslaması jetistiriw oǵada zárúr. biziń tábiyatımızǵa qırǵın keltirip
sırt elli turistlerdi awǵa tartıwda menen 2008-jılda DÚNYA TÁJIRIYBESI atırǵan shıǵar. Buǵan bolsa, negedur
mámleketlik byudjetke valyuta shólkemlestirilgen. Qıtayda 2016-jılda úlken pandalar nızamshılıǵımız hám Watanımızǵa
túsimin, aw haywanlarınıń sanın Oraydıń tiykarǵı joq bolıp baratırǵan túr statusınan degen miyirimi bolmaǵan, puqaralıq
wazıypası – Aziyanıń shıǵarılıp, ázzi túrge kirgizilgen. poziciyası jetilispegen basshılar da jol
jorǵa tuwalaqların Ózbekstanda Sebebi, panda awlaǵanlardı ólim qoyıp bermekte.
kóbeytiw hám tábiyatqa qoyıp jazası kútedi. Nátiyjede pandalar sanı Janlı tábiyat bul bir-birine úzliksiz
jiberiwden ibarat. Quslardı awlaw Qıtay jabayı tábiyatında 1 mıń 864 baylanǵan shınjır bolıp tabıladı. Onıń
máwsimi, ádette, sentyabr-oktyabr ke jetken. Qıtay Húkimeti 2025-jılǵa bir ǵana sheńberiniń úziliwi basqa
aylarına tuwra keledi. 2012-jıldan berli shekem jabayı tábiyattaǵı pandalar túrlerdiń joq bolıp ketiwine alıp keledi.
Oray 10 mıńǵa jaqın jorǵa tuwalaqlardı sanın 18 procentke kóbeytiwge qarar Mine, usı oǵada názik teń salmaqlıqtı
jabayı tábiyatqa qoyıp jiberdi. Dubay etken. Bul rejege kóre, jáne 10 jıldan saqlaw ushın insaniyat onıń hár bir
shahzadası shayh Hamdan ibn soń jabayı tábiyattaǵı pandalar sanı 2 túrin – shirkeylerden baslap, pilge
Muhammadal-Maktum Qızıl kitapqa mıń 200 ge jetedi. Áyne payıtta jáne shekem, ápiwayı tasbaqadan baslap,
kirgizilgen jorǵa tuwalaqlardı awlaw 422 panda arnawlı orınlarda baǵıladı. ósimliklerge shekem qorǵawı, olardıń
ushın Ózbekstanǵa hár jılı keledi. Úlken panda haywanlardıń joǵalıp jasap, kóbeyiwi ushın sharayat jaratıwı
Ózbekstanda jorǵa tuwalaqlardı baratırǵan túrine kirgen bolıp, Qıtay zárúr. Tábiyattı qorǵaw tek ǵana
awlaw tek Ministrler Kabinetiniń mámleketi tárepinen Qızıl kitapqa ekoshólkemlerdiń emes, al hár bir
arnawlı ruqsatnaması menen ámelge kirgizilgen hám qorǵawǵa alınǵan. insannıń wazıypası bolıp tabıladı. Meyli
asırıladı. Xalıqaralıq tábiyattı qorǵaw Bunnan tısqarı, panda Qıtaydıń diniy tárepten, meyli dúnyalıq tárepten
awqamınıń maǵlıwmatına kóre, Qızıl simvolı hám maqtanıshı bolıp tabıladı. alıp qarayıq, Ana planetamız tek ǵana
kitapqa kirgizilgen hár bir atılǵan jorǵa Sonlıqtan da, Pekin diplomatiyasında insannıń jasawı ushın jaratılmaǵan.
tuwalaqtıń bahası 6 mıń AQSh dolları ayrıqsha orın iyeleydi. Bul haywanlardı Insan tábiyat penen únles bolıp jasasa
turadı. basqa mámleketlerge jiberiw dástúrge ǵana tábiyat ta onıń menen birge
Búgingi kúnde sırt el ańshılarına aylanıp qalǵan, ayırım hallarda onı boladı, kerisinshe bolsa tiri organizm
licenziya beriw tártibi Ministrler «panda diplomatiyası» dep te aytadı. sıpatında ol da insaniyattan ósh ala
Kabinetiniń 2014-jıl 20-oktyabrdegi Pandalar dúnya haywanat baǵlarına aladı. Bunı hasla esten shıǵarmayıq!
290-sanlı «Biologiyalıq resurslardan satılmay, al 10 jılǵa shekem ijaraǵa
paydalanıwdı tártipke salıw hám Nargis QOSIMOVA
tábiyattan paydalanıw tarawında
ruqsat beriw tártip-principlerinen
ótiw tártibi haqqında»ǵı qararı
menen tártipke salınadı. Oǵan
kóre, «Ózbekstan Respublikasınıń
Qızıl kitabı»na kirgizilgen jabayı
haywanlardı tábiyiy ortalıqtan
alıp taslaw ushın ruqsatnamalar
Ózbekstan Respublikası Ministrler
Kabinetiniń razılıǵına bola Tábiyattı
qorǵaw mámleketlik komiteti
tárepinen tábiyattan paydalanıwshınıń
arzası tiykarında beriledi. Bul
ushın qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw
mámleketlik komiteti Ministrler
Kabinetine xabarnama jiberedi.
Tastıyıqlanǵannan soń Mámleketlik
ekologiya komiteti belgili bir haqı
esabına Qızıl kitapqa kirgizilgen
haywandı awlawǵa ruqsatnama berip,
ol Ózbekstan Respublikası Ilimler
Akademiyasınıń esap betine ótkeriledi.
Jabayı haywanlardı awlawǵa kvotalar

8 «QARAQALPAQSTAN ДЕБДИЎ
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март
АЄЗЫМНАН
КЕТПЕЙДИ

СУЎЫҢНЫҢ ДӘМИ

Ким екенлиги Өзлериңизге мәлим, соңғы ўақытлары Қызылқумның етегиндеги аўылымызда жыллар болды. Сол ўақытлардағы ишсең
ядымнан қыстың сәни болған қардың өзи 4-5 қудық болып, бизиң үйимиздиң мийриңди қандыратуғын суў үйимизде
шығыпты, көпшилик ушын таңланарлық тәбият жанында да иши тас пенен өрилген, қысы-жазы болар еди. Байғус кемпир
бирақ, бир қубылысына айланып баратыр. Қысы суўы душшы қудығымыз бар еди. Солай апам жап-салмаларда ағыс тоқтайтуғын
данышпанның қарсыз болмайтуғын үлкемизде жаўын- болса да оннан тийкарынан малды қыс айларында оларда қатып қалған
айтыўына шашын сезилерли азайды. Сонлықтан суўғарыў мақсетинде пайдаландық. Тек музды үйге алып келип еритетуғын
қарағанда быйылғы қыста бирнеше мәрте әтирапты ғана ара-арасында үйде кемпир апам ҳәм бизлерди ҳәзирги тил менен
«Бир тамшы көрпедей жаўып таслаған аппақ қар гүби пискен ўақытлары сары майды айтқандағы «таза ишимлик суўы» менен
суўға қарап бәршениң қуўанышларына себеп болды. айраннан ажыратыў ушын қудықтың тәмийнлейтуғын еди. Муз таўсылып
турып, пүткил Көпшиликке мәлим, халқымыз аспаннан түбиндеги суўдан алдырар еди. Бул қалған ўақытлары болса бизлер оған
жер жүзилик жаўған аппақ қар менен өзиниң ең қудықтан пайдаланбағанымыздың даладан қар жыйнап үйге алып келип
океанның бар жақсы үмитлерин байланыстырған. себеби аўылымыздың ортасынан еритиўге көмеклесетуғын едик. Аппақ
екенлигин билсе Қар көп жаўған жыллары зүрәәт көп, ағыўшы Калинин жаптың суўы ҳәмме қардан еритип алынған суўдың дәми
болады» екен. жайлаўларда от-шөп мол болады, нәрсе ушын жететуғын еди. Ал оның ҳәзирги «Тазаланған суў» деп аталыўшы
Бәлким сондай дәрьямыз суўға толады деп жорыған, ишиўге жарамлылығы ҳеш қандай орынларда литри 300 сумнан сатылып
шығар, себеби аңшылық пенен шуғылланған ата- лабораториялық тексериўлерсиз- атырған өли суўдан анағурлым жақсы
мен бүгин сөз бабаларымыз қарда аңға шығып, ақ дуйым журтқа белгили еди. Аўыл еди.
етпекши болып үйлерине олжа менен қайтқан. адамлары қалаға барып келгеннен соң Қулласы балалығым еске түсип,
отырған мәселе Қарлыбай, Қаржаўбай деген атлардың «Нөкистиң кранының хлорлы суўынан 21-әсирдиң қарын еритип ишип
де соған уқсап кең тарқалғаны да тосыннан емес. демленген чайды ише алмадық» деп көрмекши болдым. Көптен берли
кетеди. Мектепте оқыйтуғын ўақытларым. отырғанлары еле есимде. арзыўлар менен күткен, көрген көзди
Демалыс күнлери қар жаўа қойса ерте Аўылда өскеннен соң көп ўақытымыз қуўандырып, әтирапты бүркеген
сәҳәрде аў мылтығын ийнине салып ҳәзирги балалардай үйге тығылып емес, қардың үстинги қатламынан жыйнап,
қумға аңға кететуғын әкем азанғы чайға ал далада өтетуғын еди. Мал–ҳалға шелекке салып ериткеннен соңғы
шекем-ақ бир-еки қоянды алып қайта қараў, атыз жумысларына көмеклесиў, картина мени үлкен ойға салды. Бул
беретуғыны еле есимде. Қулласы, қар бос ўақытларымызда болса қармаққа қар балалықтағы қар емес еди. Көзге
менен байланыслы әндийшелер бир барыў, қыста коньки теўип, шана айдаў көринип турған шаң-тозаңы болмағаны
талай. ҳәм сол ўақытлары балалар арасында менен бул суўды ишпестен алдын ең
Мениң сөз етпекши болып атырған жүдә үрдис болған хоккей ойнаў менен кеминде арнаўлы лабораториядан
ўақыям да сол балалықтағы қар бәнтпиз. Айтайын дегеним, үйден өткериў талап ететуғындай дәрежеде
менен байланыслы. Балалығым Нөкис бир жаққа шыққанымызда ҳәзирги көринди. Солай етип мен ярым шелек
районының пайтахтымыздан онша балалар сыяқлы азығымызды ғамлап суўға қарай отырып пүткил дунья
қашық болмаған аўылында өтти. Ол жүрмеймиз. Гезек пенен қой баққанда, жүзилик экологиялық машқаланың бар
ўақытлары Әмиўдарьяның толып қармаққа барғанда азғана нан алып екенлигине, оны толығы менен шешиўге
аққан суўлары гүллан әтирапты жасыл шыққанымыз болмаса, суўды ағып болмаса да, ең кеминде тәсирин
липасқа бөлеп, жерге таслаған туқымның турған салмадан қос қолымыз бенен, жумсартыўға ҳәммемиз жуўапкер
аса көп мийнет талап етпей-ақ мол болмаса аўзымызды басып-ақ ишип екенимизге түсинип жеттим.
зүрәәт берип турғанын үлкен жастағы кете беремиз. Бундай етип суў ишкен
заманласларымыз жақсы биледи. адамды көрмегенимизге де бир талай Қаллибек НАГМЕТОВ

ЯШИЛ ГИДРОПОНИКА ОЗУЇАСИ... СУАЇМАНАЧРААЛЛИИ?КйилдаЎзбекистонРеспубликаси
Инновацион ривожланиш
вазирлигининг 1 млрд 350 млн
сўм маблағлари ҳисобидан
Қорақалпоғистон Республикаси
Қораўзак туманида «Panaev
Farm» фермер хўжалигида «Сут
маҳсулотларини ишлаб чиқариш
самардорлигини оширишда
2021 инновационяшилгидропоника
озуқасини етиштиришни ташкил зарур. Керакли ҳарорат, намлик ва ёруғлик
спектри сақлаб турилса барқарор сифат-
ли маҳсулот етиштириш мумкин.

Гидропоник усулда ишлаб чиқарилган
озуқа қорамол рационининг нархини ва
кейинчалик сут маҳсулотларининг нархи-
ни пасайтиради. Қорамол ва қорамоллар
рационига гидропоник яшил озуқа
қўшилганда озуқа харажатлари 10-20%
га камаяди ва сут ҳосилдорлиги 15-25%
га ошади.
қилиш» стартап лойиҳаси амалга Бугунги кунда «Panaev Farm» фермер
оширилди. хўжалиги томонидан икки турдаги тайёр
Лойиҳа доирасида фермер хўжалигида маҳсулотни жорий етиш учун тижорат
к у н и г а 5 т о н н а я ш и л г и д р о п о н и к а таклифи ишлаб чиқилган:
озуқасини ишлаб чиқаридиган ускуна- - янги гидропоник яшил озуқа етказиб
лар ўрнатилиб, 25 та янги иш ўринлари бериш;
яратилди. Ушбу лойиҳанинг ишга туши- - гидропоник яшил озуқа ишлаб чиқариш
рилиши натижасида фермер хўжалигида қурилмасини тайёрлаб бериш.
ташқи иқлим шароитидан қатъий назар Ҳозирги вақтда Қорақалпоғистон Ре-
йил давомида чорва молларини яшил спубликаси туман ҳокимликлари билан
гидропоника озуқаси билан таъминлаш биргаликда барча хўжаликларда гидро-
имкони яратилди. поник қурилмаларни жорий етиш бўйича
Яшил гидропоника озуқасини ишлаб реклама кампанияси ўтказилмоқда.
чиқариш жараёнида доимий ҳаво алмаши-
нуви (кунига 300 мартадан кўпроқ) бўлиши Тимур ПАНАЕВ

ЭКОТУРМЫС «QARAQALPAQSTAN 9
EKOLOGIYASÍ»

2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

АТМОСФЕРАҒА ЗЫЯН КЕЛТИРМЕЙИК!
Ана тәбият ҳәр қыйлы зыянлы ҳәм бронх кеселликлери менен
затлар, газлер, завод-фабрикалардан аўыратуғынымызды биле бермеймиз.
шығып атырған түтинлер, Билсек те итибарсыз қараймыз.
шығындылардан зыянланып жәбир Мәселен, усы жылдың январь-февраль
көреди. Биз инсанлар қәлегенимизше, айлары аралығында Қанлыкөл районы
кеўлимиздиң күсегенинше тәбиятқа аймағында 4 пуқара тәрепинен
өз кесиримизди тийгизип атырмыз. ашық ҳаўада арнаўлы үскенелерсиз
Лекин, бир күн келип тәбияттың ғәзеби битум өртеп, атмосфера ҳаўасын
қайнап, шыдамы таўсылған ўақтында патасландырғанлығы анықланып, олар
инсаннан өш алатуғынлығын, Өзбекстан Республикасы ҲЖҳКның
жәбирленетуғынымызды билмеймиз. тийисли статьялары менен жәримаға
Билсек те кеш түсинемиз. тартылды.
Әпиўайы деп қарайтуғын, бир ғана жаз Ана тәбиятқа, таза ҳаўаға зыян
айының келиўи менен ғәлле жыйыны жеткизгенлиги ушын ҳәр бир пуқараға
мапазында район аймағындағы фермер нызам тийкарында жаза белгиленген.
хожалықларының ғәлледен босаған Жаза да өтелер, жәрима да төленер,
егислик майданлардағы сабанларды, от- лекин биз ойсыз ислеримиз бенен
шөплерди, сондай-ақ, мәкан жайларын ана тәбияттың жазасынан өзимизди
тазалаў ўақтында өз басымшалық етип сақлайық, келешек ушын қайғырайық.
өртеп-жағып жибериў ақыбетинде ҳаўаға
қаншама токсинлер бөлинип шығып, С.ТАЎМУРАТОВ,
нәтийжеде таза ҳаўа патасланып, Экология ҳәм қоршаған орталықты
өсимликлерге зыян тийетуғынлығын, қорғаў комитети Қанлыкөл районы
өзимиз болсақ ҳәр қыйлы аллергиялық
бөлими инспекторы

CАҲРАДА СУЎ ИЗЛЕП…ТӘҒДИР

Үстиртте, Жаслық посёлкасына жақын жерде, жолдың шетинде кенлер қайтып келсе автомобильде иши пуўланып, төбеден суў тамшы-
жалғыз қәбир тасы бар. Бул жерге зыяратшылар әдетте гүл емес, қыз жоқ. Узақ излеўден соң қыз бир лап турмай ма? Бул да әйне сондай
ал ыдысларда суў алып келеди. урадан табылады, тилекке қарсы, екен.
Қәбир тасқа: «Покорителям Устюрта». «Здесь 19-VII-1956 г. погибла ол жансыз ҳалатта еди. Қыз бий-
студентка ГГУ Елена Серебровская» деп жазылған. Қәбир тастың шара суў излеп қолы менен жерди Аңшылардың усылы болса
жанындағы қаңылтырға болса: «Елена!!! Мы продолжили твоё қаза берген, қаза берген, нәтийжеде басқаша. Олар Үстиртке шыққанда
дело, освоение Устюрта. В/Ч Оренбурга. 01.09.2007 г.» деген тырнақлары сынып, қанап кеткен белгиленген орынларға суў қуйылган
жазыўлар түсирилген. екен... ыдысларды жасырып кетеди екен.
Егер де шөлде қандай да бир жағдай
Саҳрада суў излеп дүньядан өткен жүз берсе бул сўўлар оларға мәдет
бажыхана хызметкериниң тәғдири болады. Күнниң мыс қайнаған ыссы-
де усыған уқсас. Хызмет сапары ларында да қуяш нуры күйдирмеўи
менен Үстиртте шегара аймақларын ушын басына, үстине қалың кийим-
қадағалап жүрген Қарақалпақстан лер кийип алады. Аўылласларына
бажыхана басқармасының еки аңға кетип баратырғанын айтып,
хызметкери, автомобиллериниң «егер пәлен күни қайтып келмесем,
жанылғы майы таўсылып, халық излеп шығарсыз» деп, бағдарларын
жасайтуғын жақын аймақларға пия- көрсетип кетеди.
да бармақшы болып жолға шығады.
Еки күнге мөлшерлеп алып шыққан Қәпелимде рейимсиз саҳрада
суўлары таўсылып қалады. Жақын транспорты бузылып қалғандай
әтирапта адам баласынан дәрек болса, сол жерде бүркенип жатып
жоқ еди. Төртинши күнге қарағанда қалады. Қашан изинен адам келме-
қатты шөлге шыдамаған бажыхана генше, бир орыннан қозғалмайды.
хызметиниң майоры Аман Қыдыров Дурыс, бул Үстиртте суўсыз қалып
тақыр жерде жыйналып қалған шор кеткен жағдайда қолланылатуғын
суўды ишип қояды. Бирақ, жанындағы әмел. Жол жүрсең тамам дегени.
жолдасына иштирмейди: «Яқ, ишпе, Себеби, жүрген адам шөллейди,
өлесең!» дейди. Шынында да шөлдиң қуяш нуры урады және жолдан
шор суўы Аманның денсаўлығын алжасады ҳәм ҳаўлықпаға түседи.
төменлестиреди ҳәм ол көп өтпей Ҳаўлығыў, есеңкиреў де адамды
бул дүнья менен хошласады. Аман жүдә шөллетеди.
қалған бажыханашы болса бар күши
менен алға жүре береди. Есимқан ҚАНААТОВ

1956-жылда Үстиртте нефть-газ бири Елена еди. Июль айы Үстирттиң Нөкистеги кеңседе қалғанлар
кәнлерин излеў ҳәм темир жол үсти мисли тандырға уқсап қалады. кәсиплеслериниң белгиленген
линияларын тартыўға Бурынғы 50-60 градус ыссыда қуяш астын- ўақытта келмегенинен қәўетерленип
аўқамның көп жерлеринен студент- да бир минут та шыдап турыў олардың изинен излеп шығады ҳәм
лер келеди. Олардың ишинде усы мүмкин емес. Әтирапта терек яки оларды алтыншы күн өтип зорға та-
әмелиятқа қатнасып атырған Горьков сая боларлық имарат жоқ. Әне усын- бады. Тилекке қарсы, олардың бири
мәмлекетлик университи (ҳәзирги дай пайытта булар минген машина жансыз, ал екиншиси шала жансар
Нижегород мәмлекетлик университе- ярым жолға келгенде таққа бузылып еди...
ти)ниң студенти Елена Серебровская қалады. Әри-бери урынған менен
да бар еди. ҳеш те нәтийже шықпайтуғынын Саҳраның сырын билетуғынлар
билген еки жигит Еленаны машина- биринши гезекте бәрқулла суў
Бийпаян ҳәм мийримсиз саҳра да қалдырып, өзлери басқаларды қәўипсизлигин ойлап қояды. Мыса-
ҳасла ҳәзил не екенин билмейди. жәрдемге шақырыў ушын пайыў-пияда лы, мол суў резервинен тысқары
Үстиртке күн қызғаннан баслап мол жолға атланады. Өзлерине керекли бир неше үлкен табақлар менен
суў ғамлап шығыўды саҳра сырын суўды алып, оннан қызға да жетки- целлофан алып жүреди. Табақ пенен
билетуғын жолаўшы ҳеш қашан ликли суў таслап кетеди. Және оған, целлофанның суўға не байланысы
кенде етпейди. Бирақ, қызыў қанлы «Егер, суў таўсылып қалса, радиатор- бар дерсиз?
жаслардың буған итибар бермеги дан алып ишерсең» деп уқтырады.
қайда? Табақтың бетине целлофан кийги-
Арадан қанша ўақыт өткени бел- зилгенде, өз-өзинен күн даўамында
Бир «Газик»ке еки студент минип гисиз, жәрдем күшин шақырыўға кет- табақтың ишине әдеўир суў жыйна-
жолға шығады. Жолаўшылардың лып қалады екен. Ыссыханада да

«QARAQALPAQSTAN TÁBIYAT GÚRRIŃI
EKOLOGIYASÍ»

2-3 (13)-сан

10 АРАЛ2022-жыл26-март
ҲӘМ АРАЛҚУМДА
ҚАЛҒАН ТУЙҒЫЛАР
Өзбекстанның биринши санлы борты биринши рет Мойнаққа
Ташкенттен туўрыдан-туўры рейсин әмелге асырды ҳәм
әдеттегидей президент көплеген жаңалықлары менен
нәўбеттеги сапарын республикадағы ең аўыр аймақтан
баслады.

Сапардың дәслепки күнинде проценттен үмит еткен екен. адамлар ишсе де болады. Суўдан гектарға шөл өсимликлерин егиў
Аралқумда әмелге асырылып Яғный, 100 гектар жерге егилген өзимиз де татып көрдик. илажлары әмелге асырылған.
атырған жумыслар менен де шөл өсимликлериниң 20 проценти Бүгинги күнде бул аймақлар қалың
танысты. өсип-өнсе де үлкен нәтийже. 2019-жылы мәмлекетлик тоғайға айналған. Сексеўиллердиң
Қуўанышлысы, ҳәзир бул көрсеткиш бағдарлама тийкарында Аралдың бәлентлиги 7-8 метрге шекем
Бәршемизге белгили, еки есеге артқан. қурыған майданында 50 қудық бой тиклеген. Тоғайда болса
Қарақалпақстанда 3 ири саҳра – қазылды. Ең қуўанышлысы, биокөптүрлилик раўажланған, ҳәр
Үстирт, Қарақум ҳәм Қызылқум бар Жақында суўда ерийтуғын олардың 47 синен душшы қәдемде жабайы ҳайўанлардың
еди. Өткен әсирдиң ақырларында полимерлерди ислеп шығарыў суў шықты. Бул мағлыўматты аяқ излерин көресиз. Деген менен,
Аралқум саҳрасы да пайда бойынша дүняда жетекши болған Аралбойы дала гидрогеологиялық нызамсыз аңшылардың қәдеми
болды. Қурыған теңиз орнында СSNF компаниясының Аквасорб экспедициясы баслығы Шавкат де бул жерлерден үзилмей қойды.
пайда болған шөлистанлықтың 3005 (гидрогель) өнимин сексеўил Олимовтың өзи тастыйықлады. Аўланып атырған жәйранлардың
басқалардан айырмашылығы егиў процесслеринде сынақтан көпшилиги усы жерлерге тийисли.
бул дузлы бархан қумнан ибарат өткерген екен, нәтийжелилик 80 Президентимиз усы сапары
шөлистанлық. процентке асыпты. Аралбойы келиўинде Аралқумда экологлар Өзбекстан Илимлер академиясы
регионын экологиялық ҳәм тоғай хожалығы қәнигелери Қарақалпақстан бөлими орнитолог
Хызмет сапары менен Аралқумға инновациялар ҳәм технологиялар менен сәўбетлесер екен, тағы илимпазлары айтыўынша,
бирнеше мәрте қәдем басқан аймағы деп бийкарға айтпаған бир рет усы шөл аймағында Аралбойында экологиялық жағдай
болсам да ҳәр барғанымда бир болса керек, ҳәзир сол сыяқлы шарўашылықты раўажландырыў изине түсип атырғанлығы себеп
дүнья тәсирлер менен қайтаман. көплеген ойлап табылыўлар ҳәм бойынша тоқталды. жаңа қус түрлери де пайда бола
Мойнақтан 75 км арқада, Сүргил газ инновциялық шешимлер әмелиятқа баслаған. Аралбойы регионында
кәни массивинде "Нөл ноқат" деген қолланылмақта. - Биз усы қурамалы шараятта алдын ушырамаған «бегунок»,
жер бар. Сол жерден арқа тәрепке егиў бойынша үлкен тәжирийбе «шығыс клушасы» (восточная
қарай ҳәр 20-30 километрден ҳәр Наўайылы жәрдемшилер арттырдық. Бул жерге өзим клуша), узын қуйруқлы торғай
ўәлаят өз көмекшилери менен менен хошласып қайтып атырған келиўимнен мақсет – енди бул (длиннахвостая синица), киши
бөлинип-бөлинип сексеўил екти. ўақтымызда ески краннан суў ағып жумысларды илимий тийкарланған шағала (малая чайка), Үлкен торғай
Олардың жумысы менен танысайық турғанын көрип хайран қалдық. тәризде даўам еттиремиз,- деп (большая синица), киши шубар
деп әсте бир шеттен журналистлик Бул шексиз саҳрада кранды ким президент Шавкат Мирзиёев, тоқылдаўық (малый пёстрый
жумысымызды басладық. Дәслеп қурған екен-ай? Неге керек болды бул жерде илимий изертлеўлер дятель), күл рең кекилик (серая
наўайылы тоғай хожалығы екен? Суўын ишип көрсек жүдә жүргизип, аймақ топырағына сәйкес куропатка), снегирь сыяқлы жаңа
хызметкерлери менен ушырастық. шор. Кейинирек билсек, бул сыяқлы түрлер жаратыў, кейинги басқышта қус түрлери усылар қатарына
Олар "Нөл ноқат"қа 14 км арқада қудықларды газ-нефть излеўшилер шарўашылықты раўажландырыў киреди. Самал электр станциясы
жайласқан екен. Бир ўақыт қазған екен. бойынша көрсетпелер берди. қурылысы режелестирилген
төбемизден самолёт ушып өтти-де Қаратаўда болса былтыр бәҳәрги
туқым шашты. Қызық, самолёттан Жерди бурғылаў ўақтында усы Узақ жыллар аўыл хожалығы мониторинг ўақтында бул аймақта
себилген туқым өсип шыға ма екен, тақылетте көплеген орынларда саласында илимий жумыслар бурын ушырамаған жаңа қус түри –
самал турса, барлық туқымлар қудықлар пайда болған екен, буған менен шуғылланған марҳум шөл буқасы анықланды.
бир ойға топланып қалмас па, деп саҳра бойлап саяхатларымыз алым Махсуд Ибрагимов көзи
қарап турдым. Мениң не ойлап мысалында көп гүўа болдық. тири ўақтында Мойнақ ҳәм Бирақ, Арал теңизи менен
турғанымды сезди ме, өзин тоғай Қараөзек районлары аймағында, бирге қурып ҳәм қырылып кеткен
хожалығы басқармасы жумысшысы 2019-жылы Аралдың қурыған яғный қурыған теңиз орнында ҳайўанат әлеми қаншама дейсиз?
деп таныстырған жигит «бул майданында, яғный Мойнаққа шарўашылықты жолға қойыў
туқымлар жерге түскеннен кейин 200 км алыстағы Возрождение керек деп бәрҳа тәкирарлар Мойнаққа бир сапарымда Үшсай
қумға жабысып қалар екен» деп массивинде душшы суў көзи еди. Бирнеше рет ол киси аўылында Әдилжан Бийгелдиев
бир сексеўил туқымын көрсетди. табылды, деген хабар тез менен бул темада сәўбет те деген киси менен сәўбетлесип
Ҳайран қалғаным, сексеўил, тарқап усы жерге асыққан едик. шөлкемлестиргенмиз. қалдым. Ол жаслығында балықшы
қандым, жыңғыл сыяқлы шорға Бир ўақытлары 50-60 метр болған екен. Бекире ҳаққында
шыдамлы шөл өсимликлери бийикликте суў болған орынларда Марҳум алым айтқанындай, егер қызықлы гүрриңлер айтып берди.
туқымларының шапалағы болар жолтаңламас автотранспортта саҳрадағы топыраққа туяқ тиймесе, Бекирени жергиликли халық «алтын
екен. Туқым жерге түскеннен саатына 100 км тезликте 5 саат жол ол жерлер өнимдарлықтан шығып балық» деп атаған.
шапалақлары қумға жабысып жүрип мәнзилге жеткенбиз сонда. қалады. Сол себепли Аралқумда
қалады. Самал болса керисинше шарўашылықты раўажландырыў Бекирениң ең үлкенлери 120
туқымның үстине қум басылып, Возрождение массивинен зәрүр. Ҳәзир Үстирт саҳрасында килограммға шекем тас басар екен.
оның өсип-раўажланыўына жақсы табылған душшы суў тийкарынан жер қунарлығы түсип кеткен, деседи Арал теңизиниң қурып кетиўин
мүмкиншилик жаратылар екен. 2011-жылда қазылған екен. Усы илимпазлар, өйткени, ол тәреплерде дәслеп әне усы балықлар болжаған
Усы гәпти көплеген қәнигелер аймақ келешекте шарўашылықты бурынлары миллионлап көшип деседи.
тастыйықлады. раўажландырыў ушын қолай жүретуғын сайғақлар жоқ.
мәкан ретинде тән алынып, Әдилжан ағаның айтыўынша,
Мине, президентимиз шөл душшы суў көзиниң табылғаны Теңиздиң қурыған жеринде 1975-жылда жағаға мыңлаған
өсимликлери егилген жерлерди ғалаба хабар қуралларында кең Ақбеткей деген жер бар. Ҳәзир бекире шығып қалған. Теңиздиң
көзден кеширди. Өнимлилик 40 сәўлелендирилди. 260-280 метр мәмлекетлик буйыртпа қорықханаға ортасында жасайтуғын балықтың
процентти қурайды екен. ҒХҚларда тереңликтен секундына 7 литр айландырылған. Ең дәслеп теңиз неге жағаға шығып қалыўы
қәнигелер пикирлери узатылды, атлығып шығып атырған суўдың усы аймақларда тартылып кете түсиниксиз жағдай болған. Бирақ,
олар алдынғы ўақытларда 20 минераллығы 3 грамм, қаттылығы баслаған. Буннан 20 жыллар алдын аўыл қариялары бул ҳәдийсени
6 миллиграмм эквивалентке тең Ақбеткей массивинде Германия көрип «Ўаҳ, теңизден айрылдық.
болып, шынында да оны ҳәтте Халықаралық шериклик жәмийети Бекирениң жағаға шығып кетиўи
(GIZ) жойбары тийкарында 80 мың

КЕЎИЛ КЕШИРМЕЛЕРИ 11«QARAQALPAQSTAN
EKOLOGIYASÍ»
жақсылық белгиси емес", биринши ханымға мақул шығар. Лекин, балшықтың 2-3 (13)-сан
деген сонда. Шынында да, келип, мотоцикл саўға еткен. шыпалық қасийети бар
көп өтпей теңиз суўы азайып, екенлиги ырас ғо. Шет 2022-жыл 26-март
қурып барған. Теңиз суўының Теңиз әтирапындағылар мәмлекетлерде шыпалы
дузлылық дәрежеси асып, бекирениң уўлдырығын нан балшық ванналардың 1 сааты ЁНЎИН ХАВФСИЗЛИГИНИ
бекире пүткиллей қырылып орнына жейтуғын болған, 25 доллар турады екен. ТАЪМИНЛАШДА ЇОНУНИЙ
кеткен. уўылдырық сол дәрежеде Бизде муттан-мут турыпты МЕЪЁРЛАР ЇАНДАЙ?
көп болған, айырым бөлегин ғо. Неге потенциалды
Ғарры балықшылардың шығындыға солайынша иске салмаймыз? Аралға Ёнғинлар инсоният цивилизациясининг
айтыўына қарағанда, таслап жиберетуғын болған... барғанлар ыдысларға ривожланиши билан бирга келадиган энг
ўақтында бекиреге шет толтырып суў алып қайтады. ҳалокатли ҳодисалардан биридир. Ёнғинлар
елден көплеген қарыйдарлар 2015-жылы Қарақалпақстан Аралдың шор суўы тери табиатга ва жамиятга, моддий ва маънавий
табылып турған. Ҳәзирги Республикасы Министрлер кеселликлерине ем, деп қадриятларга катта зарар етказади.
ўақытта 1 килосы 1000 (мың) Кеңесинде мәлимлеме исенеди. Булардың қаншелли
АҚШ доллары туратуғын хызмети басшысы болып дурыс-надурыс екенлигин Ёнғин – одамларнинг ҳаёти ва соғлиғига,
қара уўылдырықлар әйне ислеп жүрген ўақтымда билмеймен, тийисли юридик ва жисмоний шахсларнинг мол-мулкига,
бекиреден алынатуғын ҳәзирги «Өзбеккино» қәнигелер өзлери изертлер. шунингдек табиий атроф-муҳитга зарар етказа-
болған. Қараң, 120 кило миллий агентлиги баслығы диган, назорат қилиб бўлмайдиган ҳодиса.
келетуғын балықта қаншама Фирдавс Абдухаликов Сол сапары Фирдавс
уўылдырық болыўы басшылығында бир топар Абдухаликовқа Үстирт Ёнғин хавфига қарши янги технологиялар,
мүмкин. Кеминде 10 кг россиялы кинодөретиўшилер каньонларын көрсеттим, ол машиналар ва асбоб-ускуналарнинг пайдо
десек, сонда, 1 бекирениң Қарақалпақстанға келди. киси: «бул Қарақалпақстан бўлиши ФВВ нинг ёнғин-қутқарув бўлинмалари
уўылдырығының өзи 10 000 Мақсет Қарақалпақстан ба, елимизде усындай жер ходимлари учун содир бўлган ёнғинларни
АҚШ доллары болып шығады. бойынша бир кино жаратыў бар екенин неге билмеймиз» тез муддатларда бартараф қилишда катта
Қандай байлығымыздан болған. Сол топар менен 1 деп шексиз тәсирде қалды. аҳамиятга эга бўлмоқда, лекин, тез ёнувчи мод-
айрылғанбыз, десеңши! ҳәпте Арал теңизи тәрепке Аўа, дәслепки рет көргенимде далар ва материалларнинг кенг қўлланилиши,
жол алдық. Әлбетте, өзим де шексиз таңланғанман. бахтсиз ҳодисалар ва офатлар хавфининг
Арал теңизи жағасында алдынғы теңиз болған шексиз ошиши ва жиноятчиликнинг кўпайиши, шу-
туўылып өскен қызға Қыр (шөл саҳраларда узақ ўақыт 2017-жылы Арал теңизиниң нингдек, кўплаб тадбиркорларнинг хавфсиз-
аймағында жасаўшыларды жүрип өзимиз де, шет елли батыс тәрепине саяхат еткен лик қоидаларига амал қилишмаётганлиги ёки
мойнақшылар усындай атайды) қонақлар да трагедияның өзбекстанлы атақлы блогер уни таъминлашга аҳамият бермаётганлиги
дан бир жигит ашық болыпты. қаншелли уллы болғанлығын Никита Макаренко газета.уз каби ходисалар давлат ёнғин назоратининг
Жигит пенен қыз ушырасыпты. жүректен сезип, ишимиз қан сайтында: «Шын сөзим, Үстирт самарали профилактик фаолиятини амалга
Қызға жигит унапты да, бирақ, жылады. Газета-журналларда, платосы бәлентлигинен оширишни ниҳоятда мураккаблаштиради.
турмысқа шығыўға көп ўақытқа китапларда мың мәрте Арал теңизиниң батыс
шекем екиленипти. Себебин оқығанбыз, телевизорда жағасы жүдә әжайып тәбият Бу каби омиллар ёнғинлар сонининг
сораса, қыз теңиз жағаларын көргенбиз, радиода көринисин пайда етеди. кўпайиши билан бирга нафақат иқтисодий
таслап кеткиси келмейтуғынын еситкенбиз, бирақ, көзиңиз Бул панорама сыяқлы зарарнинг кўпайишига, балки ижтимоий харак-
айтыпты. бенен көргенге ҳеш нәрсе дүньяның хеш бир дыққатқа тердаги салбий оқибатларга ҳам олиб келади.
жетпейди екен. ийе орынлары менде үлкен
Қулласы, жигит қызға тәсирлер қалдырмаған. Бул Шунинг учун, ҳозирги вақтда ҳимоя объ-
үйленипти. Бир жылдан Азанғы 08.00 лерде пүткиллей космослық, кем ектларининг хавфсизлигини таъминлашнинг
кейин анасы қызының изинен жолға шығып, теңиздиң ушырасатуғын, пейзаж» деп янги усуллари ва воситаларини излаш зарур,
барса, келин "бекирениң бел суўы сақланып қалған сезимлерин билдирген еди. бу соҳадаги илмий тадқиқотлар жуда кам ва
кеспесин жемеген басым, Ақтумсық деген жерге уларнинг кўпчилиги қоида тариқасидадир.
қолаңсыған қой гөшине тап түстен кейин жетип келдик. Арал теңизине саяхат еткен
болдым-аў" деп боз-боран Азғана түслик етип алғаннан мыңлаған саяхатшылардың Ўзбекистон Республикасида ёнғин хавф-
жылаған емиш. кейин, Фирдавс аға маған: тәсирлери тап сол сыяқлы сизлиги соҳасидаги муносабатларни тартибга
Жүриң теңизге барып интернетте ҳәм басқа соладиган асосий қонун Ўзбекистон Республика-
Мойнаққа ҳәр сапар қайтайык, деп усы жерде дереклерде толып таспақта. сининг 2009 йил 30 сентябрдаги ЎРҚ–226-сонли
барғанымда бир-биринен артемия цисталарын жыйнаў Солай екен, Аралқум «Ёнғин хавфсизлиги тўғрисида»ги қонунидир.
қызықлы гүрриңлерди еситип менен шуғылланатуғын ҳәм Арал – экологиялық
қайтаман. Тап ертек сыяқлы исбилерменлердиң трагедиялық аймақ емес, енди Ушбу қонунда ёнғин хавфсизлигини таъмин-
ҳәммеси. квадрациклына отырып теңиз белгили туристлик аймаққа лашни ташкил этиш тўғрисида модда мавжуд
тәрепке ҳәрекетлендик. Биз айланыўы керек. бўлиб, унга кўра «Ёнғин хавфсизлигини таъ-
Бир күни Суў хожалығы турған жерге 1 километр минлаш ташкилотларнинг мансабдор шахслари
саласында ислейтуғын қашықлықта теңиз суўы. Аралқумда аз ғана жүрсеңиз ва бошқа ходимлари, шунингдек, якка тартиб-
мойнақлы Полат аға район Суўға жақынлағанымызда еринлериңизге дуз жабысады. даги тадбиркорлар фаолиятининг таркибий
орайындағы ески үйге алып батпақлық басланды. Әне Басқаларға қорқынышлы қисмидир. Ёнғин хавфсизлигини таъминлашга
барды. Үйде Таласбай қалас, квадрациклымыз түйилиўи мүмкин, исене доир талаблар мансаб йўриқномаларида ва
(рахметли) исмли жасы жүрмей қалды! Аз-аздан бериң, жеке өзим дем алыўды бошқа йўриқномаларда, зарур ҳолларда эса
70 тен асқан киси бир өзи батпақлық тартып кете берди. қәлесем, теңиз орнында пайда тегишли шартномаларда акс эттирилиши керак.
жасаўтуғын екен. Үй жарамсыз Дәрҳал квадрациклден болған бул дузлы бархан
аўҳалға келип қалған. түстик те артымызға қарасак, қумда көп ўақыт қалып кетким Ўзбекистон Республикасининг «Ёнғин
Балалары шет елге көшип бағанағы исбилермен келеди. Бәлким, сол себепли, хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонунига мувофиқ,
кеткен. Талай рет әкесиин жигитлер қыйқыў салып мени тез-тез Үстирт, Аралқум одамларнинг ҳаёти ва соғлиғини, юридик
алып кетпекши болған, атырған екен: «Теңизге ҳәм Арал өзине тарта береди. ва жисмоний шахсларнинг мол-мулкини,
бирақ, ол қарсылық билдирип жақынламаң, ол тәреп Бул жерлерде түсиндирип атроф табиий муҳитни ёнғинлардан ҳимоя
«өмиримниң ақырына шекем батпақлық, тартып кетеди» бере алмайтуғын өзгеше қилиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси
Мойнақта қаламан» деп деп. Биз олардың бақырғанын күш бар. Қанша қалалар, ҳудудида умумий ёнғин хавфсизлиги тала-
бармаған. квадрацикл даўысынан тәбият көринисилерин көрип бларини белгилайдиган «Ёнғин хавфсизлиги
еситпеппиз. Жерге түсиўим жүриппен, бирақ, бул үлке қоидалари» тўғрисидаги норматив-ҳуқуқий
Сол кисиге Шарап сол, балшыққа диземе шекем басқаша. ҳужжат мавжуддир.
Рашидовтың өмирлик кирип кеттим, аяғымды зорға
жолдасы Хурсан Рашидова тартып алдым. Президентимиз сапары «Давлат ёнғин назорати органлари фаолия-
мотоцикл саўға еткен. Қандай менен Аралқумда ҳәм тини ташкил этиш ва амалга ошириш тартиби
хызметине дең? Буларды не ушын Аралда қалған сезимлеримди тўғрисида»ги йўриқноманинг бешинчи «Текши-
айтып атырман, батпақта билдириўдеги мақсетим, бир ришни режалаштириш ва ўтказиш» бобининг
Аралдың жағасында Шарап ярым саат жүрдим, тәрептен өз пикирлеримди де 20, 21, 22, 23, 24, 25-бандларида объектлар-
Рашидов шаңарағы менен балалығымнан киятырған бөлисиў еди. нинг ёнғин хавфсизлигини ҳар томонлама
дем алатуғын пансионат аяқ аўырыўым қалып кетти. текширишнинг асослари кўрсатилган бўлиб,
болған. Сол пансионатта Бәлким, бул тосын ҳалат Есимқан ҚАНААТОВ улар асосан объектлар иш режалари асосида
Таласбай аға аспазлық етип, йилига камида икки маротаба, яъни режали
бекиреден мазалы тамақлар ва назорат тартибида текширилиши, кучайти-
таярлаған. Қалыс хызмети рилган ҳолда қўриқланиши лозим бўлган ўта
муҳим ва тоифаланган объектларни текшириш
ва ёнғин-профилактика кўригидан ўтказишни
режалаштириш каби вазифалар алоҳида
кўрсатилган.

Албатта бу каби қонун, қоидалар ва
йўриқномалар жамиятимизда барқарорликни
таъминлаш, фуқароларнинг тинчлигини ва
осойишталигини асрашда катта аҳамиятга эга.

Ўлмасбек ПАЛВАНИЯЗОВ,
Адилбек КАЗАКБАЕВ,

Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда
вазиятлар вазирлиги Академиясининг

бешинчи босқич курсантлари

12 «QARAQALPAQSTAN TÁBIYAT GÚRRIŃI
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

«АРАЛЇУМ»
МИЛЛИЙ ТӘБИЯТ БАҒЫ
ШӨЛКЕМЛЕСТИРИЛДИ

Өзбекстан Республикасы Миллий тәбият бағының халық жасайды. Бүгинги күнге келип Аралқум саҳрасының қайта тиклениўи
Министрлер Кабинетиниң шөлкемлестириўшиси Тоғай саҳра жоқары дуз концентрациясы мүмкин болған бөлиминдеги қум-шаң
2022-жыл 4-марттағы хожалығы мәмлекетлик комитети менен қум ҳәм шаң боранларының боранлары себепли:
«Тоғай қоры жерлеринде болып есапланады. қосымша дерегине айланған. Ҳәр
қорғалатуғын жылы боранлар себепли Аралдың улыўма нырқы 207 млн долларға
тәбийий аймақларды Мәлим болыўынша, миллий қурыған түбинен көтерилген 15−75 тең 2,1 миллион тонна топырақ
шөлкемлестириў тәбият бағының жумыслары миллион тоннаға шекем муғдардағы углерод элементи;
менен байланыслы мәмлекетлик бюджет қаржылары, қум, шаң ҳәм дуз Орайлық Азия
қосымша илажлар бюджеттен тыс қаржылар ҳәм кеңисликлери бойлап жайылады. улыўма нырқы 108 млн ҳәм 146
ҳаққында»ғы 93-санлы нызам ҳүжжетлери менен қадаған Нәтийжеде жүзеге келген топырақ млн долларға баҳаланған жәми 2
қарары, соның менен етилмеген басқа дәреклер есабынан эрозиясы ҳәм ҳаўаның патасланыўы ҳәм 2,7 миллион тонна жер үсти ҳәм
бирге, «Қорғалатуғын қаржыландырылады. адамлар саламатлығы, турмыс астындағы өсимликлерде сақланыўы
тәбийғый аймақлар шәраятына ҳәм қоршаған орталыққа мүмкин болған углерод;
ҳаққында»ғы нызамға Ҳүжжет тийкарында «Аралқум» унамсыз тәсир көрсетеди.
муўапық, Қарақалпақстан миллий тәбият бағының улыўма жер 111 млн ҳәм 80 млн доллар
Республикасы Мойнақ майданы 1 миллион гектарды қурап, Аралқум саҳрасынан нырқындағы от-жем ҳәм ағаш
районының тоғай соннан 700 мың гектары қорықхана, көтерилетуғын қум ҳәм шаң жойытылады.
хожалығы жерлеринде 200 мың гектары рекреациялық ҳәм боранлары себепли жоғалтыўлар
«Аралқум» миллий тәбият 100 мың гектары хожалық мақсетинде Қарақалпақстанда жылына 44,2 Буннан тысқары, қум-шаң
бағы шөлкемлестириледи. пайдаланылатуғын зоналар ушын млн доллар яки ЖИӨниң 2,1 боранлары ақыбетинде майдан
ажыратылған. пайызын қурайды. Жәҳән банки сыртындағы тәсирлер халықтың
изертлеўлери нәтийжелерине көре, саламатлығын сақлаў ҳәм өсимлик
Ҳүжжет 2022-жыл 5-марттан Арал теңизи түбиндеги ландшафтты жетистириўде жылына орташа 11,6
баслап күшке кирген. тиклеў халықтың саламатлығы млн доллар муғдарындағы (20 жылда
жақсыланыўына алып келиўи ҳәм ҳәр жәми 192 млн) жоғалтыўларға алып
Арал теңизиниң түбинен шама жылы 28−44 млн доллар муғдарында келиўи атап өтиледи.
менен майданы 60 мың квадрат- қосымша пайда келтириўи мүмкин.
километрге тең Аралқум саҳрасы Айгуль МИРЗАНАЗАРОВА,
пайда болған. Шөлдиң дерлик ярымы Банк есап-китарларына көре, «Судочье-Акпеткей» давлат
Қарақалпақстан Республикасында буюртма қўриқхонасининг давлат
жайласқан болып, онда 1,9 миллион
инспектори

ҚАРАҚАЛПАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БАРЛЫҚ ИСБИЛЕРМЕНЛЕРИ ДЫҚҚАТЫНА:

Көп жыллардан берли тийгизетуғын тәсирди барлық экологиялық НУКУС ІАЛЇА ЙЄЛИДА
экология тараўында баҳалаў (ОВОС) экспертизадан ЯНГИЧА МИЛЛИЙ ЛАНДШАФТ
хызмет көрсетип материаллары); өткерилиўи тийис болған ДИЗАЙНИ ЯРАТИЛДИ
киятырған «JAYXUN - ислеп турған ҳүжжетлер толығы
EKOSERVIS» ЖШЖ өндирислик кәрханаларға менен электрон «eco- Республика аҳамиятидаги 4Р-176 “Нукус – Чим-
төмендеги хызметлерин экологиялық нормативлик service.uz» веб-сайты бой – Тахтакўпир” автомобиль йўлининг 14,3
усынады: ҳүжжетлерди ислеў (ПДВ, арқалы қабылланады. километрида (катта ҳалқа йўли) миллий қора уй
- барлық түрдеги ПДО, ПДС); Сонлықтан, марказий ўрни, қўчқор шох нақш ва пальма дарах-
қурылыслар ушын - экологиялық аудиторлық исбилерменлерге ти манзараси декорацияси яратилди.
жер участкаларын жумысларды алып барыў экология системасында
таӊлаў, ажыратыў ҳәм экология тараўында қандай көмек зәрүр болса, “Қорақалпоқ йўлкўкалам” унитар корхонаси томо-
материалларын мәсләҳәтлер бериў. жардемлесиўге таярмыз. нидан айланма йўли ландшафт дизайнини янада
мәмлекетлик Ҳәзирги ўақытта такомиллаштириш мақсадида 5 минг дона шарқ ту-
экологиялық яси экилган бўлиб, ушбу автомобиль йўлининг 14-16
экспертизадан МӘНЗИЛИМИЗ: километри оралиғида 2300 дона декоратив дарахт
өткериўде экологиялық Нөкис қаласы, Бердақ гүзары номерсиз кўчати экилиши ҳам режалаштирилган.
жойбарларды ислеў жай, «Қарақалпақстанаймақгаз»
(қоршаған орталыққа жанындағы ҚҚГазжойбар имараты. Ушбу йилда баҳорги экиш мавсуми учун Нукус
тийгизетуғын тәсирди шаҳри ҳудудидан ўтувчи А-380 “Ғузор –Бухоро – Ну-
баҳалаў (ОВОС) Телефон: (61)224-16-14, «JAYXUN кус – Бейнеў” автомобиль йўлининг 720-740 киломе-
материаллары); (97)787-88-98, EKOSERVIS» ЖШЖ трида 13 минг 100 дона саксовул, 763-765 киломе-
- жойбар алды (97)787-04-05. баслығы: трида 1000 дона бошқа турдаги манзарали дарахт ва
ҳәм жойбарлық буталар, 771-772 километрида 400 дона клён экилиши
хүжжетлерин А. СЕЙДАНОВ белгиланган. Ҳозирда ушбу ишлар давом этмоқда.
мәмлекетлик
экологиялық ЎзА мухбири
экспертизадан
өткериўде экологиялық
жойбарларды ислеў
(қоршаған орталыққа
тийгизетуғын тәсирди
баҳалаў (ОВОС)
материаллары);
- қала қурылысы
ҳүжжетлериниӊ барлық
түрлерине экологиялық
жойбарларды ислеў
(қоршаған орталыққа

DOLZARB MAVZU 13«QARAQALPAQSTAN
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан

2022-жыл 26-март

ЯНГИЛАНИШ, МЕІР-ОЇИБАТ ВА
ЇАДР-ЇИММАТ АЙЁМИ

Қорақалпоғистон Республикасида ҳам ҳисобланади. Концерт дастури «Баҳор,
яшариш ва янгиланиш айёми – Наврўзи баҳор» композицияси билан бошлан-
олам кенг нишонланмоқда. ди. Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат
академик мусиқали театри, «Айқулаш»
Нукус шаҳридаги И.Савицкий номли Қорақалпоқ давлат миллий фольклор ан-
Қорақалпоқ давлат санъат музейи, Ёшлар самбли, Ўзбекистон давлат филармонияси
маркази ҳамда «Истиқлол» болалар дам Қорақалпоғистон бўлими, «Мақом» ансамб-
олиш маркази ёнидаги байрамона безатилган ли, шаҳар ва туман маданият бўлимлари
хиёбонларда «Ассалом, Наврўз – янгиланиш, артистлари ва раққосалари, олий ўқув юрт-
меҳр-оқибат ва қадр-қиммат айёми» шиори лари талабалари, болалар мусиқа ва санъат
остида театрлаштирилган адабий-мусиқий мактаблари ўқувчилари ижросидаги концерт
байрам тадбири бўлиб ўтди. дастури тадбирга файз бағишлади.

Қадим тарихга эга Наврўзи олам – шарқона Ёш спортчиларнинг кўргазмали чиқишлари,
янги йил ўзининг янгиланиш, баҳор нафасини қиз йигитлар айтишуви, турли миллат
бошлаб келиши, халқимизнинг табиати, онгу вакиллари ижросидаги куй-қўшиқларни
тафаккури, қалбига чуқур сингиб кетгани, йиғилганлар катта қизиқиш билан томоша
ҳар қайси оила, ҳар қайси хонадонга шоду қилди. Байрам тадбирлари доирасида турли
хуррамлик олиб кириши билан ҳам миллий спорт мусобақалари ҳамда хайрия акциялари
байрамдир. Баҳорнинг кириб келиши билан ўтказилиб, кам таъминланган, эҳтиёжманд
миришкор деҳқонларимиз, фермерларимиз оилалар ҳолидан хабар олинди.
катта умид билан ерга уруғ қадамоқда.
Тадбирда Қорақалпоғистон Республи-
Азалдан маълумки, миллий қадриятлари­ каси Жўқорғи Кенгеси Раиси М.Камалов
мизни ўзида мужассам этган Наврўз иштирок этди.
халқимизга хос эзгулик, бағрикенглик,
инсонпарварлик, меҳр-оқибат байрами Довуд АБИБУЛЛАЕВ, ЎзА

НАФАР ТАЛАБА ИШГА ЙЄЛЛАНМА ОЛДИБердақномидагива ҳудудий меҳнат бозори
ҳақида тўлиқ маълумотга
Қорақалпоқ давлатэга бўлиш билан бирга
университетида меҳнатиш берувчиларга керакли
ярмаркаси бўлиб ўтди.мутахассисларни
Таъкидланганидек, жорийтанлашда амалий ёрдам
йилнинг 4 март куникўрсатиш ҳисобланади.
Президентимиз ШавкатМеҳнат ярмаркасида 70 га
Мирзиёев раислигидаяқин ташкилот ва корхона
олий ўқув юртларимингдан ортиқ бўш иш
талабалари бандлигиниўрни билан иштирок этди.
таъминлаш бўйича– Ташкил қилинган
устувор вазифаларгамеҳнат ярмаркаси
бағишлаб ўтказилганталабаларга, айниқса,
видеоселекторишлаш ва қўшимча
йиғилишда талабаларнидаромад топишга эҳтиёжи
иш билан таъминлашбор ёшлар учун катта
топшириқлар берилган имконият беради, – дейди
180 бўйичабирқатор
эди. университет ректори
Тадбирни ташкил А.Реймов. – Аввало,
этишдан асосий мақсад бундай имконият ва
ушбу топшириқларнинг оталарча ғамхўрлик учун
ижросини таъминлаш, давлатимиз раҳбаридан
иш берувчилар миннатдор бўлиб,
билан тўғридан тўғри билдирилган ишончни
суҳбатлашиш орқали оқлашга ҳаракат қиламиз.
талабалар ўзига Мазкур ярмаркада 3327
муносиб иш топиши, нафар талаба иштирок
мутахассисларга этиб, шу ернинг ўзида 180
муҳтожлиги бор нафардан зиёд талабага
корхоналар, ишга ишга жойлашиш учун
жойлашиш имкониятлари йўлланма берилди.

14 «QARAQALPAQSTAN МЎМЪЖАСИКЗААНКОР
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

«ЯШИЛ МАКОН»

УМУММИЛЛИЙ ЛОЙИІАСИ ЇОРАЇАЛПОЎИСТОНДА

Сўнгги йилларда Президенти- 2022 йил баҳор мавсумида 8 млн. борилмоқда. Табиийки, ушбу шаҳар кўркам майдонлар, гулларга буркан-
миз раҳбарлигида мамлакатимиз- 750 минг туп манзарали ва мевали да- қум барханлари остидаги қўриқ ган хиёбонлар, чиройли иншоотлар,
да яшил ҳудудларни кўпайтириш, рахт кўчатлари экилиши режа қилиб заминда барпо этилган. Бундай иморатлар, маданият ва санъат
кўкаламзорлаштириш ҳамда эко- берилган бўлиб ҳозирги кунда экиш жойда дарахт экиб кўкартириш, боғ масканлари, илм-фан марказлари
логик вазиятни ва ҳаво тозалиги- ишлари бошлаб юборилди ҳамда 5 яратиш осон кечмайди. Бу борада бўлган обод мактаблар ҳамда кол-
ни яхшилашга алоҳида эътибор млн. 717 минг (65.3%) дона манзарали бўстонликлар ердан, сувдан усталик леджлар, атрофга сув пуркайдиган
қаратилмоқда. ва мевали дарахт кўчатлари экиш билан фойдаланишнинг йўлини то- фавворалар барпо этилган. Булар-
ишлари амалга оширилди. Давлат пиб, шаҳарни боғлар, дарахтзорлар, нинг ҳаммаси Қизилқум бағридаги,
Президентимиз ташаббуси билан Экология қўмитаси томонидан иш- гуллар қўйнидаги масканга айлан- саҳро қўйнидаги мўъжизалардир.
2021 йилнинг 2 ва 9 ноябрь кунлари лаб чиқилган «Яшил макон» ягона тиришди. Бугун шаҳарнинг қайси
кенгайтирилган тарзда ўтказилган электрон платформасига экилган нуқтасига борманг, яшиллик оламига Бўстоннинг яна бир мўъжизаси
видеоселектор йиғилишларида бе- кўчатлар бўйича ҳисобот шаклла- дуч келасиз. Айниқса, қўриқ ерда шаҳар дов-дарахтларга буркангани,
рилган топшириқлари ҳамда 2021 соя-салқин эканлиги кўзга ташланади.
йил 30 декабрдаги «Республика- Умумий майдони 43 га шундан Бу борада шаҳарнинг ям-яшил арча-
да кўкаламзорлаштириш ишла- 15 га майдонда Қаватқалъа зорлари алоҳида эътиборни тортади.
рини жадаллаштириш, дарахтлар тарихий ёдгорлиги
муҳофазасини янада самарали жойлашган. Боғда жами Маълумки, кўпчилик арчаларни
ташкил этиш чора-тадбирлари 46809 дона дарахт ва буталар парваришлаш бошқа дарахтларни
тўғрисида»ги 46-сонли Фармонига мавжуд. ўстиришга нисбатан мураккаб иш,
асосан «Яшил макон» умуммил- деб қаралади. Айниқса, қумлоқ жой-
лий лойиҳаси доирасида ҳар йили рини планшет ёрдамида киритиш ўсиши қийин арчалар ва уларнинг ларда ва теварак-атрофини қум бос-
200 миллион туп дарахт ва бута ишлари бошлаб юборилди. турли навлари бу заминда мустаҳкам ган, сув кам масканларда арчани пар-
кўчатларини экиш ва шу орқали илдиз отгани кишини ҳайратга со- варишлаш янада оғир кечиши аниқ.
шаҳарлардаги яшил майдонларни Ҳозирги кунда экиш ишлари давом лади. Ана шунга қарамай шаҳар аҳолиси
амалдаги 8 фоиздан 30 фоизга оши- этмоқда. Айниқса «Яшил макон» умум- Бўстонни арчазорлар маконига ай-
риш режа қилинган эди. миллий лойиҳаси Қорақалпоғистон Шаҳарнинг дарахтларга бурканган лантирган. Шаҳар бағрида минг туп-
Республикасининг туманларидан Жалолиддин Мангуберди номи- дан ортиқ арча ўстирилмоқда. Марка-
Юқоридагилардан келиб чиқиб, бири бўлган Элликқалъа тумани даги маданият ва истироҳат боғи зий кўчалардан бирида арчазордан
Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил маркази, Қизилқумдаги мўъжизакор эса Қизилқум барханлари кўчиб иборат хиёбон ташкил этилган. Унда
15 ноябрдаги 694-Ф-сонли Фармойи- маскан - Бўстон шаҳрида изчиллик юрадиган ҳудудга туташ нуқтада арчалар атрофга яшиллик бағишлаб,
шига асосан Қорақалпоғистон Респу- билан олиб борилмоқда. бунёд қилинганлигига ишонгинг кел- саф тортиб турибди.
бликасида 2021 йил куз ва 2022 йил майди. Халқлар дўстлиги кўчасида
баҳор мавсумларида жами 14 милли- Туманда 2022 йил баҳор мавсу- Ўзбекистон Республикаси Фанлар Ҳокимият биноси олдидаги май-
он туп ҳар бир ҳудуднинг маҳаллий мида 638 минг туп манзарали ва Академияси Ботаника институти дон эса арчазор ўрмонни эслатади.
иқлим шароитига мос қайрағоч, мевали дарахт кўчатлари экилиши Ботаника боғининг «Амир Темур» Баландлиги 7-8 метрдан ошадиган
катальпа, шумтол, япон сафораси, режалаштирилган. номли ботаника боғи жойлашган. Боғ арчалар орасидан ўтсангиз баҳри-
заранг, тут, терак, бошқа манзарали, 1993 йилда ташкил топган. Умумий дилингиз очилади, саратон тафти-
мевали дарахтлар ва бута кўчатлари Туман сарҳадларини кезсангиз, майдони 43 га шундан 15 га майдон- ни сезмайсиз. Бундай арчазорлар
ҳамда қаламчаларини экиш режа- унинг аксарият қисми Қизилқум би- да Қаватқалъа тарихий ёдгорлиги шаҳарининг ҳамма кўчаларида мав-
лаштириб олинди. лан туташ эканлиги, бу ердаги ҳар жойлашган. Боғда жами 46809 дона жуд. Санъат саройи, тарих музейи,
бир қарич ер, овул, қишлоқ, шаҳар дарахт ва буталар мавжуд. Шундан, Хотира майдони, Устозга эҳтиром
Ушбу белгилаб берилган муҳим шу қумлар бағридан тортиб олинган дунёнинг турли мамлакатлари- майдони, Муҳаммад Юсуф номидаги
вазифалар ижросини таъминлаш заминда халқимизнинг бунёдкорлик дан, ўлкаларидан олиб келинган касб-ҳунар коллежи атрофларида-
мақсадида эълон қилинган «долзарб кучи билан барпо этилганлиги маъ- тўрт мингга яқин кўчатлар, дарахт- ги бу игнабаргли дарахтлар гўзал
40 кунлик» тадбирлар доирасида лум бўлади. Шунинг учун бу ерга лар, турли хил гуллар ўстирилади. келинлардек ясанган ҳолда намоён
2021 йил куз мавсумида 6 млн. 299 ташриф буюрувчилар Элликқалъа Бу дара х тларнинг, г улларнинг бўлади. Ўзидан мусаффо ҳаво, кис-
минг туп манзарали, мевали дарахт- ва унинг маркази Бўстон шаҳрини Қорақалпоғистон заминига мосла- лород тарқатадиган бундай арча-
лар ҳамда бута кўчатлари экилиши «Қизилқум бағрида қад ростлаган шиши, униб-ўсиши, қандай фойда ларни аждодларимиз, ота-бобола-
белгиланиб, ҳақиқатда ҳар бир афсонамонанд макон, эллик бирин- бериши илмий синовдан ўтказилади. римиз экишганми-йўқми, билмадик.
ҳудуднинг маҳаллий тупроқ иқлим чи қалъа», деб эътироф этадилар. Синовдан муваффақиятли ўтган Лекин, арчаларнинг 4-5 хили Бўстон
шароитига мос, айниқса сув кўп та- Истиқлол йилларида Бўстон за- дарахтлар, гуллар республика- кўчаларини, хиёбон ва майдонлари-
лаб қилмайдиган ҳамда сув билан монавий шаҳарсозлик маданияти нинг бошқа жойларига экиш учун ни, боғларини ўз уйига айлантириш-
таъминланган ерларга 6 млн. 512 юксалаётган, илм-фан, санъат ва юборилади. Шу тариқа бу Бота- ган. Эндиликда бўстонлик боғбонлар
минг туп кўчатлар экилиши таъмин- бошқа жабҳаларда гуллаб-яшнаёт- ника боғи Қорақалпоғистон учун арчаларнинг ноёб турларини экиб,
ланди. Қорақалпоғистон Республика- ган шаҳарлардан бирига айланди. нафақат флора оламини бойитиш уларни шаҳарнинг гўзаллик мулкига
сида 2021 йил ноябр-декабр ойлари мактаби вазифасини бажармоқда, айлантиришмоқчи.
режаси 103.4 % га бажарилди. Мамлакатимиз Президенти респу- балки Бўстон шаҳрининг республи-
бликамизда замонавий ва миллий ка шаҳарлари учун замонавий ва Одатда, ҳар бир шаҳарнинг ўзига
Жорий йилнинг 19-20 февраль шаҳарсозлик маданиятини яратишда миллий шаҳарсозлик маданиятида хослигини намоён қилувчи жиҳатлари
кунлари Қорақалпоғистон Республи- ҳар бир шаҳарда боғлар, яшил май- муҳим бўлган кўкаламзор масканлар, бўлади. Масалан, Самарқанд, Бухо-
каси туман (шаҳар)ларида «Яшил дон ҳамда хиёбонлар барпо этиш, сув эколандшафт тизимини шаклланти- ро, Хива - тарихий обидалар, ёдгор-
макон» умуммиллий лойиҳаси до- йўлларини тартибга келтириб, улар- ришда ибрат бўлиб хизмат қилмоқда. ликларга бой шаҳарлар, Наманган -
ирасида «Яшил макон – келажак нинг соҳилларини обод масканларга гуллар шаҳри, Термиз - Аму бўйидаги
саломатлик асоси»да акция ташкил айлантириш, ҳар бир кўча, мавзе, уй- Элликқалъа тумани маркази порт шаҳар каби номлар билан
этилиб 655,5 минг дона манзарали лар атрофини кўкаламзорлаштириб Бўстонга келган одам бу шаҳарни машҳур. Шу маънода Бўстон замо-
ва мевали дарахт кўчатлари экилиб, ўзига хос эколандшафт тизимини мўъжизакор маскан, деб аташи навий ва миллий шаҳарсозликда
акцияга барча ташкилот ва аҳоли шакллантириш жараёнига алоҳида шубҳасиз. Кенг кўчалар, бир-биридан гўзал ва кўркам ям-яшил арчазор-
нуронийлари, ҳамда ёшлар ишти- эътибор қаратмоқда. Бўстон шаҳрида лари, мусаффо табиати, кўкаламзор
рокида ҳар бир ҳудуднинг маҳаллий ҳам бу борада хайрли ишлар олиб масканлари билан довруқ қозонган
иқлим шароитига мос қайрағоч, шаҳарга айланмоқда. Шаҳарнинг яна
катальпа, шумтол, япон сафораси, бир мўъжизаси ҳам ана шундадир.
заранг, тут, терак, бошқа манзарали,
мевали дарахтлар ва бута кўчатлари Турғанбай ХОЖАНАЗАРОВ,
ҳамда қаламчаларини экилди. Туман Ўзбекистон Республикаси Олий
(шаҳар) марказлари ва атрофидаги Мажлиси Қонунчилик палатаси
чиқиндилар чиқарилиб оқлаш ишла- депутати, Ўзбекистон Экологик
ри амалга оширилди.
партияси фракцияси аъзоси

DOLZARB MAVZU 15«QARAQALPAQSTAN
EKOLOGIYASÍ»
ҚУБЛА ҮСТИРТ – 2-3 (13)-сан

ДӘРИЛИК 2022-жыл 26-март
ӨСИМЛИКЛЕРГЕ ДЕ
БАЙ АЙМАҚ ЖАС ЭКОЛОГТЫҢ
МИЙНЕТИ МҮНӘСИП
Бизге белгили, өсимликлер ҳәм ҳайўанлар БАҲАЛАНДЫ
планетамыздың генофонды есапланып,
биосферада зат ҳәм энергия алмасыўы, тек Хош хабар! Кәсиплесимиз, Қарақалпақстан
усы тири организмлер қатнасында әмелге Республикасы Экология ҳәм қоршаған
асады. Тәбиятта зат алмасыў процесинде орталықты қорғаў комитетиниң жетекши
өсимликлердиң роли оғада үлкен. қәнигеси Қожамуратов Қазбек Қутлымуратович
Өсимликлер тиришилик тийкары болып Өзбекстан Республикасы Айрықша
есапланады. Аймақта тиришилик етиўши ҳәр жағдайлар министри, генерал-лейтенант
бир тири организм өз орнына ийе, тилекке Т.Худайбергенов тәрепинен естелик қол сааты
қарсы, олардың дерлик көпшилиги жоғалып менен сыйлықланды.
кетиў қәўпи астында.
Кәсиплесимиз Өзбекстан Республикасының
Жер жүзинде өсимликлердиң түри оғада көп, халқын ҳәм оның аймақларын тәбийий ҳәм
оларды мәденийлестириў, қорғаў ҳәм көбейтиў техногенли айрықша жағдайлардан, өрт
мақсетинде қорғалатуғын тәбийий аймақлар қәўипсизлигинен қорғаў бойынша жумысларды
шөлкемлестирилген. Бул аймақлардың бири – кең жәмийетшиликке жеткериўде аянбай мийнет
«Қубла Үстирт» миллий тәбият бағы. етип, соның менен бирге қоршаған орталықты
қорғаў тараўында белсене қатнасып киятыр.
«Қубла Үстирт» миллий тәбият бағы,
тәбияттың гөззал көринислерине ийе болған Қазбек Қожамуратов бул сыйлыққа ылайық
Үстирт кең жазық даласының бир бөлими. инсан. Жаслайынан мийнет пенен шыныққан, өз
Бул аймақта тарқалған өсимликлер, шөлге исине пидайы, ана тәбият, қоршаған орталықты
шыдамлы болып, ҳайўанларға азықлық ретинде көздиң қарашығындай асыраўға бел байлаған
отлаў имканын береди. бул азаматымыз ҳаққында қанша тәрийп берсек
те аз. Биз де өз гезегинде кәсиплесимизди шын
Ҳәзирги күнге шекем аймақта 66 түрдеги жүректен қутлықлап, алдағы жумысларына
өсимликлер илмий-изертлеў барысында ҳәм тасқын табыслар тилеймиз.
әдебий мағлыўматларға тийкарланған ҳалда
анықланған. Бул өсимлик түрлери аймақта Қарақалпақстан Республикасы Экология
азықлық ҳәм дәри-дармақ мақсетинде де ҳәм қоршаған орталықты қорғаў
пайдаланылады. Мәселен, цистанхе өсимлиги комитети касиплик аўқамы
көп кеселликлерге шыпа ҳәм өмирди узайтыў
қасийетине де ийе. Цистанхе сексеўил, қандым БУХАРА СУЎЫНЫН АТҚАН КИМ?
сыяқлы шөл өсимликлери есабынан өсетуғын Усы жылдың 23-февраль күни саат мәмлекетлик номери жоқ “ИЖ” маркалы
паразит өсимлик болып табылады. 04:30 лар шамасында Беруний районы қызыл реңли мототцикл турғанын ҳәм
“Бийбазар” АПЖ аймағындағы Тоғай бул мототцикл усы шаңарақта жасаўшы
Цистанхе буўынлардағы аўырыўларды хожалығы менен шегаралас аймақта 1993-жылда туўылған А. Ш ға тийисли
қалдырады, бөтекедеги кеселликлерди емлеў мылтық даўысы еситиледи. екенлиги анықланады.
және де еслеў қабылетин тиклеў, иммунитетти Буннан хабар тапқан резерват Мототцикл көзден кеширилгенде, жақсылап
беккемлеў, нерв системасын тынышландырыў, хызметкерлери дәрҳал мылтық даўысы жуўылғанлығы, бирақ, айырым жерлеринде
әсиресе мийде исик пайда болыўының алдын шыққан орынға қарай жол алады. Әтирапты қан дақлары ҳәм ҳайўан жүни бар екенлиги
алыў қабылетине ийе. нәзерден өткергенде аймақтағы ишки анықланады. Тергеў топары тәрепинен
асфальт жолда қан излери көринеди. үйрениў даўамында Ш. А. ҳақыйқатында
Аймақта дәрилик ҳәм азықлық мақсетте Соның менен бирге, фермер хожалығына да сол күни бир бас Бухара суўынын аң
пайдаланатуғын пайдалы өсимликлердиң тийисли бийдай атызы қапталындағы үлкен мылтығы менен атқанын тән алды ҳәм
30 дан аслам түри тарқалған болып, соннан салма ишинде туяқ излери бар екенлиги үйинен бир дана ҳүжжетсиз аң мылтығын
Өзбекстан Республикасы «Қызыл китабы»на анықланған. және де бир жуп Бухара суўыныныӊ шақын
7 өсимлик түри киргизилген. Тәбият бағы Саат 7:00 лер әтирапында инспекторлар қан тапсырады.
аймағында тарқалған өсимликлер ыссы ҳәм излери менен асфальтта 4 км ҳәм топырақ Ўақыя орынына жетип келген Арал
қурғақ климатқа, күшли самал ҳәм қумлы жолда мотоцикл изинен 2 км ге шамалас тәбиятты қорғаў прокуратурасы тергеўшиси
даўылларға шыдамлы. Жаўын-шашын жолды басып өтеди. Саат 9:30 шамасында тәрепинен тийисли процессуал ҳүжжетлер
аз болыўына қарамастан, усы шәраятқа фермер хожалығы атызы қапталындағы рәсмийлестирилди. Ш. А. тергеў даўамында
ийкемлескен. Айырым өсимликлердиң үлкен салма ишинде бир еркек Бухара бул нызамбузыўшылықты бир өзи емес,
узын тамырлары жер асты суўларына суўынының сойып алынған басы, аяқлары, шериги Беруний районы “Алтынсай” АПЖ да
жетип барғанлығы себепли шақаларында териси ҳәм ишки ағзалары жайрап жасаўшы 1996-жылда туўылған К. М. менен
ығаллықты узақ ўақыт сақлап тура алады, атырғанын көреди. бирге әмелге асырғанын тән алды. К. М.
соның ушын да бул жердеги өсимликлер Жағдай бойынша Арал тәбиятты қорғаў “Бийбазар” АПЖ ИИБ таяныш пунктине алып
шөлде өсиўге ийкемлескен. Бирнеше жыллық прокуратурасы ҳәм Беруний районы келинип, дәслепки сорастырыў өткерилгенде
ис-тәжирийбелермиз арқасында биз усы ИИБ не хабар бериледи. Резерват Ш. А ныӊ көрсетпелерин толығы менен
нәрселерди көрип, билип алдық. хызметкерлери мотоцикл изи менен барып, тастыйықлап, ислеген нызамбузыўшылығын
из барып тоқтаған үйди анықлайды. ИИБ тән алды.
С.БАЗАРБАЕВА, тергеў топары тексериў алып барғанда Бул жағдай бойынша нызамшылықта
«Қубла Үстирт» миллий тәбият бағы белгиленген тәртипте оператив үйрениў
жумыслары алып барылып, Өзбекстан
илимий бөлим хызметкери Республикасы “Қызыл китабы”на
киргизилген 1 бас Бухара суўынын нызамға
қарсы түрде аўлап, набыт етилгенлиги
нәтийжесинде Өзбекстан Республикасы
ҳайўанат дүньясына 40 млн 500 мың
сумлық көп муғдардағы материаллық зыян
жеткизгенлиги анықланды.
Жағдай орынында Арал тәбиятты қорғаў
прокуратурасы тәрепинен тергеўге шекемги
тексериў ҳәрекетлери өткерилип, нәтийжеде
2022жыл –февраль күни Өзбекстан
Республикасы ЖКниӊ 202-статьясы
3-бөлими “ж” бәнти ҳәм 248-статьясы
1-бөлими менен жынаят иси қозғатылды.
Ҳәзирги ўақытта жынаят иси бойынша
тергеў ҳәрекетлери алып барылмақта.

Жолдас ҚАЛМУРАТОВ,
Төменги Әмиўдарья мәмлекет биосфера

резервати хизметкери

16 «QARAQALPAQSTAN ДИҚҚАТ, ДИҚҚАТ!
EKOLOGIYASÍ»
2-3 (13)-сан
2022-жыл 26-март

ªЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ
ВАЗИРЛИГИ ТАНЛОВ ЭЪЛОН ¯ИЛАДИ!

Бугунги кунда табиатда юз бера- қуриган тубидаги ерлардан фойдала- тупроғининг шўрланганлик даражаси ишлаб чиқиш.
ётган аномал ҳодисалар ва антро- ниш самарадорлигини ошириш, сув ва мақбул биологик муҳит талабларига Танловга тақдим этиладиган Давлат
поген босимнинг кучайиши натижа- тежовчи ҳамда тузни камайтирадиган мос тарзда илмий асосда жорий этиш
сида иқлим ўзгариши бутун жаҳон технологияларни жорий қилишнинг ва манфатдорликни асослаб бериш. илмий дастурларининг ягона интеллек-
ҳамжамияти учун глобал муаммога энг мақбул илмий ечимларини ишлаб туал электрон платформаси – grant.
айланиб улгурди. Айниқса, сув ре- чиқишга мамлакатимиздаги мавжуд 2-ЙЎНАЛИШ: биотехнологик усул- mininnovation.uz орқали 2022 йилнинг
сурслари тақчил бўлган ҳудудларда илмий-инновацион салоҳиятни жалб лар ва геном технологиялар асо- 15 апрелига қадар фақат электрон
иқлим ўзгаришларининг маҳсули этишни талаб этмоқда. сида ҳудуднинг экологик, тупроқ- шаклда қабул қилинади.
бўлган саҳроланиш жараёнлари тез иқлим шароитларига мослаштирилган
ривожланмоқда. Шу муносабат билан Ўзбекистон Ре- ўсимликларнинг янги маҳаллий ва Илмий лойиҳа ҳужжатларини grant.
спубликаси Инновацион ривожланиш хорижий турлари ва навларини Орол mininnovation.uz электрон платформа-
Орол денгизининг жадал қуриши вазирлиги Орол денгизининг қуриган денгизининг қуриган ерларига экиш си орқали рўйхатдан ўтказиш жара-
эса бутун табиий шароитнинг гло- тубидаги ерлардан фойдаланиш са- ва кенгайтириш орқали чорвачилик ва ёнида қуйидаги ҳужжатлар асл нус-
бал ўзгаришига олиб келди. Маз- марадорлигини ошириш, сувни тежаш озиқ-овқат хавфсизигини таъминлаш- халарининг pdf/doc шакли электрон
кур экологик ҳалокат оқибатлари ҳамда тузни камайтириш муаммола- ни амалиётда кўрсатиб бериш. платформага юкланиши лозим:
нафақат Ўзбекистон ёки Марказий рининг илмий ечимини таъминлашга
Осиё минтақаси, балки аллақачон мавжуд илмий-инновацион салоҳиятни 3-ЙЎНАЛИШ: Оролбўйи ҳудудида • ижрочи ташкилотнинг раҳбари
глобал миқёсдаги муаммога айланиб жалб этиш мақсадида амалий ва инно- қишлоқ хўжалиги экинларини қайта томонидан имзоланган йўлланма ҳат
улгурди. Натижада Орол масаласига вацион лойиҳалар миллий танловини жойлаштириш ва экишни ташкил этиш- (.pdf);
бўлган ёндашув аниқ натижаларга эри- эълон қилади. нинг замонавий усул ва агротехноло-
шиш нуқтаи назаридан тубдан ўзгарди. гияларини жорий этиш. • ижрочи ташкилотнинг илмий
Танловга тақдим этиладиган илмий- (илмий-техник) кенгаши қароридан
Таъкидлаш жоизки, сўнгги йилларда тадқиқот ишларига давлат буюртмаси 4-ЙЎНАЛИШ: Орол денгизининг кўчирма (.pdf);
давлатимиз Раҳбари ташаббуси билан талаблари доирасида бажариладиган қуриган тубида ўсимликлар қопламини
Оролбўйи минтақаси фожиаси салбий амалий ва инновацион лойиҳалар чуқур тадқиқ этиш асосида камёб ва • амалий ёки инновацион лойиҳа
оқибатларини камайтириш, ҳудуднинг қуйидаги тўрт амалий йўналишларда эндем ўсимлик турларини ҳамда шак- матни (имзо ва муҳр қўйилган ҳолда
ижтимоий-иқтисодий ривожланиш ва қабул қилинади. лланган ноёб ўсимлик жамоаларини .pdf ва .doc/.docx).
аҳоли турмуш даражасини ошириш сақлаб қолишнинг илмий асосларини
борасида кенг кўламли чора-тадбир- 1-ЙЎНАЛИШ: Орол денгизининг Дастлабки техник экспертизадан
лар ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий қуриган тубида экологик, тупроқ- ўтмаган лойиҳалар танловнинг кейинги
этилмоқда. иқлим шароитларига мослашган босқичига тавсия этилмайди.
ҳайвон зотлари, уруғ заҳираси мав-
Орол муаммосининг салбий таъси- жуд бўлган тайёр ўсимликлар ёки экин Танлов ҳақида батафсил маълумотни
рини камайтириш, Орол денгизининг турлари мавжуд бўлган навларни ҳудуд www.mininnovation.uz веб-сайти орқали ёки
+998-71-203-32-32 рақамларидан билиб олишингиз мумкин!

ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ – ДОЛЗАРБ
ВАЗИФА
Экологик муаммолар Инсоният бирлашиб экологик бўйича 2022 йилдаги устувор
кун сайин инсон муаммоларга қандай барҳам вазифалар юзасидан ўтказилган лик ҳиссини тарбиялаш орқали қутиларига солиш каби оддий
келажагини бериши мумкин? Тасаввур видеоселектор йиғилишида эришиш мумкин. аммо жудаям муҳим бўлган
сўроқ остида қилинг, томорқангизга ариқ ҳам долзарб муаммоларга ечим фазилатларни сингдирмоғимиз
қолдирмоқда. Иқлим тортмоқчисизу аммо сизнинг топиш асосий мақсад қилиб Маҳаллада, кўчаларда шарт.
ўзгариши, сайёрада жисмоний салоҳият­ ингиз бу кўрсатилган. чиқинди ташлаган кишини
ортиб бораётган ишни кўп вақтда амалга оши- кўрганда, «бу ишингиз нотўғри Бу борада «Сайгачий»
чиқиндилар, табиий риши мумкин. Агарда фарзан- Мазкур видеоселектор бўлди», дейдиган муҳитни шак- мажмуа (ландшафт) буюртма
ҳудудларнинг дингиз, ёки яқин қўшнингиз йиғилишида Президентимиз ллантиришимиз, одамларимиз- қўриқхонаси ходимлари мунта-
шўрланиши каби билан баҳамжиҳат, албат- таъкидлаган мазкур жума- ни бунга ўргатишимиз керак. зам равишда фуқаролар, мактаб
муаммолар бугунги та, улардан бу ишда кўмак лар ҳам ҳар биримизни янада Бу – ҳаммамизнинг ишимиз ва ўқувчилари ва ёшлар билан
куннинг долзарб сўрасангиз янада ўз вақтида уйғоқликка чорлайди: «Ав- инсоний бурчимиздир». учрашувлар, турли тадбирлар
мавзусига айланган. ариқ очасиз. Бу билан глобал лодларимиз биздан кейин ҳам ташкиллаштирмоқда. Жамоат
Албатта, бу каби муаммоларни бартараф этиш- муносиб табиий муҳитда яшаш- Дарҳақиқат, ҳар биримиз- жойларида ҳам одамлар ора-
муаммоларни бир да ҳам барчамиз хайрихоҳ лари учун биз табиатга меҳр ва да экологик маданият шак- сига кириб бориб, улар билан
киши якка ўзи бўлсак, Ер юзидаги мавжуд эътибор беришимиз, у билан лланмас экан, экологик муам- мулоқотлар олиб бормоқда.
бартараф этолмайди. экологик муаммоларнинг ечи- уйғун бўлиб яшашимиз керак. моларни бартараф этишдаги Мақсадимиз эса, муҳтарам Пре-
Аксинча, бир давлат, мини топамиз. саъй-ҳаракатларимиз ижобий зидентимиз илгари сураётган
бутун бир дунё Бу нима дегани? Бу – таби- самара бермайди. Аввало, ўсиб ислоҳотлар самарасига эришиш,
якдил бўлсагина, Мамлакатимиз миқёсида атни тоза-озода тутиш, ер ва келаётган ёш авлод онгида халқнинг экологик маданияти-
амалга оширмоқчи амалга оширилаётган ишлар ху- сув ресурсларини, экологик экологик хабардорликни оши- ни орттиришдир.
бўлган ишларимиз сусида ҳам шундай дейиш мум- тизимни асраш, дарахт экиб, ришимиз зарур. Улар ўраб тур-
ижобий самара бера кин. Президентимизнинг эколо- боғ яратиш дегани. Энг муҳим ган атрофимиздаги ҳар бир А.ХОЖ А Н И Я ЗОВ,
бошлайди. гия ва атроф-муҳитни асрашга, масала – аҳолининг экологик ҳодисага бефарқ бўлмасликлари «Сайгачий» мажмуа
экологик муаммоларнинг ол- маданиятини ошириш ҳақида зарур. Биохилма-хилликни (ландшафт) буюртма
дини олишга қаратилиб қабул жиддий бош қотиришимиз за- асраш, ичимлик сувини исроф
қилинаётган қатор ҳужжатлари рур. қилмаслик, чиқиндиларни дуч қўриқхонаси бош
«йўл харитаси« вазифасини келган жойга эмас, чиқинди мутахассиси
ўтамоқда. Шу асосда ҳар бир Бугун кўчага ёки исталган
ҳудудда амалга оширилиши за- жойга қаранг. Ҳамма жой-
рур бўлган вазифалар белгилаб да одамлар ташлаб кетган
берилмоқда. чиқиндиларни кўрасиз. Биз она
юртимизни муқаддас деймиз.
Президент Шавкат Мирзиёев Агар шу юрт, шу тупроқ биз
раислигида чиқиндилар билан учун муқаддас бўлса, нима учун
ишлаш тизимини такомил- уни тоза-озода сақламаймиз?
лаштириш ва ҳудудлардаги
экологик ҳолатни яхшилаш, Албатта, бундай муаммолар-
«Яшил макон» умуммиллий ни фақат маъмурий йўл билан
лойиҳасини амалга ошириш ҳал этиб бўлмайди. Бунга ёш
авлод қалбида она табиатга
меҳр-муҳаббат, унга дахлдор-

«QARAQALPAQSTAN EKOLOGIYASI» Редакция мәнзили: НӘЎБЕТШИ: Газета «ШАРҚ» НМАК
230100, Қарақалпақстан Республикасы, АЛИШЕР ЯКУБОВ баспаханасында басылды.
Нөкис қаласы, Мойнақ көшеси, 16-жай. Кәрхана мәнзили: Ташкент
қаласы, Буюк Турон көшеси,
Шөлкемлестириўши: Газета Өзбекстан Тел.: +99891 390-88-08 Таралымы: 1000 дана 41-жай.
«Tabiyat elshisi» ЖШЖ Республикасы Президенти Сатыўда келисилген Баспаханаға тапсырыў ўақты
Газетаға келген мақалалар редакция баҳада – 21:00
БАС РЕДАКТОР Администрациясы көзқарасы менен сәйкес келмеўи мүмкин. Қағаз форматы А-3, Тапсырылды: 11:00
УЛБОСЫН жанындағы Мәлимлеме ҳәм Газетада жергиликли ҳәм сырт ел интернет Көлеми 4 баспа табақ
t-коммерциялық материал
МЫРЗАНАЗАРОВА ғалаба коммуникациялар материалларынан пайдаланылды. Буйыртпа – Г 356 Газета бир айда бир
агентлиги тәрепинен 2021- Авторлар пикири редакция мәрте басылады
жыл 12 мартта №01-100 сан
көзқарасына сәйкес келмеўи мүмкин Газетадан көширип басыў редакция рухсаты менен әмелге асырылады
менен дизимге алынған.