«Milliy tiklanish» demokratik partiyasining ijtimoiy-siyosiy gazetasi

MILLIY QADRIYATLARGA TAYANGAN TARAQQIYOT M 1995-yil 10-iyundan chiqa boshlagan www.mt.uz / [email protected] illiytiklanish «MILLIY TIKLANISH» DEMOKRATIK PARTIYASINING IJTIMOIY-SIYOSIY GAZETASI № 9 (1197) 2023-yil 29-mart, chorshanba Adadi – 8657 REFERENDUM 4-5 takrorlanmasligi uchun konstitutsiyaviy asos yaratilmoqda Inson baxtli va farovon yashash uchun dunyoga keladi. O‘zi tug‘ilib o‘sgan yurtda yashashdan ham ortiqroq baxt bormi dunyoda?! tanqidlar sarg`aygan sahifalarda qolib ketaveradi... AKS-SADO 10 OQ PAXTADAGI «QORA DOG`» FOJIASI G`OYA VA TASHABBUSLARIMIZ AKS ETAYOTGAN HUJJAT! UMRI QAMOQ, SURGUN, RUHIY VA MA’NAVIY TA’QIBLARDA O‘TGAN SAHRO QIZI MAMLAKATIMIZ XOTIN-QIZLARI UCHUN MUNOSIB SHAROIT YARATIB BERISH – DOIMO E’TIBORIMIZ MARKAZIDA TOKI, GAZETA O`QISH QADRIYATGA AYLANMAS EKAN, REFERENDUMDA FAOL ISHTIROK ETAYLIK! MAS’ULLIK SHAHODATI Keyingi yillarda erishilgan siyosiy-iqtisodiy erkinliklarni mustahkamlash va rivojlantirish uchun barqarorlikka erishish, islohotlarni ortga qaytmaydigan harakatga aylantirish xalqimiz uchun ham, davlatimiz uchun ham ustuvor maqsadga aylandi. 12-bet

2 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) REFERENDUM Tan olish kerak, bugun Ya n g i O ‘ z b e k i s t o n d a Konstitutsiyaviy islohotlar orqali insonni qadrlaydigan davlat barpo etishning huquqiy asoslari yaratilmoqda. Bunday davlatni esa eng avvalo, o‘zi va atrofidagilarni hurmat qila oladigan insonlargina yaratishi va rivojlantirishi mumkin. Ma’lumki, Referendum bu fuqarolarning mamlakat m i q y o s i d a g i m u h i m masalalarga ovoz berish y o‘ l i b i l a n m u n o s a b a t bildirishidir. Aytish joizki, B o s h Q o m u s i m i z g a kiritilgan o‘zgarishlarning qariyb bir yil davomida muhokama etilib, so‘ngra Referendumga qo‘yilayotgani K o n s t i t u t s i y a m i z n i n g nafaqat yangilangani, balki xalqchillashishiga xizmat qildi. Ana shu jarayonda yur tdoshlarimizdan 220 mingdan ziyod taklif lar kelib tushgani esa ularning Vatanimiz taqdiriga befarq emasliklaridan dalolatdir. Biron davlatda bir yildan ziyodroq vaqt mobaynida m u h o k a m a q i l i n g a n Konstitutsiya yo‘qligini inobatga olsak, bu jarayonni tom ma’noda tarixiy hodisa deb atash mumkin bo‘ladi. K o n s t i t u t s i y a d a g i moddalarning 128 tadan 155 taga, normalarning esa 275 tadan 434 taga ko‘paygani Bosh Qomusimizning 65 foiz matni yangilanganini ko‘rsatadi. Keyingi yillarda erishilgan siyosiy-iqtisodiy erkinliklarni mustahkamlash va rivojlantirish u c h u n b a r q a r o r l i k k a erishish, islohotlarni ortga qaytmaydigan harakatga aylantirish xalqimiz uchun ham, davlatimiz uchun ham ustuvor maqsadga aylandi. Inson huquq va erkinliklari, qadriyatlar, madaniytarixiy va ma’naviy meros, tarbiya va ta’lim sohasida davlat zimmasiga jiddiy mas’uliyat yuklatilayotgani yangi Konstitutsiyaning x a l q Ko n s t i t u t s i ya s i g a aylanayotganidan dalolatdir. Ta’kidlash lozimki, uch ming yillik davlatchilik tajribamiz, milliy va umuminso niy qadr iyatlarga sadoqat, ajdodlar imizning jahon sivilizatsiyasidagi o‘rniga alohida e’tibor, oila, tarbiya va ta’lim, madaniy va tarixiy m e r o s g a m u n o s a b a t n i belgilovchi yangi normalar K o n s t i t u t s i y a n i m i l l i y qadriyatlarimiz asosida boyitish imkonini berdi. Ma’lumki, tarbiya xalqimiz uchun qiyosi yo‘q qadriyat sanaladi. Aynan shuning uchun ham Konstitutsiyada y o s h l a r d a m i l l i y v a umuminsoniy qadriyatlar, ma’naviy merosimizga hurmat hamda ona Vatanga muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish mas’uliyati davlat zimmasiga yuklatilmoqda. P a r t i y a m i z n i n g 2 0 2 0 – 2 0 2 4 - y i l l a r g a mo‘ljallangan Saylovoldi d a s t u r i d a b e l g i l a n g a n a s o s i y v a z i f a l a r n i n g q o n u n c h i l i k t a l a b l a r i asosida yangilanayotgan K o n s t i t u t s i y a d a a k s etayotgani, albatta, bizni q u v o n t i r d i . J u m l a d a n , 50-moddaga maktabgacha ta’lim va tarbiya, umumiy o‘rta ta’lim davlat nazoratidadir, degan norma kiritildi. Avvalgi Konstitutsiyada faqat maktab ishlari davlat nazoratida, deyilgan edi. Bu o‘zgarish, shubhasiz yosh avlod vakillarining bog‘cha va maktab davri davlatning kafolatli nazoratida bo‘lishini anglatadi. Sir emaski, oila, bog‘cha va maktabda tarbiya va ta’lim masalasidagi qarash va amal uyg‘unligi ta’minlansa, aqlli, erkin tafakkurli, o‘ziga va atrofiga mas’uliyatli bo‘lgan yangi avlodni shakllantirish muddati uzoqqa cho‘zilmaydi. Albatta, maktabgacha tarbiya tizimini isloh qilmasdan turib, bu mas’uliyatni zimmaga olish mumkin emas. O‘tgan olti yil mobaynida maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar qamrovi 10 foizdan qariyb 80 foizga yetdi, hududlarda minglab yangi bog‘chalar qurildi, soha oyoqqa turdi va endi bog‘chani ham maktabdagidek davlat qaramog‘iga olish Keyingi yillarda dunyo keskin burilishlar, turli ziddiyatlar, xavf-xatarlar, siyosiy inqirozlar va oldindan oqibatini taxmin qilish qiyin bo‘lgan muammolar girdobida yashamoqda. Ana shunday qiyinchiliklar ichida O‘zbekiston o‘z manfaatlarini munosib himoya qilishi, mustaqil davlat sifatida o‘z maqsadlarini ro‘yobga chiqarishi uchun tub islohotlarni amalga oshirmoqda. Konstitutsiyamizga o‘zgartirish kiritish zarurati ham aynan xalqimiz tomonidan keng qo‘llabquvvatlanayotgan siyosiy va iqtisodiy islohotlar to‘lqinida yuzaga keldi. Alisher QODIROV, Markaziy kengash raisi MAS’ULLIK Bugun Yangi O‘zbekistonda Konstitutsiyaviy islohotlar orqali insonni qadrlaydigan davlat barpo etishning huquqiy asoslari yaratilmoqda. Bunday davlatni esa eng avvalo, o‘zi va atrofidagilarni hurmat qila oladigan insonlargina yaratishi va rivojlantirishi mumkin. 50 -modda. Har kim ta’lim olish huquqiga ega. Davlat uzluksiz ta’lim tizimi, uning har xil turlari va shakllari, davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlari rivojlanishini ta’minlaydi. Davlat maktabgacha ta’lim va tarbiyani rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratadi. Davlat bepul umumiy o‘rta ta’lim va boshlang‘ich professional ta’lim olishni kafolatlaydi. Umumiy o‘rta ta’lim majburiydir. Maktabgacha ta’lim va tarbiya, umumiy o‘rta ta’lim davlat nazoratidadir. Ta’lim tashkilotlarida alohida ta’lim ehtiyojlariga ega bo‘lgan bolalar uchun inklyuziv ta’lim va tarbiya ta’minlanadi.

2023 3 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) konstitutsiyaviy norma bilan belgilanmoqda. Statistikaga qiziquvchilar uchun shuni aytish joizki, yangilanayotgan Konstitutsiyamizda ta’limtarbiya va ilm-fanga oid normalar qariyb 2 barobarga oshmoqda. Saylovoldi dasturimizda b e l g i l a n g a n y a n a b i r muhim vazifa – loyihaning 52-moddasiga o‘qituvchining sha’ni va qadr-qimmatini, ularni ijtimoiy va moddiy farovonligini himoya qilish to‘g‘risida norma kiritilayotganidir. Bu mamlakatimizdagi 685 ming nafardan ortiq o‘qituvchining professional o‘sishi hamda ijtimoiy va moddiy qo‘llabq u v vat l a n i s h i u l a r n i n g jamiyatdagi ijtimoiy maqomi, obro‘sini yanada oshirishga xizmat qiladi, albatta. M a ’ l u m k i , 2 0 2 0 – 2024-yillarga mo‘ljallangan Saylovoldi dasturimizda yurtimizdagi 110 dan ortiq oliy ta’lim muassasalari va ularning filiallari sonini ilmiy salohiyat, moddiy-texnik bazaga muvofiq kuchaytirish va 150 taga yetkazishni qo‘llab-quvvatlash, falsafa doktori (PhD) va fan doktori (DSc) ilmiy darajalarini olish tar tibini soddalashtirish hisobiga falsafa (PhD) va fan doktorlaridan (DSc) iborat pedagoglar sonini ikki barobarga yetkazishga k o ‘ m a k l a s h i s h h a m d a sohani jahon ta’lim va i l m i y h a m j a m i y a t i g a integratsiyalashish, oliy t a’l i m m u a s s a s a l a r i d a ixtisoslashgan mutaxassislar tayyorlashni kengaytirish borasidagi masalalar belgilab olingandi. Konstitutsiyada oliy ta’lim tashkilotlariga akademik erkinlik berish, o‘zini o‘zi boshqarish, tadqiqotlar o‘tkazish va o‘qitish erkinligi huquqi ham kafolatlanmoqda. Ushbu normaning kiritilishi oliy o‘quv yurti va ilmiy-tadqiqot muassasalarining ta’lim va ilmiy-tadqiqot jarayoniga davlat ishtirokini cheklashga, p r o f e s s o r- o‘q i t u vc h i l a r va t alabalar ning o‘quv jarayonidagi mustaqilligini ta’minlaydi. Qomusimizda bolalar mehnatining har qanday shakllari taqiqlanayotganini ham ay tish joiz. Zero, keyingi 6 yilda olib borilgan ishlarning huquqiy asosini yaratish O‘zbekistonda uzoq yillar yurtimizning xalqaro imijiga salbiy ta’sir qilib kelgan majburiy mehnatga bo‘lgan yangicha munosabatni mustahkamlaydi. Yana bir muhim gap: Bosh Qomusimizga davlatning x o r i j d a y a s h a y o t g a n vat andoshlar imiz bilan aloqalarimiz saqlanib qolishi hamda rivojlanishi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishi bo‘yicha ham norma kiritilmoqda. Bu norma chet ellarda yashayotgan, ishlayotgan, eng asosiysi ta’lim olayotgan yurtdoshlarimizni o‘z ona Vatani bilan doimiy aloqada bo‘lishga, tili, madaniyatini saqlab qolish hamda rivojlantirishga, O‘zbekistonning obro‘sini esa yanada oshirishga xizmat qiladi. Ta’kidlash joizki, bugun oldimizda mashaqqat bilan erishilayotgan natijalar mohiyatini anglaydigan avlodni tarbiyalash vazifasi turibdi. Shuning uchun h a m b u g u n y o s h l a r g a qaratilayotgan e’tibordan umidimiz katta, ya’ni mehr bilan parvarishlanayotgan nihollar ertaga xalqimizni barakali hosil bilan quvontirishi kerak! Oila va ota- onalarga e’tibor shubhasiz, kelajakka e’tibordir. Yangilanayotgan Konstitutsiyada ana shu e’tibor ham huquqiy jihatdan kuchaytirilyapti. Ya’ni, yangi norma bilan ayollarning ish haqini kamay t ir ish taqiqlanmoqda. U s h b u m a s a l a h a m partiyamiz uchun begona emas. Buni 2020 – 2024-yillarga mo‘ljallangan Saylovoldi dasturimizda fuqarolarga, ayniqsa, xotin-qizlarga to‘liq ish xaqi saqlangan holda moslashuvchan ish vaqti oralig‘ini belgilashni joriy etish, ayollarning oilada ko‘proq bo‘lishlari uchun sharoit yaratishga erishish asosiy maqsadlardan biri sifatida belgilanidan ham ko‘rish mumkin edi. K o n s t i t u t s i y a g a k i r i t i l a y o t g a n m u h i m o‘zgartirishlardan yana biri bu, shubhasiz insonning davlat organlari bilan o‘zaro SHAHODATI munosabatlarida yuzaga keladigan qonunchilikdagi b a r c h a z i d d i y a t l a r v a noaniqliklar inson foydasiga talqin etilishi bilan bog‘liq normadir. Bu juda katta kafolat bo‘lib, O‘zbekistonimizning ijtimoiy va siyosiy hayotidagi tarixiy voqea hisoblanadi. Aytaylik soliq qonunchiligida bir biriga nomuvofiq bo‘lgan normalar vujudga keldi. Bunday nomuvofiqlikni, tabiiyki, soliq organi davlat foydasiga, fuqaro esa o‘z foydasiga talqin qilishni xohlaydi. Konstitutsiyaga kiritilayotgan mazkur kafolat esa, bunday bahsga nuqta qo‘yadi va nomuvofiqliklar davlatga emas, fuqaro, ya’ni sizu bizning foydamizga hal etiladi. Umuman olganda, yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda inson huquq va erkinliklariga oid qoidalar, davlatning xalq oldidagi majburiyatlari bir necha baravarga oshmoqda. C h u n k i K o n s t i t u t s i y a loyihasini ishlab chiqishda “inson manfaati har narsadan ustun” degan mezon asos qilib olindiki, bu bilan Bosh Qomusimiz tom ma’noda xalq Konstitutsiyaga aylanmoqda. M a ’ l u m k i , j a h o n tajribasida referendumga chiqariladigan mavzu har doim ham referendumgacha x a l q b i l a n m u h o k a m a qilinmaydi. O‘zbekistondagi konstitutsiyaviy islohotlarning o‘ziga xosligi esa yangi Konstitutsiya loyihasining x a l q i m i z b i l a n u z o q muhokama qilingani va deyarli birga tayyorlangani bo‘ldi. Shuning uchun barchani xalqimiz taqdiri va ertangi kunini belgilab beradigan tarixiy o‘zgarishlarga befarq bo‘lmasdan, referendumda faol ishtirok etishga chaqirib qolamiz! Ta’kidlash joizki, oldimizda mashaqqat bilan erishilayotgan natijalar mohiyatini anglaydigan avlodni tarbiyalash vazifasi turibdi. Shuning uchun ham bugun yoshlarga qaratilayotgan e’tibordan umidimiz katta, ya’ni mehr bilan parvarishlanayotgan nihollar ertaga xalqimizni barakali hosil bilan quvontirishi kerak! Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda inson huquq va erkinliklariga oid qoidalar, davlatning xalq oldidagi majburiyatlari bir necha baravarga oshmoqda. Chunki Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda “inson manfaati har narsadan ustun” degan mezon asos qilib olindiki, bu bilan Bosh Qomusimiz tom ma’noda xalq Konstitutsiyaga aylanmoqda. 52 -modda. O‘zbekiston Respublikasida o‘qituvchining mehnati jamiyat va davlatni rivojlantirish, sog‘lom, barkamol avlodni shakllantirish hamda tarbiyalash, xalqning ma’naviy va madaniy salohiyatini saqlash hamda boyitishning asosi sifatida e’tirof etiladi. Davlat o‘qituvchilarning sha’ni va qadrqimmatini himoya qilish, ularning ijtimoiy va moddiy farovonligi, kasbiy jihatdan o‘sishi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qiladi. KONSTITUTSIYADAGI MODDALARNING 128 tadan 155 taga, normalarning esa 275 tadan 434 taga ko‘paygani Bosh Qomusimizning 65 foiz matni yangilanganini ko‘rsatadi.

2022-yilning 10-mart kuni nihoyat «Cotton Campaign» koalitsiyasi O‘zbekistonga nisbatan joriy etilgan 12 yillik boykotni bekor qildi. Sud qarori bilan tayinlangan jazoni ijro etish tartibidan yoxud qonunda nazarda tutilgan boshqa hollardan tashqari majburiy mehnat taqiqlanadi. Bolalar mehnatining bolaning sog‘lig‘iga, xavfsizligiga, axloqiga, aqliy va jismoniy rivojlanishiga xavf soluvchi, shu jumladan uning ta’lim olishiga to‘sqinlik qiluvchi har qanday shakllari taqiqlanadi. Xalqaro mehnat tashkiloti ma’lumotiga ko‘ra, 2021-yili dunyoda 28 million kishi majburiy mehnat qurboniga aylangan. Ularning 11 millioni ayollar, 4 millionga yaqini esa bolalardir. Garchi BMTning Majburiy m e h n a t t o ‘ g ‘ r i s i d a g i 29-Konvensiyasi 1930-yilda, uning qo‘shimcha bayonnomasi 2014-yilda tasdiqlangan bo‘lsada, majburiy mehnatni yo‘qotish hamon xalqaro hamjamiyat oldidagi eng dolzarb muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Uzoqqa bor maylikda, bundan bir necha yil oldingi vaziyatni esga olaylik. Yaqin y illar gac ha bizda ham o‘qituvchilar, shifokorlar, umuman, ijtimoiy soha xodimlari, harbiylar, talabalar, eng ayanchlisi, maktab o‘quvchilarining majburiy mehnatga, ayniqsa, paxta yig‘im-terimiga jalb etilishi oddiy hol edi. Aynan shuning uchun ham uzoq yillar oq paxtamiz jahon hamjamiyati oldida biz uchun «qora dog‘» bo‘lib keldi. Vaziyat shu darajaga bordiki, mamlakatimizdagi va xorijdagi inson huquqlari faollari O‘zbekistonda paxta yetishtir ishda majbur iy mehnat, ayniqsa, bolalar mehnatidan foydalanilgani sababli o‘zbek paxtasiga boykot e’lon qilish bo‘yicha petitsiyaga imzo chekdilar. Ushbu petitsiya BMTning Inson huquqlari bo‘yicha kengashi, Xalqaro mehnat tashkiloti, YUNISEF, Jahon banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Yevropa Ittifoqi va paxta eksporti hamda to‘qimachilik sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan yirik kompaniyalarga taqdim etildi. Natijada 2010-yildan boshlab «Cotton Campaign» xalqaro koalitsiyasi o‘zbek paxtasiga boykot e’lon qilib, uni sotib olishdan voz kechdi. Shu o‘rinda haqli bir savol tug‘iladi: pedagog, tibbiyot xodimlari, talaba va o‘quvchilarni paxta yoki boshqa qishloq xo‘jaligi ekinlarini yig‘ib-terib olish, yoki obodonlashtirish ishlariga, navbatchilikka majburiy jalb etish orqali biz nimalarga erishdik? Hech narsaga. Faqat yo‘qotdik, xolos. O‘quvchi va talabalarni savodsiz qildik. Jamiyat taraqqiyotiga mas’ul o‘qituvchiyu, aholi salomatligi va millat genofondiga mas’ul sog‘liqni saqlash xodimlarini hasharchiga aylantirdik. Bu nafaqat ijtimoiy-iqtisodiy ahvolimizga, balki millat rivojidagi eng muhim yillarni yo‘qotishimizga sabab bo‘ldi. Ming shukurki, 2016-yildan b o s h l a n g a n – Ya n g i O‘zbekiston islohotlari tufayli majburiy mehnatni batamom tugatish davlat siyosatining eng ustuvor vazifalaridan biri etib belgilandi. Bolalarning o‘qishda, shifokor va o‘qituvchilarning ishda bo‘lishi to‘g‘ri qaror edi. Majburiy mehnatga c hek qo‘yilishi har bir o‘zbekistonlikning kundalik hayotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi, albatta. Shu o‘rinda uzoq yillik m a s h a q q a t l i m e h n a t , maqsad sari sobitqadamlik bilan olg‘a borish, odam savdosiga va majbur iy mehnatga qarshi kurashish milliy komissiyasining sa’yharakati, qishloq xo‘jaligi sohasida inqilobiy islohotlar o‘ t k a z i l i s h i , m e h n a t g a ma’muriy tarzda majburlash uchun Ma’muriy javobgarlik v a J i n o y a t k o d e k s i d a javobgarlikning kuchaytirilishi va boshqa chora-tadbirlarni tizimli tashkil etish o‘z s a m a r a s i n i b e r g a n i n i aytish joiz. 2022-yilning 1 0 - m a r t k u n i n i h o y a t «Cotton Campaign» xalqaro koalitsiyasi O‘zbekistonga nisbatan joriy etilgan 12 yillik boykotni bekor qildi. M a j b u r i y v a b o l a l a r mehnatining taqiqlanishi Bosh Qomusimizda belgilab qo‘yilayotgani esa ushbu siyosiy qaror abadiy ekanini ko‘r sat adi. Bu borada, ayniqsa, barkamol avlod rivojiga salbiy ta’sir qiladigan har qanday bolalar mehnati taqiqlanishi yangi tahrirdagi Konstitutsiyada muhrlab qo‘yilyapti. K o n s t i t u t s i y a m i z g a kiritilayotgan o‘zgarishlardan yana biri bu aynan majburiy mehnat, xususan, bolalar majburiy mehnatiga to‘liq bar ham b e r i li shi b i lan bog‘liqdir. Endi 44-moddaga ko‘ra, «Sud qarori bilan tayinlangan jazoni ijro etish tartibidan yoxud qonunda nazarda tutilgan boshqa hollardan tashqari majburiy mehnat taqiqlanadi». O‘zbekistonning eng katta boyligi — farzandlarimizdir. Yu q o r i d a q ayd et i l g a n ko nst itut siyav iy n o r ma esa bolalarning sog‘lig‘i, xavfsizligi, to‘liq jismoniy, aqliy va ma’naviy rivojlanishiga t a h d i d s o l m a y d i g a n , t a’l i m o l i s h j a r ayo n i n i buzmaydigan tarzda mehnat qilishiga to‘sqinlik qilmaydi. Maktabdan keyin yoki ta’til davrida bolaning uy, oilaviy hamda qishloq xo‘jaligi ishlarida ota-onasiga yordam berish imkoniyati saqlab qolinadi. Yana bir muhim fikr: aprel oyida kuchga kiradigan yangi tahrirdagi Mehnat kodeksiga muvofiq, mehnatga tayyorlash uchun umumta’lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar o‘quv yurtlarining o‘quvchilarini ularning sog‘lig‘i, xavfsizligi, to‘liq jismoniy, aqliy va ma’naviy rivojlanishiga tahdid solmaydigan, ta’lim olish jarayonini buzmaydigan yengil ishni o‘qishdan bo‘sh vaqtida bajarishi uchun ular o‘n besh yoshga to‘lganidan keyin ota-onasidan birining yoki ota-onasining o‘rnini bosuvchi shaxslardan birining yozma roziligi bilan ishga qabul qilishga yo‘l qo‘yiladigan bo‘ldi. Bir so‘z bilan aytganda, yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning har bir normasi barcha aholi qatlamlari manfaatlarini inobatga olgan, jamiyatimizni Ya n g i O ‘ z b e k i s t o n n i qur ish g‘oyasi atrof ida birlashtiradigan, mukammal huquqiy asosga aylanyapti. Nodir TILAVOLDIYEV, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati, «Yangi O‘zbekiston» gazetasining 2023-yil 25-mart sonidan olindi. 4 2016-yildan boshlangan – Yangi O‘zbekiston islohotlari tufayli majburiy mehnatni batamom tugatish davlat siyosatining eng ustuvor vazifalaridan biri etib belgilandi. Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) OQ PAXTADAGI «QORA DOG‘» 44 -modda. Yangi tahrirdagi Konstitutsiya FOJIASI TAKRORLANMASLIGI UCHUN KONSTITUTSIYAVIY ASOS YARATILMOQDA

5 Hademay aholimiz 50 milliondan ham oshadi. Bas, shunday ekan, barqaror iqtisodiyot, xavfsiz davlat, samarali boshqaruv, ijtimoiy kafolatlarsiz uzoqqa borib bo‘lmaydi. Maqsadlarimizga eltuvchi eng yaqin yo‘l esa bu xalqimiz tafakkurining oliy namunasi bo‘lgan yangilanayotgan Konstitutsiyaga ovoz berish yo‘lidir. Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) O‘zbekiston Respublikasi o‘zining milliy-davlat va ma’muriy-hududiy tuzilishini, davlat hokimiyati organlarining tizimini belgilaydi, ichki va tashqi siyosatini amalga oshiradi. O‘zbekistonning davlat chegarasi va hududi daxlsiz va bo‘linmasdir. 3 -modda. Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda u jamiyat va davlat muhofazasidadir. Nikoh O‘zbekiston xalqining an’anaviy oilaviy qadriyatlariga, nikohlanuvchilarning ixtiyoriy roziligiga va teng huquqliligiga asoslanadi. Davlat oilaning to‘laqonli rivojlanishi uchun ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va boshqa shart-sharoitlar yaratadi. 76 -modda. Inson baxtli va farovon yashash uchun dunyoga keladi. O‘zi tug‘ilib o‘sgan yurtda yashashdan ham ortiqroq baxt bormi dunyoda?! Ertagamas, bugun yaxshi yashashimiz uchun shartsharoitlar yaratilayotgani, sa’yharakatlar bo‘layotgani rost. Zero, kechagina ko‘pchiligimiz ishlab topgan halol luqmamizning oz emas, ko‘p emas naqd 30 foizidan kechib yashashga rozi bo‘lganimiz bugun xuddi o‘tmishdan ertaklarga o‘xshaydi. Tahlillarga ko‘ra, hademay aholimiz 50 milliondan ham oshadi. Bas, shunday ekan, barqaror iqtisodiyot, xavfsiz davlat, samarali boshqaruv, ijtimoiy kafolatlarsiz uzoqqa borib bo‘lmaydi. Maqsadlarimizga eltuvchi eng yaqin yo‘l esa bu xalqimiz tafakkurining oliy namunasi bo‘lgan yangilanayotgan Konstitutsiyaga ovoz berish yo‘lidir. Xayriyat, kechagina saylovlarda saylovchining bizni mulzam qilgan ko‘plab savollariga bugun aniq va lo‘nda javoblarimiz paydo bo‘ldi. Ishsizlikdan himoyalash, uy-joyli bo‘lish, adolatli haq olish huquqi bilan birga “Milliy tiklanish”chilar taklifi bo‘lgan insonni va jamiyatni o‘zgartirishga qaratilgan bir qator g‘oyalar 65 foizga yangilangan oliy yuridik hujjatda o‘z aksini topdi. Demak, Oila farovonligi uchun! Ayol qadri yanada yuksalishi uchun! Farzandlar kamoli uchun! Sifatli ta’lim va tarbiya uchun! Ijod va so‘z erkinligi uchun! Uzoqdagi yaqinlarimiz - vatandoshlarimizning omonligi uchun! Oramizda aybsiz aybdorlar bo‘lmasligi uchun! O‘qituvchini otadek ulug‘ligi kafolatlanayotgan Qonun uchun ovoz beramiz! “Ha” degan javobimizdan esa Yangi O‘zbekistonning umidi katta ekanini unutmaylik! Firuza MUHAMEDJANOVA, partiya Markaziy kengash raisi o‘rinbosari Bugun hamma Konstitutsiya, referendum haqida gapirmoqda. Ommaviy axborot vositalarida ham bosh mavzu – Konstitutsiya. Bu bejiz emas, albatta. Hatto yangilanayotgan Konstitutsiya muqaddimasidagi “milliy va umuminsoniy qadriyatlar” so‘zlari ko‘pchilik e’tiborini tortmoqda. Amaldagi Konstitutsiyamizda bu so‘zlar yo‘q edimi, o‘zimga o‘zim savol beraman. Qaradim, ha-a, bu so‘zlar qo‘shilayotgan ekan. Dunyoda kechayotgan globallashuv jarayonlari, xalqlarning, millatlarning o‘z davlatchiligini, milliy o‘zligini saqlab qolishga qaratilgan sa’yharakatlarda Konstitutsiyaga kiritilayotgan bu so‘zlarning o‘rni va ahamiyati beqiyos ekanini his etish oddiy bir fuqaro sifatida mening ham qalbimdagi so‘zlardek tuyuldi. Davlatchiligimiz rivojining uch ming yillikdan ziyod tarixiy tajribasi, buyuk ajdodlarimizning ilmiy, madaniy va ma’naviy merosiga tayanish bilan bog‘liq jumlalar ham “oqqan daryo oqaveradi”, “eski o‘zanlar esdan chiqmas” degan jumlalarni eslatdi. Albatta, biz shundoq ham xalqimizning tarixiy tajribasiga suyanamiz, ajdodlar merosiga tayanamiz. Ta’kidlash lozimki, ularning Bosh Qomusda mustahkamlab qo‘yilayotgani o‘zligimizni anglash, saqlash va kelajak avlodlarga yetkazishda alohida ahamiyat kasb etadi. Ya’ni, u bizni yo‘lchi yulduz kabi yo‘naltirib turadi. Shu yerda yana bir narsa e’tiborimni tortdi. O‘zbekistonning qo‘shnilar bilan bo‘ladigan aloqalarining Konstitutsiya darajasiga olib chiqilishi bu alohida yondashuv deb o‘ylayman. Boshqa biror bir mamlakat Konstitutsiyasida shunday so‘zlar borligini bilmayman. “Qo‘shning tinch – sen tinch”... Bu, shubhasiz, xalqimizning azaliy qadriyatidir. Yakunda shuni aytish joizki, asrlar osha sayqallanib kelayotgan qadriyatlarimizning Bosh Qomusimizda o‘z aksini topayotgani ertangi kunga bo‘lgan ishonchni orttiradi. G‘OYA VA TASHABBUSLARIMIZ AKS ETAYOTGAN HUJJAT! KONSTITUTSIYA LOYIHASINI QO‘LLAB-QUVVATLASH ZARURATI O‘rol HAYITOV, partiya Markaziy kengashi xodimi Yangi tahrirdagi Konstitutsiya Yangi tahrirdagi Konstitutsiya

6 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) Davlat yoshlarning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ekologik huquqlari himoya qilinishini ta’minlaydi, ularning jamiyat va davlat hayotida faol ishtirok etishini rag‘batlantiradi. Davlat yoshlarning intellektual, ijodiy, jismoniy va axloqiy jihatdan shakllanishi hamda rivojlanishi uchun, ularning ta’lim olishga, sog‘lig‘ini saqlashga, uy-joyga, ishga joylashishga, bandlik va dam olishga bo‘lgan huquqlarini amalga oshirish uchun shart-sharoitlar yaratadi. Fuqarolar O‘zbekiston xalqining tarixiy, ma’naviy, madaniy, ilmiy va tabiiy merosini asrab-avaylashi shart. Tarixiy, ma’naviy, madaniy, ilmiy va tabiiy meros davlat tomonidan muhofaza qilinadi. 79 61 -modda. -modda. Shubhasizki, inson qadri odobaxloq ustuvor bo‘lgan jamiyatda ulug‘lanadi. Ta’kidlash lozimki, amaldagi Konstitutsiyamizda odob, axloq so‘zi ishlatilmagan bo‘lsada, ular Fuqarolik kodeksi va boshqa qonunlarimizda o‘z aksini topgan. Axloq bilan bog‘liq normalar inson huquqlariga bag‘ishlangan xalqaro hujjatlarda, aksariyat mamlakatlarning Konstitutsiyalarida ham o‘z aksini topgan. Shu nuqtai nazardan qaraganda, referendumda xalqimiz hukmiga havola etilgan yangi Konstitutsiyada ajdodlarimiz azaldan e’tibor qaratib keladigan axloqiy fazilatlar ham e’tiborga olingani muhim ahamiyatga egadir. Jumladan, 21, 33 va 71-moddalarga ijtimoiy axloq, 44 va 79-moddalarga esa axloq masalalari bilan bog‘liq normalar kiritilmoqda. Dunyoda kechayotgan globallashuv jarayonlari avj olayotgan shu kunlarda “ommaviy madaniyat” kabi xalqimiz hayot tarziga to‘g‘ri kelmaydigan axloqsizliklardan himoya qilishda axloqiy mezonlarning Konstitutsiya darajasiga olib chiqilayotgani shu ma’noda ham eng to‘g‘ri qaror bo‘ldi. Bu bizga odob-axloq me’yorlarini har kuni, har damda eslatib turadi, doimo sergaklikka undaydi. Negaki, bu masalalar mavsumiy yoki esga tushganda shug‘ullanadigan ishlar emas, odob-axloq har kuni, har damda kerak. Zero, har bir ota-ona farzandini tarbiyali, odobli, axloqli bo‘lishini istaydi. Orif bolalarni tarbiyalab voyaga yetkazish uchun tinib-tinchimaydi, baxtini, iqbolini ko‘rish uchun yashaydi. Yangilanayotgan Konstitutsiya esa xalqimizning ana shunday orzuumidlarini o‘zida mujassamlashtiryapti. Zotan, odob-axloq ustuvor bo‘lgan jamiyatdagina inson o‘z orzuumidlariga yetishadi. Akmal JUMABAYEV, partiya Markaziy kengashi devoni rahbari ODOB-AXLOQ USTUVOR BO‘LGAN JAMIYAT QURISH MASALASI O‘ZGARMASDIR Yangi tahrirdagi Konstitutsiya Tan o lay lik , s o‘ng gi o lt i yilda barcha sohalarda muhim o‘zgarishlar amalga oshirilib, xalq davlat idoralariga emas, balki davlat organlari xalqimizga xizmat qila boshladi. Inson qadrini ulug‘lash, huquq va manfaatlarini himoya qilish, odamlarning ertaga emas, bugun ham yaxshi yashashi uchun munosib sharoitlar yaratish davlat siyosatiga aylandi. Shu ma’noda ham konstitutsiyaviy islohotlarga yurtimizning oddiy bir fuqarosi sifatida befarq emasligimni aytmoqchiman. Ma’lumki, Konstitutsiya loyihasi xalq muhokamasiga qo‘yilganidan keyin 220 mingdan ortiq taklif va mulohazalar kelib tushdi. Ular asosida esa loyihadagi moddalar soni amaldagi 128 tadan 155 taga, normalar soni 275 tadan 434 taga oshdi. Asosiy Qonun matni qariyb 65 foizga o‘zgargani aytilyapti. Bu esa yangilanayotgan Konstitutsiyada jamiyatimizning hech bir qatlami manfaati e’tibordan chetda qolmayotganini anglatadi. Bu xalqimizning Yangi O‘zbekistonni qurish g‘oyasi atrofida jipslashgani, birlashganidan dalolatdir. Shu jihatdan yangilanayotgan Bosh Qomusimizni Xalq Konstitutsiyasi deb aytsak xato bo‘lmaydi. Norbobo SOATOV, partiyaning Sirdaryo viloyati Kengashi raisi O‘ZGARISHLARGA BEFARQ BO‘LISHGA HAQQIMIZ YO‘Q! SAN’AT VA MADANIYAT VAKILLARI OLDIDAGI QARZ UZILADIGAN BO‘LDI REFERENDUM Yangilanayotgan Konstitutsiyada san’at va madaniyat sohasi vakillarining xalqimizning tarixiy, ma’naviy, madaniy, ilmiy va tabiiy merosini asrabavaylash, ularning davlat tomonidan muhofaza qilinishiga oid fikrlarimiz inobatga olingani quvonarli hol, albatta. Zero, Saylovoldi dasturimizda ham aynan mana shu yo‘nalishni rivojlantirish bo‘yicha davlat majburiyatlari Konstitutsiyaviy norma sifatida belgilab qo‘yilishi maqsad qilib qo‘yilgan edi. Shu jihatdan, partiyadan saylangan deputat hamda madaniyat sohasi vakili sifatida yangilanayotgan Konstitutsiyamizni qo‘llab-quvvatlash tarafdoriman. Zero, kelajagimizni belgilab beruvchi ushbu hujjat loyihasini tayyorlashda barcha fuqarolarimiz birdek ishtirok etdilar hamda aholining aksariyat takliflari Bosh Qomusimizda o‘z aksini topdi. Vasila FAYZIYEVA, O‘zbekiston Davlat san’at muzeyi direktori Yangi tahrirdagi Konstitutsiya

7 Ko‘p uchraydigan 20 turdagi kasalliklar bo‘yicha birlamchi bo‘g‘indagi bepul analiz turlari – 15 tadan 25 tagacha, tekshiruvlar – 10 tadan 20 tagacha, dorilar – 64 tadan 90 taga oshiriladi. Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) BU UCHINCHI RENESSANS SARI HUQUQIY QADAMDIR 2023 Davlatning ertangi kuni – yoshlarning qay darajada bilimli, ma’naviyatli va ma’rifatli bo‘lishi bilan bevosita bog‘liq. Shuning uchun ham bosh Qomusimizda ta’lim va tar biyaga bir lamchi vazifa sifatida qaralmoqda. Ya’ni, yangilanayotgan Konstitutsiyada ta’lim olish huquqi va imkoniyati yanada kengaytirilmoqda. J u m l a d a n , K o n s t i t u t s i y a m i z n i n g 50-moddasida maktabgacha ta’lim va tarbiya, umumiy o‘rta ta’lim davlat nazoratidadir, degan norma kiritilyapti. Avvalgi Konstitutsiyaviy normada faqat maktab ishlari davlat nazoratida, deyilgan edi. T a r a q q i y o t i m i z n i belgilaydigan muhim hujjatda yoshlar ning oliy t a’lim muassasalarida davlat granti hisobidan o‘qish huquqi ham qat’iy belgilab qo‘yilayotganini aytish joiz. 2017-yilgacha oliygohlarda o‘qish uchun davlat grantlari soni faqat Otabek JIYANBAYEV, partiyaning Toshkent shahar Kengashi raisi qisqargan bo‘lsa, oxirgi olti yilda aksincha, ijobiy tomonga o‘zgardi. Grantlar soni 2 baravar ko‘payib, 40 mingtaga yetdi. Magistratura uchun esa 5 baravar ko‘paydi. Albatta, bu o‘zgarishlar U c h i n c h i R e n e s s a n s poydevorini barpo etishdek ulug‘ maqsad sari tashlangan navbatdagi muhim qadamdir. Inson qadrini ulug‘lash g‘oyasi asosida Bosh Qonunimiz o‘zgarayotgani yaxshi, albatta. Ammo bu o‘zgarishlar mazmunmohiyatini avvalo o‘zimiz tushunib olib, qo‘llab-quvvatlasakkina ezgu maqsadlarimizga erishamiz. Vodiyning aholisi eng zich bo‘lgan A n d i j o n d a n a f a q a t s h a r o i t l a r, fuqarolarning dunyoqarashlari ham o‘zgaryapti. Ular avvalgidek tortinchoq, “xo‘p-xo‘p”chi emas... Bu holat Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari bilan uchrashuvlarda yaqqol sezilmoqda. Kuni kecha “Milliy tiklanish” fraksiyasi aʼzolari Tursunoy Murotova Qo‘rg‘ontepa tumanida, Jahongir Abdurasulov Asaka, Farhod Ashmatov Shahrixonda, Baxtiyor Maniyazov esa Xo‘jaobod tumanida o‘z saylovchilari bilan uchrashdilar. – Bugun dunyoda kuzatilayotgan o‘zgarishlar asnosida jonajon Vatanimiz ham o‘zgaryapti, – dedi Tursunoy Murotova. – Bu o‘zgarishlar mavsumiy bo‘lib qolmasligi uchun Konstitutsiyaviy i s l o h o t l a r g a a l o h i d a e ʼ t i b o r qaratilmoqda. Xususan, yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizga “inson – jamiyat – davlat” degan g‘oya singdirilmoqda, inson manfaati har narsadan ustun qo‘yilyapti. J. Abdurasulov esa Konstitutsiyaga yoshlar bilan bog‘liq alohida bob kiritilayotganini taʼkidlab, kelajagimiz egalarining taʼlim olishi, ijtimoiy va tibbiy himoyasi, uy-joyli bo‘lishi, bandligi uchun shart-sharoitlar yaratish – konstitutsiyaviy majburiyat sifatida belgilab qo‘yilayotganini aytdi. – Konstitutsiyaviy qonun loyihasida aholi salomatligini asrash bilan bog‘liq normalar 4 barobar ko‘paytirilayotgani xalqimiz sog‘lig‘ini ishonchli muhofaza etish, onalar va bolalar o‘limi, yuqumli kasalliklar tahdidini bartaraf etishda juda muhim ahamiyatga ega, – dedi F.Ashmatov. Uning ay tishicha, jor iy yilda “Kafolatlangan xizmatlar paketi” qayta ko‘rib chiqilib, unda 20 turdagi kasalliklar bo‘yicha diagnostika, davolash va profilaktika xizmatlari hajmi to‘liq qamrab olinadi. Ko‘p uchraydigan 20 turdagi kasalliklar bo‘yicha birlamchi bo‘g‘indagi bepul analiz turlari – 15 tadan 25 tagacha, tekshiruvlar – 10 tadan 20 tagacha, dorilar – 64 tadan 90 taga oshiriladi. B.Maniyazov esa bo‘lajak Referendum haqida maʼlumot berib, bu to‘g‘ridanto‘g‘ri demokratiyaning eng muhim instituti ekanini, davlat va har bir fuqaro uchun muhim bo‘lgan qarorlarni qabul qilishda xalqning bevosita ishtirokini ifodalashini taʼkidladi va andijonliklarni 30-aprelga belgilangan Referundumda faol ishtirok etishga chaqirdi. G‘OYA QO‘RG‘ONTEPADA HAM, XO‘JAOBODDA HAM QO‘LLAB-QUVVATLANYAPTI. AMMO... INSON QADRINI ULUG‘LASH YO‘LIDAGI YANA BIR MUHIM QADAM Navoiy viloyatining Xatirchi tumanida “O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy qonuni loyihasi yuzasidan targ‘ibot uchrashuvi tashkil qilindi. Tadbirda ishtirok etgan Oliy Majlis qonunchilik palatasi deputati O‘ktam Islomov so‘zga chiqib, Konstitutsiyaviy qonun loyihasi mazmunmohiyati, kiritilayotgan o‘zgarishlar haqida gapirdi. – Konstitutsiya loyihasi ikki bosqichda tayyorlangani, uni shakllantirishda 220 mingdan ortiq takliflar tushgani va takliflarning har to‘rttadan biri inobatga olingani Bosh Qomusimiz tom maʼnoda xalq Konstitutsiyasiga aylanayotgani, fuqarolarimizning Yangi O‘zbekistonni qurish g‘oyasi atrofida birlashganidan darak beradi, – dedi O‘.Islomov. Tadbirda jamoat birlashmalari vakillari, xotinqizlar, yoshlar ham so‘zga chiqib, amaldagi Konstitutsiyaga kiritilayotgan o‘zgarishlar adolatli jamiyat qurish, haqiqiy maʼnoda Inson qadrini ulug‘lash yo‘lidagi ulkan qadam ekani ta'kidlandi. OTADEK ULUG‘LAR TOIFASI KONSTITUTSIYAVIY MAQOMGA EGA BO‘LMOQDA Ta’lim sohasi vakili sifatida Konstitutsiyaga kiritilayotgan o‘zgarishlar, x usus an, dav lat nin g o‘qituvchilar sha’ni va qadrqimmatini himoya qilish, ularning ijtimoiy va moddiy farovonligi, kasbiy jihatdan o‘sishiga g‘amxo‘rlik qilish majburiyatini kuchaytirish to‘g‘risidagi normalar kiritilganini to‘liq qo‘llabquvvatlayman. Y i l l a r d a v o m i d a o‘qituvchilarni majburiy mehnatga jalb etish, ularga ortiqcha yuklamalar belgilangani oqibatida ta’lim va tarbiya bir chetda qolib ketgani hech kimga sir emas. Ming bora shukrlar bo‘lsinki, bugun bunday ishlarga barham berildi. Venera QALЕNOVA, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi deputati Fuqarolar davlat ta’lim tashkilotlarida tanlov asosida davlat hisobidan oliy ma’lumot olishga haqli. Oliy ta’lim tashkilotlari qonunga muvofiq akademik erkinlik, o‘zini o‘zi boshqarish, tadqiqotlar o‘tkazish va o‘qitish erkinligi huquqiga ega. 51 -modda. Yangi tahrirdagi Konstitutsiya

I K e y i n g i y i l l a r d a ij t i m o i y hayotimizga ik ki t ushuncha – Yangi O‘zbekiston va Uchinchi Renessans – alohida va yonma-yon tarzda shiddat bilan kirib keldi. Bu tushunchalar Prezident tafakkurida pishib-yetilib, mamlakat hayotiga bosqichma-bosqich joriylanishi ona Vatanimiz tarixida yangi davr boshlanayotganidan dalolatdir. M a z k u r m a v z u g a t e g i s h l i mulohazalarimizni bayon etishdan avval davlatimiz rahbarining quyidagi fikrlariga murojaat qilsak: «Muayyan xalq yoki davlat hayoti uchun g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadigan biron-bir fenomen yoki u haqdagi tushuncha va tamoyillar o‘zo‘zidan, osongina paydo bo‘lmaydi va tasodifan dunyoga kelib qolmaydi. Shu ma’noda, har qanday hodisa, tushuncha yoki atamaning o‘ziga xos shakllanish jarayoni bor. Yangi O‘zbekiston fenomeni ham bundan mustasno emas» (Shavkat Mirziyoyev, Yangi O‘zbekiston strategiyasi, T; «O‘zbekiston», 2021, 26-bet). Yana shu kitobda yoziladi: «Takror va takror aytishga to‘g‘ri keladi: Yangi O‘zbekiston – tasodifiy hodisa, shunchaki dunyoga keladigan va o‘tkinchi bir ijtimoiy voqelik emas» (30-bet). Bunday jiddiy tarixiy sharoitda, mamlakatning burilish nuqtasida keskin qarorlar qabul qilish lozimki (qator sohalarda shunday qarorlar qabul qilinmoqda ham), shunday qarorlardan yana biri, nazarimizda, mamlakatimiz nomini o‘zgartirish bo‘lgan bo‘lur edi. Bu jiddiy va qaltis qaror bo‘lishi aniq. Oradan salkam bir asr o‘tdi, O‘zbekiston nomi ostida talay tarixiy hodisalar kechdi, bir necha avlod shakllanib, yashab o‘tdi va yashamoqda. Binobarin, yangi (aslida eski) nomni qabul qilish qiyin kechishi tayin. Nisbiy yaqin tarixdan ma’lumki, hoz i r g i O‘z b e k i s t o n a t a m a si mustabid tuzum dohiylari – Lenin va Stalin tomonidan, ular olib borgan «soxta davlatchilik faoliyati» (O‘zbekistonning yangi tarixi. 1-kitob, T; Sharq, 2000, 4-bet) natijasida majburan tiqishtirilgan nom edi. Asl nom esa uzoq ajdodlarimiz, o t a - b o b o l a r i m i z d a n q o l g a n , mamlakatimiz jismiga mos ism – Turkistondir. II A g a r o l i s t a r i x g a n a z a r tashlaydigan bo‘lsak, bu zaminda azaldan turkiy xalqlar yashagani, s o m o n i y l a r , g ‘ a z n a v i y l a r , q o r a xo n iyl a r, a n u s ht e g i n l a r, saljuqiylar, xorazmshohlar, barchasi asos-e’tibori bilan turkiy davlatlar ek a n i n i ko‘r a m i z. Mo‘g‘u lla r istilosidan keyin ular hukmronligiga chek qo‘ygan Sohibqiron Amir Temur tarix sahnasiga chiqadi. Ul zot farmonida bitganidek, «Bizkim, mulki Turon, amiri Turkistonmiz. Bizkim millatlarning eng qadimi va eng ulug‘i Turkning bosh bo‘g‘inimiz». Bundagi faxr va viqor biron-bir o‘lchovga sig‘adimi? Temuriylar saltanati yemirilib, ox i rg i buy u k t e mu r iy Bobu r xorijga surilgach, taxtga chiqqan ulug‘ hukmdorlar Shayboniyxon, Ubaydulloxon, Abdullaxonlar ham turkiylar, faqat ular mansub Dashti Qipchoqda (o‘z paytida buyuk va bepoyon davlat) shakllangan o‘zbak (o‘zbek)lar yaxlit turkning bir shaxobchasi edilar. Keyinchalik hudud uch xonlikka bo‘linib ketdi va Turkiston atamasi biroz ortga chekindi. Lekin har uch xonlik aholisi etnik jihatdan turkiy ekanligi oddiy haqiqat sifatida barchaga ayon edi. XX asr ikkinchi yarmida Rossiya imperiyasi hududni bosib olib, Qo‘qon xonligini tugatib (Buxoro amirligi va Xiva xonligi vassal, qaram holiga 8 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) KECHA VA YANGI O‘ZBEKISTON, BU – TURKISTON DEMAK... keltirilgandi), bu yerda Turkiston general-gubernatorligini tashkil etdi. Ko‘rinadiki, chor imperiyasi ham Turkistondan boshqa atama topa olmagan. Hatto hududni zabt etgan qonxo‘r general, keyinchalik general-gubernator Fon-Kaufman «Kaufman-Turkistanskiy» nomi bilan sharaflangan edi. 1917-yil oktyabr to‘ntarishidan keyin hokimiyatga kelgan bolsheviklar dastlab bu nomdan voz kecha olmadilar. Bu nga d alil 1918 –1924 -y illa r Turkiston Avtonom Sovet Sotsialistik r e s pu bl i k a si( TA SSR) a m a ld a bo‘lgan. Keyinchalik bolsheviklar mu st a m la k a ch i l i k n i ng g‘oyat makkor usuli, «Bo‘lib tashla va hukmronlik qil» tamoyili asosida Turkistonni beshta markazga qaram hududga bo‘lib tashladi. «O‘rta Osiyoni qayta taqsimlash masalasini bi r i n ch i b o‘l i b 19 20 -y i l n i ng boshida «Turkkommissiya» raisi M.Rudzutak ko‘taradi. Uni Lenin ma’qullab, «O‘zbekiya», «Kirgiziya», «Turkmeniya» xaritasini tuzish vazifasini topshiradi» (O‘zbekiston tarixi. Qisqacha ma’lumotnoma. T; Sharq, 2000, 255-bet). Shu tariqa jahon xaritasida avval sobiq ittifoq tarkibidagi O‘zbekiston SSR, so‘ng sovet imperiyasi parchalangach, mustaqil O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi. Tabiiyki, bu yangi respublika xalqining nomi «o‘zbek» deb ataldi. Bugun, yuz yildan ko‘proq davom etgan istibdod zulmidan xalos bo‘lganimizdan o‘ttiz yil o‘tib ham «Biz aslida kim edik?» degan savolga uzil-kesil javob topdikmi? Garchi xalqimiz oydinlari, tarix bilimdonlari mazkur atamani atroflicha tahlil qilib, allaqachon ilmiy bir xulosaga k e l i s h g a n b o‘l s a - d a , h a n u z sayyoradoshlar, eng alam qiladigan joyi, ayrim millatdoshlarimiz ham tub kelib chiqishimizni O‘zbekxonga bog‘lab yuradi. Biz bu bilan mazkur shaxs va uning ulusi bizlarga yetti yot begona deyish fikridan ancha yiroqmiz. Ayni paytda katta bir elga o‘z nomini belgi qilib qoldirgan O‘zbek xon ham to‘ppa-to‘g‘r i osmondan tushmagan demoqchimiz, xolos. U ham tarixda o‘z o‘rniga ega bo‘lgan qudratli xalqning, demakki, siz-u biz mansub qadimiy xalqning bir vakili edi. Shu bois ayrim o‘zidan bexabarlarga turkligimizni, «Turkning bosh bo‘g‘ini» ekanimizni ay t s a k , t u shu n m ayd i. A sl id a tushunmaydigan gapning o‘zi yo‘q bu yerda. Turkiyadagi qardoshlarimiz salkam olti yuz yil «Usmonli» atamasi bilan dunyoning katta bo‘lagini idora qilib keldi. Bugun esa butun olamga o‘zini «Turk» deb tanishtirayapti. «Qadim Turkistonning jujuqlarimiz (bolalarimiz)!» deya baralla aytib, faxr-iftixor tuyishayapti. Mana, ko‘zi ochiq qardosh millatning birdamligi. O‘tmishni anglab, to‘g‘ri xulosa chiqarib, mamlakatni eng ilg‘or davlatlar qatoriga qo‘shib, yanada y u ksak roq mar ralar ni ko‘zlab turibdi. Biz ham mahdudlik kayfiyatidan tezroq xalos bo‘lib, teran tomirlarimizni tanib, buyuk o‘tmish – buyuk kelajakka yukinmog‘imiz lozim. Ma’lu m k i, « Bobu r noma»d a k o ‘ p b o r a t a’ k i d l a n g a n « O ‘ z b e k » (« O‘z b a k ») a t a m a s i Dashti Qipchoqning janubiy sa rh a d la r id a qo‘n i m t opga n , keyinchalik Movarounnahr tomon siljigan turkning bir bo‘lagi bo‘lmish ko‘chmanchi o‘zbeklarni anglatadi. «Boburnoma»da mutlaq ko‘pchilik o‘rinda «O‘zbek(lar)» deganda Shayboniyxon boshchiligida Boburga qarshi kurashgan O‘zbek qabilalari uyushmasi ko‘zda tutilgan»(Bobur ensiklopediyasi T. Sharq 2014, 601- bet). S h u n i n g u c h u n h a m X V I asrda hududimizda tashkil topgan s h a y b o n i y l a r d a v l a t i a y r i m manbalarda ko‘chmanchi o‘zbeklar davlati deb bejiz atalmagan. Lekin o‘zbek deganda yalpi turkiy etnosning ajralmas bir qismi nazarda tutilgan. «O‘zbekiston» so‘zi (atama emas, so‘z) «O‘zbakiston«, tarzida XVI asrning ikkinchi yarmida yashab o‘tgan mumtoz shoirimiz Turdi Farog‘iy ijodida ilk bor ishlatilgan bo‘lsa kerak. U bir g‘azalida deydi: Dur ahd-u tang chashm-u besar-u ya’juj vaz', M u x t a l i f m a z h a b g u r u h i o‘zbakistondur bu mulk. (O‘zbek adabiyoti, To‘rt tomlik, 3-tom T. O‘zSSR Davlat badiiy adabiyoti nashriyoti, 1959, 283-bet). Mazmuni: Ahd-u vafodan olis, ko‘zi tor, bebosh ya’juj fe’lli, turli xil mazhablar guruhi – bu mulk O‘zbakistondir. Ko‘rinadiki, bu bayt kirgan g‘azal keskin hajviy ruhda bo‘lib, shoir mamlakatdagi zulm, kufr va tug‘yonlardan iztirob chekib, ushbu tuyg‘uni g‘azalda ifoda etarak, «mutlaqo kirdori xayli kofiristondur bu mulk» deydi g‘azalning boshqa bir baytida shoir. III S a l k a m b i r a s r d a vo m i d a qaror topgan «o‘zbek» atamasi, etnonimi tariximizdagi ko‘plab voqea-hodisalar, xususan, buyuk siymolarimiz Amir Temur va Bobur faoliyatini o‘rganishda, baho berishda qator anglashilmovchiliklarga sabab bo‘lmoqda. Tarixchilar orasida bahsmunozara uyg‘otgan «Temur qissasi» kitobiga yozilgan «So‘zboshi»da yirik tarixchi olimlarimiz H.Bobobekov, H.Boboyev, A.Qu ronbekovlar, jumladan, shunday yozadilar: «Ma’lumki, 1360-61-yilda o‘zbek amirlari Samarqandga hujum qilib, 1000 kishini asirga olib ketishadi. Asirga olinganlar orasida 72 sayyid va sayyidzodalar bo‘ladi. Amir Temur esa o‘zbek amirlariga qarshi yurish qilib, ular ustidan g‘alaba qozonadi va asirlarni ozod qiladi. Bu haqida barcha qo‘lyozma kitoblarda bayon qilingan. Faqat «o‘zbek amirlari» o‘rniga «o‘zbeklar», «o‘zbek toifasi» deb yozilgan. Bu esa zamonamizning ayrim temurshunos olimlar-u yozuvchilari va ziyolilarni esankiratib qo‘ydi – qanday qilib Amir Temur o‘zbeklarning ulug‘ siymosi o‘zi o‘zbek bo‘laturib, o‘zbeklarga qarshi chiqib, ularni tor-mor etgan?!.» (Amir Temur Ko‘ragon, Temur qissasi, T; Yangi asr avlodi, 2021, 21-bet). Xuddi shunday anglashilmovchilik Bobur ijodiga nisbatan ham sodir bo‘ladi. «Boburnoma»ni o‘qigan s h u k u n g i k i t o b x o n B o b u r Samarqandni ilk bora olgandagi tasvirida «O‘zbaklarni ko‘cha-ko‘yda quturgan itlardek tosh va tayoq bilan urib o‘ldirdilar. Taxminan to‘rtbesh yuz o‘zbakni ushbu yo‘sinda o‘ldirdilar» yoki «Yuz qirq yilga yaqin Samarqand poytaxti bizning ixtiyorimizda edi. Endi qayerlardagi yot dushmanimiz – o‘zbak kelib ega bo‘lib olgan edi. Qo‘ldan ketgan mamlakatni yana Tangri qaytarib berdi» (Bobur Z.M. Boburnoma, T; O‘qituvchi, 2008, 78-bet) kabi o‘rinlarni o‘qib kitobxon, Bobur o‘zbek bo‘laturib, nega o‘zbeklar bilan shahar talashmoqda, nega Samarqand aholisi ularni o‘ldirmoqda va nega muallif ularni «Yot yog‘iy o‘zbak» demoqda kabi savollar og‘ushida qoladi. Bu savollardan keyin, demak, Bobur o‘zbek emas, Shayboniyxon haqiqiy o‘zbek ekan-da, degan tasavvur uyg‘onishi tabiiy. L e k i n u l a r n i n g b o s h i n i qovushtir uvchi – bir maxrajga keltiruvchi bobo so‘z bor, bu so‘z – turk, turkiydir, deb har bir kitobxonga alohida tushuntirish berishning iloji yo‘q, albatta. Bundan ko‘rinadiki, Amir Temur va Bobur kabi buyuk siymolarimiz hayoti va faoliyatini o‘rganish uchun hozirgi «o‘zbek», «O‘zbekiston» atamasi torlik va ojizlik qiladi. Millatimizning qalbi uyg‘oq, jonsarak oydini, buyuk shoir Rauf Parfi o‘tgan asrning so‘nggi yillari bu haqda kuyinib yozgandi: «Turk o‘zining turk ekanini anglamasa, turkiy dunyo nurab, kuchsizlanib boraveradi... Yangi bir avlod paydo bo‘lishi kerak. Turkchilikni to‘la anglagan avlod o‘z obrazi bilan, yangi ijtimoiy ruh bilan keladi... O‘zining ramzlari, shoirlari, obrazlari bilan keladi bu shamol. Balki u bo‘rondir!». IV Yuqorida ta’kidlanganidek, yaxlit Turkistonni milliy chegaralash niqobi ostida bo‘laklarga bo‘lish va uning bir qismi, markaziy va o‘zak qismini O‘zbekiston deb nomlash bilan dastlab Lenin shug‘ullangan bo‘lsa, uning betobligi va vafotidan ke y i n h o k i m iy a t n i b a t a m o m egallagan Stalin bu ishni davom ettirdi va nihoyasiga yetkazdi. Stalinning 1921–1924-yillarda yozgan asarlari, so‘zlagan nutqlari kirgan «Asarlar»ining 5-6-tomlarini ko‘zdan kechirganda, mazk ur hududga nisbatan mut tasil «Turkiston» atamasi ishlatilgan (qarang: Stalin I. Sochineniya, T; 5, M; 1947; Stalin I. Sochineniya T. 6. M; 1953). Faqat «Asarlar»ning 7-tomidan o‘rin olgan 1925-yil 18-mayda Sharq meh n at k a sh la r i kom mu n ist i k universiteti talabalari majlisida «Sharq xalqlari universitetining siyosiy vazifalari» mavzusidagi nutqida «Turkmaniston» va «O‘zbekiston» nomlari tilga olinadi (Qarang: Stalin I. Sochineniya T. 7, M; 1953, c. 137). Chunki bu paytda Turkistonda milliy chegaralanish tugallanib, «O‘zbekiston» atamasi qonuniylashtirilgan edi. Bu voqealardan biroz oldin Turkistonning markaziy qismi qanday nomlanishi borasida turli takliflar bo‘lgan shekilli, Amir Olimxon tuzumi yiqitilgandan keyin tuzilgan Buxoro Xalq Respublikasi Nozirlar kengashi raisi bo‘lgan Fayzulla Xo‘jayev Stalin bilan suhbatini shunday eslagan. Mustabid qat’iy turib: «X ot chertom naz o vi , tolko ne T urkistan !» (Xohlasang, shayton deb ata, faqat Turkiston emas!). Suhbat taxminan 1922-1923-yillar, SSSR tashkil etilgandan keyin o‘lkada milliy chegaralanish arafasida kechgan bo‘lsa kerak. O‘sha paytlardayoq diktatorga aylanib borayotgan ikkinchi dohiy tilidan yangragan bu qat’iy gap, aniqrog‘i, buyruqdan («Tolko ne T urkistan !») anglashiladiki, shu vaqtda «Turkiston» nomi kun tartibida bo‘lgan va turli doiralar, jumladan, F.Xo‘jayev tomonidan ham taklif qilingan bo‘lishi mumkin. Og‘ir tanlov iskanjasida qolgan F.Xo‘jayev uzoq o‘ylab, o‘sha sharoitda eng maqbul qaror, yangi tashkil etilgan respublikani «O‘zbekiston» deb atashga rozi, to‘g‘rirog‘i, majbur bo‘lgan. Bundan sal keyin F. Xo‘jayev O‘z b e k i s t o n S ove t l a r i n i n g I qurultoyi tugashi bilan Sovetlarning Butunittifoq III syezdi ochilishi arafasida yozilgan va «Pravda» gazetasining 1925-yilgi sonlaridan birida e’lon qilingan maqolasida yangi tashkil etilgan tuzilmaning nufuzi haqida shunday yozgan: «Milliy chegaralanishdan keyin paydo bo‘lgan O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi O‘rta Osiyoning boshqa yosh respublikalari orasida siyosiy va iqtisodiy jihatdan eng katta respublikadir. O‘zbekistonning bunday ustunlik ahamiyatiga ega bo‘lishining sababi shuki, Sobiq Turkiston Respublikasining, Buxoro va Xorazmning iqtisodiy jihatdan eng quvvatli rayonlari uning sostaviga kirdi» (Xo‘jayev F. Tanlangan asarlar, 3 tomlik, 1-tom «Fan», 1976, 300-bet). Ushbu gap ortidan, tagmatnda, yangi tuzilmani «Turkiston» deb atashni dildan istagan va bunga ojiz qolgan siyosiy arbobning orzu va alami eshitilib turgandek, go‘yo. Ayni paytda Fayzulla Xo‘jayev o‘sha qaltis paytda majburiy eng to‘g‘ri qarorni qabul qilganini ham e’tirof etishimiz lozim. Chunki bundan boshqa istalgan qaror og‘ir fojialarga sabab bo‘lishi ham mumkin edi. Bunga bir tarixiy misolni muqoyasa qilsak o‘rinli bo‘ladi. Yigirmanchi asrning buyuk turkiy siymolaridan biri Alixonto‘ra Sog‘uniy hazratlari bemisl jang-u jadallar bilan o‘lkani mustaqillikka olib chiqib, unga xalqning xohishirodasi bo‘lgan tarixiy nomni beradi: «Sharqiy Turkiston!». Ming afsuski, bu sharafli nom g‘alaba nashidasidan masrur qardoshlarimizga judayam qimmatga tushadi. La’nati Stalin turkchilikdan, buyuk turk nomidan shunchalar yurak oldirib qo‘ygan ediki, shu qaror sabab o‘zi o‘sha vaqtda moddiy va ma’naviy jihatdan qo‘llab-quvvatlab turgan mazlum

BUGUN 9 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) xalqdan darrov yuz o‘giradi. Nafaqat yuz o‘giradi, balki endigina ozodlikni qo‘lga kiritgan o‘lka yo‘lboshchilarini turli yolg‘on va aldovlar bilan mahv etib, ularning raqiblariga qadim zaminni bir tuhfa o‘laroq taqdim etadi. Fayzulla Xo‘jayev ana shunday fojiani oldindan ko‘ra olgan va bu mudhish taqdirdan oqilona yo‘l topib chiqa olgan edi desak, bugun adolatdan bo‘ladi. Xullas, davr taqozosi bilan Turkning bir qavmi nomi qadim Turkistonning asosiy shaharlari: Samarqand, Buxoro, Toshkent, Xiva, Qo‘qon, Shahrisabz hamda uch xonlikning poytaxtlari tarkibiga kirgan respublika nomiga chiqazildi. Bu , albat t a , mu st abid t u z u m tomonidan makkorona o‘ylangan amal edi. Mashhur adibimiz Tog‘ay Murod «Otamdan qolgan dalalar» romanida tarixiy shaxs bo‘lgan bir chekist tilidan shunday aytadi: «Chanishev tog‘ xushro‘yidan huzurlandi. – Bay-bay-bay! – deydi. – Ana jamol, mana jamol! Biz endi bu jamolistonni O‘zbakiya deb ataymiz, O‘zbakiya! – Turkiston yaxshi emasmi? – Yo‘q, O‘zbak iya dey miz, O‘zbakiya. O‘rtoq Lenin Turkistonni O‘zbekiya deb ataymiz, deb edilar. O‘rtoq Lenin so‘zi so‘z, gapi gap! Bilasanmi, o‘rtoq Lenin nima uchun Turkistonni yo‘q qilib, O‘zbakiya deb atamoqchi edi? Turkiston – turkiy xalqlar ota yurti. Shundan turkiy tuzemeslar otalari yurti Turkiston uchun jonlarini tikmoqda. Ana shu Turkistonni yo‘q qilib tashlasak, turkiy xalqlar qaysi otliq ota yurt uchun jihod qiladilar? Bunday dohiyona g‘oya faqat Lenindan keladi»(Tog‘ay Murod, Tanlangan asarlar, romanlar, qissalar, T; Sharq, 2018, 33-bet). Tog‘ay Murod yuksak badiiy iste’dodidan tashqari, tarixni yaxshi o‘rgangan olim adib edi. Romanni yozish jarayonida uning Alisher Navoiy nomidagi milliy kutubxonaga ko‘p bor qatnagani, o‘quv zalida soatlab o‘tirgani, kitoblardan ko‘chirmalar olganini bilamiz. Shuning uchun romandagi ushbu gap chuqur ilmiy haqiqatligi bilan odamni o‘ylantiradi, mustabid tuzumning shaytoniy makriga yana bir bor qoyil qoldiradi. Shu mavzuga oid yana bir voqelik haqida to‘xtalamiz. 1966-yildagi zilziladan so‘ng Toshkentga kelgan va shaharning sir-sinoatiga mahliyo bo‘lib, bu yerda muqim yashab qolgan pedagog va tarixchi Natalya Tryabina uzoq yillik ilmiy-ijodiy izlanishlari natijasida shayboniylar sulolasining yirik vakili Abdullaxon II haqida tarixiy roman yozib, asarni «Birinchi o‘zbek» deb ataydi (Qarang: Tryabina N . Perviy uzbek , M; Di Lebri , 2021, 574 c.) Bilamizki, Abdullaxon II 1534– 1598-yillarda yashagan. Bu mantiq bo‘yicha (mazkur da’voni haqiqat deb hisoblovchilar afsuski oz emas) o‘zbeklarning tarixi XVI asrdan boshlangan bo‘lib chiqadi. Muallif asar boshida Abdullaxon II «Birinchi O‘zbek davlati bunyodkori» deb yozar ekan: «U Turkiston xalqlarini, g‘a r b d a K a s p i y d e n g i z i d a n sharqda Issiqko‘lgacha, shimolda Orol dengizidan janubda Murg‘ob daryosigacha bo‘lgan hududni yagona davlatga birlashtirdi» deb fikrini yakunlaydi (Shu kitob, 3-bet). Bu gap va umuman romanning nomi ikki jihati bilan e’tiborni tortadi. Birinchidan, muallif XVI asrda yashagan o‘zbek hukmdori haqida fikr yuritar ekan, baribir «Turkiston» atamasini ishlatishga majbur bo‘ladi. Ikkinchidan, muallif bunda tarixiy haqiqatga mutlaq zid borayotgani yo‘q. Chunki Abdullaxon II chindan ham, Shaybonixon va Ubaydulloxondan keyin, albatta, ushbu o‘lkada o‘zbek davlatini tuzgan. Lekin bu o‘zbeklar, t a k ror ay t a m i z , yagona Tu rk etnosining bir qavmi edilar, xolos. Ya’ni bunda asar muallifi tor ma’noda haq. Lekin u biladiki, hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi degan davlat mavjud va uning asosiy xalqi o‘zbeklar deb ataladi. «Bobur ensiklopediyasi»dagi «O‘zbeklar» nomli maqola ikki bo‘lak ka ajratilib izohlangan. Birinchi bo‘lakda «O‘zbeklar – millat, xalq» tarzida yoritilsa, ikkinchi bo‘lakda «(Tor tarixiy ma’noda) Turkiy qavmlardan biri» (Bobur ensiklopediyasi, 600-bet) sifatida izohlanadi. Yana shu qomusda yozilishicha, «Boburnoma»da Bobur o‘zining Turk qavmiga mansubligini bir necha marta ta’kidlagani holda, qaysi urug‘ga tegishli ekaniga alohida to‘xtalmagan, lekin bir o‘rinda ikkinchi ma’nodagi o‘zbeklar turk qavmining bir qismi ekanligini yozgan» (Shu kitob, 601-bet). Shunday qilib, N. Tr yabina Abdullaxon II ni «Birinchi o‘zbek» deb roman yozganida «tor tarixiy ma’no»dagi o‘zbekni ko‘zda tutgan bo‘lishi mumkin, lekin bu gap keng tarixiy ma’noga o‘tib ketib, hozirgi o‘zbek millatini anglata boshlaydiki, ayni shu yerda tarixiy haqiqat – hozirgi o‘zbek xalqi uzoq tarixiy o‘tmishga ega ekanligi haqidagi mantiq buziladi. Ushbu anglashilmovchilikning i l d i z i h o z i r g i « o‘ z b e k » v a «O‘zbekiston» atamalarida qism (o‘zbek) butun (turk, Turkiston)ga nom bo‘lganligida, ya’ni chuqur va nozik mantiqiy xato ketganligidadir. Takror aytamiz, bu xato atay, uzoqni ko‘zlab, totalitar siyosiy maqsadlar yo‘lida qilingan edi. V Biz haqli ravishda sovet totalitar tuzumi, uning siyosati va mafkurasini rad etdik. Savol tug‘iladi – nega endi shu tuzum bizga majburan taqagan nomni hamon saqlashimiz kerak? Bu allaqachon o‘tmishga aylangan nohaq va qattol siyosatga, uning soyasiga qaramlik emasmi? O‘zbek shoiri G‘afur G‘ulom bir paytlar «O‘rtoq Stalinga» nomli qasidasida yozgandi: Iosif Stalin, ulug‘ otamiz, O‘zingiz berdingiz xalqimizga nom. (G‘afur G‘ulom, Tanlangan asarlar, O‘zSSR Davlat nashriyoti, T; 1953, 389-bet). But u n bi r xalqning nomini o‘zgartirishga senga kim huquq berdi, deguvchi vallomat yo‘q edi o‘sha zamonda. Binobarin, shoirimiz ham o‘sha paytda (qasida 1949-yili, Stalin qattol siyosat yurgizib turgan davrda yozilgan) bunday gapni aytmoq tugul hatto o‘ylay ham olmasdi. Lekin ko‘ngil tubida shunday fikr, shunday iddao bo‘lgani, hoynahoy, aniq. Undan keyingi misralar bunday: Shuning-chun o‘zbeklar har qutlug‘ ishda Aziz nomingizdan oladi ilhom. Bu «aziz nom» ham, undan olinadigan «ilhom» ham so‘nganiga ancha bo‘ldi. «Ulug‘ otamiz» insoniyat tarixida o‘tgan ashaddiy qonxo‘rlardan biri ekani bugun barchaga ayon. Yana qaytaramiz: shu qonxo‘r dohiy bergan nom bilan yana qancha yashashimiz kerak? Buy u k Istiqlol bergan aziz ne’m at d a n qa chon t o‘la qon l i foydalanamiz, qachon «Turkiston»ga – aslimizga qaytamiz?! VI XX asrning dastlabki o‘nyilliklari o‘lkamizda uyg‘onish ayyomi bo‘ldi. Tarix imkon berganida, biz hozir mo‘ljallayotgan Uchinchi Renessans poydevor i o‘sha pay tlard ayoq qo‘yilgan bo‘lar edi. Davrning yetakchi qahramonlari, jadidlarning bosh siyosiy g‘oyasi, ijtimoiy ideali, ilk bosqichda imperiya tarkibida, istiqbolda esa mustaqil Turkiston jumhuriyati edi. Buyuk jadidlarimizdan biri Hamza 1915-yilda: Yig‘la, yig‘la, Turkiston, yig‘la, Turkiston, Ruhsiz tanlar tebransun, yig‘la, Turkiston, – deya cheksiz alam bilan yozar ekan, bu yig‘i xayrli bo‘lishi, uyg‘onmoq uchun moya bo‘lishini orzulaydi. Shunday bo‘lmasa agar yig‘idan ne foyda? Yarim asrlik istibdod asoratidan so‘ng tuzilgan ilk davlat – Turkiston Muxtoriyati jadidlarimiz mehnat-u mashaqqatlarining cho‘qqisi bo‘ldi. Davrning dongdor shoirlari Hamza va Cho‘lpon Muxtoriyatni katta quvonch bilan olqishladilar. Agar Hamza «Qutlug‘ bo‘lsun Turkiston Muxtoriyati... Yashasun bu turk o‘g‘lining mangu davlati» deb yozgan bo‘lsa, Cho‘lpon «Ozod turk bayrami» she’rida: Turkistonlik – shonimiz, turonlik – unvonimiz, Vatan – bizning shonimiz, fido o‘lsun qonimiz, – deya faxr bilan kuyladi. She’r varaqa arzida nashr etilib, shahar aholisi o‘rtasida tarqatilgan va Muxtoriyat madhiyasi sifatida kuylangan (Qarang: Cho‘lpon A. Asarlar, 4 jildlik, 1-jild, T; Akademnashr, 2016, 332-bet). T u r k i s t o n M u x t o r i y a t i totalitar tuzumning kommunistik mustamlakachilik siyosatiga katta xavf tug‘dirdiki, u arman dashnoqlari tomonidan o‘ta vahshiylik bilan bostirildi. Muxtoriyat e’lon qilingan Qo‘qon shahri aholisi bir necha kun qirg‘in qilindi. Yuqorida qonxo‘r dohiy Stalinning Fayzulla Xo‘jayevga aytgan «Faqat Turkiston emas!". Ular, ya’ni yangi mu st a m la k a ch ila r y uqor id ag i voqelikda ham «Turkiston» so‘zining mo‘jizakor sirli kuchini amalda ko‘rishgan, shuning uchun bu nomni mamlakat nomidan va xalq ongidan batamom o‘chirishga jazm qilgan edilar. Ammo, ming shukrki, bu razilona reja baribir ular kutganchalik ish bermadi. Gap shundaki, Turkiston g‘oyasi kul ostida qolgan cho‘g‘dek xalq ongi va ijodkorlarimiz tafakkuridan hech qachon o‘chgan emas. 1967-yilda, sobiq ittifoq kuchaygan bir davrda vatanparvar shoirimiz Rauf Parfi shunday yozgan edi: O‘, ona Turkiston, kuylayman yonib, Dunyo jur’atini berding qo‘limga... Shoir 1991-yil 11-dekabrda, mustaqillikka erishilgandan so‘ng uch yarim oy o‘tgach, «Eng uzoq yozilgan tarjimayi holim» asarida (bu, ta’bir joiz bo‘lsa, badiiy tarjimayi holdir) shunday deydi: Orzuyim: Turkiston atalmish tarqoq Vatanni Tirik ekanimda bir butun ko‘rmoq. E ’ t i r o f e t m o q l o z i m k i , jadidlarimizdan keyin, eng muhimi, O‘zbekiston nomi ong-u shuurlarda qat’iy o‘rnashgan bir sharoitda Turkiston g‘oyasini yana poetik g‘oyaga aylantirgan shoir Rauf Parfi bo‘ldi. Ulug‘ g‘oyaga bunchalik oshkor sobitlik unga tengdosh boshqa hech bir ijodkorda uchramaydi. Mamlakatimiz nomini «Turkiston» deb atash avvalgi Turkiston hududida tashkil topgan boshqa to‘rt mustaqil davlat statusi, maqomiga mutlaqo daxl qilmaydi. Aksincha, ular bilan barcha sohalardagi integratsiya jarayonlari yuksak bosqichga chiqishida noyob imkoniyat yaratadi, deb o‘ylaymiz. M u s t a q i l l i k a r a f a s i d a jamoatchiligimiz orasida kechgan bahs-munozaralardan birida o‘sha payt ilmiy izlanishlar olib borayotgan aspirant Jo‘liboy Eltazarov tomonidan shunday taklif olg‘a surilgan edi: «Turkiston Ittifoqi (Federatsiyasi)» barpo etilishi zarur. Ammo u Ovrupo iqtisodiy hamjamiyati kabi suveren, demokratik davlatlar Ittifoqi bo‘lishi kerak. Agar markazlashtirilgan Turkiston davlati tuzilsa, u yana unitar davlatga aylanadi. Bunga kelgusida hecham yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi». (Qarang: Olim Toshboyev, Oybolta ostidagi olomon, T; Ilm-ziyo-zakovat, 2022, 353-bet). Bu fikr hozir ham dolzarb. Har qachongidan dolzarb. Xalqimizning oltin so‘zi bor: «Bo‘linganni bo‘ri yer, ayrilganni ayiq». Bo‘ri va ayiqlar hamisha bor, ular qulay payt poylashadi, xolos. Mamlakat va xalq nomi uning tarixiy taqdiri va kelajagi bilan ko‘zga ko‘rinmas rishtalar orqali chambarchas bog‘langan bo‘ladi. Nom, agarki, narsaning asl mohiyatiga mos bo‘lsa – narsaning erkin taraqqiyotiga asos, agar aksincha yoki chala mos bo‘lsa erkin taraqqiyotiga ko‘zga ko‘rinmas g‘ovdir. Shunday lotin hikmati mavjud: «Nomen est omen» (Nom bu – belgi, alomatdir). Zotan, «Narsaning nomida uning mohiyati o‘rin olgan bo‘ladi – bu eng qadimgi va o‘ta fundamental g‘oyalardandir» deyiladi «Nom siri» (Tayna imeni-2, Sbornik, Xarkov, «Torsing», 1995, s.566) deb nomlangan kitobda. Takror bo‘lsa-da, aytamiz. O‘zbek va O‘zbekiston nomi biz uchun qadrli. Yuz yilga yaqin shu nom ostida yashadik, mustaqil bo‘ldik, jahonga tanildik. Lekin bu birov bergan nom va nisbatan yangi bo‘lgani bois – dongdor shoirimiz yozganidek «Va Hamzaning (ayrim nashrlarda «Nabiyevning» – mualliflar) qatra qonida, O‘zbekiston nomin olding sen» – olis va qadimiy tariximizni qamray olmaydi. Aytaylik, yana bir dongdor shoirimiz mashhur qasidasida: Tarixingdir ming asrlar Ichra pinhon, o‘zbegim. Senga tengdosh Pomir-u Oqsoch Tiyonshon, o‘zbegim, – d e y a yo z a r e k a n , b u n d a y u l k a n m iq yo sl a r g a «o‘z b e k » nomi dosh bera olmaydi. Bunda marhum shoirlarimizni ayblashdan yiroqmiz. Vaziyat shunday bo‘lgan, ular o‘z vazifalarini a’lo darajada uddalashgan, ya’ni qatrada quyosh aks etganidek, «O‘zbekiston» timsolida buyuk kechmishimizni bor bo‘yi bilan gavdalantira olishgan. Istiqlol sharofati bilan bugun qadim «Turkiston» va «turkiy» nomlari yurtimiz va xalqimiz asliyati va ruhoniyatiga juda mos va keng qamrovlidir. VII Ya qi n-ya qi n la rd a n bosh lab globallashgan dunyo yangi, o‘ta qalt is bosqichga k i rd i. Hat to postsovet, ya’ni SSSR yemirilgandan keyingi holat ham hozirgi dunyoga nisbatan barqarorroq edi. Jahon hamjamiyatini tutib turgan bitim va shartnomalar, xalqaro qadriyatlarga putur yetib, mamlakatlar sarhadlariga bosqinchilik tahdidlari boshlandi. Yaxshisi, bu haqda Prezidentimiz fikrlariga murojaat qilaylik: « X a l q a r o m a yd o n d a t u r l i manfaatlar to‘qnashuvi kuchayib b o r a y o t g a n i , j a h o n s i y o s a t i va iqt isod iyot id a mu a m mola r keskinlashayotgani, dunyoning umumiy manzarasini o‘zgartirish tarafdorlari tobora ortib borayotgani hozirgi global dunyo taraqqiyotiga xos bo‘lgan eng muhim xususiyatlar sifatida namoyon bo‘lmoqda» (Sh. Mirziyoyev, Yangi O‘zbekiston strategiyasi, 378-bet). Shunday murakkab sharoitda dunyo tarixidagi eng buyuk etnoslardan biri, balki birinchisi (Murod Aji asarlarini o‘qing) bo‘lmish Turk, turkiylik atrofida birlashish, yaqin hamkorlik qilish hayot-mamot masalasiga aylanmoqda. Bunday hamkorlik ilk natijasini berdi, deyishimiz mumkin. Qardosh Ozarbayjon ancha yillar oldin Armaniston tomonidan bosib olingan Tog‘li Qorabog‘ va uning atrofidagi yerlarni tamom ozod qilgani turkiy birlikning xayrli samarasi bo‘ldi, shubhasiz. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Turkiy Kengashning o‘n yillik yubiley sanasi munosabati bilan Turkiyaning «Hurriyet Daily» gazetasida chop etilgan maqolada (2019-yil 15-oktyabr) shunday degandi: «O‘zbek ist on Re spubl i k a si katta turkiy oilaning uzviy bo‘lagi sifatida turkiy tilli davlatlar bilan munosabatlarni rivojlantirishga alohida ahamiyat qaratmoqda. Mustaqillikning ilk kunlaridanoq O‘zbekiston turkiy dunyo hamjamiyati tomonidan qo‘llab-quvvatlangan «Turkiston – umumiy uyimiz» degan tashabbusni ilgari surdi» (Sh. Mirziyoyev, Milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari, T; «O‘zbekiston» 2020, 263-bet). Bizningcha, ushbu «Turkiston – umumiy uyimiz» g‘oyasining ilk amaliy samarasi, nazarimizda, mamlakatimizni shu nom bilan atash bo‘lgan bo‘lur edi. Binobarin, umumiy uyimiz bo‘lgan muazzam Turkiston ning dar vozasi, ham ma rk a z i, ha m o‘zag i bi z n i ng mamlakatimizdir. M a q o l a o x i r i d a y a n a P r e z i d e n t i m i z n i n g «Ya n g i O‘zbekiston strategiyasi» kitobidagi ayrim fikrlarga qaytsak: «Yangi O‘zbekiston – o‘zgarib, kuch-qudratga to‘lib borayotgan, d u nyo a h l i e’t i rof et ayot ga n yangilangan jamiyat, dunyoga yuz tutayotgan erkin bir o‘lkadir» (27-bet). «Bugungi O‘zbekiston dunyoga ochilmoqda, jahon maydonida butun bo‘y-basti bilan namoyon bo‘lmoqda» (40-bet). Ana shunday tarixiy vaziyatda, ona Vat an i m iz n i ng jahond agi nufuz-e’tibori oshib borayotgan bir jarayonda mamlakatimizning hozirgi nomi sayqallanishi, ta’bir joiz bo‘lsa, ism jismga mos bo‘lishi kerak. O‘tgan yil 10-11-noyabr kunlari turkiy tamaddunning beshigi deb e’tirof etilgan ko‘hna va navqiron Sa ma rqa nd sha h r i m i z Tu rk iy davlatlar tashkilotining birinchi sammitiga mezbonlik qilgani ham ramziy ma’noda Yaratganning xayrli bir ishorasi sifatida qalblarimizda nekbinlik uyg‘otadi. Albatta, butun bir mamlakat nomini o‘zgartirish hazilakam ish emas. Lekin yuqorida bildirilgan mulohazalar hamda Prezidentimiz boshlagan olamshumul islohotlar tabiiy ravishda shunday qat’iy amalni taqozo etmoqda. Muxtasar qilib aytganda, Yangi O‘zbekiston, bu – Turkiston demakdir! Suvon MELI, Sirojiddin RAUF. Ma’rifat gazetasi 24-mart sonidan olindi. YANGI O‘ZBEKISTON, BU – TURKISTON DEMAK... «Xalqaro maydonda turli manfaatlar to‘qnashuvi kuchayib borayotgani, jahon siyosati va iqtisodiyotida muammolar keskinlashayotgani, dunyoning umumiy manzarasini o‘zgartirish tarafdorlari tobora ortib borayotgani hozirgi global dunyo taraqqiyotiga xos bo‘lgan eng muhim xususiyatlar sifatida namoyon bo‘lmoqda»

10 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) Yozuvchilar uyushmasi Badiiy publitsistika kengashining yillik hisobot yig‘ilishida O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan jurnalist, filologiya fanlari nomzodi Olim Toshboyev oz emas, ko‘p emas 35 qog‘ozlik ma’ruzasida ana shunday fikr-mulohazalar bildirib, bosma nashrlar faoliyatini tahlil qildi. Xususan, O.Toshboyev «gazeta kerakmi?» degan savolni o‘rtaga tashlab, «Ayni shunday og‘ir pallada dolzarb mavzularni dadil ko‘tarib chiqayotgan gazetalar bosh muharrirlariga bundan keyingi faoliyatlarida mustahkam sog‘liq va iroda tilayman» dedi. Darhaqiqat, bugun matbuot nashrlarini varaqlagan kishi beixtiyor t urli mavz ularda yozilgan tanqidiy-tahliliy va publitsistik maqolalarni ko‘radi. Olim Toshboyev ana shunday m a q o l a l a r g a m u n o s a b a t bildirar ekan «Milliy tiklanish» gazetasining 2022-yil 26-sonida e’lon qilingan «Yashnoboddan chiqqan «napoleon»chilar kim?, «Zarchopondagi bo‘z yamoq yoxud «Madina-Muxlis Star» MCHJ rahbari Avaz Hasanov nega butun boshli tuman ahli noroziligini yarim chaqaga o l m a y a p t i ? » s a r l a v h a l i maqolalarda mutasaddilarning mas’uliyatsizligi sabab aziyat chekayotgan f uqarolar ning e’tirozlari qalamga olingan. Shuningdek, hurmatli olimimiz, m o h i r h a t t o t R a h i m b o y J u m a n iyo z ov n i n g ja h ol a t botqog‘idan chiqish yo‘li sifatida dunyoning qator davlatlarida bo‘lgani kabi yurtimizda ham doimiy faoliyat yuritadigan savodxonlik markazlari ochishni taklif etgan maqolasiga ham yuqori baho berdi. O ‘ z b e k i s t o n d a x i z m a t ko‘rsatgan jur nalist Aliqul Xonimqulovning sirdaryolik sodda yurtdoshlarimiz ishonchini suiiste’mol qilib kelgan firibgar – «Karvon savdo servis» MCHJ rahbari Mirzaali Jo‘rayev haqidagi «Noningizni tuya qilib beraymi?» maqolasini o‘qib, hech narsadan tap tortmaydigan olomonga aylanib qolayotganimizdan afsuslandim, – deydi Olim Toshboyev. – Makr mirzasi lafzga ishonadigan odamlarni chuv tushirib yurganini, manfaat yo‘lida tovlamachi boshini silagan bank, huquq-tartibot idoralari rahbarlari bilmagan deb o‘ylaysizmi? Ayrim mas’ullar AKS Y TOKI, tanqidlar sarg‘aygan sahifalarda qolib ketaveradi... GAZETA O‘QISH QADRIYATGA AYLANMAS EKAN, nazarida xalq – bola. Aldagani esa bola yaxshi. Mana shunaqa muammolarni o‘qigan o‘quvchi qonunlarni «o‘yindan tashqari holat»ga chiqar ib qo‘ygan rahbarlar xalqni davlatga qarshi qayrash uchun ishlarmikan, degan shubhaga borishi tayin. 2022-yil davomida e’lon qilingan biron-bir tanqidiy-tahliliy maqola Olim Toshboyevning e’tiboridan chetda qolmagan ko‘rinadi. Xususan, ma’ruzada marhum adib Sobir O‘narning «Ikki mafkura odamlari», «Ma’rifat» gazetasi muxbiri Zilola Madatovaning «Erkak o‘qituvchi: fidoyilik oila talablariga mos kelmayapti!», shu nashr muxbiri Humoyun Quvondiqovning «Maktablarni yopib, «Yor-yor» ochaylik!», «Ishonch» gazetasi muxbiri Zebo Namozovaning «Tibbiyot bozorga aylanmasin yoxud soha rivojiga nimalar to‘siq bo‘lmoqda?», professor Baxtiyor Mengliyevning «Darslik yaratish – amalda tizimli jarayon(mi?)», Zuhra Asadovaning «Titilib... tikilib yotgan yoxud bir chorakka ham chidamayotgan darsliklar. Bu korrupsiya emasmi?» kabi maqolalarda ta’lim tizimida mavjud muammolar dadillik bilan yoritilgan, – deydi Olim Toshboyev. M a’r u z a d a g i g a z e t a l a r bekorga «yashamayotgani», ko‘pchilik e’tiboridan chetda qolgan muammoga aynan bosma nashrlar e’tibor qaratayapti: «XXI asr» gazetasida Halim Sayidning «Savol juda oddiy: Prezident qarori nega bajarilmayapti?» sarlavhali maqolasini o‘qib, ijro tizimi nega izdan chiqqan, degan o‘rinli savol o‘rtaga tashlanadi. Unda keltirilgan: «Prezident qarori ko‘zbo‘yamachilik yoki PR uchun chiqarilmaydi! Davlat rahbari imzolagan hujjatda mak t ab k ut ubxonasi fondi uchun mablag‘ ajratish zarurligi uqtirilyapti!!! Kutubxona fondini rivojlantirishga ajratiladigan mablag‘lar esa Sizning shaxsiy mulkingiz emas, janob hokimlar!.. Kerakli mablag‘larni topib, to‘g‘ri yo‘naltirib, xalq ta’limiga oid gazeta-ju r nal shaklida shaxsiy nazoratingiz ostida maktablarning g‘arib holga kelib qolgan kutubxonasiga yetkazing! Bu – Prezident topshirig‘i!» degan jumlalarni o‘qib, yana bir bor ijrochi mas’ullardan hafsalangiz pir bo‘ladi. Nahotki, ularning jilovini tortib qo‘yadigan idora topilmasa? Nazarimda, vazirliklar, hokimliklar va turli idoralar O‘zbekiston qonunlari, Prezidentning farmon va qarorlari bir chetda qolib, tinka quritar majlislar o‘tkazish bo‘yicha poyga o‘ynashsa kerak»... Olim Toshboyev shuningdek, jurnalist Noilaxon Ahadovaning «Uch oyda 39 ta mash’um falokat... ulkan yo‘qotish» «Oila va tabiat» muxbiri Saida Ibodinovaning «Bu yo‘llar tirband yo‘llar va shu tirband yo‘llardagi o‘ylar», «Yordam qiling, bolam och...» Tilanchilik ka qachon chek qo‘yiladi?», «Yoshlar ovozi» gazetasi muxbirlari Shahribonu R a h m a t o v a v a B e h r u z Rajabovning jamiyatimizda «qon yutayotgan qonunlar» borligiga iddao qilgan «O‘zbekistonda qonunlar ishlaydimi? yoxud Toshkent ko‘chalaridagi reklama yozuvlariga nazar», Shaxruza Sattorovaning «Qog‘ozda bor, amalda yo‘q qonunlar: imkoniyati chek langan la r ko‘chala rga sig‘mayaptimi?», «Ko‘chada qolayotgan «kelajak» «32 yil faqat bayram qildik...(mi?) sarlavhali maqolalarini tahlil qilib, eng dolzarb muammolarga hukumat e’tibor qaratishi shart, degan fikrni bildirdi. M a’r u z a d a shu n i ngd e k , «Milliy parlamentimiz nega sukut saqlamoqda?» sarlavhali m a q o l a m i z d a n i q t i b o s keltirildi: «Parlament nashri – «Xalq so‘zi» gazetasi bosh mu h a r r i r i O‘ t k i r R a h m a t bong urdi, ammo deputatlar sukut saqlamoqda. «XXI asr» gazetasi orqali Norqobil Jalil muammoga keskin munosabat bildirdi. Lekin jamiyatning «bosh» partiyasi «O‘zLiDeP» jim! «Ishonch» bosh muharriri H u s a n E r m a t o v m a s a l a mohiyatini hijjalab tushuntirib berdi, biroq parlamentimiz bu chiqishga ham ishonchsizlik bilan qaradi... Nahotki, milliy parlamentimiz uchun milliy matbuot – jamiyatda ijtimoiy fikrni shakllantiradigan, ongu tafakkurimizni, qarashlarimizni o ‘ z g a r t i r a d i g a n a s o s i y «qurol»ning jangga shay yoki shay emasligi qiziq bo‘lmasa. Ertaga kech bo‘ladi. Chunki...» Ya n a m a’r u z a g a q u l o q t utamiz: Matbuot – millat oynasi ekanligini ta’kidlab, «Gazeta nega kerak?»ligini asoslab bergan jurnalist Husan Ermatov maqolasida bosma nashrlardek savodli OAV hozircha shakllanmagani, o‘zini ovoza qilishdan charchamayotgan piarchilarning, axborot xizmatlari mutasaddilarining aksariyatida asosiy muammo matn tuzish, xatosiz yozish, faktlarni to‘g‘ri joylashtirish, muammoni to‘g‘ri talqin qilishda ko‘rinayotganiga u rg‘u berad i. Ach i na rlisi, gazetalar to‘rt yil davomida aqin-yaqingacha ham millat oynasi deya ta’kidlangan milliy matbuot bugunga kelib go‘yoki jar yoqasida yashayotgandek. Bu ham bo‘lsa o‘z kasbini sevuvchi fidoyilar hisobiga desak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Ammo kundan-kunga yo‘qlikka mahkum etilayotgan bosma nashrlar taqdiri hamon qorong‘uligicha qolayotir. Millatga gazeta, jurnal kerak emasmi, degan iddao bilan yozilgan maqolalar hech bir mutasaddining «pinagini buzayotgani» yo‘q. -SADO

SAYLOV 11 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) YOSHLAR PARLAMENTI A’ZOLIGIGA SAYLANGANLAR Odiljonova Sarvinoz Azizbek qizi Rahimboyev Rustamjon Abdurahmon o‘g‘li Yerejepbayev Quvanish Tursun oʻgʻli Isayev Mehroj Muzaffar o‘g‘li Ibragimova Mohinur Sanʼat qizi Ikromov Bobirbek Ne’matjon o‘g‘li Umarxonov Qosimxon Valixon o‘g‘li Rashidov Baxtishod Baxtiyor o‘g‘li Kazakova Elina Sadullovna Bazarbayeva Shaxzada Alliyar qizi Shavkatbekov Xumoyunbek Rustambek o‘g‘li Mirzayev Dilshod Sarvar o‘g‘li Keldiyorov Elyor Olimjonovich Xudoykulov Jahongir Jumaqul oʻgʻli Ochilboyev Azizbek Baxodirjon o‘g‘li Esonaliyev Jahongir Xusanboy o‘g‘li Jumaniyozov Timur Ikromovich Ismoilov Samandar Sadriddin o‘g‘li Mirzaev Javlonbek Davronbek o‘g‘li Bobojonov Shavkatjon Ulug‘bekovich Olimova Charos Eshpulot qizi Ahadova Husnora Akbar qizi Oqnazarov Islom Zayni o‘g‘li Rayimova Shaxnoza Sodiqovna Jumaniyazov Aminzoda Gayratovich Nuraliyev Nurbek Rustam o‘g‘li Murodov Nodirbek Oybek o‘g‘li 1 – Nukus saylov okrugi 15 – Xo‘jaobod saylov okrugi 28 – Poykent saylov okrugi 47 – Pop saylov okrugi 72 – Guliston saylov okrugi 93 – Parkent saylov okrugi 113 – Toshloq saylov okrugi 122 – Хiva saylov okrugi 130- Kasbi saylov okrugi 4 – Amudaryo saylov okrugi 17 – Qo‘rg‘ontepa saylov okrugi 36 – Paxtakor saylov okrugi 61 – Qo‘shrabot saylov okrugi 77 – Аngor saylov okrugi 104 – Uchko‘prik saylov okrugi 115 – Quvasoy saylov okrugi 124 – Qo‘shko‘pir saylov okrugi 142-Qoraqamish saylov okrugi 11 – Bo‘z saylov okrugi 24 – Kogon saylov okrugi 41 – Xatirchi saylov okrugi 62 – Ishtixon saylov okrugi 81 – Qumqo‘rg‘on saylov okrugi 109 – Qo‘shtepa saylov okrugi 116 – Navbahor saylov okrugi 125 – Qamashi saylov okrugi 144-Dombirobod saylov okrugi 13 – Asaka saylov okrugi 27 – Varaxsho saylov okrugi 42 – Nurota saylov okrugi 69 – Toyloq saylov okrugi 88 – Bekabod saylov okrugi 111 – Farg‘ona saylov okrugi 119 – Gurlan saylov okrugi 127 – Qarshi saylov okrugi 146-Astrobod saylov okrugi 2 6 10 14 18 22 26 30 34 3 7 11 15 19 23 27 31 35 4 8 12 16 20 24 28 32 36 Xabaringiz bor joriy yilning yanvar-fevral oylarida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi huzuridagi Yoshlar parlamenti a’zoligi uchun saylov o‘tkazildi. Ikki bosqichda o‘tkazilgan Saylovda jami 1273 nafar yoshlardan hujjatlar kelib tushdi hamda hududiy tashkiliy qo‘mitalarning saralash bosqichi xulosalariga ko‘ra jami 346 nafar saralangan nomzodlar ro‘yxati Saylov hay’atiga baholash uchun tavsiya etildi. Partiyaning hududiy Kengashlaridagi Saylov hay’atlari tomonidan baholash natijalariga ko‘ra jami 108 nafar nomzodlar saylovning Respublika bosqichida ishtirok etishi uchun tavsiya etildi hamda ularning 36 nafari Respublika hay’at a’zolari tomonidan saylandi. Fursatdan foydalanib, partiya jamoasi saylovda faol ishtirok etgan barcha yoshlarga minnatdorlik bildiradi va kelgusida ular bilan aloqalarni mustahkamlashdan manfaatdor ekanligini ma’lum qiladi. “Milliy tiklanish” demokratik partiyasining ko‘p ming sonli a’zolari nomidan Yoshlar parlamentiga saylangan barcha yoshlarni tabriklaymiz va ularning faoliyatida omadlar tilaymiz! Joldasova Shaxnoza Batirovna Arabboev Avazbek A’zamatjon o‘g‘li Davlatova Nafosat Furqat qizi Sotqulova Muborak Zuxriddin qizi Nematullayev Azamat Ulugʻbek oʻgʻli Orifjonov Bexzodjon Odiljonovich Axmedov Nurmuhammad Abduhalil o‘g‘li Qabulov Botir Yusupbaevich Qurbonov Bobur Samadullo o‘g‘li 1 5 9 13 17 21 25 29 33 maorif sohasidagi o‘nlab o‘ta dolzarb muammolarni ko‘tarib chiqqan bo‘lsa-da, loaqal ularning birortasiga qoniqarli javob bo‘lmaganidan kuyungan bosh muharrir beshta markaziy gazetada e’lon qilingan «Haqiqatga tik boqing, janob!» deb nomlangan maqolani ham Mahalla va oilani qo‘llabquvvatlash vaziri javobsiz qoldirganini taassuf bilan qayd etadi. Butun dunyoda matbuot t a h l i l g a o ‘ t g a n i g a , m a’r i fat l i ja m iyat la rd a kundalik nashrlarga obuna ko‘payayotganiga e’tibor qaratgan Husan Ermatovning fikriga ko‘ra, gazeta kerak emas, deb bong urayotganlar haqiqatdan qo‘rquvchilardir! Marhum Safar Ostonovning bundan ikki yilcha avval yozilgan «Gazeta o‘qimay h a m ya sh a sh mu m k i n » maqolasi obuna haqida, gazeta-jurnallarning istiqboli haqida goh xayrixohlik, goh g‘a r a zgo‘yl i k , goh xudbinlik bilan munosabat bildirilayotgan bir davrda ogohli k qo‘ng‘i rog‘iday jaranglagan edi. Rahmatli Safar aka aytganiday, «Gazeta bu – siyosat, g‘oya, mafkura, ma’rifat... Davlatning siyosatini odamlarga, odamlarning xohish irodasini davlatga, hokimiyatga yetkazadigan vosita». O‘tkir Rahmatning «Har kungi mo‘jiza: u tizimli islohotlarga muhtoj» («Xalq so‘zi»), Norqobil Jalilning «Qayerdasan, «to‘rtinchi hokimiyat?» Yoxud matbuot u c h u n c h a l i n a y o t g a n ogohlik qo‘ng‘irog‘i», Husan Ermatovning «Gazeta nega kerak?» maqolalarida ham o‘ta jiddiy, aytish mumkinki, tahlikali vaziyat muhokama qilinadi. Ammo... Hukumat bu umummilliy masalaga hamon panja orasidan qarab kelyapti», deb yozadi Olim Toshboyev. H a q r o s t , b u g u n jurnalistikada birbi r id an mutlaqo kesk i n farq qiladigan ikki toifa shakllandi. Biri moyana va gonorar – qalam haqi bilan kun ko‘rayotgan fidoyilar, ik kinchisi qonunlardagi «tuynuk»dan ustomonlik bilan foydalanayotgan o‘lponchi qalloblar. Taassufki, ikkinchi toifani hokimliklar, bank, moliya idoralari rahbarlari va boshqa rasmiy mahkamalar vakillari kulcha bilan kutib oladi. Gazeta o‘qishga kelganda majburiy obunadan «aziyat» chek ayotga n be chor aga aylanadi yoki vaqti yo‘qligi eng yaxshi bahona. Bir so‘z bilan aytganda, toki, gazeta o‘qish qadriyatga aylanmas, hukumat bu sohani qo‘llabquvvatlamas ekan, tanqidlar sarg‘aygan sahifalarda qolib ketaveradi... Mahbuba KARIMOVA, jurnalist

12 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) TARIX VA Umri QAMOQ, SURGUN, RUHIY -yil. Afsuski, ayni shu yildan boshlab ziyoli xotin-qizlarga nisbatan ayovsiz munosabat boshlandi. Ayniqsa, ilmli va savod chiqarishni istagan nozik xilqat vakillarining boshiga ko‘z ko‘rib quloq eshitmagan musibatlar tusha boshladi. Ularning ko‘plarini o‘qib, shunchaki dahshatga tushasiz. Nahotki, nima uchun, degan savollar yog‘iladi, ammo, ba’zan moziyning qat-qatlarini titkilasangizda, biror javob topolmaysiz. Ma’lumki, XX asrning birinchi choragida sho‘rolarning milliy chegaralanish siyosati natijasida yangi bir hududiy birlik – O‘zbekiston davlati yuzaga keldi. Mamlakatda xalq xo‘jaligini tiklash, yer-suv, sanoat va savdoni oyoqqa qo‘yishda keng ko‘lamli ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy islohotlar boshlandi. Tabiiyki, bu jarayonda o‘zbek xotin-qizlari ham faol ishtirok etdilar. Ular nafaqat zavod va fabrikalarda, balki ilm-fan, maorif, ta’lim, tibbiyot va madaniyat muassasalarida ham mehnat qila boshladilar. Hukumat tomonidan ko‘plab qizlar Moskva, Leningrad, Boku, Berlin kabi shaharlarga tahsil olishga yuborildi. Natijada, ko‘p o‘tmay barcha jabhalarda, hatto sud va prokuratura sohalarida ham o‘zbek ayollari ko‘rina boshladi. XX asrning 20 – 30-yillari ijtimoiy hayotda kechgan sanoatlashtirish, kolxozlashtirish kampaniyalari, “Hujum” harakati o‘zbek ayollarining jamiyatda yangi bir kuch sifatida bo‘y ko‘rsatishiga xizmat qildi. Sababi, ko‘plab siyosiy tadbirlar, matbuot tashviqoti, kino, teatr va boshqalar o‘zbek ayollarining dunyoqarashiga ta’sir ko‘rsatdi. Endi ular ham o‘z-haq huquqlari, turmush sharoitlari uchun kurashishga intilar edi. Ayollar matbuoti, bilim yurtlari, ommaviy tadbirlarda faol ishtirok eta boshlashdi. Biroq, bu sho‘rolar mamlakatining maqsadi emas edi. Sho‘rolar mamlakati har qanday erkin fikrga, har qanday mustaqil tafakkurga dushman sifatida qarar edi. Natijada “Katta qirg‘in” davrida qisqa muddatda o‘zbek ayollarining eng ilg‘or qismi mahv etildi. Ular orasida Germaniyada tahsil olib qaytgan Xayriniso Majidxonova, Maryam Sultonmurodova, Moskvada ta’lim olgan Mahbuba va Matluba Muhammedovalardan boshlab, bor-yo‘q gunohi davlat arbobi, adib yoki jurnalistning turmush o‘rtog‘i bo‘lgan Xadicha Aliyeva, Kimyoxon Ashurova, Tojixon Ahmedovalar ham bor edi. Aytish mumkinki, zulm va zo‘ravonlik ustiga bunyod etilgan sho‘rolar bir necha minglab o‘zbek ayollarini boshini kundaga qo‘ydi. Shulardan biri Maryam Sultonmurodova 1905- yil 13-fevralda Xiva shahrida tug‘ilib, dastlab Chandirqiyot qishlog‘ida o‘zining 2 tanob yerida dehqonchilik bilan shug‘ullangan. Otasi Jumaniyoz Sultonmurodov, Urganchga borib, Chernikov degan boyning paxta tozalash zavodida dastlab tarozibon, so‘ng paxta oluvchi bo‘lib ishlagan. Mulla Jumaniyoz haqgo‘y va taraqqiyparvar inson edi. U 1916-yil zulmga qarshi xalq qo‘zg‘olonida ishtirok etib, Xiva xonining ta’qibiga uchraydi. Shu bois, 1919-yilgacha To‘rtko‘lda yashashga majbur bo‘ladi. Inqilob natijasida Xiva xonligi hududiga qaytib kelgan Jumaniyoz Sultonmurodov bolsheviklar yordamida Harbiy tribunal rahbari, Xorazm Xalq Respublikasi Xalq komissarlari Kengashi raisi, Xorazm kompartiyasi kotibi lavozimlarida ishlaydi. Jumaniyoz Sultonmurodov qizi Maryamni 1911-yil Urganchdagi besh yillik no‘g‘oy (tatar) maktabiga beradi. Oilasi To‘rtko‘lga ko‘chib o‘tgach, bu yerdagi jadid maktabida ta’limni davom ettiradi. Maryam Sultonmurodova 1919-yildan Toshkentdagi maorif maktabi gimnaziyasida o‘qiydi. Shundan so‘ng oliy ma’lumot olish maqsadida 1920 – 21-yillarda Orenburg tatar pedagogika institutida o‘qiydi. 1921-yilgi yozgi ta’tilda Xorazmga kelgan Maryam Xorazm kompartiyasi Markaziy Kengashida avval adabiy bo‘limga, so‘ng ayollar bo‘limiga rahbarlikka tayinlanadi. Biroq, og‘ir tarixiy sharoit va qiyinchiliklar unga ko‘nglidagidek ishlash imkonini bermaydi. Natijada 1922-yil iyulda Toshkentga kelib, O‘rta Osiyo davlat universitetining Ishchi fakultetiga hujjat topshiradi. 1922-yilning oktyabrida Maryam Sultonmurodova Buxoro hukumati tomonidan Germaniyaga o‘qishga yuborilayotgan talabalar safiga kiritiladi. Xorazm Xalq Respublikasining Moskvadagi muxtor vakilligi xodimi Karim Safayev yordamida Maryam xorij uchun pasport olib, Leningradga boradi. Leningrad portidan Xayrinisa Majidxonova, To‘lagan Mo‘minovlar bo‘lgan guruh bilan paroxodda Germaniyaning Shtetsin shahriga yetib boradilar. Hech qachon ochiq dengizni ko‘rmagan sahro qizi paraxodga chiqishi bilan manzilga yetib borguncha betob bo‘ladi. Maryam Sultonmurodova 1922 – 23-yillarda Berlin universiteti qoshidagi olti oylik tayyorlov kursida o‘qiydi. 1924- yil Darmshtadt shahridagi “Viktoriya” o‘qituvchilar seminariyasiga imtihon topshiradi. Darhaqiqat, xorij ta’limi Maryamxonga oson kechmadi. Germaniyada tahsil olgan Sattor Jabborning Ertoy nomi bilan “Turkiston” gazetasining 1924-yil 2-sentyabr sonida e’lon qilingan maqolasida bu to‘g‘rida shunday yoziladi: “...Xivalik Maryamxon moddiy tomondan yaxshi ta’min qilinmagani uchun yo‘llarida ko‘p chatoqliklar ko‘radir. Chindan hayot xotini bo‘lmoq va Turkistonda qolg‘on opasingillarimizning istiqboli uchun hech kim ko‘rsatmas qahramonlik qilib kelgan qimmatlik qizimizga Xorazm jumhuriyatimizning shunday sovuqqonlik bilan qarashig‘a Turkiston yoshlari taassuf etolmay turolmaydurlar”. Maryam 1924 – 26-yillar Darmshtadt oliy seminariyasida ta’lim oldi. 1926 – 27-yillarda esa Berlin yaqinida Potsdamdagi “Fraunshulle” maktabida amaliyot o‘taydi. 1927-yil yozgi ta’til vaqtida Xayriniso Majidxonova bilan birga 29-iyuldan 18-avgustgacha Parij shahrida bo‘ladilar. Ularning Parij opera teatri oshxonasida Ahmad Naim va Mustafo Cho‘qaylar bilan 2-3 daqiqalik uchrashuvi keyinchalik qatag‘on etilishi uchun asosiy bahona bo‘lgan edi. 1927-yil kuzidan Maryam Berlin shahrining Vedding tumanidagi professor Finkelshteynning olti oylik hamshiralik kursini o‘qib bitiradi va 1928-yil SSSRga qaytadi. Maryam Sultonmurodova Vatanga qaytishi bilan ta’qiblar boshlanib ketadi. Avvaliga, unga hech qaysi tashkilotdan ish berishmaydi. 1929-yilning fevraliga kelib esa Germaniyada ta’lim olgan Badri Sayfulmulk yordamida O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash komissarligiga qarashli bolalik va onalikni asrash institutiga hamshira bo‘lib ishga kiradi. U 1929-yilning oxirlarida Asqar Axmadbekov bilan oila qurib, 1933-yilgacha Kattaqo‘rg‘onda yashaydi. Eri qamoqqa olingach, 1933-yil Toshkentga keladi va O‘rta Osiyo davlat universitetiga ishga kiradi. Biroq, 1934-yili yana ishsiz qoladi. So‘ng, “Guliston” jurnaliga, 1936-yildan ayollarning “Yorqin turmush” jurnaliga adabiy xodim bo‘lib ishlay boshlaydi. Maryam o‘zbek matbuotida o‘zining olmon adabiyotidan qilgan tarjimalari va ayollarning o‘tkir ijtimoiy muammolarga bag‘ishlangan maqolalari bilan elga tanila boshlaydi. Yosh jurnalist Davron Madaminga turmushga chiqib, baxtli hayot ostonasida turgan paytida yana iztiroblar girdobiga uloqtiriladi... 1937-yilning 13-sentyabr kuni Maryam Sultonmurodova 1922 – 28-yillarda Germaniyada o‘qigan, “Turkiston” josuslik tashkiloti a’zosi deb, O‘zSSR JKning 60 (aksilinqilobiy tashviqot), 67 (aksilinqilobiy tashkilotga a’zolik) moddalari bilan ayblanib, qamoqqa olinadi. Tintuv jarayonida uning pasporti, diplomlari, mehnat daftarchasi, xatlari, kitoblari, 35 ta shaxsiy suratlari xatlanib hammasi tortib olindi. Ortidan onaizori Durdijon aya va norasidasi Po‘latjonlar zor yig‘lab qoldilar. Maryam olti oylik norasida qizi Anora bilan qamoqxona azoblariga giriftor etildi. Maryam Sultonmurodova 1938- yil 4-oktyabrda so‘nggi bor so‘roqda ham “Germaniyada “Ozod Turkiston” degan tashkilot hech qachon bo‘lmagan va bu haqida men shu yerda eshitdim. Boshqa hech narsa qo‘shimcha qila olmayman. Mening hech qanday aybim yo‘q”, deydi. Uzoq vaqt davom etgan azobli tergov davomida unga qo‘yilgan birorta ayb o‘z isbotini topmaydi. Biroq Maryam O‘zSSR JKning 57-moddasi I qismi (Vatanga hiyonat, harbiy va davlat sirlarini sotish, shpionaj), 58 (qurolli qo‘zg‘olonga harakat), 64 (Sovet davlatiga qarshi terakt), 67 (aksilinqilobiy tashkilotga a’zolik) moddalari bilan aybli deb topiladi. 1938-yil 9-oktyabrda bo‘lgan “Uchlik” sudi soat 11:35 dan 11:55 gacha davom etdi. Maryam Sultonmurodova 10-yil muddatga qamoqqa hukm etildi. U jazoni dastlab Toshkent, so‘ng Qozon, Suzdal turmalarida o‘tadi. Keyin uzoq Kolima viloyatiga yuborilib, Magadandagi “Dalstroy” qurilishida 1947- yil 13-sentyabrgacha azobuqubat chekdi. Farzandlari va qardoshlari sog‘inchi unga o‘limni yo‘latmadi. Jazo muddati tugagach, vatanga qaytib, Urganch tumani, Yangibozor fuqarolar yig‘inida hamshira bo‘lib ish boshladi. Biroq, uning xursandchiligi yana uzoqqa bormadi. U 1949-yil 30-martda qayta qamoqqa olindi va bu gal ham eski “jinoyatlari” uchun O‘zSSR JKning 57-moddasi 1 qismi (Vatanga xiyonat, harbiy va davlat sirlarini sotish, shpionaj), 67- (aksilinqilobiy tashkilotga a’zolik) moddalari bilan uzoq Krasnoyarsk o‘lkasiga surgun qilindi. Yurak xastaligiga, pnevmosklerozga yo‘liqqan sho‘rlik ayol shu tariqa yana besh yil vatani va bolalari diydoriga to‘ymay, mahkumlik azobini tortadi. 1954-yil 1-sentyabrda uyiga yozgan xatini: “Azizlarim! Bizlar bugun surgundan bo‘shadik. Uy va mollarni o‘z bahosiga sota bilsak, oktyabr oylarida ketamiz. Sota bilmasak, bu yerda qishlaymiz. Rahmat, albatta, pasport olishi bilan ketadi. U sizlarning yoningizda bo‘lsa, birmuncha jonim tinch bo‘lajak. Sog‘ bo‘ling. Sog‘liqda ko‘rishaylik. Xat yozinglar, hammangizga salom bilan Maryam” deb yakunlaydi. Maryam Sultonmurodovaning 1956-yil 10-mayda bosh prokurorga yo‘llagan xatida o‘ziga qo‘yilgan ayblarni asossiz deya hisoblab, ularni rad qiladi: “Meni ayblashlaricha, go‘yo men Berlinda bo‘lgan vaqtimda “Ozod Turkiston” aksil-inqilobiy josuslik tashkiloti a’zosi bo‘lib, shu tashkilotning topshirig‘i bilan Germaniya foydasiga josuslik ishlari olib borgan emishman. Men hech qachon birorta aksilinqilobiy tashkilotning a’zosi bo‘lgan emasman! “Ozod Turkiston” degan tashkilotning borligini men birinchi bor tergov vaqtidagina eshitdim. Mening bilishimcha, 1922-yil Buxoro va Turkiston Jumhuriyatlaridan oltmishga yaqin kishi Germaniyaga o‘qishga yuborilgan edi. O‘sha yilning kuzida Xorazm rahbarlari qarori bilan men ham shu safga qo‘shildim. Menga endi bizning oldimizda Yevropa fan-texnikasini quvib yetish va o‘zib ketish vazifasi turganligini aytishganlaridan keyin men u yerda o‘qishga rozilik bergan edim. 1922-yildan to 1924-yil boshlarigacha Berlinda bo‘ldim, keyin Darmshtatga o‘qishga ketdim. Shuning uchun men o‘zimning talabalarimiz bilan kam munosabatda bo‘lar va ko‘plari bilan shaxsan tanish ham emas edim. O‘sha vaqtlarda mazkur talabalarni “Turkiston talabalari jamiyati” nomli hamyurtlar jamiyati birlashtirib turishini bilardim. Bu yurtdoshlik mazmunidagi ochiq tashkilot bo‘lib, uning faoliyati davlatimizning vositachiligi bilan bog‘langan edi. Keyinchalik bu uyushmani Germaniyadagi butun Sovetlar Ittifoqi talabalari uyushmasi bilan birlashtirdilar. Bundan boshqa yana qanday 1938-yil 9-oktyabrda bo‘lgan “Uchlik” sudi soat 11:35 dan 11:55 gacha davom etdi. Maryam Sultonmurodova 10-yil muddatga qamoqqa hukm etildi. U jazoni dastlab Toshkent, so‘ng Qozon, Suzdal turmalarida o‘tadi. Keyin uzoq Kolima viloyatiga yuborilib, Magadandagi “Dalstroy” qurilishida 1947-yil 13-sentyabrgacha azob-uqubat chekdi. 1922

VA MA’NAVIY TA’QIB o‘tgan larda TAQDIR 13 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) talabalar uyushmasi bo‘lganligi menga sira ma’lum emas. Meni Toshkentga kelgan vaqtimda allaqanday Eyngland nomli professor orqali josuslik ishlarini olib borganlikda aybladilar. Bu tuhmat! Men hech qachon bunday odam bilan tanish bo‘lmaganman. Shunday odamning borligini ham birinchi bor tergovchidan eshitdim. Men dushmanga qanday ma’lumot berdim va u qanday amalga oshirildi? Bunday aybning tasdig‘i uchun birorta dalil va guvohlar ko‘rsatilmadi. Menga nisbatan soxta guvohlik bergan odam bilan esa yuzma-yuz qilishni rad etishdi. Shuning o‘zi menga qo‘yilgan aybning yolg‘on va soxtaligini ko‘rsatib turibdi...” deb yozgan arizasi asosida uning ishi qayta ko‘rib chiqishga topshirildi. 1956-yil 13-sentyabr kuni o‘tkazilgan so‘roq davomida u boshidan kechirgan barcha ko‘rgiliklarni birma-bir hikoya qiladi. Jumladan: “... 1949 – 54-yillar Krasnoyarsk o‘lkasida surgunda bo‘lib qaytdim, hozirda Qoramon qishlog‘ida hamshira bo‘lib ishlayman. Berlinda “Turkiston talabalar uyushmasi” degan tashkilot bo‘lgan. Ammo, uning tadbirlarida faqat ilmiy munozaralar bo‘lar, talabalarning ta’lim jarayonidagi muammolari va iqtisodiy masalalarini muhokama qilar edik”. Shuningdek, u Tashkilot rahbarlaridan To‘lagan Mo‘minovni juda bilimdon, Sulton Matqul nihoyat bosiq, mulohazali, Temur Kazbekovni S ahro qizi sho‘x, hazilkash, Sattor Jabborning esa yetuk olim va adabiyotga oshno inson sifatida umrbod xotirasida qolganini eslaydi. Maryam Sultonmurodova 1957-yil 2-avgustda SSSR Oliy Sudi harbiy kollegiyasi tomonidan oqlanadi. Biroq u to‘liq oqlanganidan keyin ham ro‘shnolik ko‘rmaydi. Unga nisbatan ta’qiblar to‘xtamaydi, sevgan sohasi jurnalistika bilan shug‘ullanish u yoqda tursin, uning matbuot sahifalarini o‘qishiga ham to‘sqinlik ko‘rsatiladi. Maryam qorong‘u kechalarda o‘zining erksiz, baxtsiz hayotini quyidagicha qog‘ozga tushiradi: “...Jonim azobda qoldi. Yuragimni ochib so‘zlaydigan kimsam yo‘q. Qalbimni qog‘ozga to‘kib solmoqchiman. Shu niyatda qo‘limga qalam oldim. Menim vijdonim pok edi. Men berilib, vijdon bilan mehnat qilardim. Ammo, hech qachon jinoyat qilmagan esamda, meni yana qamoqxonaga tashladilar. O, qanchalar azobda qolganimni bilsalar edi... 1954-yilda yana yurtimga qaytib keldim va Urganchning Qoramon qishlog‘ida ishlay boshladim. Bu yerda ham atrofimni o‘shanday johil odamlar qurshadi va menga avvalgiday azob berib, mazax qila boshlashdi. Ba’zilari mening taqdirim ularning qo‘lida ekanini anglatib qo‘yishga urinsa, boshqalari men bilan yaqinlashishga, do‘stlashishga harakat qilishardi. O‘zlarini yaqin ko‘rsatish uchun har xil gaplar qilishardi. Masalan, bir kishi mening siyosat bilan qiziqish-qiziqmasligim, gazeta o‘qish-o‘qimasligimni surishtirganlarini so‘zladi. Surishtirsa surishtiraverishsin, mening hech qanday yomon odamlar bilan biror salom-aligim yo‘q. Hokimiyatga qarshi biror yomonlik qilish xayolimga ham kelmaydi. Men bilan qiziqishsa qiziqaverishsin. Bu ularning ishi. Ammo, baribir, alam qilarkan kishiga. Odamlardan uyalarkansan. Bu alfozda yashamoq qanchalar og‘ir! Menga bolalikdan, vijdonli inson xalqi va davlati dardiga malham bo‘lmog‘i kerak, deb o‘rgatishardi. U o‘z vatanining ijtimoiy hayoti bilan qiziqmog‘i, hukumatning maqsadi va vazifalari nimadan iboratligini bilmog‘i kerak, deyishardi. Aks holda, u yurtining haqiqiy fuqarosi bo‘lolmaydi. Matbuot - ijtimoiy hayot maktabidir! Matbuot - kishilarni olg‘a undovchi bayroq! Shunday ekan, mening nega gazeta o‘qishim mumkin emasligini tushuna olmayman. Ona yurtida nima bo‘layotganidan bexabar kishi unga qanday xizmat qila oladi, o‘z xalqiga qanday foyda keltira oladi? Lekin shunday deb surishtirayotgan bo‘lishsa, demak, haqiqatdan gazeta o‘qimasligim kerakdur, dedim-da, uch yil mobaynida qo‘limga gazeta va jurnal ushlamadim. Lekin bundan so‘ng ham menga o‘sha-o‘sha munosabatda bo‘lishgach, xato qilayotganimni, meni baribir o‘z holimga qo‘ymasliklarini angladim, bo‘lganicha bo‘lar, deb qo‘l siltadim. Kelasi 1960- yil uchun ko‘pgina gazeta va jurnallarga obuna bo‘ldim. 1957-yilda meni oqlashganida mendan baxtli odam yo‘q edi. Bir necha yillik orzuim ushaldi, iztiroblarim tugadi. Har bir ayol singari oilamga, farzandlarimga g‘amxo‘rlik qilaman, deya xursand bo‘lganlarim... Ming afsus, ko‘p o‘tmay haliyam nazorat ostida ekanligim, sharmisorlik tamg‘asining yuki yelkamdaligini angladim. Seni oyoq osti qilishlari, kamsitishlari, “men”ingni o‘ldirishga urinishlarini his etishdan ortiq alam, azob yo‘q bu olamda. O, bu qanchalar og‘ir! Eng yomoni, ular orasida ayollar ham borligi. Agarda menga yuqoridan, masxaramuz qarayotgan mana shu kimsalar mendan yaxshiroq va mendan pokroq bo‘lishganda-ku, balki bu holga chidardim. Lekin aslo unday emas edi. Aksincha, ularning biri chayqovchilik, ichkilikbozlik, buzuqlik qilardi. Ikkinchisi, birovning erini tortib olgan, farzandini otasiz qoldirgan edi. O‘z yurti qonunlarini hurmat qilmagan kimsani vijdonli kishi deb bo‘ladimi, unga ishonib bo‘ladimi? Vijdon qonunini pisand qilmagan, boshqalarning ko‘z yoshlarini oqizgan kimsani inson deb bo‘ladimi? Haqiqiy inson hamma yerda: hayotda ham, ishda ham sof vijdonli bo‘lmog‘i darkor. O‘zlari aslida chirkin tabiatli, pastkash odamlar meni qo‘rqitishar, osuda hayotimni zaharlashga urinishardi. Bir kuni o‘sha ayol go‘yo menga achingan bo‘lib, o‘g‘limni ishonchliroq joyga joylashtirishni maslahat berib, “Kim biladi, hali boshingizga ne savdolar tushadi”, dedi. Men unga o‘g‘lim hali yosh bola, menga biror kor-hol bo‘lishiga aqlim bovar qilmaydi, dedimda, xotirjam ishlay boshladim. Shunda u istehzoli tirjayib: «Juda irodangiz kuchli ekan», - dedi. Hech bo‘lmasa mana shu kimsalar meni tinch qo‘yishsa edi, ko‘nglimga g‘ulu solishmasa edi. Yo‘q, ular menga sira tinchlik berishmas, olovga moy sepishardi. Menga o‘zlarini yaqin ko‘rsatib, har nimalarni ochiq gapirgan bo‘lib, qanday maqsadni ko‘zlashyapti ekan? Mendan birga ishlagan hamkasblarim haqida surishtirganida bir ayolning nomini tilga olgandim. Oradan bir muncha vaqt o‘tgach u menga: - Afsus, ular sizni tinch qo‘ymaydigan ko‘rinadi, - dedi. Yaqinda esa, oramiz buzilib qolganda: - Shuni bilib qo‘yingki, taqdiringiz menga judayam bog‘liq! - dedi zarda bilan. Har kimsa kayfiyatiga qarab men bilan xohlaganicha gaplashishi mumkin ekan-u, men tilimni tiyib, indamasligim kerak... Hamma vaqt shunday. Hatto hamshiralik maktabida ham bir kishi bo‘lguvchi edi. Qayerga borsam ro‘paramdan chiqaverardi. Nahotki, men shunchalar xavfli jinoyatchi bo‘lsam, nainki meni nazorat qilish uchun butun boshli shtat belgilansa? Nahotki, shunday qilishga ular haqli bo‘lsalar? Davlat manfaati meni nazorat ostida tutishni talab qildi deylik, nega ular buni namoyish qiladilar? Nega endi men buni bilib turishim kerak? Yoki meni qo‘rqitishmoqchimi? Nega? Agar mening pokligimga zarracha bo‘lsada ishonchsizlik bo‘lsa, meni oqlamasliklari mumkin edi-ku?! Mana shunday xayollar meni qiynaydi. Jonim azobda qoldi. Men butun umr vijdon bilan yashadim va mehnat qildim. Hayotimda bir bor beixtiyor qoqilgan bo‘lsam, nahotki qaytaqayta yiqitish, qaytib qad rostlay olmaydigan qilib tashlash kerak? Nahot menga qo‘l cho‘zib to‘g‘ri yo‘lga boshlash mumkin emas? Nahotki, meni ham xalqimizga xizmat qilish uchun barcha qatori to‘g‘ri yo‘lga boshlash mumkin emas? Nega endi menim dildiragan qalbimni iliq so‘z bilan, do‘stona e’tibor bilan isitish mumkin emas?..” Bunday haqsizliklar ham Maryamning irodasini sindira olmadi, o‘zini bir lahza bo‘lsin aybdor deb bilmadi. Haqiqatga ishondi, insoniyligini yo‘qotmadi. Bu bilan sho‘rolar tuzumining sharmandali tarixida inson matonati timsoli sifatida qoldi. Maryam Sultonmurodova qalamiga mansub ko‘plab maqola va ocherklar, “Mehr ko‘zda”, “Kutilmagan baxt”, “Qalbim nidosi”, “Rahmat desinlar”, “Majnuntol”, “Karvonlar kelganda”, “Betamiz yigit” sarlavhali hikoyalar bu ayolning yuksak iqtidoridan darak beradi. Maryam Sultonmurodova ilm-ma’rifat fidoiysi, bardoshli jurnalist, mehrli hamshira edi... Birgina, aybi Germaniyada o‘qigani bo‘lgan Maryam Sultonmurodova singari ko‘plab ilmli o‘zbek ayollari tuhmatlar bilan ruhiy, jismoniy azoblarga duchor qilingan. Biri surgun, ikkinchisi qatag‘on qilingan. Ayollarga xushmuomala bo‘lish, uni suyish, ehtirom ko‘rsatish eng yaxshi qadriyatlarimizdan biri. Islomda ham bu xilqatni asrab-avaylash kelajakda sog‘lom avlodlar dunyoga kelishi bilan bog‘liq ekani ta’kidlab kelinadi. Bugungi kun xotinqizlarining jamiyatdagi o‘rni xususida batafsil to‘xtalishning hojati yo‘q, nazarimda. Chunki, ijtimoiy tarmoqlar rivojlangan bir zamonda yashayapmiz va butun dunyoda “ojiza” deganimiz nimalarga qodirligini ko‘rib, kuzatib boryapmiz. Kerak bo‘lsa, qo‘llab-quvvatlayapmiz. To‘g‘ri, bu borada, ya’ni xotinqizlar zo‘ravonligi masalasiga oid muammolarimiz bor. Ammo bugun tazyiqqa, jismoniy zo‘ravonlikka uchragan har bir ayol, qizlar davlat himoyasida. Bahrom IRZAYEV

OBUNA –2023! 2023-YIL UCHUN «MILLIY TIKLANISH» GAZETASIGA OBUNA BO‘LING! Obuna indeksi 158 14 NUQTAYI Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) Navro‘z -NAZAR YUNЕSKO Navro‘zni insoniyatning nomoddiy madaniy merosi ro‘yxatiga kiritgan. Bu bayram turli tillarda turlicha – Nawrouz, Novruz, Nowrouz, Nawrouz, Nauryz, Nooruz, Navruz, Nevruz, Nowruz, Navruz deb nomlanadi. Navro‘z ayrim manbalarda keltirilganidek shunchaki bayram emas, balki xalqimiz tarixi, falsafasi, tushunchatasavvurlari, eng asosiysi qadriyatlarni o‘zida mujassam etgan, millat bilan ulg‘ayib, millat bilan birga taraqqiy etgan bayramlarning bayramidir. Aytish mumkinki, mustaqillik davrida Navro‘z tamomila yangicha mazmun va mohiyat kasb etdi. Navro‘z azaldan keng dala-qirlar, tog‘lar, bog‘lar qo‘ynida butun el-ulus bilan birgalikda nishonlangan. Aynan Navro‘zda el-ulus birlikni, totuvlikni teranroq his qilgan. Navro‘z, bahoriy teng kunlik, ya’ni, 21 – 22-martdan boshlab nishonlangan va bir hafta, o‘n kun, hatto, ba’zi joylarda bir oygacha davom etgan. Taassufki, tarixda Navro‘zga munosabat har doim ham bir xil bo‘lmagan. Masalan, Sosoniylar davrida Navro‘zni yozgi tengkunlikda nishonlash qabul qilingan bo‘lsada, oddiy xalq uni bahorda kutib olavergan, ya’ni, bu kabi urinishlar besamar qolavergan. Biz juda yaxshi eslaymiz, Navro‘zga eng og‘riqli tazyiq sho‘rolar davrida bo‘ldi, ya’ni Sobiq ittifoqda Navro‘zni bayram sifatida nishonlash taqiqlab qo‘yildi. Bungacha esa grek-makedon va arab istilosi davrlarida ham Navro‘z taqiqlangan, u podsho saroylarida, amaldorlar va din ahli davralarida rasmiy bayram hisoblanmagan. Navro‘z haqida Markaziy osiyolik buyuk allomalar ̶ Abu Rayhon Beruniy, Mahmud Qoshg‘ariy, Umar Hayyom kabilar Navro‘z haqida qimmatli fikrlar qoldirganlar. Alisher Navoiy bobomiz esa “Har tuning “qadr” o‘lubon, Har kuning o‘lsun Navro‘z”, – deb bejizga bu kunni alohida yod etmaganlar. Abu Rayhon Beruniy ham o‘zining “Qadim xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida bu bayramga katta o‘rin ajratadi. “Navro‘z” asli fors tilidan kelib chiqqan bo‘lib, “Yangi kun” ma’nosini anglatadi. Bu kun shamsiy yilning boshi bo‘lib, Ozar oyining o‘n to‘rtinchi kuniga, milodiy yilning esa yigirma birinchi martiga to‘g‘ri keladi. 2010-yilning 23-fevralida Afg‘oniston, Ozarbayjon, Hindiston, Eron, Iroq, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston va Turkiya tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi 21-martni “Xalqaro Navro‘z kuni” deb e’lon qilgan, ̶ deydi Yashnobod tumanidagi 153-maktabning ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi Muhayyo Boymurodova. – BMTning maorif, fan va madaniyat tashkiloti – YUNЕSKO Navro‘zni Insoniyatning nomoddiy madaniy merosi ro‘yxatiga kiritgan. Bu bayram turli tillarda turlicha ̶ Nawrouz, Novruz, Nowrouz, Nawrouz, Nauryz, Nooruz, Navruz, Nevruz, Nowruz, Navruz deb nomlanadi. Bizgacha yetib kelgan qadimiy manbalarda esa Navro‘z bayramining vujudga kelishi O‘rta Osiyo, Eron va Afg‘onistonda Ahamoniylar davriga (miloddan avvalgi VI asrlar) borib taqaladi, deyilgan. Bundan kelib chiqadiki, Navro‘z tarixi 2500–3000 yilga ega deb taxmin qilish mumkin. Eng qadimgi yozma manbalardan biri – zardo‘shtiylikning muqaddas kitobi “Avesto”da (mil. av. IX asrdan VI asr boshlari) ham Navro‘z kuni tilga olinadi. Unga ko‘ra, bahor kelishi yaxshilikning yovuzlik ustidan g‘alabasini anglatgan. Ma’lumki, mavsumiy marosimlar dunyoning barcha xalqlari orasida eng ko‘hna tasavvurlar bilan bog‘liq holda paydo bo‘ladi. Ular har bir xalq yashayotgan hududning shartsharoiti, ob-havosi, turmush tarzi va boshqa bir qator faktorlar bilan bog‘liq ravishda shakllanadi, rivojlanadi. Xalqning asl, azaliy bayramlari birinchi galda uning folklorida o‘z aksini topadi. Yil fasllarining almashinuvi bilan bog‘liq turli aytim, maqol, baxshi, doston, qo‘shiq, matal, topishmoq, naql va afsonalar xalq og‘zaki ijodida o‘z aksini topadi. Bayram marosimlarida aytiladigan qo‘shiqlarda esa uning mazmun-mohiyati betakror metafora va o‘xshatishlar orqali, timsoliy tarzda ifoda etilganini kuzatamiz. Davrlar o‘tishi bilan ularning ba’zilari turli o‘rinlarda, turlicha ijro etilayotgan bo‘lsada, bayram negizini yaxlit tasavvur etishga xalal bermaydi. Ayni ko‘klam paytida «Qozon to‘ldi» kabi qadimiy marosimlar, qo‘chqor, xo‘roz urishtirish tomoshalari, polvonlar kurashi, baxshilar bellashuvi, sumalak, lola sayllari bo‘lib o‘tgan. Ushbu marosim va sayllar mohiyatan inson hayotini yanada yaxshilash, tabiat mushkulotlarini yengillashtirish, kelayotgan ko‘klam va yangi yilni qutlab, uning qut-barakali bo‘lishini Yaratgandan so‘rash, turli o‘yin, raqs, qo‘shiqlar asosida kelayotgan yilning qanday bo‘lishini chamalab ko‘rishga xizmat qilgan. Navro‘z haqidagi afsonalarning birida ajdodlarimiz temir qoyani eritib, yangi makonga chiqqanligi, shu kun yangi kun, yangi yilning boshlanishi deb atalgani aytiladi. Temir qoyaning eritilishi, temirchilik sirlarining kashf etilishi, bu, albatta, o‘z davri uchun katta bir inqilob, yangi bir tamaddunning boshlanishi edi. Bugun insoniyat texnika taraqqiyotida yuksak sivilizatsiyaga erishdi. Ana shu evrilishlarda, ana shu tamaddunda qachonlardir omoch haydab, tabiat, koinot haqida tafakkur qilgan ajdodlarimizning ham ulkan hissasi borligini, bu o‘lka hamisha ilm-u ma’rifat, madaniyat va tafakkur beshigi bo‘lib kelganligini unutmasligimiz lozim. Nargiza HAMIDOVA, partiyaning o‘quv-uslubiy va tadqiqot markazi sektori mudiri QADRIYATLAR QADRLANADIGAN KUNLAR BOSHIDIR

BEKATI 15 Chorshanba 29-mart, 2023-yil NAZM №9 (1197) DUNYO Bir nuqtaman. Kichik bir nuqta – Meni qaydan olgansan yig‘ib. Nahot, shunday katta holingda – Yashayapsan ko‘zimga sig‘ib. Balki meni qilmaysan pisand, Oh chekmaysan yig‘i-sig‘imdan. Bilki, qancha katta bo‘lsang ham, Kichkinasan qorachig‘imdan. HAYOT Oyog‘ing ostida Har kuni o‘yin, Har kun o‘zing bilan Boshlanadi jang. Endi ayt, men qanday Odam bo‘layin – Sen itlik qilsang... * * * Ne ma’no bor so‘nggi yig‘ida, Ne qayg‘ular baxsh etar davron. Kel, ko‘zimning ochiqligida – Senga to‘yib olayin osmon. Qushlar shoshib boshimdan uchdi, Ergashtirib olgancha tunni. O‘tgan umrim esimga tushdi – Eslatmagin qolgan umrimni… * * * Endi kuni bo‘yi yuraman o‘ylab, Og‘rigan boshimga solasan g‘amni. Qushcha, o‘zimda yo‘q narsani so‘rab – Juda xijolatga qo‘yding odamni. Jovdirab qaraysan qafasdan otsam Bir hovuch ushoq, don, suv va maysani... Oldingga tashlayman nimaiki topsam – Ozodlikdan boshqa hamma narsani... TUSH Ko‘k baxtiyor. Yer mulzam, Qush uchishga chog‘langan. Bir uchib ko‘ray desam – Oyoq-qo‘lim bog‘langan. Yerni tepganim-tepgan, Bu ham hayot zarbasi. Daraxtlarga osilgan – Qafasdagi qush kabi. Bir kuni uyg‘onaman, Ko‘zim ochilar birdan. Hech narsa qolmasa ham, Iz qoladi zanjirdan. * * * Bugun senga qoldiraman xat, Avval o‘qi, so‘ngra javob ayt: Bu dunyoda sen borsan faqat, Bu dunyoda Xudo bor faqat! Aytilajak har-bir so‘z qasam: Har bitta so‘z – ming bitta savol. Bu dunyoda faqat sen borsan – Bu dunyoda faqat Xudo bor! MANZARA Yulduzlar joyidan ketadi qalqib, Baxtiyor tebranib tun yozar quloch. Qator simyog‘ochlar ichidan balqib, Oqbadan oy chiqib kelar yalang‘och. Maftunman. Zo‘rba-zo‘r nafas olaman, Esimdan chiqarib kechagi kunni. Shu holda qayerga olib boraman, Ko‘ylagi so‘tilgan kelinchak tunni... * * * Menimcha, aytilib bo‘ldi hamma so‘z, Undan boshqa so‘zlar menga qorong‘i. Men endi nimaga tiksam ekan ko‘z – Men nimani endi qilayin orzu?! Axir uyatmasmi, karamli Tangrim, Har aytgan so‘zimni qilsa mukarram. Yaxshisi men endi tura qolay jim, Bilmayman, men boshqa ne so‘rashniyam. DARAXTLAR Ish bitirar imi-jimida, Yurmas bizday hovliqib, chopib, Sekin-asta tirikligida Yer ostiga borar yo‘l topib, Nimalarni tukkan diliga, Anoyimas biz kabi biroq. Yetish uchun sirning tagiga – Yer ostiga kirar chuqurroq. *** Derazang kitobday ochilar ma’yus, Dasturxon qoqqani chiqar Bir juft yeng. Sening ham uyingni topib keldi kuz Ayni shu lahzada qayerdasan Sen? Anuv kitobdagi qo‘llar kimniki — Silkinib-silkinib qo‘yar baxtiyor. Ular chinqirmoqda: “Bilsang, meniki Bahor, yoz, kuzak va yog‘adigan qor”. Uzoqlab ketaman. Kuz. Shamol. Havo . Kezaman notanish qumtepalarni. Nahotki, shu qo‘llar O‘qir bexato — Men o‘qiy olmagan sahifalarni. * * * Oy tuman ichida qolganda yolg‘iz Nima qilarimni bilmasdan tursam, Qayga ketishini aytmay bir og‘iz, Shamollar yonimdan o‘tadi xursand. Ortidan boqaman boladay o‘ksib, Bog‘larga ko‘chadi mendagi titroq. Qop-qora bulutlar yashirar ko‘ksin, Ammo tongga hali uzundan-uzoq. Endi men osmonga borsammi yaqin, O‘ynasammi oyni barmoq uchida?! Bugun jim turishga bormikan haqqim Oy tuman ichida... Men tun ichida... * * * Oramizdan o‘tmas Hatto qil, Mudom qarab yashar ko‘nglimga. Bechora tish! Yana qancha yilChidab yasharkinsan tilimga. Ko‘p o‘ylaymanOchsang ko‘zlarni, Yo‘l ko‘rsatsang... Yo‘lga boshlasang. Tilimdagi majruh so‘zlarniBo‘lmaydimi chaynab tashlasang... Oramizdan o‘tmas Hatto qil... * * * Shamol daraxtlarni soldi larzaga, Tunga qorong‘ilik kelganda malol. O‘zim muhabbatga tashna lahzada – Sochim gullayotgan bo‘lsa ehtimol ... Ko‘nglingiz atirgul misoli nafis, Borliqqa tuyg‘ular qorday sochilmish. Azizim, necha bor urindim, hargiz – Netay, sochlarimda oq gul ochilmish. O‘ttiz yil ... Sochimda o‘ttizta fasl, O‘ttiz yil ... Sochimda qalashdi ranglar, Sizni kuta-kuta, jonim, muttasil, Oppoq go‘zallikda gullamish g‘amlar ... * * * Mening shamolligim yolg‘on, Ucholmasdan jonim halak. Ko‘zlarimdan to‘kilsa jon – O‘zin yerga otar falak. Mening tirikligim yolg‘on, Qabr o‘zi olar joylab. Tirik bo‘lsam, atrofimda Yurarmidi o‘lim poylab?! * * * Hayot, hali bisyormi sho‘rim, Yetmay qolar ba’zida toqat. Menga juda chiroyli ko‘rin – Ketmoqlikka qolmasin hojat. * * * Shabnam yuzlarini yuvmagan paytda, Daraxtlar gullashni qilganida rad, Ismingni pichirlab qayta va qayta Ibodat qilyapman, ibodat... Sen hali uyqudan uyg‘onganing yo‘q, Jonim, tushlaringda asrasin Xudo. Shunchalar, shunchalar baxtiyormanki, Ismingni pichirlab qildim iltijo. Beayov mudroqda uyg‘onadi tong, Uyquli ko‘zini kunduzga tikib. Men esa ruhimni yangilayapman, Bo‘m-bo‘sh yurak bilan poyingga cho‘kib. Hali aytilmagan qo‘shiqday nafis, Hali yozilmagan she’rday betoqat. Ismingni chaqirib, chaqirib hargiz, Ibodat qilyapman, ibodat... KO‘ZYOSHLAR SIG‘MAYDI CHAMADONIMGA… -Hamma narsangizni oldingizmi, zontikchi? Axir London-yomg‘irlar shahri! - Bilasizku, men yomg‘irda zontiksiz yurishni yaxshi ko‘raman… Nimadir quyilib ketdi ko‘zimdan, Yaxshiyam, Siz borsiz! Jon yo‘q jonimda! Qancha urinmayin sig‘dirolmadimKo‘z yoshlar sig‘madi chamadonimga. Bizning o‘rtamizdan shoshib o‘tar vaqt, Tunlarga urilib ketadi yillar. Aeroport. Ikkimiz yig‘layotgan payt. Muhtasham Londonda yog‘ar yomg‘irlar… Noyabr, qarama, ko‘zim bir oz nam, Va yana navbatda turibman shoshib. Atrofga qarayman xavotir bilanInglizcha so‘zlarni bag‘rimga bosib. Xorijlik ayolning farzandlari sho‘x, Bir qizi o‘zini otar men tomon. Onaning qo‘lidan yulqinib chiqib, Sumkamni o‘ynaydi qo‘ng‘irsoch o‘g‘lon. Bir oz unutaman dunyoni, sizni, Aqlimni o‘g‘irlar mana shu fursat. Mudom tarafimni oladi mani, Mudom men tarafda turadi qismat. Kirdi-chiqdi bo‘lib qolganmi esim? Xayol o‘zimdamas. Kim kular-yig‘lar? Men chiqib ketaman dunyodan sekinHattoki payqamay qolar yomg‘irlar. * * * Balki xotirangda qolgan... qolmagan, Balki Sen uchun ham armon o‘sha on. O‘sha kun nigohlar gapirolmagan – So‘zlardan qocholmay yuribman hamon. Har kuni erinmay tong otar oppoq, Har kuni tap tortmay kelaverar tun! Har shox uyalmasdan yozganda yaproq – Mening xayollarim tortadi mahzun. Har lahza yodimga solar bahorni, Har lahza yodimga tushar o‘sha kuz. Yillar kuraganda sochimdan qorni, Sen mening dunyomda qolasan yolg‘iz! Ko‘zimda u kunlar qoldi tip-tiniq, U kunlar bo‘lganmi? Bormidi? Bor... Chin! She’rga aylanishga turibdi intiq – Ko‘zimdan to‘kilgan har ulkan tomchi! Balki... Xotirangda qolgan... Qolmagan... Balki Sen uchun ham o‘sha kun armon. O‘sha kun nigohlar gapirolmagan – So‘zlar bilan yashab yuribman hamon! * * * Yuragim ketmoqda Orqaga tortib, Qiyomat boshlangan og‘ir tanamda. O‘zim istamagan ishlardan ortib Yig‘lagim kelmoqda Kutilmaganda... Yo‘lga chiqmoqlikdan Oyoq tortar bosh. Baquvvat qo‘llarim qilmas himoya, Yuzini o‘girib ko‘zimdagi yosh O‘tgan kunlarimdan Qilar hikoya. Ertaga bormanmi, Yo‘qmi, noayon — Nahotki, shu vujud chiqarar hukm. Yuragim, Sen uchun, O‘zim uchun ham Negadir yig‘lagim kelmoqda bugun. * * * Eshik qulflangan. Tokchada kalit, Ketyapman. Azizim, yo‘lga pul oldim. Qo‘rqmang, yo‘llarimni Qo‘riqlaydi it, She’rlarim stolning ustida qoldi. Muzlatgich ovqatni turibdi saqlab, Savatda Siz yaxshi ko‘radigan non. Sanchqi, qoshiq, chashka bari yaraqlab – Sizni kutib olar dasturxon. Faqat ko‘tarsangiz bo‘ldi sochiqni, Ovqatni isitib beradi tova. Tayyorlab qo‘yganman – qo‘ying qo‘shiqni, Shatunov deysizmi yo Pugachyova. Jonim, kuy izmida oching shkafni, Dazmollangan ko‘ylak, Dazmollangan shim. Keyin gaplashamiz qolgan gaplarni, Hozir esa zarur ketishim... Rustamova Xosiyat

16 Chorshanba 29-mart, 2023-yil №9 (1197) – Bolalar ovqatlari bo‘yicha mutaxassislar bolaga choyni uch yoshdan keyin berishni tavsiya etishadi. Chunki, uning organizmi hali to‘liq rivojlanmagan bo‘lib, choy kichkintoy organizmi faoliyatini izdan chiqarib qo‘yishi mumkin. Gavhar Sulaymonova, pediatr Buyuk Britaniyalik olimlar ma’lumotiga ko‘ra, onalar farzandlarini kech uxlatishi ularning fikrlashi hamda xotirasi tengqurlariga nisbatan yomonroq bo‘lishiga olib kelar ekan. Olimlar fikricha, miyaning ma’lumot qabul qiluvchi qismi egiluvchan bo‘ladi. Uyqu maromning buzilishi natijasida shu egiluvchanlik yo‘qoladi va bola kerakli ma’lumotlarni qabul qila olmay qoladi. Bundan tashqari, uyquga kech yotuvchi bolalar ertak eshitishmaydi, aksincha, televizor ko‘rish bilan mashg‘ul bo‘lishadi. Shifokor va tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, “CocaCola” ovqatni tez hazm qilishga yordam beradi va oshqozon fitobezlari uchun eng yaxshi ichimlik deya tan olingan. Qolaversa, qorin og‘rig‘ini yengillashtirishga ko‘maklashadi. Cola tarkibidagi shakar ko‘ngil aynishini to‘xtatar ekan. Lekin shuni ham qayd etish joizki, “Coca-Cola” ba’zi bir oshqozon og‘rig‘i bilan kasallangan bemorlarga tavsiya etilmaydi. – Mikroto‘lqinli pechda tayyorlangan taomlarni ko‘p iste’mol qilish xotira va intellekt pasayishiga olib keladi. Bundan ham yomoni ayol va erkak gormonlari almashinuvini buzadi. Shu o‘rinda radiatsiya oziqovqat molekulalarining buzilishi va deformatsiyasiga olib kelishini va sut hamda don mahsulotlari tarkibidagi aminokislotalarning bir qismini kanserogenlarga aylantirishini ta’kidlash joiz. Shuningdek, mikroto‘lqinli pechda mahsulot tarkibidagi minerallar, vitaminlar va ozuqaviy moddalar foydali xususiyatlarini yo‘qotadi. Ro‘zmat Egamberdiyev, Umumiy amaliyot shifokori – Vazirlar Mahkamasining 145-sonli qarori bilan tasdiqlangan nizomga asosan, “Ayollar daftari”ga kiritilgan xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash quyidagi yo‘nalishlarda: ishsiz xotin-qizlar uchun – ular bandligini ta’minlash, tadbirkorlik qilish istagida bo‘lgan ehtiyojmand xotin-qizlar uchun – tadbirkorlikni yo‘lga qo‘yishga ko‘maklashish, boquvchisi bo‘lmagan ehtiyojmand xotinqizlar uchun – bir martalik moddiy yordam berish, zarur hollarda ularning uy-joyini ta’mirlash, ijtimoiy yordamga muhtoj I va II guruh nogironligi bo‘lgan, shuningdek, tezkor tibbiy muolajaga ehtiyojmand xotin-qizlar uchun – tibbiy yordamlar ko‘rsatish, uy-joyga muhtoj xotin-qizlar uchun – ijara kompensatsiyasini to‘lash, ijtimoiy uylarga joylashtirish, uy-joy bilan ta’minlash, qaramog‘ida nogironligi bo‘lgan farzandi bor xotin-qizlar uchun – bir martalik moddiy yordam berish; zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida tomorqadan va dehqonchilikdan daromad manbai sifatida foydalanish uchun ko‘maklashish amalga oshiriladi. – O‘zbekiston Respublikasining 03.09.1993-yildagi 938-XIIsonli “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi qonuni 7-moddasida yoshga doir pensiyaga chiqish huquqiga ayollar – 55 yoshga to‘lganda va ish stajlari kamida 20 yil bo‘lganda ega bo‘lishi ko‘rsatilgan. Yuqoridagi qonunning 8-moddasida esa pensiya tayinlash uchun yetarlicha ish stajiga ega bo‘lmagan shaxslarga yoshga doir pensiya tayinlanishi uchun o‘sha shaxs kamida 7 yillik mehnat stajiga ega bo‘lishi kerakligi ko‘rsatilgan va bunday shaxslarga yoshga doir pensiya mavjud stajiga mutanosib ravishda tayinlanishi belgilab qo‘yilgan. Bundan kelib chiqadiki, Siz 7-moddada ko‘rsatilganidek, 20 yil mehnat stajiga ega bo‘lmasangiz ham 11 yillik ish stajingizga mos ravishda pensiya olish huquqiga egasiz. Surayyo Mahkamova, huquqshunos – Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, yiliga AQSHda – 99,3, Avstraliyada – 92,2, Argentinada – 89, Isroilda – 87,8 va Yangi Zelandiyada – 74,9 kilogramm go‘sht iste’mol qilinsa, Markaziy Osiyo davlatlari orasida eng ko‘p go‘sht Qozog‘istonda – 62,6 kg ishlatiladi. O‘zbekistonda esa bu ko‘rsatkich 28,4 kgni tashkil etadi. – 3 yoshgacha bo‘lgan bolalarga suyuqlik o‘rnida choy berish mumkinmi? Chinora Qo‘ziyeva, Toshkent tumani – Kech uxlash bola xotirasini susaytiradi, deb eshitdim. Shu to‘g‘rimi? Shahnoza Xolova, Parkent tumani – “Coca cola”ning zarari haqida ko‘p eshitganmiz, uning foydali jihatlari ham bormi? Ruxsora Egamova, Bog‘dod tumani – Mikroto‘lqinli pechdan ko‘p foydalanish xavfli deb eshitdim. Shu to‘g‘rimi? Nodira Eshonova, Buxoro shahri – Ayni paytda “Ayollar daftari”ga kiritilgan xotin-qizlarga qanday yo‘nalishlar bo‘yicha yordam ko‘rsatilyapti? Sayyora Tojiboyeva, O‘rta Chirchiq tumani – Pensiyaga chiqish uchun mehnat staji yetmasa nima bo‘ladi? Mening ish stajim 11 yilni tashkil etyapti. Noila Aminboyeva, Dang‘ara tumani – Qaysi davlatlar aholisi eng ko‘p go‘sht iste’mol qiladi? Shu haqda ma’lumot bersangiz? Gulira’no Ahmadaliyeva, Peshku tumani TAHRIRIYAT MANZILI: Toshkent shahri, Uchtepa tumani, Maqsud Shayxzoda ko‘chasi, 1 A-uy. Gazeta tahririyat kompyuter markazida terildi va sahifalandi. Gazeta «Sharq» nashriyotimatbaa aksiyadorlik kompaniyasida chop etildi. Korxona manzili: «Buyuk Turon» ko‘chasi, 41-uy 2008-yil 29-oktyabrda O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi tomonidan № 0223 raqami bilan ro‘yxatdan o‘tgan. Gazeta haftaning chorshanba kuni chiqadi. Adadi – 8 657. Gazetaning bahosi kelishilgan narxda. Qog‘oz bichimi: A3. Hajmi: 4 bosma taboq Buyurtma: G – 316 Bosishga topshirish vaqti 21:00. Topshirildi 2:10 1 2 3 4 5 6 «MILLIY TIKLANISH» DEMOKRATIK PARTIYASINING IJTIMOIYSIYOSIY GAZETASI ISSN 2010-7714 Mualliflar fikri tahririyat nuqtayi nazaridan farq qilishi mumkin. Bosh muharrir: Mirodil ABDURAHMONOV JAMOATCHILIK KENGASHI: Alisher QODIROV – kengash raisi Akmal SAIDOV, Abdulaziz AKKULOV, Abror PO‘LATOV, Amriddin BERDIMURODOV, Akmal JUMABOYEV, Bahodir MAMATXONOV, Baxtiyor SAYFULLAYEV, Ilhom ABDULLAYEV, Ibrohim G‘OFUROV, Iroda DADAJONOVA, Minhojiddin MIRZO, Nodir MUXTOROV, Odiljon TOJIYEV, Olim O‘SAROV, Otabek JIYANBOYEV, Ozodbek NAZARBEKOV, Ortiqali QOZOQOV, Feruza MUHAMMEDJANOVA, Xurshid DO‘STMUHAMMAD, Sherzodxon QUDRATXO‘JA, Shavkat SHARIPOV, Shuxratjon AXUNDJANOV. Tahririyatga kelgan xatlar doimiy eʼtiborimizda bo‘lib, ular mualliflariga qaytarilmaydi. NAVBATCHI MUHARRIRLAR: Ravshan MAHMUDOV, Mahbuba KARIMOVA NASHR UCHUN MASʼUL: Maʼmurjon YULDOSHEV NAVBATCHI: Viloyatxon SHODIYEVA DIZAYN GURUHI: Asilbek QUDRATOV, Firdavs HAMIDULLAYEV Elektron pochta: [email protected] / [email protected] SAVOLBERING! Shotlandiyalik olimlar qora choy qandli diabetga chalingan bemorlarga ijobiy ta’sir qilishini isbotlashgan. Bunday choy tarkibidagi polifenol moddasi insulin o‘rnini bosar ekan. Shifokor Endryu Keysning aytishicha, qora choyni muntazam iste’mol qilish inson organizmida qandli diabet xastaligi rivojlanishiga qarshi immunitet hosil qiladi. Ha, chindan ham statistik ma’lumotlar, 2022 yilda qariyb 1,5 ming nafar yigitning 20 yoshga to‘lmasdan farzandli bo‘lganini ko‘rsatyapti. Shuningdek, bu ko‘rsatkich 20 yoshgacha bo‘lgan ayollarda 44 259 nafarni tashkil etmoqda. – Qora choy insulin o‘rnini bosishi rostmi? Biz, ko‘pincha, ko‘k choyni shifobaxsh deb iste’mol qilamiz. Yigitali Akbarov, Urgut tumani – O‘zbekistonda o‘tgan yili 20 yoshga to‘lmasdan ota bo‘lganlar soni 1,5 mingdan oshgani rostmi? Shohruh Niyozov, Bektemir tumani O‘zingizni qiziqtirgan savollarga javob topolmayapsizmi? Bizning quyidagi telegram manzilimizga yo‘llang, bizning mutaxassislar savollaringizga javob berishadi. 99 443-05-86 O‘zbekiston Respublikasining Jidda shahridagi Bosh konsuli Nodirjon Turg‘unov Islom hamkorlik tashkiloti axborot agentliklari ittifoqi - UNA bosh qarorgohida Bosh direktor vazifasini bajaruvchi Muhammad Abd Rabbo Al-Yamiy bilan uchrashdi. Bu haqda UNA manbalarida ma’lum qilindi. Muloqot chog‘ida O‘zbekiston Bosh konsuliga ittifoqning a’zo davlatlar uchun asosiy media-maydon sifatidagi roli, shuningdek, sohani rivojlantirish istiqboli, kelgusi yillarga mo‘ljallangan harakatlar rejasi haqida ma’lumotlar berildi. Ayni yo‘nalishdagi faoliyat shaffoflik, o‘zaro ishonch tamoyiliga, bag‘rikenglikka undaydigan islomiy qadriyatlarga asoslangani ta’kidlandi. Bosh konsul Ittifoqning mavjud aloqani, ommaviy axborot vositalari xodimlari o‘rtasidagi kasbiy rishtani yanada mustahkamlashdagi rolini yuqori baholab, mamlakatimiz hamkorlikni kengaytirishdan manfaatdor ekanini ma’lum qildi. Muharrama PIRMATOVA, O‘zA BOSH KONSUL UNA RAHBARI BILAN UCHRASHDI