«QARAQALPAQSTAN EKOLOGIYASI»

«АРАЛБОЙЫ – ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ИННОВАЦИЯЛАР ҲӘМ
ТЕХНОЛОГИЯЛАР АЙМАҒЫ»

7-сан
2021-жыл 4-октябрь

ЖӘМИЙЕТЛИК-ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ГАЗЕТА

EKOYANGILIK

OROL
Islombek BOQIJONOV, MUAMMOSI BMT BOSH ASSAMBLEYASIDA JÁYRAN
O‘zbekiston Respublikasi YANA BIR BORA YANGRADI AŃSHILARINA
Ekologiya va atrof-muhitni JINAYAT ISI
muhofaza qilish davlat qo‘mitasi QOZǴATILDI 2-б.
raisi o‘rinbosari
Butunjahon ekologiya Xaritasini ishlab chiq- likasida biologik xilma-xillikni saqlash MULOHAZA
2021 yil 21 sentyabr kuni Birlashgan ish tashabbusini ilgari surmoqchi­miz, - dedi strategiyasi, 2019-2030 yillar davrida
Millatlar Tashkilotining Nyu-Yorkdagi O‘zbekiston yetakchisi. O‘zbekiston Respublikasining «yashil»
bosh qarorgohida BMT Bosh Assam- Prezident Shavkat Mirziyoyev so‘zining iqtisodiyotga o‘tish strategiyasi, 2019-
bleyasining 76-sessiyasi doirasidagi yakunida O‘zbekiston dunyoning bar- 2028 yillar davrida O‘zbekiston Re-
umumiy munozaralarda O‘zbekiston Re- cha davlatlari va global tashkilotlar spublikasida qattiq maishiy chiqindilar
spublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bilan o‘zaro manfaatli, uzoq muddatli bilan bog‘liq ishlarni amalga oshirish
videomurojaat bilan so‘zga chiqdi. Davlat va ko‘pqirrali sheriklikni rivojlantirishga strategiyasi, O‘zbekiston Respublika-
rahbari o‘z nutqida Orol muammosini doimo tayyor ekanini ta’kidladi. Mam- sida o‘rmon xo‘jaligi tizimini 2030 yilgacha
yana bir bora ko‘tardi. lakatimiz xavfsiz hamda barqaror o‘sish, rivojlantirish kontsepsiyasi, O‘zbekiston
farovon kelajakni barpo etishga qaratil- Respublikasi suv xo‘jaligini rivojlantirish-
Davlatimiz rahbari O‘zbekiston tomoni- gan yaqin hamkorlikni bundan keyin ham ning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan
dan iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurash, kuchaytirib boraverishi qayd etildi. kontsepsiyasi, O‘zbekiston Respublikasida
atrof-muhit va bioxilma-xillikni muhofaza O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti suv resurslarini boshqarish va irrigatsiya
qilish, qayta tiklanadigan energiya man- Sh.Mirziyoyevning BMT Bosh Assam­ sektorini rivojlantirishning 2021-2023
balariga o‘tish bo‘yicha ko‘rilayotgan bleyasi 76-sessiyasi doirasidagi videomu- yillarga mo‘ljallangan strategiyasi, 2020-
chora-tadbirlarga alohida to‘xtalib o‘tdi. rojaati insoniyatning kelajak uchun dunyo­ 2030 yillarda O‘zbekiston Respublikasini
hamjamiyati birdamlikda jiddiy bosh elektr energiya bilan ta’minlash kontsep- LOTIN YOZUVIGA
- Bu nafaqat bugungi, balki kelajak av- qotirishi va dolzarb tadbirlarni amalga siyasi, 2020-2025 yillarda O‘zbekiston ASOSLANGAN
lodlar oldidagi ezgu insoniy burchimizdir, oshirishi lozimligini yorqin ifodalab berdi. Respublikasi gidrometeorologiya xizmatini O‘ZBEK
- dedi Shavkat Mirziyoyev. Mazkur nutq qator global hamda rivojlantirish kontsepsiyasi shular jumla- ALIFBOSIGA O‘TISH
mintaqaviy ahamiyatga molik o‘ ta sidandir. VAQTI KELDI 3-б.
Shu yil may oyida BMT Bosh As- muhim tashabbuslar ilgari surilgani bi- Yuqorida keltirib o‘tilgan hujjatlarda
sambleyasining Orolbo‘yi mintaqasini lan xalqaro hamjamiyat diqqat-e’tiborini mamlakatimizning iqlim o‘zgarishi oqi- MUTAXASSIS FIKRI
ekologik innovatsiyalar va texnologiya- o‘ziga tortdi va O‘zbekistonning bu batlarini yumshatish bo‘yicha atmosferani
lar hududi deb e’lon qilish to‘g‘risidagi safargi ishtiroki ham jahon tarixidan ifloslantiruvchi moddalar va chiqindilarni
maxsus rezolyutsiyasi qabul qilinganligi munosib joy egalladi. kamaytirish, suv resurslaridan oqilona
O‘zbekistonning bu boradagi sa’y-hara- Tashabbuslar qatorida BMT shafe- foydalanish, iqtisodiyotning turli tarmo-
katlari samara berayotganini tasdiqlaydi. ligida 2023 yilda O‘zbekistonda BMTning qlariga yangi va ekologik toza texnologi-
Atrof-muhit bo‘yicha yuqori darajadagi yalarni joriy etish, qayta tiklanadigan
Ekologiya borasidagi choralarn- oltinchi Assambleyasini o‘tkazish taklif energiya manbalari ulushini oshirish,
ing mantiqiy davomi sifatida 2022 yili etildi. Ma’lumot uchun aytish o‘rinliki, aholining qattiq maishiy chiqindilarni
Orolbo‘yi hududida, Nukus shahrida BMTning Atrof-muhit bo‘yicha assam- yig‘ish va olib chiqish xizmatlari bilan qa-
«yashil» energetika bo‘yicha BMT bilan bleyasi (YuNEP) o‘ziga xos shakllanish mrab olinishini kengaytirish kabi ustuvor
hamkorlikda yuqori darajadagi xalqaro tarixiga ega bo‘lgan xalqaro tashkilot vazifalar belgilangan.
forum o‘tkazish tashabbusi ilgari surildi. hisoblanib, BMTning barqaror rivojlanish O‘zbekiston atrof-muhitni muhofaza
maqsadlari (Rio+20) nomi bilan tanilgan qilish sohasidagi bir qancha xalqaro
Shu bilan birga, Bioxilma-xillik Konferensiyasida dunyo mamlakatlari konventsiyalar va tegishli protokol-
bo‘yicha Global hadli dasturning yaqin rahbarlarining chaqiriqlari asosida 1972 larga qo‘shilishi hamda ratifikatsiya qilish JERLER
istiqbolda qabul qilinishini qo‘llab- yilda joriy qilingan Atrof-muhit bo‘yicha orqali global ekologik siyosatning faol
quvvatlashi, kelgusida Bioxilma-xil- BMT dasturining mavqeyi va darajasini ishtirokchisiga aylandi. DEGRADACIYASINIŃ
lik Konvensiyasi ishtirokchilarining ALDIN ALIW – ÁHMIYETLI
yig‘ilishlaridan birini mamlakatimizda oshirish maqsadida 2012 yilning iyun Masalan, O‘zbekiston 2017 yilda
qabul qilishga tayyorligi, BMT shafeligi- oyida tashkil etilgan. qo‘shilgan BMTning iqlim bo‘yicha Parij MASHQALA
da global ekologik siyosatning ustuvor BMT tomonidan atrof tabiiy muhitni bitimi doirasida atmosferaga chiqadigan 4-б.
yo‘nalishlarini batafsil muhokama qilish
maqsadida 2023-yilda O‘zbekistonda ifloslantirishning oldini olishga qaratilgan zararli moddalar va chiqindilarni 2030 TARIX TILSIMI
atrof-muhit bo‘yicha BMTning yuqori da- qator rezolyutsiyalar qabul qilingan. yilda 2010 yilga nisbatan 10%ga kamay-
rajadagi oltinchi Assambleyasini o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasida ham bu tirish majburiyatini olgan.
taklif etildi. borada so‘nggi 5 yil mobaynida qator 2023 yilda O‘zbekistonda o‘tkazilishi ТАҚЫЯТАСТАН
kontseptual hujjatlar qabul qilindi. 2030 kutilayotgan atrof-muhit bo‘yicha BMT-
- Assambleya ishtirokchilari Orol den- yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston ning oltinchi Assambleyasi global miqyos­ ӘЙЙЕМГИ ҚАЛА
gizining qurishi natijasida yuzaga kelgan, Қ А ЛДЫҚ Л А РЫ
ekologik ofat markazi bo‘lgan, Orolbo‘yi Respublikasining Atrof-muhitni muho- da olib borilayotgan ushbu yo‘nalishdagi
mintaqasidagi og‘ir vaziyat bilan bevosita faza qilish kontsepsiyasi, 2019 - 2028 xalqaro sa’y-harakatlarni yanada yuqori ТАБЫЛДЫ
tanishish va zarur xulosalar chiqarish im- yillar davrida O‘zbekiston Respub- bosqichga olib chiqishga xizmat qiladi. 5-б.
koniyatiga ega bo‘ladilar. Bundan tashqari,
atrof-muhit bo‘yicha Assambleyada Birlash-
gan Millatlar Tashkilotining yangi ekologik
siyosati asoslarini tashkil etishga qaratilgan

2 «QARAQALPAQSTAN EKOYANGILIK
EKOLOGIYASI»

7-сан
2021-жыл 4-октябрь

JÁYRAN AŃSHILARINA

JINAYAT ISI QOZǴATILDI

2021-jıldıń 21-avgusttan 22-avgust sánesine kategoriyasına kiriwshi 2 bas jáyrandı ańlaǵan
ótiw aqshamında Qaraqalpaqstan Respublikası halatı anıqlanǵan edi.
Ekologiya ham qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw
komitetiniń Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı Jınayat jazasız qalmaydı. Jaqın arada
qorǵaw tarawındaǵı qadaǵalaw inspekciyası Aral tábiyattı qorǵaw boyınsha prokuraturası
inspektorları menen birgelikte ekologiyalıq tárepinen jınayatshılarǵa tergewge shekemgi
jınayatlar hám huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw tekseriw háreketleri alıp barılıp, nátiyjede
boyınsha túngi qadaǵalaw ilajı ótkerildi. puqaralar ústinen Ózbekstan Respublikası
Jınayat Kodeksiniń 202-statyası 3-bólimi j
Túngi qadaǵalaw waqtında Tór tkúl bánti boyınsha jınayat isi qozǵatıldı.
rayonında jasawshı puqara I.B. hám Ellikqala
rayonında jasawshı puqara Sh.U. jáne Kamal SEYTNIYAZOV,
E.Alar tárepinen Taxtakópir rayonındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikasi
«Jańadárya» awıl puqaralar jıyını aymaǵında
nızamsız túrde Ózbekstan Respublikasınıń ekologiya komitetinin'
«Qızıl kitabı»na kirgizilgen sút emiziwshıler inspekciya basliģi

QOŃIRAT RAYONINDA «TAZA
HAWA» ILAJI SHÓLKEMLESTIRILDI

Belgili bolǵanınday, Mámleketlik Ilajda arnawlı áspab-úskeneler
ekologiya komiteti, Ishki isler (gazoanalizator hám dımomer)
ministrligi hám Densawlıqtı járdeminde rayondaǵı transport
saqlaw ministrlikleriniń birgeliktegi qurallarınıń atmosferaǵa shıǵarıp
buyrıǵına tiykarlanıp, hár jılı eki atırǵan zıyanlı gazlar muǵdarınıń
basqıshta, yaǵnıy, 10-aprelden belgilengen ólshemge sáykesligi
10-mayǵa shekem, 10-avgustten tekserildi. Atmosfera hawasına
10 -sentyabrge shekem “Taza belgilengen ólshemnen artıq zıyanlı
hawa” ilajı ótkerilip kelinbekte. gazler shıǵarıp atırǵan avtotransport
iyeleri juwapkershilikke tartıldı
Qaraqalpaqstan Respublikası hám ózleriniń avtojalǵaǵıshların
Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı texnikalıq jaqtan saz halatqa keltirip
qorǵaw komitetiniń Ekologiya háreketleniw zárúrligi túsindirildi.
hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw
tarawındaǵı qadaǵalaw boyınsha Uluǵbek AMANBAEV,
Qońırat rayonlıq inspekciyası hám Ekologiya hám qorshaǵan
Ishki isler ministrligi Jol háreketi ortalıqtı qorǵaw tarawındaǵı
qáwipsizligi xızmetkerleri menen qadaǵalaw boyınsha Qońırat
birgelikte usı jıldıń 10-avgust
sánesinen 10-sentyabrge shekem rayonlıq inspekciyasınıń
“Taza hawa” aylıǵınıń ekinshi aylıǵı 1-dárejeli mámleketlik
shólkemlestirildi. inspektorı

EKOPOLICIYA ÓZ JUMISIN SHIMBAYDA PÚTKILJÁHÁN
BASLADI TAZALIQ KÚNI AKCIYASI
ÓTKERILDI
Usı jıldıń 24-avgust kúni Ózbekstan Respublikasınıń prezidenti
Sh.M.Mirziyoyev basshılıǵında Ekologiya tarawına baylanıslı Pútkiljáhán tazalıq kúni insaniyat ózi jasap turǵan
ótkerilgen videoselektorda, Qaraqalpaqstan Respublikası, aymaqta tazalıqtı ornatıw ideyasın kórsetedi. Ideya
Tashkent qalası hám wálayatlar oraylarında ekologiya policiyası dáslep 2008-jılı Estoniyada payda bolıp, 50 000 intalılar
shólkemlestirilip, ekologiya tarawındaǵı nızam buzıwshılıqlar, sonıń mámleketti shıǵındılardan tazalaw ushın birlesti.
ishinde, tereklerdi shabıw, brakonerlik, nızamsız shıǵındılardı taslaw
sıyaqlı jaǵdaylarǵa qarsı profilaktika wazıypaların ámelge asırıw hám Búgingi kúnge kelip bul kún volonterlardıń bir kún
usı Ekologiya policiyasınıń Ishki isler ministrligi sistemasında jumıs dawamında 180 nen artıq mámleketti bir maqsetke
alıp barıwı atap ótilgen edi. qaray birlestiriwshi úlken sociallıq háreketine aylandı.
Ózbekstanda birinshi márte 2019-jıl pútkil respublika
Házirgi waqıtta Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám boylap ótkerildi.
qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw tarawındaǵı qadaǵalaw boyınsha
Nókis qalalıq qadaǵalaw inspekciyası hám Ishki isler ministrligi 18-sentyabr – Pútkiljáhán tazalıq kúni (World
xızmetkerleri menen birgelikte ekologiya tarawına baylanıslı bir qatar Clean Up Day) múnásibeti menen Ekologiya hám
nızambuzıwshılıq halatlarınıń aldın alıw boyınsha Qaraqalpaqstan qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw tarawındaǵı qadaǵalaw
Respublikası boylap kúndizgi hám túngi kúsheytirilgen qadaǵalaw boyınsha Shımbay rayonı inspekciyası rayonlıq “Toza
ilajları alıp barılmaqta. hudud” MUK xızmetkerleri menen birgelikte Shımbay
rayonı oraylasqan kóshelerinde hám shıǵındılar
Qaraqalpaqstan Respublikası Nókis qalası aymaǵında ósimlikler menen pataslanǵan jerlerinde tazalıq jumısları alıp
dúnyasınan paydalanıwda nızam talaplarına ámel etiwge qaratılǵan barıldı.
temalarda huqıqıy úgit-násiyat ilajları boyınsha, puqaralardıń ózin-ózi
basqarıw uyımlarında hám basqa da ministrlik hám vedomstvolarda
ushırasıwlar ótkerilip, úgit-násiyat jumısları alıp barılmaqta. Uluǵbek QALMURATOV,

Ruslan QIPSHAQBAEV, Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw
Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw tarawındaǵı tarawındaǵı qadaǵalaw boyınsha Shımbay rayonı
qadaǵalaw boyınsha Nókis qalalıq inspekciyasınıń 1-dárejeli
inspekciyası 1-dárejeli mámleketlik inspektorı
mámleketlik inspektorı

MULOHAZA 3«QARAQALPAQSTAN
EKOLOGIYASI»
ÓLI 7-сан
QOYDÍ
2021-жыл 4-октябрь
JAPQA TASLAǴAN KIM?
Sultonmurod Tashimov,
Davlat Ekologiya qo‘mitasi
raisi maslahatchisi

Til – Siz-u bizning o‘rtamizda
muloqot vazifasini o‘tovchi
vosita. Ammo u oddiy vositachi
emas. Avlodan-avlodga o‘tib,
sayqal topib boruvchi, xalqning
xalq, millatning millat ekanligini
namoyon etuvchi kuchdir. Ota-
bobolarimiz so‘zni o‘z o‘rnida
qo‘llab bilishgan, insonlarni
so‘z bilan tarbiyalab, so‘z bilan
malham bo‘lishgan.

Balalıǵımızda anajanımız aytar eken-á? Atam “sonday LOTIN YOZUVIGA ASOSLANGAN O‘ZBEK
tábiyattı qorǵaw, onı sulıw ǵana aǵıp turǵan ALIFBOSIGA O‘TISH VAQTI KELDI
saqlaw zárúrligin kóp márte suwǵa hár qıylı bálelerdi
uqtıratuǵın edi. Úydegi suw taslaytuǵın iplas adamlardı Adabiyot maydonida bog‘ MA’LUMOTLARGA KO‘RA, ror topmog’i zarur. Mazkur
kran buraǵıshların abaylap jer qalay kóterip turǵan yaratgan Alisher Navoiy, qonun loyihasi muhokamasi
bekitip júretuǵın, bizdi eken-á”, dedi kúyip-pisip. Bobur kabi buyuklarning 15 1 noyabrga qadar uzaytirildi.
de suwdı ısırap etpewge Shınında da, qalay kóterip asrlar osha barhayot ke- O‘zbekistonda lotin yozuviga
shaqıratuǵın edi. “Suwdı tur? Basımızǵa túsip atırǵan layotgan asarlari bugun har kunlik muhokama asoslangan 28 harf va 1 ta
pataslamań, ısırap etpeń, hár qıylı báleler, tábiyiy birimizning yuragimizga davomidayoq «regulation. harflar birikmasidan iborat
obalı bar, gúnası bar!”, apatshılıqlar, koronavirus singgib ketgan. Ular orqali gov.uz» da loyihani 26 o‘zbek alifbosi joriy etish
deytuǵın edi kóbinese. Hesh sıyaqlı kesellikler de orınsız ma’naviy hayotimiz yanada mingdan ziyod kishi ko‘zda tutilgan.
esimnen shıqpaydı. Balalar islerimiz, tábiyatqa nadurıs to‘yinmoqda. Til ajdodlar- ko‘rib, 1035 ta fikr
menen máhállemizdegi qatnasımızdıń aqıbeti emes dan qolgan merosni anglab qoldirgan. Mazkur o‘rgartirishlar za-
“Iyshan jap”qa kesek pe eken? Íqlımnıń tez- yetishimizda, ularning davri, mirida o‘zbek tilining nufuzini
ılaqtırıp oynap júrgen edik. tezden ózgerip turıwı, ıssı zamoni haqida tasavvur- asoslangan o‘zbek alifbo- jahon maydonida yanada
Anam jumıstan kelip qaldı. waqıtta salqın, salqın gezde larimizning shakllanishiga siga o‘tish masalasidir. Shu yuksaltirishdan, jamiyat-
“Bul suwdı birew ishedi, hawanıń birden ısıp ketiwi, zamin yaratadi. Buyuk mu- ma’noda joriy yil O‘zbekiston imizda foydalanishga qulay
birew xojalıǵına isletedi. ozon qatlamınıń juqarıwı... tafakkir Abdulla Avloniy Respublikasi Vazirlar Mah- bo‘lgan alifboga o‘tishdan
Onı pataslandırıw gúná, Bulardıń bári – ana tábiyattıń ta’kidlaganidek, “har bir mil- kamasining “Lotin yozuviga iborat. Tilimiz o‘zining fon-
balalarım!”, dedi kúyinip. adamzattan alıp atırǵan óshi latning dunyoda borligini asoslangan o‘zbek alifbosiga etik, leksik hamda grammatik
Ózimshe “anamjanım da shıǵar múmkin?.. ko‘rsatadigan oyinai hayoti bosqichma-bosqich to‘liq jihatlari bilan ajralib turadi.
qızıq, bul úlken jap bolsa — bu uning milliy tili va ada­ o‘tishni ta’minlash chora- Shu paytgacha biz qo‘llanib
jáne aǵın suw bolsa”, dedim. Ozon qatlamınıń biyotidir”. Bugun ham tom tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori kelingan lotin yozuviga asos­
“Ne keregi bar bunday aqıllı búgingi jaǵdayı haqqında ma’noda tilimizning yuksa­ qabul qilindi. Mazkur qaror langan o‘zbek alifbosida
gáplerdiń?. Shının aytsam ilimpazlarımız tınbay lish, rivojlanish davri kech- asosida Fanlar akademiyasi ayrim muammolar ko‘zga
sol gezde usı gáplerge súren salmaqta. Hár moqda. Bugun biz yaratgan hamda Oliy va o‘rta maxsus tashlanadi. Ayrim so‘zlarning
ashıwım da kelgen edi. qıylı zavodlardan, nasos asarlar, biz aytgan so‘zlar taʼlim vazirligi, Xalq taʼlimi talaffuzda boshqacha yozu-
Anam bolsa, “kesek, shóp mashinalardan burqasınlap kelajak avlodlar uchun das- vazirligining tilshunos olim- vda boshqacha ko‘rinishi turli
taslaw túwe, suwǵa túpiriw shıǵıp atırǵan tútinler bul turil amal bo‘lsa, ne ajab. lari va ziyolilardan iborat ziddiyatlarni yuzaga keltiradi.
de gúná! Bizge de ata- qatlamǵa úlken zıyan tarkibda tuzilgan ishchi guruh
anamız jaslıǵımızdan usılardı keltirip atırǵanın aytpaqta. So‘nggi yillarda mam- tomonidan O‘zbekiston Res­ Shu o‘rinda yana bir nar-
úyretken. Aqırı, suwdı Ilimpazlardıń kóz qarasına lakatimizda olib borilayotgan publikasining “Lotin yozuviga saga diqqat qaratish kerak,
taza saqlaw - ózimizge, kóre, ozon qatlamınıń islohotlar qatorida o‘zbek asoslangan o‘zbek alifbosini xalq orasida yoshi ulug’
densawlıǵımızǵa payda juqarıwında, jer sharındaǵı tilini yanada yuksaltirish, joriy etish to‘g‘risida”gi Qo- insonlarning ko‘pchiligi lo-
ǵoy, balalarım!”, dep kóp vulkanlar, atom bombaların isloh qilish vazifasi bel- nuniga o‘zgartirishlar kiritish tin yozuviga asoslangan
márte eskertkeni, atalardıń sınaqtan ótkeriw, hár qıylı gilangan. Agar esingizda haqida”gi qonun loyihasi alifboni o‘qishga qiynala-
násiyatın – “suw boyında ximiyalıq elementlerdiń bo‘lsa O‘zbekiston Respub- ishlab chiqildi. Mazkur qo- di, yoshlardan esa kirill
ısırapgerge suw bermegenin” tásiri joqarı. Sanaatlasqan likasi Prezidenti Shavkat nun loyihasi ko‘plab shov- yozuvi asosidagi alifboni
bizge uqtırar edi. mámleketler hár qıylı Mirziyoyev 2019 yil o‘zbek shuv va muhokamalarga tushunmaydiganlari bor.
ximiyalıq elementlerdi tiliga davlat tili maqomi sabab bo‘ldi. Ma’lumotlarga Albatta, yoshlar bugungi
Házir sol waqıyalardı hawaǵa tarqatpaqta. Bul da berilgani­ning 30 yilligiga ko‘ra, 15 kunlik muhokama o‘zgarishlarga hamohang
eslep, aldınǵılar tábiyatqa jetpegendey, adamlar da bag‘ishlangan tantanali ma- davomidayoq «regulation. tarzda hayot kechirishadi
bizden kóre itibarlıraq, hawanı pataslandırıwda misli rosimdagi nutqida o‘zbek gov.uz» da loyihani 26 min- va muhokamaga qo‘yilgan
jıllı qatnas islegenin, jarıs oynap atırǵanday... tilining davlat va jamiyat gdan ziyod kishi ko‘rib, 1035 lotin yozuviga asoslan-
sonlıqtan da sol dáwirlerde hayotidagi ta’siri va nufuzini ta fikr qoldirgan. Shundan gan o‘zbek alifbosini qa-
suwlarımızdıń taza, dushshı BMSh bas assambleyası oshirish bo‘yicha vazifalarni bildirilgan takliflarning 56 bul qilish ham qiyinchilik
bolǵanın oylayman. Házir 1994-jılda qorshaǵan ortalıq sanab o‘tib, barcha sohalar- foizi (547 tasi) lotin yozuviga tug’dirmaydi. Ammo katta
she? Sol “Iyshan jap”tıń mashqalalarınan kelip da o‘zbek tilidan to‘laqonli asoslangan o‘zbek alifbo- yosh qatlamidagilar uchun
ayrım jerlerin kórseńiz, shıǵatuǵın qáwiplerden foydalanish, lotin yozuviga sini isloh qilinishini, 32 foizi ko‘nikish qiyin bo‘lishi tabi-
janıńız ashıydı. Japtıń kóp eskertiw maqsetinde asoslangan alifboni takomil- (302 tasi) esa amaldagi iy. Lekin amalga oshirilayot­
jerleri shıǵındılar menen tola. 16-sentyabr kúnin ozon lashtirish va boshqa millat alifboda qolishni yoqlagan. gan bu o‘zgarishlar avvalo
Adamlar dus kelgen zattı qatlamın qorǵaw kúni, dep vakillarining til o‘rganishi Bundan ko‘rinadiki, yangi har birimiz uchun muhim
japqa ılaqtırawdan azǵana atadı. Óytkeni, ozon gazi uchun sharoitlar yaratishning alifboga o‘tishni xohlovchilar jarayonligini unutmasligimiz
bolsa da aybınbaydı, hújdanı mádetbaǵısh gaz bolıp, ol muhimligini ta’kidlagan edi. ko‘p. Ko‘pgina bahsli mu- zarur. Necha yildan buyon
qıynalmaydı. jer planetasın quyashtıń nozaralarni yuzaga keltirdi. lotin yozuviga asoslangan
ultrafiolet nurlarınan hám Aynan o‘sha sanada Pre- Albatta, til borasidagi qa- alifboga o‘tish bahsli mav­
Jaqında Ellikqala basqa da zıyanlı nurlarınan zidentimiz “O‘zbek tilining rashlarimiz mustahkam qa- zu bo‘lib kelmoqda. Qonun
rayonındaǵı Sarıbiy saqlaydı. Eger ozon qatlamı davlat tili sifatidagi nufuzi loyihasi qabul qilinishi bilan
awılındaǵı atamnıń úyine nabıt bolsa, yer sharındaǵı va mavqeini tubdan oshirish batamom tilimizning yangi
bardım. Úy janındaǵı ómir de ortadan joq boladı. chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi davri boshlanishi muqarrar.
úlken salma janında atam Farmonni imzolagan edi.
táshwishli bir keypiyatta Ázizler, ana-tábiyat Mazkur Farmon bilan o‘zbek 21 oktyabr – O‘zbek ti-
salmadan nenidur alıwǵa shınında da biziń anamız, tilining mavqeyini yanada liga davlat tili maqomi beril-
urınar, biraq, alalmay atır. turmıs girewimiz. Onı oshirishga qaratilgan hara- gan sana. Bu kun yil sayin
Men kómeklesip japtan úlken kelesi áwladlarǵa da pútin katlarimiz yanada mustah- katta tantana bilan kutib
qaltanı zorǵa tartıp aldıq. halında jetkeriwimiz zárúr. kamlanib berildi. olinmoqda. Zero til – millat
Ólgen iyt pe, qoy ma, óligin Taza hám pákize tábiyattı ko‘zgusi. Ko‘zgu qancha-
suwǵa taslaptı. Qanday qásterlep saqlawǵa hár Tilimiz oldida turgan eng lar tiniq bo‘lsa, undagi aks
hújdansızlıq?! birimiz júwápker ekenimizdi asosiy masala lotin yozuviga yanada namoyon bo‘ladi.
umıtpayıq!
Oy qazıp, sol óli qoydı
bir ámellep kómgen boldıq. Uluǵbek MUXTOROV,
Lekin, oyǵa talasań. Bul isti Ózbekstan Ekologiyalıq
islegen námárt erteń Alla Partiyası Tórtkúl raynlıq
aldında buǵan ne juwap
Keńesiniń baslıǵı

4 «QARAQALPAQSTAN MUTFAIKXARSI SIS
EKOLOGIYASI»
7-сан
2021-жыл 4-октябрь

АРАЛБОЙЫ АЙМАҚЛАРЫНДА
ЖЕРЛЕР ДЕГРАДАЦИЯСЫНЫҢ
АЛДЫН АЛЫЎ

Бас нызамымызда жер, жер асты байлықлары, суў, ɵсимликлер ҳәм
ҳайўанатлар дүньясы ҳәм басқа да тәбийий ресурслар улыўма миллий
байлық болып табылады, олардан ақылға уғрас пайдаланыў зәрүр
ҳәм олар мәмлекетлик қорғаўда болады, деп кɵрсетилип ѳтилген.
Мағлыўматларға қарағанда ҳәр жылы жер шарындағы материклерде
24 миллиард тонна топырақтың үстинги ɵнимдар қатламы жоғалады
екен. Басқа унамсыз жағдайлар болмаса 1-1,5 сантиметр ѳнимдар
топрақпайда болыў ушын жүз жылдан кѳп ўақыт керек болады.
Топырақтың ɵнимдарлығы артырыўында болса, бактериялар,
замарықлар ҳәм кɵплеген тири организмлер қатнасады.
Бүгинги күнде жер Хорезм ўәлаяты ҳәм Бундай терек да күлге айланады, алмастырыў усылынан
жүзинде халқтың саны ɵсип Қарақалпақстанда болса ҳәм путалар топырақта жасаўшы ҳәзирде пайдаланылмайды.
бармақта, соның менен тɵмен дәрежеде. топарлары шɵл микроорганизмлерде жоқ Тасландық суў дәреклерин
бирге мүтәжликлер ҳәм ҳайўанлары болады. тиклеў, жайлаўлар
жаңа жерлерди ѳзлестириў Тәбийий биологиялық ушын қолайлы алмасыўын қайта енгизиў,
жумыслары да артып кɵп түрлиликтиң жасаў орнын Аўыл хожалығы жақсыланған от-жем
барады. Жерлерге ислеў тɵменлеўи – жердиң ҳәм кɵшпели суўғарылатуғын түрлеринен пайдаланыў
бериў ушын жарамлы белгили бир экологиялық шарўалар жерлеринде суўдың сыяқлы әмелиятларды
болған майданлар хызметлердиң барлық пайдаланатуғын керегинен артық қолланыў лазым.
азайып олардың сапасы процесслерде қатнасыўшы от-жем ислетилиўинде,
тɵменлеп барады. Топырақ биологиялық турмыс түрлериниң топырақтың жокары Тоғай ҳәм путазарлардың
азық-аўқат ɵнимлери, формаларын әмелдеги раўажланыўына қатламының самал ҳәм суў жоқ етилиўи әйне
адамлардың мүтәжлиги кɵп түрлилигине тиккелей қолайлы шараят эрозиясына ушыраўында, жоқарыдағыдай, жерге
ушын кийим-кеншеклердиң байланыслы болып жаратады. тығызланып, арнаўлы унамсыз тәсир етеди.
үлкен бɵлегин жерден табылады. Биологиялық қабат пайда еткенинде, Әсиресе, Ɵзбекстанда
алынатуғын егинлер түрлердиң муғдары набыт болыўы мүмкин. Узақ топырақ шорланыўында кɵплеп ушырайтуғын қурғақ
береди. Жер сапасының азайыўы менен кешип мүддетли қурғақшылық ҳәм ҳәр қыйлы топырақ ҳәм таўлы аймақларда
тѳменлеў процесси, атырған процесслердиң нәтийжесинде ɵртлер келип патасланыўыда кɵринеди. бул әҳмийетли мәселе
олардың ɵнимдарлығының муғдары ҳәм олардың шығыўы мүмкин. Бүгинги Сонлықтан да жерге қалай болып табылады. Шɵл
тɵменлеўи жерлер сапасы азаяды.Нәтийжеде күнде, мине, Россияда, күтим берилиўи дыққат аймағындағы терек ҳәм
деградациясы болып деградацияға ушыраған жер Туркия ҳәм Европаның бир пенен үйренилиўи тийис. путалардың әтирапында
табылады. пайда болады. қатар мәмлекетлеринде жергиликли колониялар
болып атырған тәбийий Жайлаўлардан раўажланады, яғный бул
Жер деградациясы – узақ Сыртқы тәсирлерге ҳәдийселерди түсиндирип ɵлшеминен артық жерде кɵплеген ɵсимликлер
мүддетли экологиялық шыдамлылық қәсийетиниң болмайды. Себеби, пайдаланыў бир жердиң ҳәм ҳайўанатлар түрлери
ɵнимдарлықтың, тɵменлеўи – әҳмийетли бунда инсан факторы ɵзинде үлкен муғдарда жасайды. Бул топарлар
тәбийий биологиялық ҳәрекеттеги саламат да үлкен роль ойнайды. шарўа малларының қумлардың кɵшиўин иркип
кɵп түрлиликтиң экосистема ҳәр қыйлы Мысалы, гүзде пақалларды бағылыўында кɵринеди. турады ҳәм самалдың
азайыўы нәтийжесинде тәбийий ҳәм антропоген алып таслаў орнына Бундай жағдайда тезлигин азайтып, самал
экосистеманың пүтинлигене тәсирлерге шыдам бере оны ɵртеп жибериў, жайлаўлардың эрозиясына тосқынлық
унамсыз тәсир етиўши алады. Әйне усы система бийдайдан босаған ɵнимдарлығын тиклеў етеди. Бундай терек ҳәм
жердиң тәбийий ишиндеги процесслер, атызлардағы сабанлардың имканияты тɵменлеп путалар топарлары шɵл
потенциалының тѳменлеўи, биокɵптүрлиликтиң яки жол шетиндеги кетеди. Басқаша айтқанда, ҳайўанлары ушын қолайлы
ɵнимдарлығының жоғалыўы барлығы экосистеманың қуўраған шɵплердиң шарўалар ɵсимликти жасаў орнын ҳәм кɵшпели
есапланады. Қурғақ ықлым унамсыз тәсирлерден ɵртелиўи бақланады сол дәрежеде қабыл шарўалар пайдаланатуғын
шараятында жерлердиң тиклениўине ҳәм алдынғы ҳәм статистикалық етеди, экосистема оны от-жем түрлериниң
деградациясы кɵп ҳалларда функцияларына қайта мағлыўматларға кɵре, қайта тиклей алмайды. раўажланыўына қолайлы
шɵллениў процесине ɵтип ийе болыўына алып тәбийий себеплер менен Тийкарынан елатлы шараят жаратады. Буннан
кетеди, ɵнимдар жерлер келеди. Биофизикалық жүзеге келетуғын ɵрт инсан пунктлер яки ислеп тысқары, олар әҳмийетли
шѳлистанға айланады. процесслердиң бузылыўы себепши болған жүзлеген, турған суў дәреклери экологиялық функцияларды
Жерлердиң деградациясы системаның тиклениўге мыңлаған ɵртлерге әтирапындағы орынлайды. Сонлықтан да
– топырақтың функциясын ҳәрекетин жоғалтады. биреўден туўра келеди жайлаўлардың саны жедел шɵлде тереклерди кескенде
ɵзгертиўши, оның муғдар Нәтийжеде бундай жерлер екен. Онда топырақта пәтлер менен азайып текғана бир теректиң емес,
санын ҳәм сапасын пайдаланыўдан шығады. жасаўшы микроорганизмлер бармақта. ал пүткил шɵл топарының
азайтыўшы, ɵнимдарлығын Жер деградациясының топырақтың пайда болыўы ɵмири қәўип астында
тɵменлетиўши тийкарғысебеплери бул ушын оғада әҳмийетли Соның менен бирге, қалады.
процесслерди ɵз аўыл хожалығы ислеп болып табылады. Күшли кɵплеген тәбийий
ишине алады. Жерлер шығарылыўында ақылға ɵрт келип шыққан ҳалларда жайлаўлар пайдаланылмай, БМШ мағлыўматларына
деградациясының 3 типи уғрас келмейтуғын топырақта жыйналған деградацияға ушырамақта. қарағанда, ҳәзирде
бар, олар: әмелияттың алып басқа азықлантырыўшы Жайлаўларға туяқлылар шɵллениў дүньяның 110 нан
барылыўы; жайлаўлардан элементлер де жанып келмесе, ең жоқары аслам елинде ушраспақта.
Ɵнимдарлықтың ɵлшемнен артық кетеди. Олар оксидленип топырақ қатламы қатып Усы машқалалардың
тɵменлеўи – жер пайдаланыў, тоғай атмосфераға кɵтериледи қалады ҳәм усы жерге алдын алыў мақсетинде
ɵнимдарлығының ҳәм басқа да ɵсимлик ҳәм топырақтың қурамы тән болған ɵсимлик 1994-жыл 17-июнда
тɵменлеўи Ɵзбекстанның қапламының жоқ етилиўи. ɵзгереди. туқымлары тарқамайды, БМШның Қурғақшылық ҳәм
барлық аймақларында сондай-ақ, ɵсимликлердиң шɵллениўге қарсы гүрес
ушрасады. Топырақ Жерлер Ɵрт ўақында барлық биологиялық кɵп түрлилиги бойынша Конвенциясы
ɵнимдарлығын әдетте деградациясының ɵсимликлер набыт болады, раўажланбайды ҳәм қабыл етилди ҳәм
бонитет баллары бойынша тәбийий факторларына олардың туқымлары алдын атап ɵтилгениндей, 1995-жылдан баслап бул
есапланып, бирлиги 0 ден – қурғақшылық, рельеф биологиялық түрлер сәне Халықаралық шɵлениў
100 ге шекем. Ɵзбекстан ҳәм ɵртлерге тән азайған сайын биологиялық ҳәм қурғақшылыққа қарсы
бойынша суўғарылатуғын ɵзгешеликлери, тәбийий процесслердиң кешиўи де гүресиў күни сыпатында
жерлердиң бонитет балы ɵртлер ҳәм суў тасқынлары жаманласады. Нәтийжеде белгиленип келинбекте.
55-65 тен орташа ҳәм киреди. Ɵсимликлер жер деградациясы келип
орташадан тɵменирек, узақ даўам ететуғын шығады. Ески ўақытларда Даўамы 6-бетте
қурғақшылық дәўиринде жайлаўларды мәўсимлик

27 SENTABR – «QARAQALPAQSTAN 5
EKOLOGIYASI»
XALQARO TURIZM KUNI
7-сан
QORAQALPOG‘ISTON 2021-жыл 4-октябрь

ekoturizm xaritasi ishlab chiqilmoqda

27-sentabrda dunyo mamlakatlarida Xalqaro Turizm hamkorlikda muhofaza etiladigan tabiiy hududlarda
kuni bayram sifatida nishonlanib, shu kuni turizm ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha qator ishlar olib
yo‘nalishlariga bag‘ishlangan turli xil tadbir va borimoqda. Jumladan, hozirgi kunda “Qoraqalpog‘iston
festivallar o‘tkaziladi. Bugungi kunda mazkur sohada ekoturizm xaritasi” ishlab chiqilmoqda. Buning samarasi
faoliyat yuritayotganlar sayyohlarga har tomonlama o'laroq turizm sohasida ulkan natijalarga erishishimizga
qulay va xavfsiz sharoit yaratib berishga harakat qaysidir ma'noda zamin yaratiladi. Chet el tajribasidan
qilishmoqda. kelib chiqadigan bo'lsak sayyohlarni jalb qiladigan asosiy
omil sifatida o'sha mamlakatning me`moriy obidalari
Jahon sayyohlik tashkilotining ma'lum qilishicha, dunyo hamda tabiati asosiy rolni bajaradi. Shunday ekan
yalpi ichki mahsuloti hajmining o‘ndan bir qismi, xalqaro Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ekologiya va atrof-
investitsiyalarning 11 foizdan ortig‘i turizm hissasiga to‘g‘ri muhitni muhofaza qilish qo'mitasi ham bu borada
keladi. Butun dunyo bo‘yicha sayyohlar oqimi yiliga 4-5 salmoqli ishlarni amalga oshirib kelmoqda. Zero,
foizga o‘smoqda. tabiatni asrash, bioxilma-xillikni asrab qolish hamda
ko'paytirish – aholi salomatlgiga, keyingi avlodlarga
Turizm sohasida ulkan salohiyatga ega O‘zbekiston yetkazishga xizmat qilgan bo'ladi. Bundan tashqari
o‘zining qadimiy obidalari, muqaddas ziyoratgohlari, turizm sohasini rivojlanishi uchun ham katta qadam
xushmanzara tabiati va fayzli go‘shalari bilan sayyohlarni tashlangan bo'ladi.
o‘ziga rom etmoqda. Ma'lumotlarga ko‘ra, yurtimiz sayyohlik
ko‘lami va tarixiy joylar soni bo‘yicha dunyodagi yetakchi o‘n Rustem TAJIMURATOV,
mamlakat qatorida turadi. O‘zbekistonda yetti mingdan ortiq Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza
me'moriy va arxeologik obida mavjud. Bunday bebaho meros
xalqimizning bitmas-t­uganmas boyligi hisoblanadi. qilish sohasidagi nazorat bo‘yicha
Xo‘jayli tumani bosh mutaxassisi
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni
muhofaza qilish qo'mitasi tegishli vazirlik va idoralar bilan

KO‘CHAT EKISHGA TAVSIYALAR
Bog‘bonning kuzgi maydonning chuqur qatlamida uni sug‘orishda muammolar
tadbirlaridan biri yangi ham uning fizikaviy xususiyatini bo‘lishi mumkin, shu jarayonda orasida havo qolib ketish etishi natijasida u qiziydi va SO2
bog‘ yaratish, ya’ni mevali (g‘ovakligini) yaxshilaydi. aralashmaning ijobiy ta’siri ehtimoli bor. Chuqurga solingan gazini chiqaradi, bu esa yosh
ko‘chatlar ekishdir. Urug‘li beqiyosdir. tuproq mayin bo‘lmaganligi ildizga salbiy ta’sir etadi.
meva ko‘chatlari ekilgan Ikki yildan so‘ng yoz oyida uchun suv qo‘yilgach u bir tekis
yerda pakana o‘suvchi (ko‘chat ekishdan 6 oy oldin) Ko‘chat ekishni ikki odam suvda erib, o‘z og‘irligi ta’sirida Ikkinchidan, mashhur
payvandtagda 18-20 yil, beda maydoni buziladi va 30- amalga oshirgani ma’qul. o‘tiradi va barcha havoni agroximik, akademik
o‘rta o‘suvchi payvandtagda 35 sm chuqurlikda haydaladi. Bunda maxsus ekish taxtasidan chiqazib, ildiz atrofini bir tekis Kandakovni fikricha, mineral
25-30 yil, kuchli o‘suvchi Ko‘chat ekishdan oldin, tuproq foydalaniladi. Bir odam ekish tuproq bilan zichlab oladi. o‘g‘itlar yosh ko‘chat ildiz
payvandtagda esa 40-60 yil yetilgan vaqtda maydon taxtasini reja qoziqlariga va sistemasiga salbiy ta’sir etadi.
muqim o‘sib, meva beradi. chizellanadi va ketma-ket ko‘chatni tuproq sathiga mos Bunday texnologiyada Shuning uchun ularni ekish
molalanadi. Shu jarayonlar to‘liq ravishda o‘rnatadi. Ikkinchi ekilgan ko‘chat erta bahorda paytida chuqurga solish
Shuning uchun ham ko‘chat bajarilganidan so‘ng, ekiladigan odam chuqurni tuproq o‘sishga tez kirishadi. Ba’zi tavsiya etilmaydi. Danakli meva
ekiladigan maydon juda puxta navlardan kelib chiqqan holda bilan to‘latadi. Bunda avval mutaxassislar ko‘chat ekishda daraxtlarini erta bahorda kavlab
va sifatli tayyorlanishi zarur. maydon rejalanadi. Reja tuproqning yuza qatlamidan tuproqqa mineral o‘g‘it, chirindi so‘ng o‘tqazilsa, samarasi
Qolaversa, bunday yerda qoziqlari o‘rnatilgach, unga olingan qismi solinadi, ildiz (go‘ng) berishni tavsiya qilishadi. yaxshi bo‘ladi.
agar turdosh bo‘lsa so‘nggi nazorat qoziqlari o‘rnatiladi va atrofiga, so‘ng chuqurning Biz bularni tavsiya etmaymiz.
7 yil, boshqa turdagi meva ko‘chat ekiladigan chuqurlar tubidan chiqqan tuproq solib, Chunki, birinchidan, fermer G‘anibay MUSTAPAYEV,
bo‘lsa 4 yilgacha meva ko‘chati kovlanadi. Chuqurlar maxsus chuqur to‘ldiriladi. xo‘jaliklari yetarli darajada Ekologiya va atrof-muhitni
ekilmagan bo‘lishi lozim. Bog‘ chuqur kovlaydigan agregatda kafolatlangan chirindi zaxirasiga muhofaza qilish sohasidagi
maydonini tanlashda yerning KYa - 100 yoki qo‘lda 60 x 60 x Ko‘chat ekishda ko‘chat ega emas, yarim chirigan go‘ng
unumdorligi, yerosti sizot 60 sm hajmda kovlanadi. sal chuqurroq ekilib, (5-10 esa ko‘chat ildiziga salbiy ta’sir nazorat bo‘yicha Kegeyli
suvining yaqinligi, maydonning sm), so‘ng tanasidan vertikal etadi, chuqurda chirishni davom tumani inspeksiyasi bosh
nishabligi, sug‘orma suv bilan Ekiladigan mevali tortib ildiz bo‘g‘izini lozim
ta’minlanmaganligi, maydon ko‘chatlarning bargi to‘liq bo‘lgan balandligiga ko‘tarib mutaxassisi
atrofida zovurlar hamda to‘kilgandan keyin ular kovlanadi. qo‘yilsa yaxshi bo‘ladi. Bunda
ihota ekinlarining mavjudligi Ko‘chatzorlardan maydonga chuqurda mavjud ildizlar tortilib
(asosiy shamol yo‘nalishda) va tashish davrida ko‘chatlar to‘g‘rilanadi, bir tartibga keladi,
boshqalarga katta ahamiyat ildiz qismi shamollamasligi so‘ng chuqur to‘lib toshib
berish kerak. uchun ularni poxol, brizent yoki chiqquncha suv quyiladi. Katta
polietilen plyonka bilan yopib maydonlardagi bog‘larda esa
Tanlangan maydon, ko‘chat qo‘yiladi. Ko‘chatni ekishdan ko‘chatga yaqin qilib jo‘yak
ekilishidan oldin tekislanadi va oldin katta chuqurda suyuq olinadi va suv har bir chuqurni
80-100 sm chuqurlikda plantaj (atalasimon) loy qilinib, unga to‘ldirib toshib chiqishini ta’min
so‘qa yordamida haydaladi. Ikki 8:1, 10:1 miqdorda molning etguniga qadar sug‘oriladi.
oy o‘tgach tuproq bosilgandan suyuq tezagi qo‘shiladi.
keyin chizellab, beda urug‘i Ba’zilar ko‘chat ekish
sepiladi va bu maydonda ikki Tayyorlangan aralashmaga jarayonida ildiz atrofini, tuproq
yil davomida beda yetishtiriladi. ko‘chatlarning ildizi birma-bir solingandan so‘ng, oyoq bilan
Beda tuproqni azot bilan yaxshilab botirib olinadi. Ba’zi bosib qo‘yishadi, bu noto‘g‘ri.
boyitish bilan bir vaqtda, yerlarda ertaroq yoki kech Chunki oyoq bilan bosilgach
kuzda ko‘chat o‘tqazilganda tuproq zichlashadi va uning

6 «QARAQALPAQSTAN KECHA VA BUGUN
EKOLOGIYASI»
7-сан
2021-жыл 4-октябрь

TAXTAKÓPIR AYMAǴINDA JASAǴAN HAQQINDA

TURAN JOLBARISLARI iytler qattı úrgen jerge barsaq, úlken
«Ledi» háptelik hám Turan jolbarısı dep kirgizilgen. jolbarısqa jaqınlay almay turǵan eken.
gazetasınıń 2014-jılı Asha jolbarısları tiykarınan Dáwqa- Adamlardı úsh toparǵa bólip, mıltıqlar Sestinen hawlıǵıp qaraqulaqtıń,
shıqqan №44 sanında «Iz ra, Sarıqamıs, Dawıtkól boylarında, menen jolbarıstı qorshawǵa alıp, oq Adasqan jolawshı degbirden sastı,
vospominaniy poruchka toǵaylarda kún keshirgen, áwliyelerge attıq. Jolbarıs qorshawdı buzıp, Ivanov Maqtanıshı bolǵan qaraqalpaqtıń,
Kolusheva, 1894 kelip túneytuǵın bolǵan. Biraq, qan- degen soldattı pánjesi menen bir qaǵıp Ańqıldap, «ayǵa shapqan» sheriń joq endi.
god, Priarale» degen sha qorqıp-úrkken menen otırıqshı jaraqatlap ketti. Taxtakópirde feldsher- Alma jep, alpıs biy satılǵan jerde,
qatarlarǵa kózimiz tústi. xalıq olarǵa asa zıyan keltirmegen. Al lik punkti bolmaǵanlıqtan jaradar jedel Mártler ne kúlpetke shatılǵan jerde,
1894-jıldan baslap 1957-jılǵa shekem túrde Shımbayǵa jiberildi». Eń sońǵı jolbarıs atılǵan jerde,
Onda «Komanda oxotnikov 5-go Qaraqalpaqstan aymaǵındaǵı Turan Jasıl toǵay, japsar tóriń joq endi.
Turkestanskogo lineynogo batalona v jolbarısları jalpılamay qırıp taslanǵan. Sonday-aq, poruchik Kolushev bılay Bolmasa da heshkim dúnyaǵa tulǵa,
sostave pyatnadcati nijnıx chinov s de- Patsha áskerleri hám Qızıl áskerler dep keltirgen: «Shımbaydaǵı feldsherlik On námart tatımas bir batır ulǵa,
syatyu verblyudami i tridcatyu dvumya Qaraqalpaqstan aymaǵındaǵı Turan bóliminen xabar keldi. Ivanovtıń jaraqatı Jolbarıs balalar on eki jılda,
sobakami vıstupila 4-yanvarya 1894 jolbarısların «adam ómirine qáwip awır eken, táwir bolmawı múmkin, - dep- Al, «hámel» dep arın satqan kóp endi.
goda na oxotu Chimbayskiy uchastok tuwdırıp atır» degen jalǵan maǵlıwmat ti. Onıń qasında bolıw ushın ań awlawdı
Amudarinskogo otdela v urochishe penen olardı atıp óltirgen, biraq, bio- toqtatıwǵa tuwra keldi. Atılǵan oqlardan Derekli maǵlıwmatlarǵa tiykar-
Dau-kara. Po zaranee sobrannım log alım V.Proxorovtıń jazıp qaldırǵan jolbarıs ayaǵınan jaraqatlanǵan, sol lansaq, asha jolbarısları Kaspiy,
svedeniyam bılo izvestno, chto vıshe maǵlıwmatında «Ótken 70 jıl ishinde ayaǵı menen Ivanovtı qaqqan. Qáytse Zakavkaze hám Orta Aziyanıń áyy-
nazvannom uchastke poyavilos mnogo Orta Aziyanıń barlıq jolbarısları tamasha de Ivanov táwir bolmaǵan. 3-fevral kúni emgi aymaqlarında jasaǵanlıqtan
tigrov, kotorıe nanosili bolshoy vred ushın, sulıw terisi ushın atıp óltirildi» Shımbay feldsherlik punktinde qaytıs Turan jolbarısı dep atalǵan. Bul
stadam mestnıx jiteley i bıvali sluchay, delingen. boldı. Feldsherdiń aytıwınsha, jolbarıstıń ataw jolbarıstıń mańızlı minez-qulqı
chto zaedali daje lyudey», - dep qanı denesine ótip ketken. Onıń denesin sıpatlamalarınıń biri esaplanadı. Se-
jazılǵan. Poruchik Kolushev Fyodor Nikolae- 5-fevral kúni Nókistegi orıs áwliyege bebi, ilimiy izertlewlerde jolbarıs
vich óz kúndeliginde bılay dep jazǵan: jerledik. Qábir tasına «jolbarıs salǵan bir sutka dawamında 100 km joldı
Bul maǵlıwmat Turan jolbarısları jaraqattan qaytıs boldı» dep jazdıq». basıp ótetuǵını, Bengal hám Amur
Dáwqara (házirgi Tax takópir) «Bizler Túrkistan general jolbarıslarına qaraǵanda uzın hám
aymaqlarında jolbarıslardıń kóplep gubernatorlıǵı boyınsha jigirmadan Jası úlken aqsaqallardıń aytıwına salmaqlıraq bolǵanlıǵı keltirilgen. Turan
jasaǵanlıǵınıń ayqın dálili. Turan aslam jolbarıslardı tek terileri ushın qaraǵanda, Turan jolbarısı jergilikli jolbarısınıń salmaǵı 240 kg, uzınlıǵı
jolbarısın taxtakópirliler «Asha ǵana óltirdik. On túyege júk artıp, otız xalıqqa asa zıyan keltirmegen. Olar tek 224 sm, sonday-aq, jolbarıs reńi qızıl,
jolbarısı» dep ataydı. Sebebi, olardıń eki iytti ertip, kóp mıltıq penen Dáwqara ǵana óz padasınan artta qalıp baratırǵan qızıl túsli hám júnleri qalıń bolǵan,
kókirek ashası keń bolǵan. Ilimge Sibir aymaǵına jol aldıq. Kózimizge qan- yamasa jaradar haywanlar menen basqa jolbarıslardan ayırmashılıǵı onıń
sha jolbarıs kórinse, bárin awlap alıw azıqlanǵan. Padalarǵa hám buwazlarǵa jolaqları qara emes, qońır hám 6 metr
niyetinde boldıq. Bizler «Qara úńgir»ge xújim qılmaǵan. Tiykarınan kiyik, sayǵaq uzınlıqqa sekiriwi, oljasın bir soqqı
jaqınlasqanımızda iytler belgi berdi, hám dońızlar menen azıqlanǵan. Son- menen óltiriwi, 12 jılda bir ret qursaq
day-aq, Turan jolbarısı qoyımshılıqlarda kóteriwi hám balaları sanı úshewden
túnep, olardı kóp ziyaratlap turǵan. Eń aspaytuǵınlıǵı haqqında jazılǵan.
sońǵı jolbarıs 1957-jılı atıp óltirilgen hám
ol Ernazar Alakóz qábiriniń tusına kelip Nursultan TEMIRXANOV,
jan bergen eken. QMU studenti

Bul haqqında shayır B.Seytaev óz
qosıǵında bılay keltirgen:

Басы 4-бетте технологияларды дәстүрий шығыўына алып келеди. қурыған ултанында тоғайзарлықларын жаратыў
Қоршаған орталықты емес түрде енгизиў, Қәнигелердиң пикирине дерлик 400 мың гектар жумысларының алып
қорғаў тараўындағы альтернатив энергия бола, 2035-2050-жылларға майданда тоғайзарлық барылыўы ɵз гезегинде Арал
халықаралық бирге түрлерин раўажландырыўға барып ҳаўа температурасы пайда етилген болса, теңизиниң суўы қурыған
ислесиўди раўажландырыў, тийкар жаратады. ҳәзиргиден 1,5-3,0 дәрежеге 2018-жылдың гүз айынан ултанынан кɵтерилип
елимизге сиясий ҳәм Шɵллениў, қурғақшылық, артыўы мүмкин. баслап ҳәзирги күнге шекем атырған қум, дуз ҳәм шаң
экономикалық пайда жер эрозиясы, топырақ Арал теңизиниң қурыған ушқынларының унамсыз
келтириўи менен ɵнимдарлығының Ҳәзирде елимизде ултанында 1,6 миллион тәсирин азайтыў, глобал
бирге трансшегаралық тɵменлеўи шɵллениў ҳәм гектардан артық майданда ықлым ɵзгерислери, арал
машқалаларды шешиўге де биокɵптүрлиликтиң қурғақшылыққа қарсы сексеўил ҳәм басқа да теңизи қурыўының аўыл
хызмет етеди. Ɵзбекстан қысқарыўына себеп бир қатар илажлар шорға ҳәм қурғақшылыққа хожалығы раўажланыўы,
Республикасының болмақта. Ықлымның асырылып келинбекте. шыдамлы ɵсимлик халықтың турмысы ҳәм
халықаралық экологиялық оғада аз муғдарда ɵзгериўи Бәринен бурын, әне сондай туқымлары себилип, жумысына унамсыз
конвенцияларында де тегислик ҳәм шɵл экологиялық ҳалатқа себеп нәллер отырғызылды. тәсирин және де жумсартыў
қатнасыўы оның дүнья аймақларында қоршаған болатуғын факторларды Алдымызда Арал теңизиниң имканиятын береди.
жүзлик экологиялық орталық ҳалатының сапластырыў шаралары қурыған ултанына “жасыл Турғанбай ХОЖАНАЗАРОВ
процессине кескин ɵзгериўине кɵрилмекте. Тоғайзарларды қапламалар”ды жаратыўды
қолланылыўына, дүнья алып келетуғынын шɵлкемлестириў, суўдан 2026-жылға шекем жәми 2,5 Ɵзбекстан Республикасы
жәмийетшилигиниң атап ɵтиў орынлы. Бул ақылға уғрас пайдаланыў, миллион гектарға, яғный Олий Мажлиси
тең ҳуқықлы ағзасына болса ɵз гезегинде, мелиорация илажларын аймақтың 78 процентине Нызамшылық
айланып, раўажланған биокɵптүрлиликтиң әмелге асырыў шɵллениўге жеткериў ўазыйпасы тур.
еллериниң техникалық азайыўына ҳәм қарсы гүресиўде тийкарғы палатасының депутаты,
ҳәм қаржылай жәрдемин экологиялық қолайсыз шаралардан есапланады. Усы аймақларда шɵл Ɵзбекстан Экологиялық
алыў, жаңа заманагɵй шараятлардың келип ɵсимликлеринен “жасыл партиясы фракциясының
Алдынғы жылллар қапламалар” – қорғаныў
даўамында Аралдың ағзасы.

ТАРИХ ТИЛСИМИ «QARAQALPAQSTAN 7
EKOLOGIYASI»
СУЎ АСТЫНДА ҚАЛҒАН
7-сан
2021-жыл 4-октябрь

Жақында Бердақ атындағы АЙМАҚТАН ҲӘР ТҮРЛЫ ТАҚЫЯТАСТАН ӘЙЙЕМГИ археолог алым Ғайратдин Хожа-
Қарақалпақ мәмлекетлик КЕРАМИКА БУЙЫМЛАРЫ ДА ҚАЛА ҚАЛДЫҚЛАРЫ ниязов басшылығында дәслепки
университети профессор ТАБЫЛДЫ ТАБЫЛДЫ қысқа мүддетли археологиялық
-оқытыўшылары ҳәм де жумыслар алып барылды, алым
бул жоқары оқыў орнының Ҳәким ата аты менен белгили 2017-жыл январь айында Тақыятас Тақыятаста табылған қорғанның
тарийх факультети Хожа Сулайман Бақырғаний (1129 районы “Кенегес” АПЖ аймағында жасы 1800-2000 жылларға тең екен-
археология бағдары -1192) ХII асирде жасап өткен Хожа салма қазып атырған экскаватордың лигин тастыйықлады.
студентлери Мойнақ Аҳмед Яссаўийдиң (1105-1167) му- тисине гүлал ыдыс қалдықлары
районындағы «Ҳәким ата» риди болып, ол ҳәзирги “Ҳәким ата” илинип шыққанында, жергилик- ХIV асирде бул жерде турмыс
аўыл пуқаралар жыйыны аўыл пуқаралар жыйыны аймағында ли халық ҳайран қалады. Кейи- изден шығады. Себеби Шыңғысхан
аймағындағы «Ҳәким ата - жасап өткен ҳәм «Дослық» аўылы нирек табылған көплеген ыдыс әскерлери Гургенж (Гөне Үргениш) ти
Сулайман Бақырғаний зыярат аймағына жерленген. суў астында қалдырыў мақсетинде
комплекси» нде археология- сынықларын райондағы 4-санлы
этнографиялық изертлеў Түркий мусылман дүньясында мектеп қасынан шөлкемлестирилген Жайҳун дәрясы ағысын өзгертирип
жумысларын алып барыў Сулайман Бақырғаний Хожа Аҳмед музейге экспонатқа қояды. жибергенинде жолындағы барлық
даўамында ХII-ХIV әсирлерге Яссаўийден кейинги әўлийе ретин- қорғанлар да суў астында қалған еди.
тийисли тарийхый имаратлар де тән алынған. Сол себепли халық - Балалығымызда бул жерлерде
ҳәм материаллық мәденият оның қәбирине бир неше мәрте ойнап өстик. Жердиң бетине шығып Илимпазлардың атап өтиўинше,
үлгилерин табыўға еристи. мақбаралар орнатқан. Ҳәр сапары турған дийўалларды көретуғын едик. орта әсир араб жазба дәреклеринде
Қарақалпақ мәмлекетлик суў тасқыны мақбараға ҳәм жерги- Жуўырып жүрип, бирден жер ойы- Миздақхан (Ҳәзирги Хожели районы
университети Археология ликли халық хожалықларына аўыр лып, терең шуқырға түсип кететуғын орайы ) өзиниң аймағы ҳәм халық
кафедрасы басқарыўшысы, зыян жеткерип турған. Мысалы, едик. Тап өжиреге усайтуғын еди,- саны бойынша Қият ҳәм Гургенжден
тарийх илилери кандидаты, мазарлар ХII, ХIV, ХVI әсирлерде дейди “Кенегес” АПЖ аймағында (Гөне Үргениш) соңғы Қубла Арал
доцент Ж.Ҳәкимниязовтың ҳәм соңғысы Хийўа ханы Аллақулы жасайтуғын Валерий Моллабаев. бойындағы үшинши қала екени атап
атап өтиўинше, изертлеў тәрепинен ХIХ әсирде тикленген. өтиледи. Миздақхан аймағында
өткерилип атырған аймақтан Бирақ, бул мақбара дәрья тасыўы 2018-жылда бул жерде марҳум 1200 аўыл-қала болған. Усылар-
намазжай, мешит, 5 гектардан ақыбетинде суў астында қалып дан бири ҳәзирги Тақыятас районы
артық майданда халық қулағаннан кейин, көмек жолы менен аймағында болған. Аўа, Тақыятас
жасаған аймақ ҳәм 1, 5 1978-жылда жаңа мақбара қурылған. қаласы әййемги қала қурылысына
гектар майданда қәбирстан ийе болған аймақта қурылған. Оған
бар екенлиги мәлим Сулайман Бақырғаний ХII әсирде 2000-жылы қала аймағынан табылған
болды. Ҳәким ата мазары Шаш (Ташкент) ўәлаятында жасаған (Кетпенши баба мазары) эрамыздың
қасындағы намазжайда Зәңги атаның (1161-1258-ж. ҳақыйқый II-IV, VII-IX, X-XIV әсирлерге тийисли
Ораза ҳәм Қурбан ҳайыт исми Айхожа ибн Тажхожа) устазы буйымлар мысал бола алады.
байрамлары өткерилген. есапланады. Зәңги ата Хожа Су-
Табылған мешит XI әсирде лайман Бақырғанийдиң қолында 2012 -жылы таў басындағы Кетпен-
қурылғанлығы анықланды. шама менен 10 -15 жыл тәлим алған. ши-2 мазары қасынан орта әсирлерге
Мешит Хорезмшаҳлар Қарақалпақстанда суў астында тийисли минара қалдықлары да
мәмлекетшилиги ўақтында қалып қойған қорғанлар тек бул ғана анықланған еди.
қурылған ҳәм Шынғысхан емес.
басқыншылығы дәўиринде Тарийхый дерек лерден орта
ўайран етилген. Бирақ, әсирлердеги халықаралық кәрўан
кейинирек тағы да бой жолының бир бөлеги Бухара - Варах-
тиклеген ҳәм илим-пән ша - Қызылқум - Шорахан (Төрткүл)
раўажланған. Табылған - Кат (Шабаз -Беруний) - Нузкат
затлар пәнге қызықлы - Ўайхан - Нуқбағ - Миздақхан (Хо-
мағлыўматлар ҳәм жели) - Гүргенж (Гөне Үргениш)
жаңалықларды бере бағдарында өткени мәлим. Со-
алады, себеби, «Ҳәким ата» лай екен, Тақыятаста суў астында
зыярат орнында алдын қалған қала Нуқбағ (Таза бағ) болыўы
археологиялық изертлеўлер мүмкин, деп болжайды илимпазлар.
алып барилмаған, изертлеў
жумыслары биринши мәрте Даўамы 8-бетте
алып барылмақта.

8 «QARAQALPAQSTAN SOŃǴÍ BET
EKOLOGIYASI»

7-сан
2021-жыл 4-октябрь

СУЎ АСТЫНДА ҚАЛҒАН Басы 7-бетте

СУЎ АСТЫНДА сады. Солай етип, патшалық ЇАЛАЛАР
ЖАТЫРҒАН САЛТАНАТ та, онда жасаўшы халық
та суўдың астында қалып ге ағып турған ўақтында көл” деген сөзден келип Ҳаслымды сорасаң
Қарақалпақстанның қояды. Жигит пенен қыздың салынып, кейин қайтадан шыққан. Шыңғысхан басқын­ Адақ ишинде,
Тах такөпир районындағы үстине таў қулап, олар да сол Аралға кела баслағанында шылығынан кейин Әмиўдәрья
Қаратерең көлиниң астында орында қайтыс болады. суў астында қалып қойған. Сарықамыс көлине қуйылған Ала бүйрек едим
да үлкен қорған қалып кет- Түрктаныўшы алым, профес- гезлерде Арал теңизи тез Аджар ишинде.
кенлиги ҳаққында рәўиятлар Рәўият өз жолына. сор Әўелбек Қоңыратбавтың пәт пенен өз жағысын таслап
бар. Рәўиятқа көре, ҳәзирги Бирақ, көлде аң қурған атап өтиўинше, Аралдың қашқан. Сол ўақытта адам- Бул қосық қатарларынан
Қаратерең көлиниң орнын- балықшылардың торына астында сондай 40 қорған лар суўды қуўып жасаған ҳәм Адақкаланың ҳақыйқаттан да
да патшалық болған. Төрт әййемги дүньяға тийисли қалып қойған. өз-өзинен, аўыл–қалалар бар болғанлығы аңласылады,
тәрепин тик жар қоршап көплеген буйымлар или- да қурып барған. Суў тар- дейди алым. Алымның пики-
турған тереңликте жайласқан нип шыққаны бойынша АДАҚ ҚАЛА ҚАЙДА? тылып барып шор көлге ай- рине қарағанда, қосықтағы
патшалықты ҳеш бир душ- мағлыўматлар бар. Аты- ланып қалады, тап ҳәзирги Адақ - тарийхый қорған.
пан басып алыўға батына нан мәлим болғанындай, Шет ел саяхатшыла- теңиздиң қалған бөлеги Сарықамысқа жақын 16-17
алмаған. Қаратерең көлиниң түби рына гидлик хызметин сыяқлы. Теңиздиң қурыған км аралықта Адақ деген
көринбейди. Өткен әсирдиң көрсететуғын, нөкисли Ок- майданынан болса ҳәтте қорғанның қалдықлары ҳәзир
Бир күни бир шопан жигит 60-жылларына шекем таза тябр Доспанов бир күни кәрўан жоллары да өткен. де бар. XV-XVI әсирлерде
қырда адасып жүрип, үлкен дәрья суўы түсип турған Аралдың қурыған түбинен, Узбой бойында жасаған
кесеге уқсас ойпатлықта көлге кейинирек коллектор яғный, ҳәзир сексеўилзарға ХVI әсирге келип халықларды адақлылар
жайласқан бул патшалыққа суўы қуйыла баслады, суў айландырылып атырған Әмиўдәрья және Аралға деп атаған. Адақ қорғаны
келип қалады. Патшаның асты және де қаранқыласып Сургүл массивинен әййемги қуя баслағанынан кей- Сарықамыс бойларында ХIV-
жүдә гөззал қызы болады. кетти. Айбатлы көл тарийх буйым қалдықларын таўып ин қурылған имаратлар, ХV әсирлерде, Әмиўдәрья
Жигит оны жақсы көрип сырын ашпай, баўырына ба- алғанын маған айтқан еди. қорғанлар теңиз астын- Сарықамыс көлине қуйып
қалады. Қыз да оған кеўил сып жатыр. да қалып қояды. Ҳәзир турған дәўирлерде пайда
қояды. Күнлердиң күнинде - “Сургүл” аты бул “Шор теңиз орны қайта ашылып болған. Кейин ХVI әсирден
шопан жигит патшалықты АРАЛ АТЛАНТИДАСЫ қалды, биз тапқан буйым баслап Әмиўдәрья қайтадан
тонаў нийетинде жүрген қалдықлары, итимал, сол алдынғы тыйкарғы өзени
жаман нийетли адамлар 2000-жыллар басла- заманлардың мийраслары бойынша Арал теңизине
менен дусласып қалады рында Арал теңизиниң шығар, - дейди ол. аға баслаған ўақытларда
ҳәм қарақшылар оның Қазақстан бөлегиндеги суўы адақлылар суўды жағалап
ойын зәҳәрлей баслайды. қурыған майданынан, яғный Арал теңизи астында Адақ Арал теңизине қарай қашқан.
“Патша саған қызын бер- Сырдарьяның теңизге қуйып атлы үлкен қаланың қалып
мейди. Сениң я ата-анаң турған жеринен шама менен қойғаны ҳаққында илимий Қарақалпақтың демок­
жоқ, я буйым-мүлкиң жоқ. 45-50 км ишкериде тарийхый көзкараслар бар. рат шайыры Бердақтың
Қызды қырға алып қашып естеликлер табылды. Өткен туўылып өскен Аққала аўылы
шық”, дейди қарақшылар. әсирдиң 60-жылларында бул Қарақалпақстанлы марҳум негизи Адаққала болған
Жигиттиң кеўлине ғулғула орында 18 метр бийикликтеги археолог алым Х. Есберге- болыўы мүмкин, деп шама-
түседи. Кейин патшага ба- суў болған. Қурыған теңиз нов өзиниң «Қоңыраттың лайды илимпазлар. Бирақ,
рып қызын жақсы көриўин астынан табылған тарий- тарийхый ҳәм материаллық суў астында қалып қойған
билдирип, турмыс қурыўына хый қала пүткил халықты естеликлери» китабын- қорғанлар тәғдири елеге
руқсат бериўин сорайды. таң лан дырды. Табыл ғ ан да Мойнақ тағ ы “ Тоқпақ шекем басы ашық қалып
Бирақ, патша оны сөгип- керамикалық ыдыслар бол- ата” қәбирстанында бир атырған темалардан бири
сөгип патшалықтан қуўып са ХIII-XIV әсирге тийисли қүлпытаста “Адақ” ҳаққында есапланады.
жибереди. Қарақшылар ҳақ болып шықты. Теңиз астында жазылған бир әййемги
болып шығады. Шопан жигит қалған бул қалаға Керде- қосыққа итибар қаратады : Есимқан ҚАНААТОВ
патшадан өш алыўды ойлай ри деп ат берилди. Ҳайран
баслайды. қаларлық тәрепи оннан
мешит, буйымлары менен
Сол гез Арал теңизи жерленген бойы еки метр
патшалық жайласқан жер- келетуғын ири адамлардың
ге жақын келип қалады. қәбирлери шықты.
Суў басып кетпеўи ушын
тарнаў қурып қойылған екен. Бул табылманы дүнья ар-
Қызын бермеген патшаға хеолог илимпазлары “Арал
ашыўланған жигит тарнаўды Атлантидасы” деп атады.
ашып жибереди. Суў атылып
шығып ҳәмме жақты суў ба- Солай екен, бул қала
Әмиўдәрьяның Каспий-

«QARAQALPAQSTAN EKOLOGIYASI» Редакция мәнзили: НӘЎБЕТШИ: Газета «ШАРҚ» НМАК
230100, Қарақалпақстан Республикасы, Есимхон ҚАНААТОВ баспаханасында басылды.
Нөкис қаласы, Мойнақ көшеси, 16-жай. Кәрхана мәнзили: Ташкент
қаласы, Буюк Турон көшеси,
Шөлкемлестириўши: Газета Өзбекстан Тел.: +99891 390-88-08 Таралымы: 1000 дана 41-жай.
«Tabiyat elshisi» ЖШЖ Республикасы Президенти Сатыўда келисилген Баспаханаға тапсырыў ўақты
Газетаға келген мақалалар редакция баҳада – 21:00
БАС РЕДАКТОР Администрациясы көзқарасы менен сәйкес келмеўи мүмкин. Қағаз форматы А-3, Тапсырылды: 11:00
УЛБОСЫН жанындағы Мәлимлеме ҳәм Газетада жергиликли ҳәм сырт ел интернет Көлеми 4 баспа табақ
t-коммерциялық материал
МЫРЗАНАЗАРОВА ғалаба коммуникациялар материалларынан пайдаланылды. Буйыртпа – Г 856 Газета бир айда бир
агентлиги тәрепинен 2021- Авторлар пикири редакция мәрте басылады
жыл 12 мартта №01-100 сан
көзқарасына сәйкес келмеўи мүмкин Газетадан көширип басыў редакция рухсаты менен әмелге асырылады
менен дизимге алынған.