TAJUK: FAKTOR KEPELBAGAIAN. Takrif- Faktor kepelbagaian ialah satu kiraaan anggaran pengurangan kadaran arus bagi kabel dan alat-alat dari kadaran arus yang sebenar kerana kita menganggapkan tidak semua beban digunakan dengan serentak. Oleh kerana itu kadaran arus alat-alat atau kabel tidak semestinya mengikut kadaran arus keseluruhan beban di sesuatu pemasangan itu. Dibawah adalah JADUAL 4B di dalam bab Peraturan-Peraturan I.E.E Edisi ke –15 ( m/s 125 ). CARTA PANDUAN PENGIRAAN FAKTOR KEPELBAGAIAN. Bil . Litar akhir yang dibekalkan dari pengalir / peralatan suis dimana faktor kepelbagaian dipakai. JENIS BANGUNAN Rumah Kediaman / Penginapan Persendirian. Kedai , Setor Pejabat dan Premis Perniagaan. Hotel dan Rumah Tumpangan. 1. Pencahayaan (Lampu) 66% dari jumlah permintaan arus. 90% dari jumlah permintaan arus. 75% dari jumlah permintaan arus. 2. Pemanasan dan Kuasa (Selain 3 dan 8 di bawah) 100% dari jumlah permintaan arus sehingga 10A + 50% permintaan arus selebihnya. 100% beban penuh terbesar + 75% beban yang lain. 100% beban penuh peralatan terbesar + 80% beban penuh yang kedua besar + 60% beban penuh yang lain. 3. Pemasak. 10A+30% beban penuh peralatan tersambung + 5A untuk soket alir keluar bantuan. 100% beban penuh peralatan terbesar + 80% beban penuh yang kedua besar + 60% beban penuh yang lain. 4. Motor (Melainkan Lif). Kedai 100% beban penuh motor terbesar + 80% beban penuh motor kedua besar + 60%beban penuh yang lain. 100% beban penuh motor terbesar + 50% beban penuh 5. Pemanas Air (Segera). 100% pemanas terbesar dan kedua terbesar + 25% beban penuh yang lain. 6. Pemanas Air (Kawalan Laras Suhu). Tiada Faktor Kepelbagaian Dibenarkan. i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 1 INSTITUT KEMAHIRAN BELIA NEGARA DUSUN TUA (KEMENTERIAN BELIA DAN SUKAN) 43100 , HULU LANGAT SELANGOR DARUL EHSAN .
7. Pemanas Lantai. Tiada Faktor Kepelbagaian Dibenarkan. 8. Pemanas Ruang Terma. Tiada Faktor Kepelbagaian Dibenarkan. 9. Susunan Litar Akhir (Lihat Rajah Carta Susunan Piawai Litar Akhir Alur Keluar). 100% dari jumlah permintaan arus litar terbesar + 40% litarlitar yang lain. 100% dari jumlah permintaan arus litar terbesar + 50% dari jumlah permintaan arus litar-litar yang lain. 10. Soket Alur Keluar Selain dari 9 dan Peralatan Kekal dari yang Disenararaikan Diatas. 100% permintaan arus titik penggunaan terbesar + 40% dari titik penggunaan yang lain. 100% permintaan arus titik penggunaan yang terbesar + 75% dari titik penggunaan yang lain. 100% permintaan arus titik penggunaan yang terbesar + 75% dari titik penggunaan bilik utama + 40% yang lain. Di bawah adalah JADUAL 5A di dalam Peraturan-Peraturan I.E.E Edisi ke – 15 (m/s 126 ). PENYUSUNAN-PENYUSUNAN LITAR PIAWAI. Litar-litar akhir yang menggunakan alurkeluar –alurkeluar soket BS 1363. Jenis Litar. 1 Peranti Perlindung Arus Yang Berlebihan. Saiz Minimum Pengalir. Pengalir Kuprum Kabel-Kabel Yang Bertebatkan Getah Atau P.V.C. Pengalir Kuprum Kabel-kabel Yang Bertebatkan Galian. Pengalir Aluminium erl Yang Berlapiskan Kuprum Kabel-Kabel Bertebatkan P.V.C. Keluasan Lantai Yang Dibekalkan. Perkadaran 2 Jenis 3 4 5 6 7 A1 Gelang A 30 atau 32 Semua. mm2 2.5 mm2 1.5 mm2 4 mm2 100 A2 Jejari 30 atau 32 Fius Katrij / Pemutus Litar. 4 2.5 6 50 A3 Jejari 20 Semua. 2.5 1.5 4 20 i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 2
CARA MENGIRA FAKTOR KEPELBAGAIAN BERDASARKAN PERATURAN I.E.E. Pihak I.E.E. telah menyediakan satu jadual panduan untuk mengira keperluan ( permintaan ) arus di pemasangan yang kecil. Jadual ini dikenali sebagai Jadual Faktor Kepelbagaian. Ada dua cara untuk mengira faktor kepelbagaian iaitu:- Cara 1. Mencari permintaan arus setiap beban dan mengira kepelbagaiannya. Jumlah kesemua permintaan arus bagi setiap beban yang telah dikira kepelbagaiannya dijadikan dasar permintaan arus di pemasangan itu dan seterusnya digunakan sebagai panduan untuk menetapkan kadaran arus kabel dan alat-alat kawalan. Cara 2. Cara kedua adalah lebih rumit kerana kita perlu mempunyai pengalaman dan pengetahuan yang mendalam tentang pemasangan yang hendak dikira itu. Pada dasarnya cara ini masih mengambil kira keperluan arus setiap litar dan mengurangkannya dengan menggunakan Jadual Faktor Kepelbagaian serta tambah faktor kepelbagaian pada litar-litar yang difikirkan tidak digunakan secara serentak. Oleh kerana itu kita mestilah betul-betul dapat memahami cara ini agar tidak tersalah anggap dan boleh membawa kemudaratan pada pemasangan dan pengguna. Bagi setiap yang kurang pengetahuan dan kemahiran tentang sesebuah litar lebih baiklah jangan menggunakan cara ini. Cara mengira faktor kepelbagaian. Bagi memudahkan pengiraan, formula amnya dapat dinyatakan sebagai Faktor kepelbagaian = Jumlah beban serentak yang digunakan Jumlah beban yang digunakan Faktor ini boleh juga ditentukan oleh perancang-perancang dan pihak-pihak tertentu yang berkelayakan. Pihak I.E.E telah mengadakan satu contoh jadual khas tentang anggaran kepelbagaian bagi setiap jenis beban dan tempat pemasangan iaitu seperti di rumah kediaman, rumah pangsa dan sebagainya ( telah dinyatakan perkara ini di atas ). Di negara ini faktor kepelbagaian dikira mengikut keadaan tempat dan beban disamping kehendak pembekal tenaga elektrik. Contoh 1. Pemasangan di kedai kecil memerlukan bekalan 415 V, 3 fasa bagi membekalkan beban berikut pada satu fasa yang seimbang. Kira kadaran fius dan kadaran kabel yang hendak digunakan bagi membekalkan pemasangan ini. Beban yang hendak dipasang ialah:- 1. 1 x 4.5 Kw, 240 V dan 6 x 3 Kw, 240 V pemanas bertemostat. 2. 1 x 6 Kw, 240 V dan 1 x 4 Kw 240 V alat pemasak 3. 2 x 3 Kw, 240 V alat pemanas air segera. 4. 4 Kw jumlah kesemua lampu nyahcas 240 V. 5. 3 x 30 A soket keluaran litar gelang ( soket keluaran 13 A ). ( Rujuk Jadual Faktor Kepelbagaian di bawah ruangan kedai, stor, pejabat dan tempat jualan selain kilang ). i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 3
Beban Permintaan arus W / V Permintaan arus selepas faktor kepelbagaian 1. Pemanas bertemostat 4.5 Kw 6 x 3 Kw 1 x 4500 / 240 = 18.75 A. 6 x 3000 / 240 = 75 A. Tiada peruntukan kepelbagaian = 18.75 A. = 75 A. 2. Alat pemasak 6 Kw 4 Kw 1 x 6000 / 240 = 25 A. 1 x 4000 / 240 = 16.6 A. 100 % yang terbesar = 25 A. 80 % bagi yang kedua terbesar = 13.28 A. 3. Alat pemanas segera 2 x 3 Kw 2 x 3000 / 240 = 25 A. 100 % bagi kedua-duanya = 25 A. 4. Lampu 4 Kw 1.8 x 4000 / 240 = 30 A. 90 % daripada jumlah 30 A = 27 A. 5. Soket keluaran 3 x 30 A 3 x 30 A = 90 A. 100 % fius terbesar = 30 A 50 % baki jumlah fius = 2 x 30 x 50 100 = 30 A. Jumlah = 30 + 30 = 60 A. Jumlah permintaan arus = 280.35 A. Jumlah permintaan arus selepas faktor kepelbagaian = 244.03 A. Arus sefasa = 280.35 / 3 Arus sefasa = 244.03 / 3 = 93.45 A. = 81.34 A. Suis utama yang dipilih = 100 A tiga fasa dan neutral Kadaran fius sefasa = 100 A. Saiz kabel yang digunakan = 16 mm² Kadaran pemutus litar 40 A / Jenis arus 30mA. i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 4
Contoh 2. Berpandukan Jadual Faktor kepelbagaian, kira faktor kepelbagaian bagi sebuah rumah kediaman persendirian yang menggunakan beban berikut:- 1. 4 litar kecil akhir lampu 5A tiap-tiap satu litar. 2. 4 litar kecil akhir pemanas 15A tiap-tiap satu. 3. 2 litar kecil akhir soket keluaran 13A litar gelang dengan 30A fius. 4. 2 litar kecil akhir soket keluaran 13A litar jejari dengan 20A. Jumlah arus sebenar setiap Jumlah arus selepas faktor kepelbagaian 1. Lampu = 20A 66 % daripada jumlah permintaan arus = 66 x 20 100 = 13.2 Ampere. 2. Alat Pemanas = 60A 100 % dari jumlah permintaan arus sehingga 10A. 50 % arus yang selebihnya = ( 60 – 10 ) x 50 100 = 25A. 3. Litar soket keluaran = 100A 2 x 30A = 60A 2 x 20A = 40A 100A 100 % dari jumlah permintaan yang terbesar = 30A. 40 % baki jumlah arus = ( 100 – 30 ) x 40 100 = 28A. Jumlah arus beban = 180A Jumlah permintaan arus selepas faktor kepelbagaian = 106.2A Daripada keputusan pengiraan factor kepelbagaian dapatlah dikurangkan saiz kabel dan suis peralatan dan peralatan lain dari 180A kepada 106.2A, begitu juga saiz kabel dan peralatan pada setiap litar kecil akhir. i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 5
Rajah 6.14 Gambarajah kaedah litar kecil akhir i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) Arus Sebenar = 100A Arus Selepas Faktor kepelbagaian = 58A Arus Sebenar = 60A Arus Selepas Faktor kepelbagaian = 35A Arus Sebenar = 20A Arus Selepas Faktor kepelbagaian = 13.2A Arus Sebenar = 180A Arus Selepas Faktor kepelbagaian = 106.2A
KEPELBAGAIAN LAMPU 20 X 66 % = 13.2A KEPELBAGAIAN PEMANAS 10 + ( 100 % beban lebih daripada 10A ) = 10 + ( 60 – 10 ) x 50 % = 10 + 25 = 35A KEPELBAGAIAN SOKET KELUARAN LITAR GELANG 100 % Fius yang terbesar + 40 % baki jumlah fius = 30 + ( 100 – 30 ) x 40 % = 58A 30A 30A 20A 20A 15A 15A 15A 15A 5A 5A 5A 5A 6
Contoh 3 Sebuah rumah pangsa dipasang dengan beban seperti berikut. Berapakah litar kecil akhir yang diperlukan dan berapakah arus yang perlu dibekalkan setelah faktor kepelbagaian? 1. 15 buah lampu pendarfluor 36 watt. 2. Lampu biasa 20 watt, 30 watt, 120 watt ( 12 buah setiap satu ). 3. Lampu nyahcas ada 5 buah, tiap-tiap sebuah 1000 watt. 4. Soket keluaran 13 A dengan 50 buah dalam litar gelang. 5. 6 litar soket keluaran 15 A. 6. Alat pemasak 1.5 Kw, 4.6 Kw, 5 Kw. 7. Motor 10 KK dan 20 KK. Catatan. Bekalan di pemasangan ini ialah 240 V Arus Ulangalik. Beban Permintaan arus W / V Permintaan arus selepas faktor kepelbagaian 1. Lampu 15 buah lampu pendarfluor 36 watt. 15 x 36 x 1.8 240 = 4.05 Ampere. Menggunakan saiz fius 5A. Dibuat 2 litar . 2 litar Lampu Pendarfluor 36 watt. 1 litar Lampu biasa 20 watt. 1 litar Lampu biasa 30 watt. 2 litar Lampu biasa 120 watt. 5 litar Lampu Nyahcas 1000 watt. Jumlah arus = 2 x 5A + 2 x 5A + 2 x 5A 5 x 10A = 80 A. 66 % daripada jumlah arus 80 Ampere. = 66 x 80 100 = 52.8 Ampere. Lampu biasa 20 W, 30W 120 W ( 12 buah setiap satu ) Lampu Biasa 20 watt. = 100 W = 0.41 A 240 V 1 litar kecil akhir 5 A boleh menampung = 5 = 13 buah . 0.41 Lampu Biasa 30 watt. = 100 W = 0.41 A 240 V 1 litar kecil akhir 5 A boleh menampung = 5 = 13 buah . 0.41 Lampu Biasa 120 watt. = 120 W = 0.5 A 240 V 1 litar kecil akhir 5 A boleh menampung = 5 = 10 buah . 0.5 Lampu nyahcas 5 buah Tiap-tiap satu 1000 watt. 1 x 1000 x1.8 240 = 7.5 A. Menggunakan saiz fius 10 A. ( 5 x 10 A digunakan = 50 A ) untuk 5 buah arus = 37.5 A. i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 7
2. Soket keluaran 13 A dengan 50 buah dalam litar gelang. 50 buah 13 A dalam litar gelang. 5 litar x 30 A = 150 A. Jumlah arus = 270 A. 40 % daripada jumlah arus 270 Ampere. = ( 270 – 30 ) x 40 100 = 96 + 30 = 126 Ampere. 6 litar soket keluaran 15 A. 6 litar 15 A 6 litar x 20 A = 120 Ampere. 3. Alat Pemasak 1.5Kw, Arus yang diperlukan = 1.5 x 1000 240 = 6.25 A. Tidak ada faktor kepelbagaian kerana kurang daripada 10 A. Alat Pemasak 4.6 Kw Arus yang diperlukan = 4.6 x 1000 240 = 19.16 A. Arus selepas faktor kepelbagaian = 10 + ( 19.1 – 10 ) x 30 % = 10 + 2.73 = 12.73 A Alat Pemasak 5 Kw Arus yang diperlukan = 5 x 1000 240 = 20.83 A. Arus selepas faktor kepelbagaian = 10 + ( 20.83 – 10 ) x 30 % = 10 + 3.249 = 13.25 A. 4. Motor 10 KK Arus yang diperlukan = 10 x 746 240 = 31.08 A. Tiada faktor kepelbagaian Motor 20 KK Arus yang diperlukan =20 x 746 240 = 62.16 A. Tiada faktor kepelbagaian Jumlah permintaan arus = 452.35 A Jumlah permintaan arus selepas faktor kepelbagaian= 307.98 A. i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 8
i.k.b.n.d.t ( Faktor Kepelbagaian ) 1 mot= 31.0150A 60A 5A 10A 5A 5A Arus Selepas Faktor kepelbagaian ( motor ) = 31.08 + 62.1 = 93.18 Ampere. Arus Selepas Faktor Kepelbagaian ( Lampu ) = 80 x 66 % = 52.8 Ampere Arus selepas Faktor kepelbagaian ( soket alur keluar ) = 30 + ( 240 x 40 % ) = 30 + 96 = 126 Ampere. 1 mot= 62.1Arus Selepas Faktor kepelbagaian ( alat pemasak ) = 10 + 13 + 13 = 36 Ampere. Saiz kabel = 1.5 mm² Pvc / Pvc Saiz kabel = 2.5 mm² Pvc / Pvc Saiz kabel = 6 mm² Pvc / Pvc Arus selepas Faktor kepelbagaian keseluruhan = 307.98 Ampere Saiz kabel = 16 mm² Pvc / Pvc
9 1 Pemasak 1.5 Kw = 10 Ampere. tor 10 KK 08 Ampere. 20A 15A KEPELBAGAIAN ARUS SOKET KELUARAN 5 litar x 30 A soket keluaran litar gelang 6 litar x 20 A soket keluaran 20A 20A 20A 30A KEPELBAGAIAN LAMPU 1 litar 10 x 36 watt Lampu Pendarfluor 1 litar 5 x 36 watt Lampu Pendarfluor 1 litar 12 x 20 watt Lampu Pijar 1 litar 12 x 30 watt Lampu Pijar 1 litar 6 x 120 watt Lampu pijar 1 litar 6 x 120 watt Lampu pijar 5 litar 1 x 1 Kw Lampu Nyahcas 20A 20A 20A 20A 1 Pemasak 1.5 Kw = 13 Ampere. 1 Pemasak 1.5 Kw = 13 Ampere. tor 20 KK 1 Ampere. Saiz kabel = 4 mm² Pvc / Pvc