คู่มือสาขาช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม-ระดับ1-(ภาคความรู้)

คาํ นํา

กรมพัฒนาฝมี อื แรงงาน เปน็ หน่วยงานทีร่ บั ผดิ ชอบด้านการพัฒนา
ฝีมือแรงงานให้แก่กลุ่มแรงงานใหม่ก่อนเข้าสู่ตลาดแรงงาน ให้มีความรู้
ความสามารถตามความต้องการของตลาดแรงงาน และพัฒนากลุ่มแรงงาน
ท่อี ยใู่ นตลาดแรงงานให้สามารถประกอบอาชีพได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดย
ได้พัฒนามาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติสาขาอาชีพต่างๆ ให้สอดคล้องกับ
ความต้องการตลาดแรงงานและความเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี เพื่อใช้
ในการทดสอบความรู้ ความสามารถ และทัศนคติของแรงงานก่อนเข้าสู่
สถานประกอบกิจการ

กรมพัฒนาฝีมือแรงงาน ได้จัดทําคู่มือเตรียมทดสอบมาตรฐาน
ฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)
โดยมีวัตถุประสงค์เพ่ือเผยแพร่ให้แก่ผู้สนใจท่ีจะเข้ารับการทดสอบ
มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติได้ศึกษา ค้นคว้าเน้ือหาท่ีใช้ในการทดสอบ
ภาคความรู้ก่อนเข้ารับการทดสอบ ซ่ึงจะช่วยสร้างโอกาสในการทํางาน
และสามารถนําความรู้ไปใช้ในการประกอบอาชพี ได้อกี ดว้ ย

กรมพัฒนาฝีมือแรงงาน หวังเป็นอย่างยิ่งว่าคู่มือเตรียมทดสอบ
มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติเล่มน้ี จะเป็นประโยชน์ต่อผู้สนใจ แรงงาน
และผู้ประกอบกิจการ ตลอดจนหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องกับการทดสอบ
มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ เพ่ือส่งเสริมและสนับสนุนให้การทดสอบ
มาตรฐานฝีมือแรงงานแหง่ ชาติมีประสทิ ธิภาพสูงสดุ ตอ่ ไป

หม่อมหลวงปุณฑริก สมิติ
อธบิ ดกี รมพฒั นาฝมี ือแรงงาน

กันยายน ๒๕๕๘

สารบญั

หนา้
บทที่ ๑ บทนํา ประกาศคณะกรรมการสง่ เสริมการพฒั นาฝมี อื แรงงาน

๑.๑ เรื่อง มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ ............................... ๑
สาขาอาชีพช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม

๑.๒ เร่อื ง คุณสมบัตขิ องผ้เู ขา้ รบั การทดสอบ........................... ๑๖
สาขาอาชีพช่างไฟฟา้ อุตสาหกรรม

๑.๓ เรอื่ ง วธิ ีการทดสอบมาตรฐานฝมี ือแรงงานและการออก.. ๑๘
หนงั สือรับรองวา่ เปน็ ผูผ้ ่านการทดสอบมาตรฐานฝมี ือ
แรงงานแหง่ ชาติ สาขาอาชพี ชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม

บทท่ี ๒ หัวขอ้ วิชา
๒.๑ ความปลอดภยั เบ้อื งต้นในการปฏบิ ตั ิงานทางไฟฟ้า.......... ๒๐
๒.๒ การใชเ้ คร่อื งมือชา่ งท่ัวไป ................................................ ๒๖
๒.๓ การปฏิบตั ิงานทางไฟฟ้าดว้ ยความปลอดภัย.................... ๓๓
๒.๔ ความรู้ทว่ั ไปเกยี่ วกบั วงจรไฟฟ้า ...................................... ๓๘
๒.๕ ความรู้ท่วั ไปเกี่ยวกบั เคร่อื งวดั ไฟฟา้ ................................ ๕๔
๒.๖ สายไฟฟ้า ........................................................................ ๖๔
๒.๗ อุปกรณ์ป้องกันกระแสเกิน .............................................. ๖๘
๒.๘ การต่อลงดนิ .................................................................... ๗๔
๒.๙ เครือ่ งจักรกลไฟฟ้าเบือ้ งต้น............................................. ๗๗
๒.๑๐ อุปกรณ์ในงานควบคุมมอเตอร์...................................... ๘๗
๒.๑๑ การต่อมอเตอร์ไฟฟา้ สามเฟส........................................ ๙๓
๒.๑๒ ตัวอย่างวงจรควบคุมมอเตอร์ดว้ ยคอนแทคเตอร์........... ๙๔

สารบญั

หน้า
บทที่ ๓ บทสรุปคู่มือเตรียมสอบมาตรฐานฝมี ือแรงงานแห่งชาติ

สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)
๓.๑ สรปุ สาระสําคัญ.............................................................. ๑๐๓
๓.๒ จรรยาบรรณของผู้ประกอบอาขีพ .................................. ๑๐๘

ชา่ งไฟฟ้าอุตสาหกรรม

บทที่ ๑
บทนํา
ประกาศคณะกรรมการส่งเสริมการพฒั นาฝีมือแรงงาน

๑.๑ ประกาศคณะกรรมการส่งเสรมิ การพฒั นาฝมี อื แรงงาน
เรื่อง มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพช่างไฟฟ้า
อตุ สาหกรรม

เล่ม ๑๒๖ ตอนพเิ ศษ ๑๘๔ ง ราชกจิ จานเุ บกษา ๒๓ ธนั วาคม ๒๕๕๒

ประกาศคณะกรรมการส่งเสริมการพัฒนาฝมี ือแรงงาน
เร่อื ง มาตรฐานฝีมือแรงงานแหง่ ชาติ สาขาอาชพี ช่างไฟฟา้ อุตสาหกรรม

อาศัยอํานาจตามคว ามในมาตรา ๒๒ วรรคหน่ึง แห่ง
พระราชบัญญัติส่งเสริมการพัฒนาฝีมือแรงงาน พ.ศ. ๒๕๔๕
คณะกรรมการส่งเสริมการพัฒนาฝีมือแรงงาน จึงกําหนดมาตรฐานฝีมือ
แรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม โดยความเห็นชอบ
ของรฐั มนตรวี า่ การกระทรวงแรงงาน ดงั ตอ่ ไปน้ี

ข้อ ๑ ในประกาศนี้ ช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม หมายถึง ช่างซึ่ง
ประกอบอาชีพในงานตดิ ตง้ั ระบบไฟฟ้ากําลงั แรงดันต่ํา กระแสสลับไม่เกิน
๑,๐๐๐ โวลต์ สําหรับระบบไฟฟ้า ๑ เฟส หรือ ๓ เฟส หรือใช้กับไฟฟ้า
กระแสตรงไม่เกิน ๑,๕๐๐ โวลต์ และอุปกรณ์ไฟฟ้าในงานอุตสาหกรรม
การแก้ไขปัญหาข้อขัดข้อง และการตรวจสอบระบบไฟฟ้า โดยสามารถ
ปฏิบัติงานเก่ียวกับการอ่านแบบการทดสอบ การติดต้ังและการเดิน
สายไฟฟ้าในงานอุตสาหกรรม ตลอดจนการกําหนดค่าขนาด ติดตั้ง
ทดสอบ การใช้บริภัณฑ์ไฟฟ้า เคร่ืองใช้ไฟฟ้า เคร่ืองวัด แผงจ่ายไฟฟ้า
ตูค้ วบคุมระบบไฟฟา้ แกไ้ ขปญั หาและซอ่ มบํารุงวงจรควบคุมมอเตอร์ และ
บนั ทกึ ข้อมลู จากเคร่ืองวดั ได้ตามความสามารถในระดับช้นั ท่กี าํ หนดไว้

ค่มู อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้) ๑

ข้อ ๒ มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพช่างไฟฟ้า
อุตสาหกรรม แบง่ ออกเป็น ๓ ระดบั

๒.๑ ระดับ ๑ หมายถึง ช่างซ่ึงประกอบอาชีพในงาน
ตดิ ตัง้ ระบบไฟฟ้า ตู้ควบคมุ และอปุ กรณไ์ ฟฟา้ ในงานอุตสาหกรรม

๒.๒ ระดับ ๒ หมายถึง ช่างซึ่งประกอบอาชีพในงาน
ติดตัง้ ระบบไฟฟ้า ต้คู วบคมุ และอปุ กรณ์ไฟฟ้าในงานอตุ สาหกรรมและการ
แก้ไขปัญหาขอ้ ขัดขอ้ ง

๒.๓ ระดับ ๓ หมายถึง ช่างซ่ึงประกอบอาชีพในงาน
ติดตั้งระบบไฟฟ้า ตู้ควบคุม และอุปกรณ์ไฟฟ้าในงานอุตสาหกรรม การ
แกไ้ ขปญั หาขอ้ ขัดข้อง และการตรวจสอบระบบไฟฟ้า

ข้อ ๓ ข้อกําหนดทางวิชาการท่ีใช้เป็นเกณฑ์วัดระดับฝีมือ
ความรู้ ความสามารถและทัศนคติในการทํางานของผู้ประกอบอาชีพใน
สาขาอาชพี ชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ใหเ้ ป็นดงั นี้

มาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ ระดบั ๑ ได้แก่
๓.๑ ความรู้ ประกอบด้วย ขอบเขตความรู้ ความเข้าใจ
ในเร่ืองดงั ตอ่ ไปน้ี

๓.๑.๑ ความปลอดภัยเบื้องต้นในการปฏิบัติงาน
ทางไฟฟา้

(๑) การใช้เคร่ืองมือ เครื่องจักร อปุ กรณ์
ป้องกนั บุคคลเบื้องตน้

(๒) การปอ้ งกนั อันตรายจากไฟฟา้
(๓) การปฐมพยาบาลผู้ถูกช็อกไฟฟ้า
(ไฟฟา้ ดดู ) และไดร้ ับอบุ ตั เิ หตุ
๓.๑.๒ การใช้เครอื่ งมือช่างทว่ั ไป (Hand Tools)
๓.๑.๓ หลักการทํางานเบ้ืองต้นของเคร่ืองวัดทาง
ไฟฟา้ และหน่วยวดั ทางไฟฟ้า

คมู่ ือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้) ๒

(๑) มัลติมิเตอร์ (Multi Meter)
(๒) โวลต์มเิ ตอร์ (Volt Meter)
(๓) แอมป์มิเตอร์ (Amp Meter)
(๔) มาตรพลงั งานไฟฟ้า (Watt-hour
Meter)
(๕) มาตรตวั ประกอบกําลงั (Power
Factor Meter)
๓.๑.๔ หลักการทํางานของอุปกรณ์ในระบบไฟฟ้า
เบือ้ งตน้
(๑) มอเตอร์กระแสสลบั (Alternating
Current Motor; A.C. motor)
(๒) อุปกรณต์ ดั วงจรอัตโนมตั ิ (Circuit
Breaker)
(๓) เครอื่ งกาํ เนดิ ไฟฟ้า (Generator) และ
สวิตซถ์ ่ายโอน (Transfer Switch)
(๔) ตคู้ วบคุมมอเตอร์ (Motor Control
Board)
(๕) ตูจ้ ่ายไฟฟ้า (Distribution Board)
๓.๑.๕ การเลือกชนิดและขนาดของสายไฟฟา้
๓.๑.๖ สัญลักษณ์ทางไฟฟ้า และการอ่านแบบ
ไฟฟา้
(๑) สัญลกั ษณ์ทางไฟฟ้าเบ้ืองตน้
(๒) แบบไฟฟา้ แสงสว่างในโรงงาน
๓.๑.๗ ข้อกําหนดในการติดตั้ง การเดินสายไฟฟ้า
ด้วยท่อร้อยสายไฟฟ้าตลอดจนอุปกรณ์ประกอบการเดินท่อร้อยสายไฟฟ้า
ประเภทนน้ั ๆ

คู่มอื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้) ๓

๓.๑.๘ ความรทู้ ั่วไปเกย่ี วกับไฟฟ้า
๓.๒ ความสามารถ ประกอบด้วย ขอบเขตความสามารถ
ในการปฏบิ ัติงาน ดังต่อไปน้ี

๓.๒.๑ การใช้เครอื่ งวดั ทางไฟฟ้า
(๑) มัลติมิเตอร์ (Multi Meter)
(๒) มเิ ตอรแ์ บบแคล้มปอ์ อน (Clamp On

Meter)
๓.๒.๒ การใช้ การบํารุงรักษาเคร่ืองมือและ

อปุ กรณ์ป้องกันสว่ นบคุ คลเบ้ืองต้น
๓.๒.๓ การตอ่ ตวั นําแบบต่างๆ
(๑) การตอ่ สายไฟฟ้ากบั สายไฟฟา้
(๒) การต่อสายไฟฟา้ เขา้ กับข้วั ตอ่
(๓) การต่อตวั นําด้วยหลอดต่อสาย
(๔) การพันฉนวนหมุ้ บริเวณจุดตอ่ สาย
๓.๒.๔ การเดินสายไฟฟ้าและการเดินท่อร้อย

สายไฟฟ้าชนดิ โลหะ และพีวซี ี
๓.๒.๕ การติดตง้ั อุปกรณไ์ ฟฟา้ และบรภิ ณั ฑไ์ ฟฟ้า
(๑) ดวงโคมไฟฟ้า
(๒) อปุ กรณ์ตัดวงจรอัตโนมัติ
(๓) ตู้จา่ ยไฟฟา้
(๔) แอมป์มเิ ตอร์
(๕) โวลตม์ ิเตอร์
(๖) แมกเนติกสค์ อนแทคเตอร์
(๗) โอเวอร์โหลดรเี ลย์
๓.๒.๖ การต่อวงจรควบคมุ มอเตอร์กระแสสลับ

แบบ Direct Start

คูม่ อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้) ๔

๓.๓ ทัศนคติ ประกอบด้วย การปฏิบัติงาน การตรงต่อ
เวลา การรกั ษาวินยั มคี วามซื่อสตั ย์ และความประหยัด

มาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ ระดบั ๒ ได้แก่
๓.๔ ความรู้ ประกอบด้วย ขอบเขตความรู้ ความเข้าใจ
ในเรื่องดังตอ่ ไปน้ี

๓.๔.๑ ความปลอดภัยเบ้ืองต้นในการปฏิบัติงาน
ทางไฟฟา้

(๑) การใช้เครื่องมือ เครื่องจักร อุปกรณ์
ปอ้ งกนั ส่วนบุคคลเบื้องต้น

(๒) การป้องกันอนั ตรายจากไฟฟา้
(๓) การปฐมพยาบาลเบ้ืองต้นผู้ถูกชอ็ ก
ไฟฟา้ (ไฟฟา้ ดดู ) และได้รับอุบัติเหตุ
(๔) แนะนาํ การใช้งานอุปกรณ์ป้องกันส่วน
บุคคล
๓.๔.๒ กฎระเบียบการขอใช้ไฟฟ้าของการไฟฟ้า
นครหลวง และการไฟฟ้าสว่ นภูมิภาค
๓.๔.๓ หลกั การทํางาน ตรวจสอบและการ
บาํ รงุ รักษา
(๑) มอเตอร์กระแสตรง (Direct Current
Motor; D.C. Motor) และมอเตอร์กระแสสลับ
(๒) อุปกรณ์ตัดวงจรอัตโนมัติ
(๓) ดวงโคมไฟฟา้
(๔) ตคู้ วบคุมมอเตอร์
(๕) ต้จู า่ ยไฟฟ้าประธาน (Main
Distribution Board)
(๖) หม้อแปลงไฟฟ้ากําลัง (Distribution
Transformer) ชนิด ๑ เฟส และ ๓ เฟส

คมู่ อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้) ๕

๓.๔.๔ การใช้เครื่องวัดทางไฟฟ้าและอุปกรณ์
ประกอบ

(๑) มาตรตวั ประกอบกําลงั
(๒) มาตรพลังงานไฟฟ้า
(๓) โวลต-์ แอมป์มิเตอร์ (Volt-Amp
Meter)
(๔) หมอ้ แปลงกระแส (Current
Transformer, CT)
(๕) หม้อแปลงแรงดัน (Voltage
Transformer, VT)
(๖) เครื่องวัดค่าความต้านทานของฉนวน
(Mega-Ohm Meter)
๓.๔.๕ การเลือกชนดิ และขนาดของสายไฟฟ้า
(๑) การเลอื กชนดิ และขนาดของสายไฟฟ้า
ตามข้อกําหนดการเดินสายและวัสดุ มาตรฐานการติดต้ังทางไฟฟ้าสําหรับ
ประเทศไทย
(๒) ความสัมพันธ์ระหว่างพ้ืนท่ีหน้าตัด
ความยาวของสายไฟฟา้ และกระแสไฟฟ้า
(๓) ขนาดของสายประธาน
(๔) ขนาดของสายป้อน
(๕) ขนาดของสายวงจรยอ่ ย
๓.๔.๖ อุปกรณ์ป้องกันกระแสเกินแบบต่างๆ และ
วิธีการนําไปใช้งาน
(๑) ความหมายของฟิวส์ และอุปกรณ์ตัด
วงจรอัตโนมตั ิ
(๒) ชนิดของฟวิ สท์ ี่ใช้ในงานอุตสาหกรรม

คู่มอื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้) ๖

(๓) การกาํ หนดขนาดของฟิวส์ และ
อุปกรณ์ตัดวงจรอตั โนมตั ิ

(๔) ชนิดของอุปกรณ์ตัดวงจรอัตโนมัติ
(Circuit Breaker)

(ก) ชนดิ ปลดวงจรด้วยความร้อน
(Thermal Trip)

(ข) ชนิดปลดวงจรดว้ ยแมเ่ หลก็
ไฟฟ้า (Magnetic Trip)

(ค) ชนิดปลดวงจรด้วยความร้อน
และแม่เหลก็ ไฟฟา้ (Thermal and Magnetic Trip)

๓.๔.๗ การเดินสายไฟฟ้าด้วยท่อร้อยสายไฟฟ้า
และรางเดินสายไฟฟา้

(๑) การเลอื กชนดิ ของท่อรอ้ ยสายไฟฟา้
(ก) ท่อโลหะหนา (Rigid Metal

Conduit : RMC)
(ข) ท่อโลหะหนาปานกลาง

(Intermediate Metal Conduit : IMC)
(ค) ท่อโลหะบาง (Electrical

Metallic Tubing : EMT)
(ง) ท่อโลหะอ่อน (Flexible Metal

Conduit : FMC)
(๒) จาํ นวนสายไฟฟ้าสูงสดุ ในท่อร้อย

สายไฟฟ้า
(๓) การเลือกชนดิ ของรางเดินสายไฟฟ้า

๓.๔.๘ ระบบไฟฟ้ากําลัง แรงดันไฟฟา้ ตา่ํ
(๑) ระบบ ๑ เฟส ๒ สาย ๒๒๐ โวลต์

ค่มู อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้) ๗

(๒) ระบบ ๓ เฟส ๔ สาย ๓๘๐/๒๒๐
โวลต์

๓.๔.๙ แบบของระบบไฟฟ้า และการอ่านวงจรการ
ควบคมุ มอเตอร์เบ้อื งต้น

(๑) วงจรควบคุมมอเตอร์ (Motor
Control Circuit)

(ก) สญั ลักษณแ์ ละอุปกรณใ์ นวงจร
ควบคุมมอเตอร์

(ข) วงจรสตาร์ทตรง
(ค) วงจรกลับทิศทางหมนุ
(Reverse-Forward)
(ง) วงจรสตาร์-เดลตา (Y/∆)
(จ) วงจรป้องกันมอเตอร์ (Motor
Protection) กรณีการใช้งานเกินกําลัง (Over Load) แรงดันไฟฟ้าสูง/ตํ่า
เกิน (Over/Under Voltage) ระบบไฟฟ้าไม่ครบเฟส (Phase Failure)
(๒) แบบการเดนิ สายไฟฟา้ ในโรงงาน
อุตสาหกรรม
(ก) สญั ลกั ษณท์ างไฟฟา้ ใน
อุตสาหกรรม
(ข) ความหมายและการอ่านแบบ
Single Line Diagram
(ค) ความหมายและการอ่านแบบ
Wiring Diagram
๓.๕ ความสามารถ ประกอบดว้ ย ขอบเขตความสามารถ
ในการปฏบิ ตั งิ าน ดงั ต่อไปน้ี
๓.๕.๑ การตดิ ตง้ั อุปกรณ์ควบคมุ มอเตอรใ์ น
ตูค้ วบคมุ มอเตอร์

คูม่ อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้) ๘

(๑) การจัดวางอปุ กรณ์ในตูค้ วบคุม
มอเตอร์

(๒) การเดินสายไฟฟ้าในตู้ควบคุมมอเตอร์
(๓) การเขา้ สายไฟฟา้ กบั ขัว้ ต่อ
๓.๕.๒ มอเตอร์ไฟฟา้
(๑) การติดต้ังและควบคุมมอเตอร์
เหนย่ี วนาํ (Induction Motor) ชนิด ๑ เฟส และ ๓ เฟส
(๒) การตดิ ตงั้ และควบคุมมอเตอร์
กระแสตรง (D.C. Motor)
(๓) การตรวจสอบและการทดสอบการ
ทาํ งาน
๓.๕.๓ การประกอบและติดต้ังดวงโคมไฟฟ้าด้วย
หลอดประเภทตา่ งๆ
(๑) หลอดฟลูออเรสเซนต์ (Fluorescent
Lamp)
(๒) หลอดโซเดียม (Sodium Vapor
Lamp)
(๓) หลอดอนิ แคนเดสเซนต์
(Incandescent Lamp)
(๔) หลอดเมอคิวร่ี (หลอดแสงจันทร์ :
Mercury Vapor Lamp)
๓.๕.๔ ตจู้ า่ ยไฟฟ้าประธาน
(๑) การตดิ ตง้ั อปุ กรณ์ไฟฟา้
(๒) การเดินสายไฟฟ้าและติดต้ังตัวนําแท่ง
(Bus Bar)
(๓) การเดนิ วงจรเคร่ืองวัด
(๔) การตดิ ตั้ง

คู่มือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้) ๙

๓.๕.๕ การเดินสายไฟฟ้าด้วยท่อร้อยสายไฟฟ้า
และรางเดินสายไฟฟ้า

(๑) ทอ่ โลหะหนาปานกลาง
(๒) ทอ่ โลหะบาง
(๓) ทอ่ โลหะอ่อน
(๔) ท่อพีวซี ี
(๕) การเดนิ สายไฟฟา้ ในรางโลหะและราง
พวี ีซี
๓.๖ ทัศนคติ ประกอบด้วย แนวความคิดในเรื่องการ
พัฒนาความรู้ การวิเคราะห์งาน สามารถตัดสินใจ แก้ไขปัญหาข้อขัดข้อง
ในการปฏิบตั ิงาน และใหค้ ําแนะนําแก่ผใู้ ตบ้ งั คบั บัญชา
มาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ ระดบั ๓ ไดแ้ ก่
๓.๗ ความรู้ ประกอบด้วย ขอบเขตความรู้ ความเข้าใจ
ในเรื่องดงั ต่อไปนี้
๓.๗.๑ ความปลอดภัยในการปฏิบัติงานทางไฟฟ้า
๓.๗.๒ ระบบการส่งจ่ายไฟฟา้ กาํ ลงั ในประเทศไทย
(๑) ระบบการส่งจ่ายไฟฟ้ากําลังของการ
ไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย การไฟฟ้าส่วนภูมิภาค และการไฟฟ้านคร
หลวง
(๒) ระบบไฟฟา้ กาํ ลงั แรงดันไฟฟา้ ตาํ่

(ก) ระบบ ๒๒๐ โวลต์ ๑ เฟส ๒ สาย
(ข) ระบบ ๓๘๐/๒๒๐ โวลต์ ๓ เฟส
๔ สาย
๓.๗.๓ ระบบไฟฟ้าสํารองฉกุ เฉนิ
(๑) เครอื่ งกําเนดิ ไฟฟ้า และสวติ ซ์ถา่ ยโอน
(Transfer Switch)
(๒) ระบบจ่ายไฟฟ้าสาํ รองต่อเน่ือง (UPS)

คูม่ อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)๑๐

(๓) แสงสว่างฉกุ เฉิน (Emergency Light)
๓.๗.๔ ระบบสัญญาณแจง้ เหตเุ พลิงไหม้ (Fire
Alarm) เบื้องต้น

(๑) ชนดิ ของอุปกรณ์
(๒) แผงควบคมุ และแผงแจง้ เหตุ
(Annunciator)
(๓) การตรวจสอบและบํารงุ รักษา
๓.๗.๕ รเี ลย์ป้องกัน (Protective Relay) เบ้ืองต้น
(๑) รีเลย์ป้องกนั กระแสเกนิ (Over
Current Relay)
(๒) รเี ลยป์ อ้ งกนั แรงดันสงู เกิน/ต่ําเกนิ
(Over/Under Voltage Relay)
(๓) เฟสซีเควนซ์ รเี ลย์ (Phase
Sequence Relay)
๓.๗.๖ หมอ้ แปลงไฟฟ้ากําลัง
(๑) หลกั การทาํ งานของหม้อแปลงไฟฟา้
(๒) หมอ้ แปลงไฟฟ้ากําลังชนิด ๑ เฟส
และชนดิ ๓ เฟส
(๓) การเลือกขนาดของหม้อแปลงไฟฟา้
กําลัง
(๔) การตดิ ตัง้ หมอ้ แปลงไฟฟ้ากําลงั
(๕) การตรวจสอบและการบํารุงรกั ษา
๓.๗.๗ มอเตอร์ไฟฟา้
(๑) ชนดิ ของมอเตอร์
(๒) ส่วนประกอบของมอเตอร์
(๓) หลักการทํางานของมอเตอร์
(๔) การซ่อมและบาํ รงุ รกั ษา

คู่มอื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)๑๑

(๕) ระบบป้องกันมอเตอร์
(๖) การเลือก ชนิด ขนาด และลักษณะ
ของมอเตอร์ใหเ้ หมาะสมกบั งาน
๓.๗.๘ อปุ กรณต์ ดั วงจรอัตโนมตั ิ
(๑) ความหมายของอุปกรณ์ตัดวงจร
อตั โนมัติ
(๒) คุณสมบัติและชนิดของอุปกรณ์ตัด
วงจรอัตโนมัติ
(๓) การกําหนดขนาดของอุปกรณ์ตัดวงจร
อตั โนมัติ
(๔) การเลอื กอุปกรณ์ตัดวงจรอตั โนมตั ิ
(๕) การตรวจสอบอุปกรณต์ ัดวงจร
อัตโนมัติ
๓.๗.๙ การตอ่ ลงดิน และกับดกั เสริ จ์ (Surge
Arrester)
(๑) ความรู้เก่ียวกบั กบั ดักเสริ จ์ เบ้ืองต้น
(๒) ขนาดและชนิดของสายดิน
(๓) ประเภทของการต่อสายดิน (สายดิน
ของระบบและของบริภณั ฑ์ไฟฟา้ )
(๔) หลกั ดนิ (Earth Electrode) และ
อปุ กรณ์ประกอบ
(๕) การวัดความต้านทานระหว่างหลักดิน
กับดนิ
๓.๗.๑๐ การแก้ตัวประกอบกําลัง (Power Factor
Correction) ของระบบไฟฟา้ แรงดนั ไฟฟ้าตํ่า
(๑) ประโยชน์ของการแกต้ วั ประกอบกําลัง

ค่มู ือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)๑๒

(๒) ความหมายของวตั ต์ (Watt), วีเอ
(VA), และวาร์ (Var)

(๓) ความรเู้ กย่ี วกับการแกไ้ ขค่าตัว
ประกอบกําลงั โดยการตดิ ตั้งคาปาซเิ ตอร์ (Capacitor)

๓.๗.๑๑ การเลอื กชนิดและขนาดของสายไฟฟา้
(๑) การเลอื กชนดิ ของสายไฟฟา้
(๒) การกําหนดขนาดให้เหมาะสมกบั งาน
(ก) วงจรมอเตอร์
(ข) กําหนดขนาดของสายป้อน, สาย

ประธานและสายวงจรยอ่ ย
๓.๗.๑๒ ดวงโคมไฟฟ้าชนดิ ต่างๆ
(๑) คณุ สมบตั ิของดวงโคมไฟฟ้า
(๒) หลักการทาํ งานของดวงโคมไฟฟ้า
(๓) การบาํ รงุ รกั ษา และการแกไ้ ขปัญหา

ขอ้ ขัดข้อง
๓.๗.๑๓ ขอ้ กาํ หนดของการเดนิ สายไฟฟา้
(๑) การเดนิ สายไฟฟา้ ดว้ ยท่อรอ้ ย

สายไฟฟา้
(ก) ท่อโลหะหนาหรือปานกลาง
(ข) ท่อโลหะบาง
(ค) ท่อโลหะอ่อน
(ง) ท่อพวี ีซี

(๒) หลักการเดินสายไฟฟ้าในช่องเดินสาย
รางโลหะและรางพีวีซี

๓.๗.๑๔ วงจรควบคมุ มอเตอร์
(๑) ออกแบบวงจร สตารท์ ตรง กลบั ทาง

หมุน สตาร์-เดลตา เป็นตน้

คู่มือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)๑๓

(๒) กําหนดขนาดของคอนแทคเตอร์
(Contactor)

(๓) กาํ หนดขนาดอปุ กรณ์ป้องกันมอเตอร์
(๔) ซีเลก็ เตอร์สวติ ซ์ (Selector Switch)
(๕) ไทม์เมอร์ รเี ลย์ (Timer Relay)
(๖) ลมิ ติ สวิตซ์ (Limit Switch)
(๗) เซ็นเซอร์ (Sensor)
(๘) หลักการทํางาน โครงสร้าง และ
สัญลักษณ์ทางอิเล็กทรอนกิ ส์ เช่น ไดโอดทรานซสิ เตอร์ เป็นต้น
(๙) การเรคติฟาย แบบคลื่นคร่ึง และคล่ืน
เต็ม รวมท้ังการป้องกันโดยใช้อุปกรณ์ดังกล่าวควบคุมวงจรบางส่วนหรือ
ทงั้ หมด
(๑๐) ระบบนวิ เมตกิ ส์และไฮดรอลิกส์
(๑๑) Compact Logic Controller
๓.๘ ความสามารถประกอบด้วย ขอบเขตความสามารถ
ในการปฏบิ ตั ิงานดังต่อไปนี้
๓.๘.๑ การบํารุงรักษาหม้อแปลงไฟฟ้ากําลังชนิด ๑
เฟส และชนดิ ๓ เฟส
๓.๘.๒ มอเตอร์กระแสตรงและกระแสสลับ
(๑) การตดิ ต้งั มอเตอร์ชนดิ ต่างๆ
(๒) การวเิ คราะห์ปัญหาข้อขัดข้อง
(๓) การแก้ไขปัญหาข้อขัดข้อง
(๔) การบาํ รงุ รกั ษามอเตอร์
(๕) การตรวจสอบและการทดสอบการ
ทํางาน
๓.๘.๓ การติดตั้งอุปกรณ์ควบคุมมอเตอร์ใน
ตู้ควบคมุ มอเตอร์

คู่มือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)๑๔

(๑) การจดั วางอุปกรณ์ในตูค้ วบคมุ
มอเตอร์

(๒) การปรบั คา่ รีเลยป์ ้องกัน
(๓) การเดินสายไฟฟา้ ในตู้ควบคมุ มอเตอร์
(๔) การตอ่ ตวั นํากับขัว้ ต่อ
(๕) การตรวจสอบและการแก้ไขปัญหา
ขอ้ ขดั ข้องในวงจรควบคุมมอเตอร์
๓.๘.๔ แผงจ่ายไฟฟ้า
(๑) การติดต้ังอุปกรณ์และการปรับต้ังค่า
ทางไฟฟ้าทจี่ าํ เปน็
(๒) การเดินสายไฟฟ้าและการติดต้ังบัส
บาร์
(๓) การเดนิ วงจรเคร่ืองวดั
(๔) การติดตงั้
(๕) การตรวจสอบ การทดสอบและการ
บํารงุ รกั ษา
๓.๘.๕ การเดินสายไฟฟ้าและการเดินท่อร้อย
สายไฟฟ้า
(๑) การเดินสายไฟฟ้าในรางโลหะและราง
พีวีซี
(๒) การเดนิ สายไฟฟา้ ช่องเดินสาย
(๓) การเดนิ สายไฟฟ้าดว้ ยท่อร้อยไฟฟา้
๓.๘.๖ การตรวจสอบระบบไฟฟา้ ในโรงงาน
๓.๙ ทัศนคติ ประกอบด้วย แนวความคิดในการ
วิเคราะห์ การวางแผน และการแก้ไขปัญหาข้อขัดข้องในการปฏิบัติงาน
โดยคํานึงถงึ ประสทิ ธิภาพและประสิทธผิ ลในการปฏบิ ัติงาน

คู่มือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)๑๕

๑.๒ ประกาศคณะกรรมการสง่ เสริมการพัฒนาฝีมอื แรงงาน
เร่อื ง คุณสมบตั ิของผ้เู ขา้ รบั การทดสอบ สาขาอาชีพชา่ งไฟฟา้
อตุ สาหกรรม
เล่ม ๑๒๖ ตอนพิเศษ ๑๘๔ ง ราชกจิ จานเุ บกษา ๒๓ ธันวาคม ๒๕๕๒

ประกาศคณะกรรมการส่งเสริมการพัฒนาฝมี อื แรงงาน
เร่อื ง คุณสมบัติของผู้เข้ารับการทดสอบ สาขาอาชีพช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม

อาศัยอํานาจตามความในมาตรา ๒๒ ว รรคส าม แห่ง
พระร าช บั ญญัติ ส่งเส ริมก ารพั ฒนาฝี มือแ รงง าน พ . ศ. ๒๕๔ ๕
คณะกรรมการส่งเสริมการพัฒนาฝีมือแรงงาน จึงกําหนดคุณสมบัติของผู้
เข้ารับการทดสอบ สาขาอาชีพช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ไว้ดังตอ่ ไปน้ี

ข้อ ๑ มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพช่างไฟฟ้า
อุตสาหกรรม ระดบั ๑

๑.๑ ผู้เข้ารับการทดสอบต้องมีอายุไม่ต่ํากว่า ๑๘ ปี
บริบรู ณน์ ับถึงวันสมัครเข้ารบั การทดสอบ และ

๑.๒ มีประสบการณ์การทํางานหรือประกอบอาชีพ
เกยี่ วกับสาขาอาชพี ชา่ งไฟฟ้าอุตสาหกรรมไมน่ อ้ ยกว่า ๑ ปี หรอื

๑.๓ ผา่ นการฝึกฝีมือแรงงานหรือฝึกอาชีพ ในสาขาอาชีพ
ช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรมไม่น้อยกว่า ๓๖๐ ชั่วโมง และมีประสบการณ์จาก
การฝึก หรือปฏิบัติงานในกิจการในสาขาที่เกี่ยวข้องไม่น้อยกว่า ๑๘๐
ชั่วโมง หรือ

๑.๔ เป็นผ้ทู ี่จบการศกึ ษาไม่ตา่ํ กวา่ ระดับประกาศนียบตั ร
วิชาชีพ ในสาขาทีเ่ ก่ยี วข้องกับอาชพี นี้

ข้อ ๒ มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพช่างไฟฟ้า
อุตสาหกรรม ระดบั ๒

คมู่ ือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)๑๖

๒.๑ มีประสบการณ์การทํางานหรือประกอบอาชีพ
เกี่ยวกับสาขาอาชีพช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรมไม่น้อยกว่า ๑ ปี นับตั้งแต่วันท่ี
ไดร้ ับหนังสอื รบั รองมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติระดบั ๑ หรือ

๒.๒ ไดค้ ะแนนรวมในการทดสอบ ระดับ ๑ ไม่ตํ่ากว่าร้อย
ละแปดสบิ

ข้อ ๓ มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพช่างไฟฟ้า
อตุ สาหกรรม ระดบั ๓

๓.๑ มีประสบการณ์การทํางานหรือประกอบอาชีพ
เกี่ยวกับสาขาอาชีพช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรมไม่น้อยกว่า ๑ ปี นับต้ังแต่วันที่
ไดร้ ับหนังสอื รบั รองมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาตริ ะดบั ๒ หรอื

๓.๒ ได้คะแนนรวมในการทดสอบ ระดับ ๒ ไม่ตํ่ากว่าร้อย
ละแปดสิบ

คู่มอื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)๑๗

๑.๓ ประกาศคณะกรรมการสง่ เสรมิ การพฒั นาฝมี อื แรงงาน
เร่ืองวิธีการ ทดสอบมาตรฐานฝีมือแรงงาน และการออกหนังสือรับรอง
ว่าเป็นผู้ผ่านการทดสอบมาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพ
ช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม ระดบั ๑
เล่ม ๑๒๖ ตอนพเิ ศษ ๑๘๔ ง ราชกิจจานุเบกษา ๒๓ ธนั วาคม ๒๕๕๒

ประกาศคณะกรรมการส่งเสริมการพัฒนาฝีมอื แรงงาน เรื่องวธิ กี าร
ทดสอบมาตรฐานฝีมือแรงงาน และการออกหนงั สือรับรองว่าเป็นผผู้ ่าน

การทดสอบมาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชีพช่างไฟฟา้
อุตสาหกรรม ระดับ ๑

อาศยั อาํ นาจตามความในมาตรา ๒๒ วรรคสาม แห่งพระราช
บญั ญัตสิ ่งเสริมการพัฒนาฝีมือแรงงาน จึงกําหนดวิธีการทดสอบมาตรฐาน
ฝีมือแรงงาน และการออกหนังสือรับรองว่าเป็นผู้ผ่านการทดสอบ
มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขาอาชพี ช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม ระดับ๑
ไวด้ ังต่อไปน้ี

ข้อ ๑ วิธีการทดสอบมาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ สาขา
อาชีพช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑

๑.๑ การทดสอบความรู้ ความเข้าใจ
เป็นการทดสอบความรู้และความเข้าใจ ท่ีจําเป็น

จะต้องนําไปใช้ในการปฏิบัติงานได้อย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ ลักษณะ
ขอ้ สอบเป็นขอ้ สอบแบบปรนยั ๔ ตวั เลอื ก จํานวน ๖๐ ข้อ เวลา ๑ ชั่วโมง
คะแนนเตม็ ๖๐ คะแนน คิดเปน็ ร้อยละสามสบิ ของคะแนนท้ังหมด

๑.๒ การทดสอบภาคความสามารถ
เป็นการทดสอบความสามารถ ซ่ึงเกิดจากการสะสม

ประสบการณ์จนเกิดความชํานาญเพียงพอท่ีจะปฏิบัติงานได้อย่างมี
คุณภาพตามข้อกําหนด ถูกขั้นตอนและเสร็จตามเวลาที่กําหนด ลักษณะ

คมู่ อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)๑๘

แบบทดสอบ เป็นการทดสอบความสามารถโดยให้ผู้เข้ารับการทดสอบ
ปฏิบัติงานตามรูปแบบ กฎเกณฑ์ ในวิธีการทดสอบมาตรฐานฝีมือแรงงาน
แห่งชาติสาขาอาชีพช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม ระดับ ๑ เวลา ๖ ชั่วโมง
คะแนนเต็ม ๑๐๐ คะแนน คิดเป็นร้อยละเจ็ดสบิ ของคะแนนทั้งหมด

๑.๓ รายละเอียดวธิ กี ารทดสอบให้เป็นไปตามท่ี
คณะกรรมการประกาศกาํ หนด

ข้อ ๒ การออกหนังสือรับรองว่าเป็นผู้ผ่านการทดสอบ
มาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติสาขาอาชพี ช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม ระดับ ๑
จะออกใหแ้ กผ่ ูผ้ ่านการทดสอบ โดยมีเกณฑด์ งั นี้

ผู้เข้ารับการทดสอบจะต้องสอบท้ังการทดสอบความรู้ และ
ความสามารถโดยจะต้องสอบได้คะแนนรวมทั้งหมดไม่น้อยกว่าร้อยละเจ็ด
สิบของคะแนนท้ังหมด จึงถือว่าสอบผ่านมาตรฐานฝีมือแรงงานแห่งชาติ
สาขาอาชีพช่างไฟฟา้ อุตสาหกรรม ระดบั ๑

ประกาศ ณ วนั ที่ ๒ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๕๕๒

สมชาย ชมุ่ รัตน์
ปลดั กระทรวงแรงงาน
ประธานกรรมการสง่ เสรมิ การพัฒนาฝมี ือแรงงาน

คูม่ อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)๑๙

บทที่ ๒
ความรูท้ ัว่ ไปเก่ียวกับช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม

๒.๑ ความปลอดภัยเบื้องตน้ ในการปฏบิ ตั งิ านทางไฟฟ้า
๒.๑.๑ เครือ่ งหมายและสัญลักษณ์ความปลอดภัย
การปฏิบัติงานในทุกสาขาอาชีพภายในองค์กรหรือสถาน

ประกอบการต่างๆ บุคลากรในหน่วยงานควรมีความรู้ความเข้าใจเก่ียวกับ
สญั ลกั ษณเ์ คร่ืองหมายความปลอดภัย (safety sign) หมายถึงเคร่ืองหมายที่
ต้องการใช้สื่อความหมาย โดยใช้รูป สี หรือข้อความ ท่ีเฉพาะเจาะจงกับผู้ท่ี
อาจได้รับอันตรายในสถานที่ทํางาน โดยข้อความภายในป้ายอาจจะส่ือ
ความหมายเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดอุบัติเหตุ อันตรายต่อสุขภาพ ระบุสถาน
ท่ีตั้งของอุปกรณ์ป้องกันไฟไหม้ หรือการให้คําแนะนําในกรณีที่เกิดเหตุ
ฉุกเฉิน การเรียนรู้ท่ีจะนําไปสู่ความเข้าใจและปฏิบัติตามสัญลักษณ์และ
เคร่ืองหมายความปลอดภัยอย่างเคร่งครัดจะช่วยลดความสูญเสียอัน
เนื่องมาจากอุบัติภัยต่างๆ ที่อาจเกิดข้ึนได้ และก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อ
สถานประกอบการ

๒.๑.๒ สัญลกั ษณส์ ีและสีตัดเพ่อื ความปลอดภยั
สีถูกใช้เป็นสัญลักษณ์เพ่ือส่ือสารให้ผู้ปฏิบัติงานเกิดความ

ระมัดระวังในการทํางานโดยใช้ทาตามวัสดุ อุปกรณ์ ท่อ เครื่องจักร พื้นท่ี
ทํางาน หรือเคร่อื งหมายต่างๆ สีท่ีเกี่ยวข้องกับความปลอดภัยกําหนดให้ใช้สี
ตามตารางท่ี ๒.๑ สีท่ีใช้เพ่ือความปลอดภัยโดยจะแบ่งเป็น ๔ ประเภท ใช้สี
แดง สีเหลือง สีฟ้า และสีเขียวเพื่อใช้แสดงความหมายที่แตกต่างกัน
นอกจากน้ันใช้สัญลักษณ์ภาพไว้ตรงกลางของเคร่ืองหมาย (โดยไม่นับแถบ
ขวางสาํ หรับเครือ่ งหมายหา้ ม) ในกรณีไม่มีสญั ลักษณภ์ าพที่เหมาะสมสําหรับ
สอื่ ความหมายตามท่ีตอ้ งการใหใ้ ช้เครอ่ื งหมายทว่ั ไป

คูม่ อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๒๐

ตารางที่ ๒.๑ สีท่ใี ช้เพ่ือความปลอดภยั

สีเพื่อความ สีตดั ความหมาย ตวั อย่างการใช้งาน

ปลอดภยั

สแี ดง สขี าว - เครอื่ งหมายหยดุ

- เครอ่ื งหมายอปุ กรณ์

- หยดุ หยุดฉกุ เฉิน

- เครอื่ งหมายหา้ ม

- ระบบดับเพลงิ

สีเหลือง สีดํา - ช้ีบง่ วา่ มีอนั ตราย

- ระวัง (เชน่ ไฟ , วัตถรุ ะเบดิ )

- มีอันตราย - ชบี้ ง่ ถงึ เขตอันตราย

- เครื่องหมายเตอื น

สีฟ้า สีขาว - บงั คบั ใหต้ ้องสวมเครือ่ ง

- บังคบั ให้ตอ้ ง ปอ้ งกันสว่ นบคุ คล

ปฏบิ ตั ิ - เครือ่ งหมายบังคบั

สเี ขยี ว สีขาว - ทางหนี

- ทางออกฉุกเฉนิ

- แสดงภาวะ - หน่วยปฐมพยาบาล

ปลอดภัย - หนว่ ยกภู้ ยั

- แสดงภาวะปลอดภยั

๒.๑.๓ เคร่อื งหมายความปลอดภัย
รูปแบบเครื่องหมายความปลอดภยั ใช้เปน็ สญั ลกั ษณ์แบง่ ได้

๔ ประเภท ดงั น้ี
ประเภทที่ ๑ เคร่ืองหมายห้าม

รปู ท่ี ๒.๑ เครือ่ งหมายห้าม

คู่มือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๒๑

มีรายละเอียดเป็นวงกลมมีแถบตามขอบและแถบขวางสีแดง สีพื้นสีขาว
และสขี องสัญลกั ษณ์ภาพสีดาํ
ตารางท่ี ๒.๒ ตัวอย่างเครอ่ื งหมายห้าม

ห้ามทงิ้ ขยะ
NO LITER

หา้ มด่ืมสุรา
NO ALCOHOL
หา้ มสบู บุหรี่
NO SMOKING

หา้ มสมั ผสั
DO NOT TOUCH

คมู่ ือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๒๒

ประเภท ๒. เครื่องหมายเตอื น

รูปท่ี ๒.๒ เคร่อื งหมายเตือน
มีรายละเอียดเปน็ สามเหลีย่ มด้านเทา่ มแี ถบตามขอบสดี าํ สพี ้นื เหลือง และสี
ของสัญลักษณภ์ าพสีดาํ
ตารางท่ี ๒.๓ ตัวอย่างเครอื่ งหมายเตือน

ระวงั อันตราย

ระวงั ไฟฟ้าแรงสูง

ระวังสารกมั มันตภาพรังสี

คมู่ ือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๒๓

ประเภท ๓. เคร่ืองหมายบังคับ

รปู ท่ี ๒.๓ เครอ่ื งหมายบงั คับใหต้ อ้ งปฏิบตั ิ
มรี ายละเอียดเป็นรปู วงกลมสีนาํ้ เงนิ ภาพสัญลักษณ์สีขาว มกี รอบดํา
ตารางท่ี ๒.๔ ตัวอยา่ งเครื่องหมายบังคับปฏบิ ตั ิ

สวมชุดป้องกันสารเคมี
WEAR PROTECTIVE CLOTHING

สวมกระบังหน้านิรภยั
WEAR FACE SHIELD

สวมรองเท้านริ ภยั
WEAR SHOES

คมู่ ือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๒๔

ประเภท ๔. เครื่องหมายสารนเิ ทศเกี่ยวกับ สภาวะปลอดภยั

รูปที่ ๒.๔ เคร่ืองหมายสารนิเทศ
มรี ายละเอยี ดเป็นสเ่ี หล่ียมจตั ุรัส หรือสเ่ี หล่ียมผืนผ้า สพี นื้ เขยี ว สีของ
สัญลักษณภ์ าพสีขาว
ตารางที่ ๒.๕ ตวั อยา่ งเครื่องหมายสารนิเทศเกี่ยวกบั สภาวะปลอดภัย

สภาวะความปลอดภยั
SAFE CONDITION

ชาํ ระลา้ งดวงตาฉุกเฉิน
EYE WASH

ปมุ่ กดสาํ หรับหยดุ ฉุกเฉนิ
EMERGENCY STOP
PUSH-BUTTOP

คมู่ อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๒๕

๒.๒ การใช้เครอ่ื งมือช่างท่ัวไป (Hand Tools)
เครอื่ งมอื ชา่ งเป็นส่วนหนึ่งท่ีชว่ ยใหก้ ารทาํ งานมมี าตรฐานและใช้เวลาการ

ทํางานน้อยลง แต่ข้อสําคัญในการใช้เครื่องมือต้องใช้ให้ถูกประเภทและ
วิธกี ารใช้งาน

ตารางที่ ๒.๖ เครื่องมอื ช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม

ชนิด ชื่อ ลักษณะการใชง้ าน

คมี ปากจิ้งจก เป็นคีมที่ช่างไฟฟ้านิยมใช้
ทํางานได้หลายแบบ ท้ังจับ
ชิน้ งานและตัดสายไฟฟ้า

คมี ปากแหลม ใชจ้ บั หรือบีบชน้ิ งานขนาด
เลก็

คมี ตัดสาย ใ ช้ ตั ด ส า ย ไ ฟ ฟ้ า คี ม ท่ี
คมี ยํ้าหางปลา เหมาะกับงานไฟฟ้าควรมี
ด้ามจับที่มีฉนวนหุ้มอย่าง
สมบูรณ์

ใชห้ นบี ย้าํ ข้ัวต่อสายไฟฟา้
หรือหางปลา มหี ลายขนาด
ตามขนาดของหางปลา

คมู่ อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๒๖

ตารางท่ี ๒.๖ เครอื่ งมอื ช่างไฟฟา้ อุตสาหกรรม (ต่อ)

ชนิด ช่ือ ลกั ษณะการใช้งาน
คีมปอกสาย ใช้ปอกสายออ่ นแกนเดยี ว
เช่น สาย VSF เป็นตน้

คีมลอ็ ค เป็นเครื่องมือท่ีจับชิ้นงาน
ไขควงเช็คไฟ ให้แน่น ไมค่ วรนํามาคลาย
น็ อ ต หั ว ห ก เ ห ลี่ ย ม เ พ่ื อ
เคลื่อนย้ายเคร่ืองจักรหรือ
มอเตอร์ออกจากแท่น

ใช้ตรวจเช็คในจุดทมี่ ี
แรงดันไฟฟา้

ไขควงปากแบน ใช้ไขหรือหมุนหัวสกรูท่ี
เ ป็ น ร่ อ ง ท า ง เ ดี ย ว ที่
เรียกว่าหัวแบน

ไขควงปากแฉก ใช้ไขหรือหมุนหัวสกรูที่
เปน็ ร่องกากบาท ท่ีเรียก
วา่ หัวแฉก

คู่มอื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๒๗

ตารางท่ี ๒.๖ เครอ่ื งมือชา่ งไฟฟ้าอุตสาหกรรม (ต่อ)

ชนิด ชื่อ ลักษณะการใชง้ าน

เบนเดอร์ ใช้ดัดท่อชนดิ บาง (EMT)

(Bender) - จุด B เป็นจุดเทคอปั

- จุด A เป็นจดุ ดัดมุม

ฮ๊ิกกี้ เป็นเครื่องมือท่ีใช้ดัดท่อ
(Hickey) โลหะ ชนิดหนาปานกลาง
(IMC) หรือท่อหนา (RSC)

เล่อื ยตัดเหลก็ ใช้ตัดเหล็ก มีขนาดฟัน
ตะไบ เลื่อย 2 ขนาด ถ้าตัดเหล็ก
บางควรใช้ 24 ฟัน : 1 นิ้ว
ถ้าตัดเหลก็ หนาควรใช้
18 ฟนั : 1 นิ้ว

ใช้แต่งผิว หรือลดขนาด
ความหนาของเหล็ก และ
ลบคมตามมุมของช้ินงาน
เหล็กโ ดยทั่งไปจะมี 4
ลักษณะ คือ แบบแบน
แบบท้องปลิง แบบกลม
และ แบบสามเหลย่ี ม

คู่มอื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๒๘

ตารางท่ี ๒.๖ เครอื่ งมือชา่ งไฟฟา้ อุตสาหกรรม (ต่อ)

ชนดิ ชือ่ ลกั ษณะการใช้งาน

รีมเมอร์ เ ป็ น เ ค ร่ื อ ง มื อ ล บ ค ม ท่ อ

(Reamer) ใช้ลบคมท่อที่ถูกตัดใหม่ๆ

ลบได้ท้ัง 2 ด้าน คมนอก

และคมใน

จิก๊ ซอร์ไฟฟ้า ใช้เลือ่ ยวัสดุแผน่ บาง เช่น
เมื่อต้องการเจาะตู้ไฟฟ้า
เ ป็ น รู ป ส่ี เ ห ล่ี ย ม ค ว ร ใ ช้
เคร่ืองมือประเภทนี้เป็น
หลกั

ฟชิ เทป เครื่องมือร้อยสายไฟฟ้า
(Fish tape) เขา้ ทอ่ รอ้ ยสายไฟฟา้

สวา่ นไฟฟา้ ประกอบด้วย สว่านเจาะ
ไม้ สว่านเจาะเหล็ก สว่าน
กระแทกเจาะปูน สว่านโร
ตารีสําหรับเจาะคอนกรีต
สว่านไร้สาย ใช้เจาะไม้
และใชข้ นั สกรู

คู่มอื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๒๙

ตารางท่ี ๒.๗ อปุ กรณแ์ ละวสั ดุงานเดนิ สายไฟฟ้าในท่อร้อยสาย

ชนิด ชื่อ ลักษณะการใช้งาน

คอนดเู ลท มีหลายลักษณะตามการใช้
(Condulet) งานเป็นอุปกรณ์ใช้สําหรับ

ระบบเดินท่อร้อยสายไฟฟ้า
มีหน้าท่ีต่อแยกท่อ

เอฟเอสบอ๊ ก ใช้สําหรับเดินสายร้อยท่อ
(F.S. box) แบบลอย และติดตั้งสวิตช์
เตา้ รับไฟฟา้
แฮนดี้บ๊อก
(Handy box) เป็นอปุ กรณ์ต่อแยก และฝัง
ผนงั ใส่สวติ ช์ ปลก๊ั ไฟฟา้

แสควรบ์ อ๊ ก ด้านท้ัง 4 มีขนาดเท่ากัน
(Square box) เป็นอุปกรณ์ต่อแยกท่อ และ

เปน็ จดุ ต่อสายไฟฟา้

อ็อคตากอน เป็นอุปกรณ์บ๊อกท่ีใช้ต่อ
บ๊อก (Octagon ปลายทาง หรือก่อนเข้า
box) โหลด

คู่มอื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๓๐

ตารางท่ี ๒.๗ อปุ กรณ์และวัสดงุ านเดนิ สายไฟฟ้าในท่อรอ้ ยสาย (ต่อ)

ชนิด ชื่อ ลกั ษณะการใช้งาน

ท่อร้อย ลักษณะการติดต้งั

สายไฟฟา้ EMT ใช้เดนิ นอาคารในทแี่ หง้
IMC ใช้เดินนอกอาคาร

RSC ใชเ้ ดนิ ฝงั ดิน

ทอ่ โลหะอ่อน จะใชง้ านในที่ต้องการความ

(Flexible อ่อนตัวของท่อสูง และต้อง

Metal การป้องกนั แรงส่ันสะเทือน

Conduit) จากเคร่ืองจักรกลไฟฟ้าเข้า

สตู่ ัวท่อไฟฟ้า

คอนเนคเตอร์ เป็นอปุ กรณต์ อ่ ท่อกบั บ๊อก

(connector) หรอื กลอ่ ง

คอนเนคเตอร์ เปน็ อปุ กรณ์ต่อท่ออ่อน
กนั นํ้า (LFMC) กับบ๊อคหรือกล่อง

คปั ปลิง เป็นอุปกรณ์ต่อตรงท่อกบั
(Coupling) ทอ่

บู๊ทชงิ่ เปน็ อุปกรณก์ ันบาดสายไฟ
(Bushing)

คู่มือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๓๑

ตารางที่ ๒.๗ อุปกรณแ์ ละวสั ดุงานเดินสายไฟฟ้าในท่อร้อยสาย (ตอ่ )

ชนิด ช่ือ ลกั ษณะการใชง้ าน

ล็อคนัท เป็นอปุ กรณ์ลอ๊ คคอนเนค

(Lock nut) เตอร์กับบ๊อค

แสตรป เปน็ อปุ กรณ์ยดึ ท่อกบั พืน้
(Strap) ผนงั

แคลม้ ประกบั เปน็ อปุ กรณ์ยึดท่อกบั ราง
ยดึ แคลม้ ประกบั

ไวนทั เปน็ อปุ กรณพ์ ันต่อสายไฟ
(Wire nut) ในงานท่อทเ่ี ปน็ โลหะ

หัวงูเห่า ฝาครอบท่อร้อยสาย ใช้
(Service สํ า ห รั บ นํ า ส า ย เ ม น จ า ก
entrance) ภายนอกเขา้ สู่ตัวอาคาร

คู่มือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๓๒

๒.๓ การปฏิบตั งิ านทางไฟฟา้ ด้วยความปลอดภัย
๒.๓.๑ อุปกรณป์ อ้ งกันอนั ตรายส่วนบคุ คล
อุปกรณ์สําหรับผู้ปฏิบัติงานสวมใส่ขณะทํางาน เพื่อป้องกัน

อันตรายท่ีอาจเกิดขึ้นอันเนื่องมาจากสภาพและส่ิงแวดล้อมการทํางาน การ
ใช้อปุ กรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคลเป็นวิธีการหนึ่งในหลายวิธีการป้องกัน
อันตรายจากการทํางาน โดยทั่วไปจะยึดหลักการป้องกันควบคุมท่ี
สิ่งแวดล้อมการทํางานก่อน ในกรณีท่ีไม่สามารถดําเนินการได้จึงนํากล
วิธีการใช้อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคลมาแทน เช่น อุปกรณ์ป้องกัน
ศีรษะ อุปกรณ์ป้องกันหู อุปกรณ์ป้องกันใบหน้าและดวงตา อุปกรณ์ป้องกัน
มือ อุปกรณป์ ้องกนั เท้า อปุ กรณป์ อ้ งกันการตกจากท่สี งู เป็นต้น

หมวกนริ ภัย แวน่ ตา

กนั ใบหนา้ กันเสยี ง

ชุดปฏิบัติงาน ถุงมือยางป้องกันไฟฟ้าดูด
เขม็ ขัดนริ ะภัย รองเทา้

รูปที่ ๒.๕ อปุ กรณป์ อ้ งกนั อันตรายสว่ นบคุ คล

ค่มู อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๓๓

๒.๓.๒ การเกิดอันตรายจากไฟฟ้า
ไฟฟา้ ดูด คือการท่บี คุ คลมกี ระแสไฟฟ้าไหลผ่านร่างกายไฟฟา้ ดูด

เกิดได้ท้ังกับบุคคลหรือสิ่งมีชีวิตอื่น เม่ือร่างกายมีกระแสไฟฟ้าไหลผ่านจะมี
อาการต่างๆ ตามปรมิ าณกระแสไฟฟ้าที่ไหล เส้นทางที่กระแสไฟฟ้าไหลผ่าน
และระยะเวลาท่ีถูกไฟฟ้าดูด

รูปท่ี ๒.๖ ตัวอยา่ งผู้ถกู ไฟฟ้าดูด

คมู่ อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๓๔

ผลกระทบของกระแสไฟฟ้าต่อร่างกายของแต่ละบุคคลอาจ
เปลี่ยนแปลงไปได้ไม่เหมือนกันในแต่ละคน แต่สามารถกําหนดเป็นค่าเฉล่ีย
ได้ ซึ่งผลของกระแสไฟฟา้ กระแสสลบั กําหนดไว้ดังตารางที่ ๒.๘

ตารางที่ ๒.๘ ผลของกระแสไฟฟ้ากระแสสลับทีม่ ีผลต่อร่างกาย

จํานวนกระแสไฟฟ้า อาการหรอื อันตรายท่เี กิดขนึ้ เเก่ร่างกาย

1-3 mA กลา้ มเนอื้ กระตุกเล็กน้อย ไม่ถงึ ขน้ั อนั ตราย
แตก่ อ็ าจดิ้นไม่ยอมหลดุ

8 mA กล้ามเน้อื กระตุกรุนเเรง เปน็ เหตุใหล้ ้มฟาด
หรือตกจากทีส่ ูง

10 mA กล้ามเนือ้ กระตุกรนุ เเรงยิง่ ขน้ึ และอาจ
ได้รบั บาดแผล ไหม้ พองด้วย

30 mA ระบบหายใจขดั ข้อง อาจทําใหเ้ สียชีวิต
เนื่องจากหัวใจเตน้ ผิดจังหวะ

กระแสไฟฟ้าสงู มากกว่าน้ี ทาํ ให้เกิดแผลไหม้และหวั ใจหยดุ เตน้

๒.๓.๓ การปฐมพยาบาลผู้ได้รับอันตรายจากไฟฟ้า
การชว่ ยเหลือให้พ้นจากกระแสไฟฟ้าให้ใช้วิธใี ดวิธีหนง่ึ ดังนี้
(๑) ตดั กระแสไฟฟา้ โดยปลดสวติ ช์ คัทเอาท์ เตา้ เสียบออก
(๒) หากตัดกระแสไฟฟ้าไมไ่ ด้ ให้ใช้ไม้แหง้ หรอื วัสดุที่เปน็

ฉนวนไฟฟ้าเข่ยี สงิ่ ทม่ี กี ระแสไฟฟา้ ออกไปให้พ้น

คู่มอื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๓๕

รปู ท่ี ๒.๗ การช่วยเหลือผถู้ ูกไฟฟ้าดดู หรือ ชอ๊ ค ด้วยไมแ่ หง้
(๓) ให้ใช้ผา้ หรอื เชือกแห้งคล้องแขน ขา หรือลําตัว ผู้ถูกไฟฟ้า

ดูดชักลากออกไปให้พน้ ส่ิงทีม่ ีกระแสไฟฟ้า หากผู้ถูกไฟดูดสลบหมดสติให้ทํา
การปฐมพยาบาลให้ฟนื้ ตอ่ ไป

รูปท่ี ๒.๘ การชว่ ยเหลือผถู้ กู ไฟฟ้าดดู หรือ ช๊อก ด้วยผา้ แห้ง
(๔) หากหัวใจหยุดเต้น (ตรวจโดยเอาหูฟังที่อกหรือจับชีพจร)

ให้ใช้วิธี "นวดหัวใจภายนอก" โดยเอามือกดตรงหัวใจให้ยุบลงไป ๓ – ๔
เซนตเิ มตร เป็นจงั หวะๆเทา่ จงั หวะการเตน้ ของหวั ใจ (ผูใ้ หญ่วนิ าทีละ ๑ คร้ัง
เด็กเลก็ วนิ าทลี ะ ๒ ครัง้ ) นวด ๑๐ – ๑๕ ครั้ง เอาหูแนบฟังครง้ั หน่งึ

คู่มือเตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๓๖

(๕) หากไม่หายใจ (ตรวจโดยดูการขยายของซ่ีโครงและ
หน้าอก) ให้ใช้วิธีเป่าลมเข้าทางปากหรือทางจมูกของผู้ป่วยดังน้ีคือ การเป่า
ปาก จบั ผู้ป่วยนอนหงายใช้หัวแม่มือง้างปลายคางผู้ป่วยให้ปากอ้าออก หาก
มีเศษอาหารหรือวัสดุใดๆให้ล้วงออกให้หมด แล้วจับศีรษะให้เงยหน้ามากๆ
ผู้ช่วยเหลืออ้าปากแล้วประกบกับปากผู้ป่วยให้สนิท และเป่าลมเข้าไปอย่าง
แรงจนปอดผู้ป่วยขยายออก (ซ่ีโครงและหน้าอกพองข้ึน) แล้วปล่อยให้ลม
หายใจของผู้ป่วยออกเองแล้วเป่าอีก ทําเช่นนี้เป็นจังหวะๆเท่ากับจังหวะ
หายใจปกติ (ผู้ใหญ่นาทีละ ๑๒ – ๑๕ ครั้ง เด็กเล็กนาทีละ ๒๐ – ๓๐ ครั้ง)
ถ้าเป่าปากไม่ได้ให้ปิดปากผู้ป่วยแล้วเป่าเข้าทางจมูกแทน ถ้าผู้ป่วยหัวใจ
หยดุ เต้นและไม่หายใจดว้ ยให้นวดหัวใจสลับกับการเป่าปาก ถ้ามีผู้ช่วยเหลือ
เพียงคนเดียวก็ให้เป่าปาก ๒ ครั้ง สลับกับการนวดหัวใจ ๑๕ คร้ัง หรือถ้ามี
ผู้ช่วยเหลือสองคนก็ให้นวดหัวใจสลับกับการเป่าปากเป็นทํานองเดียวกัน
โดยเป่าปาก ๑ คร้ัง นวดหัวใจ ๕ ครั้ง การปฐมพยาบาลนี้ต้องรีบทําทันที
หากชา้ เกินกว่า ๔ – ๖ นาที โอกาสที่จะฟ้ืนมีน้อย ขณะพาส่งแพทย์ก็ควรทํา
การปฐมพยาบาลไปดว้ ยตลอดเวลา

รูปที่ ๒.๙ การปฐมพยาบาลผ้ไู ด้รบั อนั ตรายจากไฟฟ้า

ค่มู อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๓๗

๒.๔ ความรทู้ ัว่ ไปเกยี่ วกบั วงจรไฟฟา้
๒.๔.๑ ศพั ทเ์ ฉพาะดา้ นไฟฟา้ ทค่ี วรรู้
(๑) ไฟฟา้ กระแสตรง (Direct current :D.C.) คอื กระแส

ไฟฟ้าท่ีมีทิศทางไหลไปในทิศทางเดียวเสมอคือ ไหลจากขั้วบวกไปสู่ข้ัวลบ
(กระแสสมมุติ)

(๒) ไฟฟ้ากระแสสลับ (Alternating current :A.C.) คือ
กระแสไฟฟ้าท่ีมีการสลับสับเปล่ียนข้ัวอยู่ตลอดเวลาอย่างสม่ําเสมอ ทิศ
ทางการไหลของกระแสไฟฟ้ากจ็ ะเปล่ียนสลับไปมาจากบวกไปสู่ลบ และจาก
ลบไปสู่บวกอยูต่ ลอดเวลา

(๓) ระบบไฟฟ้าแรงสูง คือ ระบบไฟฟ้าที่มีแรงดันไฟฟ้า
เกิน ๑,๐๐๐ โวลท์

(๔) ระบบไฟฟ้าแรงตํ่า คือ ระบบไฟฟ้าที่มีแรงดันไฟฟ้า
ไมเ่ กนิ ๑,๐๐๐ โวลท์

(๕) โวลท์ (Volt :V) คือ หน่วยวดั ค่าแรงดนั ไฟฟ้า
(๖) แอมแปร์ (Ampere :A) คือ หน่วยวดั ค่ากระแสไฟฟ้า
(๗) วัตต์ (Watt :W) คือ หน่วยวัดของค่ากําลังไฟฟ้าท่ีใช้
จริง
(๘) หน่วย (Unit) คือ หน่วยของกําลังไฟฟ้าท่ีใช้ต่อชั่วโมง
โดย ๑ ยูนิต คอื ปริมาณการใชพ้ ลังงานไฟฟ้า ๑,๐๐๐ วตั ต์ ต่อ ๑ ชวั่ โมง
(๙) ตวั ตา้ นทาน (Resistor) คอื อปุ กรณท์ ที่ าํ หน้าท่ลี ด
แรงดัน และจํากัดการไหลของกระแสไฟฟ้าในวงจร หน่วยวัดเป็นโอห์ม
(Ohm ใชส้ ัญลกั ษณ์ Ω)
๒.๔.๒ กฎของโอหม์
ใ น ว ง จ ร ไ ฟ ฟ้ า ใ ด ๆ นั้ น มั ก จ ะ ป ร ะ ก อ บ ไ ป ด้ ว ย ส่ ว น
สําคัญ ๓ ส่วนคือ แหล่งจ่ายพลังงานไฟฟ้า กระแสไฟฟ้า และตัวต้านทาน
หรืออุปกรณ์ไฟฟ้าท่ีจะใส่เข้าไปในวงจรไฟฟ้านั้นๆเพราะฉะนั้นความสําคัญ

คู่มอื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๓๘

ของวงจรท่ีจะต้องคํานึงถึงเม่ือมีการต่อวงจรไฟฟ้าใดๆ เกิดข้ึนคือทําอย่างไร

จึงจะไม่ให้กระแสไฟฟา้ ไหลผา่ นเขา้ ไปในวงจรมากเกินไปซ่ึงจะทําให้อุปกรณ์

ไฟฟ้าชํารุดเสียหายหรือวงจรไหม้เสียหายได้ George Simon Ohm นัก

ฟิสกิ ส์ชาวเยอรมนั ได้สรุปเปน็ กฎออกมาดงั น้ี คอื

V = I×R

จากสมการข้างต้นสามารถใชก้ ฎของโอห์มวิเคราะห์ในวงจรไฟฟ้ากระแสตรง

หรือวงจรไฟฟ้ากระแสสลับ กรณีโหลดตัวต้านทานได้ กฎของโอห์มสามารถ

เปลี่ยนรูปแบบสมการได้อกี ๒ รปู แบบคือ
V
I = R

R = V
I

สามารถทาํ เป็นรปู แบบเพื่อใหง้ ่ายแกก่ ารจดจาํ ดงั รปู ท่ี ๒.๑๐

รปู ท่ี ๒.๑๐ สามเหล่ยี มกฎของโอห์ม

๒.๔.๓ กาํ ลงั ไฟฟ้า (Electric Power)
กําลังไฟฟ้า คือ พลังงานไฟฟ้าท่ีใช้ไปในเวลา ๑ วินาที มี

หนว่ ยเปน็ วตั ต์ (W) หรอื จลู ตอ่ วินาที เขยี นเปน็ ความสมั พันธ์ไดว้ ่า

กําลงั ไฟฟา้ (วัตต์) = พลังงานไฟฟ้า (จลู )/เวลา (วนิ าที)

คมู่ อื เตรียมทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดบั ๑ (ภาคความรู้)

๓๙

เคร่ืองใช้ไฟฟ้าแต่ละชนิดจะใช้พลังงานไฟฟ้าต่างกันทั้งนี้ขึ้นอยู่กับชนิดและ

ขนาดของเครื่องใช้ไฟฟ้า ซ่ึงทราบได้จากตัวเลขที่กํากับไว้บนเคร่ืองใช้ไฟฟ้า

ท่ีระบุทั้งค่าแรงดันไฟฟ้า (V) และค่ากําลังไฟฟ้า (W) เช่น หลอดไฟฟ้ามี

ตวั เลขกํากับว่า 220V 60W

- 220V หมายถึงหลอดไฟฟ้านี้ใช้กับแรงดันไฟฟ้า 220

โวลต์ ซงึ่ ตอ้ งใช้ใหต้ รงกับค่าแรงดนั ไฟฟ้าที่กําหนดมา

- 60W หมายถงึ ค่าของพลังงานไฟฟ้าท่หี ลอดไฟฟา้ ใชไ้ ปใน

เวลา 1 วินาที ซ่ึงเรียกว่า กําลังไฟฟ้า การวัดพลังงานไฟฟ้าใช้หน่วยเป็น

จูล ตัวเลข 60W จึงหมายถึง ขณะเปิดไฟหลอดไฟฟ้าน้ีจะใช้พลังงานไฟฟ้า

60 จลู ในเวลา 1 วินาที

กําลงั ไฟฟ้ามีคา่ มากหรือน้อยข้นึ อย่กู ับค่าปริมาณกระแสไฟฟ้าท่ีไหล

ผ่านเครื่องใช้ไฟฟ้าและแรงดันไฟฟ้าท่ีเคร่ืองใช้ไฟฟ้าน้ันต่ออยู่ โดย

กําลงั ไฟฟา้ มีคา่ เท่ากบั ผลคณู ระหวา่ งแรงดนั ไฟฟ้ากับกระแสไฟฟา้ คอื

P = V×I

จากสมการขา้ งตน้ สามารถเปลย่ี นรปู แบบสมการไดอ้ กี ๒ รูปแบบคือ
P
I = V

V = P
I

สามารถทําเปน็ รูปแบบเพื่อให้ง่ายแกก่ ารจดจาํ ดังรปู ที่ ๒.๑๑

รปู ที่ ๒.๑๑ สามเหลยี่ มกาํ ลังไฟฟ้า

คมู่ ือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๔๐

ตัวอย่างที่ ๒.๑ จงคํานวณหาค่ากระแสไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าระบบ 1 เฟส

220V ซ่ึงมีดวงโคมไฟฟ้าขนาด 60W ต่ออยู่

วิธที ํา P 60W
V 220V
I = = = 0.27A

๒.๔.๔ ระบบจา่ ยไฟฟา้ กระแสสลบั แรงตํา่
การจ่ายไฟฟ้าในระบบไฟฟ้ากระแสสลับแบบแรงดันไฟฟ้า

ตํ่า (น้อยกว่า ๑,๐๐๐ โวลท์)น้ัน โดยทั่วไปจะมีอยู่ ๒ รูปแบบ ขึ้นอยู่กับ
ลักษณะการใช้งานของผู้ใชไ้ ฟฟ้าดงั นี้

(๑) ระบบ ๑ เฟส ๒ สาย (ไมร่ วมสายดนิ )

รูปที่ ๒.๑๒ ระบบไฟฟ้า ๑ เฟส ๒ สาย

ระบบไฟฟ้า ๑ เฟส คือระบบไฟฟ้าท่ีมีสายไฟฟ้าจํานวน ๒ เส้น เส้นที่มีไฟ
เรียกว่าสายไฟหรือสายเฟสหรือสายไลน์ เขียนแทนด้วยตัวอักษร L(Line)
เส้นท่ีไม่มีไฟเรียกว่าสายนิวทรอลหรือสายศูนย์ เขียนแทนด้วยตัวอักษร N
(Neutral) ทดสอบได้โดยใช้ไขควงวัดไฟ เมื่อใช้ไขควงวัดไฟแตะสายเฟส
หรอื สายไฟหรือสายไลน์หลอดไฟเรืองแสงที่อยู่ภายไขควงจะติด สําหรับสาย

คมู่ ือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๔๑

นิวทรอลหรือสายศูนย์จะไม่ติด แรงดันไฟฟ้ากระแสสลับที่ใช้มีขนาด ๒๒๐
โวลท์ (Volt :V) ความถ่ีไฟฟ้า ๕๐ เฮิรตซ์ (Hertz :Hz) ใช้สําหรับบ้านพัก
อาศัยทว่ั ไปทม่ี ีการใชไ้ ฟฟา้ ไมม่ ากนัก

(๒) ระบบ ๓ เฟส ๔ สาย (ไมร่ วมสายดนิ )

รูปท่ี ๒.๑๓ ระบบไฟฟา้ ๓ เฟส ๔ สาย
ระบบไฟฟ้า ๓ เฟส คือระบบไฟฟ้าท่ีมีสายเส้นไฟจํานวน ๓ เส้น และสาย
นิวทรอล ๑ เส้นจึงมีสายรวม ๔ เส้น ระบบไฟฟ้า ๓ เฟสสามารถต่อใช้งาน
เป็นระบบ ๑ เฟสได้ โดยการต่อจากเฟสใดเฟสหนึ่งและสายนิวทรอลอีกเส้น
หนงึ่ แรงดนั ไฟฟา้ ระหว่างสายเฟสเส้นใดเสน้ หนง่ึ กับสายนิวทรอลมีค่า ๒๒๐
โวลท์ และแรงดันไฟฟ้าระหว่างสายเฟสด้วยกันมีค่า ๓๘๐ โวลท์ ระบบน้ีจึง
เรียกว่าระบบไฟฟ้า ๓ เฟส ๔ สาย ๒๒๐/๓๘๐ โวลท์ ระบบนี้มีข้อดีคือ
สามารถจ่ายกระแสไฟฟ้าได้มากกว่าระบบ ๑ เฟส ถึง ๓ เท่า จึงเหมาะสม
กบั สถานทที่ ่ีตอ้ งการใชไ้ ฟฟ้ามากๆ เช่นอาคารพาณิชย์ โรงงานอุตสาหกรรม
เป็นต้น

๒.๔.๕ คาํ อปุ สรรค (Prefixes)
เมอ่ื คา่ ในหน่วยพ้นื ฐานมีจํานวนทีส่ งู มากหรือจํานวนที่

น้อยมาก เราสามารถใช้ตัวคูณ(สิบยกกําลังบวกหรือลบ) เขียนแทนค่าน้ัน
หรอื ใชส้ ัญลักษณ์ของคําอุปสรรคนาํ หน้าหนว่ ยแทนตวั คูณได้

คูม่ ือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาชา่ งไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๔๒

ตารางท่ี ๒.๙ คําอปุ สรรคและสญั ลักษณ์

ตัวคูณ ชือ่ สัญลกั ษณ์
10-1 เดชิ (deci) d

10-2 เซนติ (centi) c

10-3 มลิ ลิ (milli) m

10-6 ไมโคร (micro) µ (มิว)

10-9 นาโน (nano) n

10-12 พโิ ค (pico) p

101 เดคะ (deca) da

102 เฮกโต (hector) h

103 กิโล (Kilo) k

106 เมกะ (mega) M

109 กิกะ (giga) G

1012 เทอรา (tera) T

ตัวอย่างท่ี ๒.๒ การแปลงหนว่ ย

0.000 005 A = 5 × 10-6 A = 5 ไมโครแอมแปร์ (μA)
6,000 W = 6 × 103 W = 6 กิโลวัตต์ (kW)

คมู่ อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟ้าอตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๔๓

๒.๔.๖ วงจรไฟฟ้าเบ้อื งตน้
(๑) วงจรอนุกรม คือ วงจรท่ีมีอุปกรณ์ต่างๆ ต่อเรียงกัน

และถดั กนั ไปเรอ่ื ยๆ โดยการนาํ เอาปลายด้านหน่งึ ของอุปกรณ์ตัวแรกต่อกับ
ปลายดา้ นหน่ึงของอปุ กรณ์ตวั ท่สี องและปลายด้านหน่ึงของอุปกรณ์ตัวท่ีสอง
ตอ่ กบั ปลายด้านหน่งึ ของอุปกรณ์ตัวท่ีสามและต่อกันไปเร่ือยๆ จนมีลักษณะ
เป็นลูกโซ่ เช่น ตัวตา้ นทานต่ออนุกรมกนั จาํ นวน ๓ ตวั ดังรูปที่ ๒.๑๔

รูปที่ ๒.๑๔ วงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม
คณุ สมบตั ิของวงจรไฟฟา้ แบบอนกุ รม
- คา่ ความตา้ นทานรวมทงั้ หมด( RT) ของวงจร

ไฟฟา้ แบบอนุกรม มีค่าเท่ากบั ผลรวมของความต้านทานทุกตัวรวมกนั
RT = R1 + R2 + R3 +………. Rn
- กระแสไฟฟา้ ท่ไี หลผ่านตัวตา้ นทานทกุ ตัวมีค่า

เท่ากนั
IT = I1 = I2 = I3 = ………. In

คมู่ อื เตรยี มทดสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๔๔

- แรงดันไฟฟ้าท่ีตกครอ่ มตวั ต้านทานแตล่ ะตัวใน
วงจรจะแตกต่างกันไป ความต้านทานตัวใดมีค่ามากจะมีแรงดันตกคร่อม
มาก

- ผลรวมของแรงดนั ตกคร่อมความตา้ นทานแตล่ ะ
ตัวจะเท่ากบั แรงดันทจี่ า่ ยให้กับวงจร

E = V1 + V2 + V3 +………. Vn

ตัวอย่างท่ี ๒.๓ จากวงจรตัวต้านทานตัวละ 9 โอห์ม จํานวน 4 ตัว ต่อกัน
แบบอนุกรม แหล่งจ่ายไฟตรง E = 20V ค่าของความต้านทานรวม ค่า
แรงดันไฟฟ้าทีต่ กครอ่ มตัวตา้ นทาน และกระแสไฟฟา้ ไหลในวงจร

V1 V2 V3 V4

20 V R1=9 Ω R1=9 Ω R1=9 Ω R1=9 Ω

I1 I2 I3 I4

IT

วธิ ที าํ จากคณุ สมบัติของวงจรอนุกรม

คํานวณหาค่าความต้านทานรวมทง้ั หมด RT ได้ดงั นี้
RT = R1 + R2 + R3 + R4
RT = 9 + 9 + 9 + 9

RT = 36 Ω
ความต้านทานรวมในวงจรเท่ากับ 36 โอห์ม

คํานวณหาคา่ กระแสไฟฟา้ ทง้ั หมด IT จะได้

คมู่ ือเตรยี มทดสอบมาตรฐานฝมี อื แรงงานแห่งชาติ สาขาช่างไฟฟา้ อตุ สาหกรรม ระดับ ๑ (ภาคความรู้)

๔๕