ความปลอดและอุปกรณ์งานเชื่อมแก๊ส

ความปลอดภัยและอปุ กรณ์งานเชื่อมแก๊ส
By K.Wichan

อนั ตราย ทีร่ ุนแรงของการเชอื่ มกา๊ ซเมอ่ื เกดิ อบุ ตั ิเหตคุ ือไฟไหม้หรอื การระเบดิ โดยมี

ปจั จยั ตา่ งๆ ที่อาจทําให้เกิดเหตดุ งั ต่อไปน้ี – มสี ง่ิ ของที่ติดไฟง่ายในบรเิ วณที่ทําการเชื่อม – การใชง้ าน
หวั เชอ่ื มก๊าซอย่างไมเ่ หมาะสม – กา๊ ซรัว่ ไหลออกจากสายก๊าซ วาล์ว หรอื ชนิ้ ส่วนอ่ืนๆ

รูปท่ี 1 ส่วนประกอบอุปกรณก์ ารเช่อื มแก๊ส
ความปลอดภยั ในการเชอื่ มแกส๊

การเชื่อมด้วยก๊าซเป็นการเช่อื มโดยอาศยั ความร้อนจากเปลวไฟของก๊าซสองชนิดผสมกนั
ระหวา่ งก๊าซ ออกซเิ จนกับแก๊สเช้ือเพลิง โดยท่ัวไปก๊าซเชอื้ เพลงิ ท่ีใชอ้ ยา่ งแพรห่ ลาย คอื กา๊ ซอะเซที
ลีน (Acetylene) และ กา๊ ซปโิ ตรเลียมเหลว (Liquefied petroleum gas: LPG) ดงั น้ัน การใชง้ าน
โดยวธิ กี ารเช่ือมด้วยก๊าซอาจจะมี ความเสย่ี งและอันตรายสงู หากมีการใชง้ านอยา่ งไมเ่ หมาะสม

สว่ นประกอบของอปุ กรณ์การเช่อื ม

1. ท่อก๊าซออกซเิ จนและทอ่ กา๊ ซเชอ้ื เพลงิ
2. อุปกรณป์ รับความดนั (Pressure regulator) จะตอ้ งสวมแน่นพอดกี บั ทางออกของทอ่ กา๊ ซ
3. หัวเชือ่ มกา๊ ซ (Torch )
4. สายท่อกา๊ ซออกซิเจนและกา๊ ซเช้ือเพลงิ
5. อุปกรณ์ปอ้ งกันไฟยอ้ นกลับ (Flashback arrestor)

เม่ือมกี ารเชอ่ื มแกส๊ แก๊สทอี่ ยู่ภายในทอ่ กา๊ ซออกซิเจนและท่อแก๊สเชอ้ื เพลงิ จะไหลผ่าน
อปุ กรณ์ปรับความดันมาผสมกันทดี่ า้ มหวั เชื่อมกา๊ ซ แล้วจะใหเ้ ปลวไฟความรอ้ นที่หวั เชื่อมแก๊สเพอ่ื
นําไปใชส้ าํ หรับตดั หรือเชอื่ มชิน้ งาน

อันตรายจาการใชง้ านเชื่อมก๊าซ

การใชง้ านอุปกรณ์การเชอ่ื มหากไมม่ ีการใสใ่ จความปลอดภัยในการปฏิบัติงานจะเป็น
สาเหตุให้เกดิ อุบัตเิ หตุได้ ซึ่งที่ผ่านมาล้วนเปน็ เหตทุ าํ ให้พนกั งานบาดเจบ็ หรอื เสียชีวติ อันตรายท่ี
รนุ แรงของการเช่อื มก๊าซเม่ือเกดิ อุบัติเหตคุ ือไฟไหมห้ รอื การระเบดิ โดยมีปัจจัยต่างๆ ทอี่ าจทําใหเ้ กดิ
เหตุดังต่อไปนี้

– มีสิ่งของทต่ี ิดไฟงา่ ยในบรเิ วณทท่ี ําการเช่ือม
– การใช้งานหัวเชือ่ มก๊าซอยา่ งไมเ่ หมาะสม
– กา๊ ซร่วั ไหลออกจากสายกา๊ ซ วาล์ว หรือช้นิ ส่วนอน่ื ๆ
– ไม่มีอุปกรณป์ อ้ งกันไฟย้อนกลบั (Flashback arrestor)
– การขนส่งท่อก๊าซออกซเิ จนอย่างไม่ปลอดภัย

รปู ที่ 2 ไฟไหมท้ อ่ ก๊าซเชื้อเพลงิ และท่อกา๊ ซออกซิเจนเนื่องจากไม่มีการติดต้งั อุปกรณ์
ปอ้ งกนั ไฟยอ้ นกลับ

รูปที่ 3 แผลไฟไหมม้ อื พนกั งานเน่อื งจากการเกดิ ไฟยอ้ นกลับ

สภาวะการทํางานท่ีปลอดภัย
ขอ้ ควรปฏิบัติ(Good practice) ในการทํางานเกยี่ วกับงานเชือ่ มก๊าซ ควรมรี ะบบการขอ

อนญุ าตทาํ งานเกยี่ วกบั การเช่อื มกา๊ ซ(Permit-to-Work) รวมถงึ การตรวจประเมินอันตรายของ
สถานท่ีทาํ การเชอ่ื ม โดยจะต้องมั่นใจวา่ ในบริเวณดงั กลา่ วจะต้องไม่มีสิ่งท่ตี ิดไฟงา่ ยหรือระเบิดได้อยู่
ใกล้ๆ บริเวณทท่ี าํ การเชอ่ื มกา๊ ซ

พนกั งานทกุ คนทเี่ กี่ยวขอ้ งจะต้องได้รบั การฝกึ อบรมความปลอดภัยเกย่ี วกับอปุ กรณ์และ
การใชง้ านอุปกรณ์เชื่อมก๊าซ รวมทง้ั พนกั งานทปี่ ฏิบัตงิ านเช่อื มก๊าซจะตอ้ งสวมใส่อปุ กรณ์ป้องกนั ภัย
สว่ นบุคคลอยา่ งเหมาะสมและพรอ้ มทีจ่ ะระงับเพลงิ ไหมใ้ นกรณีทเ่ี กิดเหตเุ พลงิ ไหมใ้ นบริเวณทํางาน

รูปที่ 4 ภาพความเสียหายของการะเบิดของท่อออกซิเจนเนอื่ งจากไมม่ ีการตดิ ตงั้ อปุ กรณ์
ปอ้ งกนั ไฟยอ้ นกลบั

ความปลอดภัยในการเชือ่ มแก๊ส
ชนดิ ของหวั เช่ือมกา๊ ซจะตอ้ งเหมาะสมกับงาน เมือ่ หวั เชื่อมก๊าซ(Tip) ดบั หรืออุดตันจะต้อง

มกี ารเปดิ ทาํ ความสะอาด วาลว์ ใชง้ านของหัวเช่ือมก๊าซควรจะมีโครงสรา้ งหรือการปอ้ งกนั มใิ ห้เปดิ
ออกเองได้โดยบังเอญิ
ขอ้ ควรระวงั การนําอปุ กรณ์การเชอ่ื มก๊าซไปใชง้ าน
– บริเวณท่ีทาํ งานไมค่ วรมีสิ่งทต่ี ิดไฟง่าย
– สายทอ่ กา๊ ซ (Hoses) ไม่ควรสัมผสั กับสงิ่ ทต่ี ดิ ไฟง่าย แหลง่ ท่เี กดิ ประกายไฟ หรอื แหล่งความร้อนอนื่
– เม่อื ไมม่ ีการใช้งานหรอื สิ้นสุดการใชง้ าน วาล์วทด่ี ้ามเช่ือมกา๊ ซ(Gas torch) ตอ้ งปิดทนั ที
– ท่อก๊าซควรมกี ารจดั เกบ็ ให้ห่างจากแหล่งกาํ เนิดความร้อน
สายท่อกา๊ ซและการรอยข้อตอ่

ขอ้ ต่อสายทอ่ กา๊ ซจะต้องรดั แน่นหรอื ถูกทําใหต้ ิดเข้าดว้ ยกนั ในลกั ษณะที่ทนความดันอยา่ งน้อย
2 เทา่ ทใ่ี ช้งานปกติ แต่ไมน่ ้อยกวา่ 300 psi และไม่ควรใช้ Jubilee clip รัดสายท่อกา๊ ซแทน Hose
clamping device เน่ืองจากหากมกี ารสวมใสไ่ มร่ ัดแนน่ (Under-tightened) หรอื การสวมใส่ทรี่ ัด
แนน่ เกนิ ไป (Over-tightened) อาจเป็นสาเหตุทําให้สายทอ่ กา๊ ซรว่ั ซึม

รปู ท่ี 5 ภาพ Jubilee clip

รูปท่ี 6 ภาพตวั อยา่ งการสวมใส่ทีร่ ัดแน่นเกินไปและผา่ นการใช้งานมาระยะหน่งึ

ดงั น้ัน ควรมกี ารตรวจสอบและทดสอบหารอยรั่วของสายท่อกา๊ ซ รอยไหมร้ อบนอก และ
ข้อบกพร่องตา่ งๆ อยอู่ ย่างสม่ำเสมอ หากมกี ารตรวจพบจะต้องซ่อมแซมหรือเปลยี่ นใหมม่ าทดแทน
ทนั ที

SE SAVER เป็นเคร่ืองเช่ือมดว้ ยแกส๊ ท่มี อี ปุ กรณ์ความปลอดภัยอยา่ งครบครนั ท้ังอปุ กรณ์
ปอ้ งกันไฟไหลย้อนกลับ อปุ กรณต์ ดั แกส๊ ทันทีขณะไมใ่ ช้งานเพ่อื ป้องกนั อันตรายตา่ งๆ จากแก๊สที่
เกดิ ขึ้น อีกท้งั ยงั ประหยดั เชื้อเพลงิ ในระหวา่ งการทำงานได้ แท่นวางด้ามจบั ท่ตี ดั ไฟอตั โนมตั ิเพ่อื
ป้องกนั กรณดี ้ามจับรว่ งหลน่ ลงพนื้ ไมใ่ หเ้ ปลวไฟลุกลามไปยงั จดุ อนื่ ๆ เลยยังจัดไฟในเปลวไฟเดิมได้
ทนั ทีเพอื่ เพิ่มความต่อเน่ืองในการใชง้ าน

ขอ้ ปฏบิ ัตใิ นการเชอ่ื มโลหะดว้ ยแก๊ส
เพ่ือความปลอดภัยในการเชอ่ื มโลหะดว้ ยแกส๊ ดงั นนั้ ผปู้ ฏบิ ัตงิ านเชอ่ื มควรปฏบิ ตั ิ ดงั ตอ่ ไปนี้
1.5.1 ตรวจสอบรอยรั่วก่อนจดุ เปลวไฟทหี่ วั ทอร์ชเชอ่ื ม
1.5.2 หลงั จากเลกิ ใช้งานใหป้ ิดวาลว์ แกส๊ ทกุ คร้ัง
1.5.3 สวมแวน่ ตาเช่ือมแกส๊ (Goggles) ในขณะทำการเชอ่ื มเพื่อป้องกันดวงตา จากการ

กระเด็นของเมด็ โลหะและรงั สีต่าง ๆ
1.5.4 สวมอุปกรณ์ป้องกันอนั ตรายสว่ นบคุ คลใหเ้ หมาะสมกับลักษณะงาน
1.5.5 ห้ามใช้น้ำมนั หล่อลืน่ จาระบกี ับข้อตอ่ ต่างๆ ของแกส๊ เพราะจะเปน็ สาเหตุของการ

ระเบิด
1.5.6 ควรระมดั ระวงั ในการถือทอร์ชเชื่อมในขณะทำการเช่ือมเพราะเปลวไฟมี ความร้อนสูง

มาก อาจจะทำอนั ตรายตอ่ ผ้ซู ง่ึ อยู่ใกล้เคียงหรือวัตถสุ ่งิ ของ ตา่ ง ๆ เกดิ ความเสยี หายได้

1.5.7 ในการจุดเปลวไฟทกุ ครง้ั จะต้องใช้อุปกรณจ์ ดุ ประกายไฟ (Spark Lighter)
1.5.8 ตรวจสอบระบบการทำงานของอุปกรณ์ในการเชอ่ื มแกส๊ ใหม้ คี วามสมบรู ณ์ ก่อน
ปฏบิ ัตกิ ารเชอ่ื มทกุ คร้ัง
1.5.9 จัดเกบ็ ถังแก๊สทง้ั สองในสถานท่ที ่ีเหมาะสมมอี ากาศถ่ายเทสะดวก
1.5.10 แยกสถานทจี่ ดั เกบ็ แก๊สทั้งสองโดยจดั ทำปา้ ยให้ชดั เจน

โดยอุปกรณ์ท่ใี ชส้ ำหรบั เชอ่ื มแก๊ส (Gas Welding Equipment) ประกอบไปด้วย

• หวั เช่ือมแกส๊ (Torch)
• สายแก๊สเชือ่ เพลิงและสายออกซิเจน (Hoses)
• ถงั แกส๊ เชอื้ เพลงิ (Fuel Gas Cylinder)
• ถังออกซเิ จน (Oxygen Cylinder)
• อปุ กรณ์ปรับความดัน (Regulators)

อุปกรณท์ ่ีใช้ในการเช่อื มแก๊ส

ในงานเชอ่ื มแก๊สจะต้องใช้อปุ กรณ์เคร่ืองมอื ช่างจำนวนมากเพ่อื ให้งานสำเร็จ หรอื สามารถ
หาซอ้ื ชดุ เชอ่ื มแก๊สแบบสนามใช้งานก็ได้ โดยอุปกรณด์ ังกลา่ ว ประกอบดว้ ย
1. ถังออกซิเจน

เปน็ อปุ กรณท์ ่ใี ช้สำหรบั กกั เก็บแกส๊ ออกซเิ จนซ่งึ มคี ณุ สมบตั ชิ ่วยจดุ ไฟในการหลอมเหลว โดย
ออกซเิ จนจะตอ้ งใช้รว่ มกับแก๊สอะเซทลิ นี ในปริมาณทเ่ี หมาะสมจงึ จะสามารถจุดไฟท่ใี ช้ในงานเชือ่ มได้
อย่างมปี ระสิทธภิ าพ โดยผู้ใช้งานถงั ออกซิเจนจะต้องใช้หวั ปรับออกซเิ จนเพ่ือควบคมุ อัตราแก๊สท่ี
เหมาะสม

2. ถงั อะเซทลิ ีน
เปน็ แก๊สท่ใี ช้งานร่วมกบั ออกซิเจน มคี ุณสมบตั ใิ นการเปน็ เช้อื ไฟสำหรับการเชอ่ื มโลหะ

ผ้ใู ช้งานจะต้องคอยควบคุมหวั ปรบั อะเซทลิ ีนเชน่ เดียวกับการใช้งานถงั ออกซเิ จน

3. มาตรวัดความดนั
มีจดุ เด่นทร่ี ะบบตัดการไหลเวยี นของแกส๊ ช่วยลดแรงดนั สงู ทอี่ าจมีมากเกินไปภายในถังแก๊ส

4. มาตรวัดออกซิเจน
เป็นระบบสำหรับตัดการไหลเวยี รของออกซเิ จนแรงดนั สงู โดยผลักแรงดนั สูงออกไปทางชุด

ควบคุมทางออกแก๊ส ชว่ ยสร้างความปลอดภยั ให้กับการใช้งานถงั แกส๊

5. มาตรวัดอะเซทิลนี
เช่นเดยี วกบั มาตรวดั ออกซิเจน อุปกรณ์ดังกล่าวใชส้ ำหรบั ควบคุมความดนั แก๊สอะเซทลิ ีน ทำ

ใหแ้ รงดนั ภายในถงั แกส๊ ซงึ่ ในระดบั ท่ปี ลอดภยั สำหรับการใชง้ าน

6. สายยางลำเลยี งแก๊ส
อปุ กรณช์ นิดนมี้ ีลักษณะเปน็ สายยางทีเ่ ชือ่ มระหว่างชดุ หวั ปรบั ของถังแก๊สออกซิเจนและถงั

แก๊สอะเซทลิ ีน ปจั จบุ นั แบง่ เป็น 2 ชนิด คือ ชนิดสายเดย่ี ว และสายคู่

7. หวั ผสมแกส๊ (ทอรช์ )
ใช้สำหรบั เชื่อมโลหะด้วยการใชแ้ ก๊สจากถังแกส๊ ออกซเิ จนและถงั แกส๊ เชอ้ื เพลิง

8. หัวเชือ่ ม (หัวทพิ )
ทำหนา้ ทเ่ี ป็นตัวกำหนดทศิ ทางและปริมาณเปลวไฟ อยู่ในส่วนปลายสุดของท่อทางผ่านแก๊สที่

ผสมเรยี บร้อยแลว้ แบ่งเป็น 2 ประเภท ไดแ้ ก่ แบบชน้ิ เดียว (ใช้หัวทพิ ช้นิ เดยี วประกอบกบั ทอร์
ชเชอ่ื ม) และแบบแยกชน้ิ (ใชห้ วั ทพิ 2 ชิ้น คือ สว่ นหัวและปลายประกอบกนั และใช้เกลยี วสวมเข้า
กับทอรช์ เชือ่ มเพ่อื ใช้งาน)

9. อปุ กรณจ์ ดุ ไฟแก๊ส
ใช้สำหรับสรา้ งประกายไฟสำหรบั จุดไฟบริเวณปลายหวั ทิพเช่อื มเพ่อื ใช้สำหรบั งานเช่ือม

ประเภทต่าง ๆ

10.เข็มทำความสะอาดหวั ทิพ

11.แวน่ ตาเชือ่ มแก๊ส