NOTA SENI NUR ADRIANA BALQIS

PERKEMBANGAN
SENI VISUAL
DI MALAYSIA

SEJARAH DAN APRESIASI
SENI VISUAL

Pengetahuan tentang Sejarah dan Apresiasi Seni Visual mampu
membentuk kesedaran dan penghargaan terhadap hasil seni dan juga
produk hebat daripada tokoh-tokoh serta pereka dalam bidang seni
halus, seni reka dan seni kraf. Pengetahuan dan pemahaman ini akan
meningkatkan penghargaan dan kecintaan kita untuk menilai serta
menghargai bukan sahaja hasil karya tetapi juga keintelektualan
tokoh dan perekanya.

PERKEMBANGAN SENI
VISUAL DI MALAYSIA

Perkembangan seni visual di Malaysia berlaku secara berperingkat-
peringkat dan berkait rapat dengan seni halus, seni reka dan seni kraf.
Kita harus mengenali tokoh pelukis, pereka dan tokoh kraf hebat tanah air
supaya dapat menghargai sumbangan mereka dalam bentuk hasil seni
visual, rekaan produk dan kraf. Pengertahuan kita terhadap seni visual
akan dapat menerapkan jati diri dan kecintaan kita terhadap karya seni
visual dan kraf yang dihasilkan oleh tokoh-tokoh tempatan.

PERSEPSI SENI

SENI HALUS SENI REKA SENI KRAF

SENI HALUS

Sejarah seni visual negara kita bermula pada tahun 1920-an dengan penubuhan Penang
Impressionist Society. Pada tahun 1930-an , muncul sekumpulan pelukis yang dikenali sebagai
12 pelukis perintis di Pulau Pinang, antaranya ialah Abdullah Ariff dan Yong Mun Sen. Pada tahun
1950-an, muncul pelukis seperti Chuah Thean Teng dan Khalil Ibrahim yang menggunakan subjek
tempatan sebagai tema dalam karya catan mereka. Selepas merdeka, landskap seni visual
negara terus berubah. Kepulangan pelukis-pelukis seperti Jolly Koh dan Ibrahim Hussein ke tanah
air telah menampilkan catan gaya ekspresionisme dan ekspresionisme abstrak hasil pengaruh
gaya seni Barat. Penubuhan institusi seperti Institut Teknologi MARA dan institusi seni swasta
yang menawarkan pelbagai kursus seni menyemarakkan bidang seni visual ini di negara kita.

TOKOH-TOKOH SENI HALUS

ABDULLAH ARIFF Bumi Yang Bahagia- MOHAMED HOESSEIN ENAS Self-Potrait, 1954,
Lombong Bijih Malaya • Lahir pada tahun 1924 di Pastel Koleksi, LPSVN
• Lahir pada tahun 1905 di 1960, Cat air Koleksi
Indonesia. Pengantin Perempuan
Pulau Pinang. LPSVN • Pelukis aliran realisme dan Iban, 1963, Cat minyak
• Pelukis didikan sendiri atau
Coconut khusus dalam seni potret. Koleksi LPSVN
self-taught artist aliran Plantation,1950, • Mengasaskan Angkatan

impresionisme. Cat Air Pelukis Semenanjung
• Menjadi guru seni kepada
(APS) pada tahun 1956.
kumpulan ekspatriat Eropah • Dianugerahkan gelaran

dan Penang Impressionist ‘Pelukis Potret Diraja’ oleh

Society di Pulau Pinang. Sultan Selangor pada Mac
• Karyanya lebih keeropahan
• dari segi 1990.

komposisi,pendekatan dan

lebih terperinci.

TOKOH-TOKOH SENI HALUS

CHUAH THEAN TENG Mother and Child, ANTHONY LAU Rumba, 1967, Besi
• Lahir pada tahun 1991, Batik • Lahir pada tahun 1933 Koleksi LPSVN

1912 di China. Tell Yu a Secret, di Johor. Ayam Jantan,
• Pelopor kepada catan 1989, Batik • Bekas pensyarah 1963, Besi Koleksi

batik. Specialist Teacher’s LPSVN
• Catan batiknya
Training Institute,Kuala
merupakan suatu
Lumpur.
medium pengucapan • Menggunakan bahan

seni yang baharu dan besi,logam dan kayu.
• Meminati tema
unik di persada seni
figurative dan
antarabangsa.
representasi.

TOKOH-TOKOH SENI HALUS

REDZA PIYADASA The Haji Family,1990, IBRAHIM HUSSEIN My Father and The
Bahan campuran. • Dilahirkan pada tahun 1939 Astronaut,1969,
• Lahir pada tahun 1939 di Bahan campuran
Entry Points, 1978, di Kedah.
Pahang. Media campuran • Karya awal bertemakan Paul, 1968, Cat
• Pelukis aliran konstruktivisme akrilik dan printage
Koleksi LPSVN figura realistik menerusi
dan minimalis. karya seperti My Father and atas kanvas
• Pelukis dan pengkritik seni. The Astronaut,1969 di
• Menghasilkan karya terkenal, samping pengaruh aliran

iaitu Entry Points dan The Haji ekspresionisme abstrak
menerusi karya siri Dance of
Family. Life, 1982.
• Pameran penting beliau • Mempelopori Teknik

seperti New Scene 1969, Printage yang
menggabungkan Teknik
Experimentasi 1970, percetakan dengan kolaj.

‘Dokumentasi’ 1972 dan

Toward A Mystical Reality pada

tahun 1974.

TOKOH-TOKOH SENI HALUS

ZULKIFLI YUSOFF Bunga Raya, JUHARI SAID Baju Kurung dan
• Dilahirkan pada tahun 2010,Gurisan asid Secawan Kopi,
dan dakwat cetak • Dilahirkan pada tahun 1961 1991, Cetakan lino
1962 di Kedah.
• Pengacara prolific atas besi di Perak Katak Nak Jadi Lembu
• Pelukis cetak prolifik dalam II,1999, Cetakan
dengan tema politik dan The Power II, potongan kayu
1991,Media teknik cetakan kayu, lino dan Koleksi LPSVN
kemasyarakatan seperti campuran
gurisan asid dengan pelbagai
The Power II,1991.
• Memenangi banyak gaya seperti ekspresionisme

anugerah, antaranya dan surelisme.
• Antara karya terkenal ialah
Hadiah Utama, Bakat
Baju Kurung dan Secawan
Muda Sezaman 1988
Kopi dan Katak Nak Jadi
dan Anugerah
Lembu.
Akademik Negara 2007 • Pernah menerima biasiswa

bagi kategori Japan Foundation untuk

mempelajari cetakan kayu

tradisional.

PERTUBUHAN DAN PERSATUAN

Perkembangan seni visual disemarakkan lagi dengan penubuhan beberapa pertumbuhan dan persatuan. Walaupun
pertumbuhan dan persatuan ini ditubuhkan pada era yang berbeza serta dianggotai oleh individu yang berlainan,
namun pertumbuhan dan persatuan ini menjadi perkembangan seni visual di Malaysia.

SEBELUM MERDEKA SELEPAS MERDEKA

PENANG IMPRESSIONIST SOCIETY ANGKATAN PELUKIS SEMALAYSIA

• Ditubuhkan pada tahun 1920 –an • Ditubuhkan pada 15 April 1958
• Ahlinya terdiri daripada isteri-isteri
• Nama asal pertubuhan ini ialah Angkatan Pelukis
golongan ekspatriat.
• Abdullah Ariff ialah tenaga pengajar dan Semenanjung

Puan Lim Cheng Kung sebagai penaja. • Pengasasnya ialah Muhamed Hoessein Enas.

• Antara ahlinya ialah Yaacob Latif, Habibah Manan,

ABDULLAH ARIFF Mohd. Sallehuddin, Zakariah Noor dan Syed Ahmad

Jamal.

WEDNESDAY ART GROUP • Tujuannya untuk menyatupadukan pelukis Melayu ZAKARIAH NOOR
dengan memperkenalkan gaya naturalism.
• Ditubuhkan pada tahun 1952.
• Pengasasnya ialah Peter Haris. PERSATUAN PELUKIS MALAYSIA
• Ahlinya terdiri daripada berbilang • Ditubuhkan pada tahun 1979

bangsa seperti Patrick Ng Kah Onn, • Presidennya ialah Syed Ahmad Jamal.
Cheong Lai Tong, Dzulkifli Buyong,
Syed Ahmad Jamal, Ismail Mustam PETER HARIS • Antara ahlinya ialah Sulaiman Othman,
& Grace.
DZULKIFLI Yeoh Jin Leng, Mazli Mat Som, Ahmad
BUYONG
Khalid Yusof dan Redza Piyadasa. AHMAD KHALID
YUSOF
• Tujuannya untuk menyatupadukan SYED AHMAD

pelukis tanah air di bawah satu panjang. JAMAL

INSTITUSI SENI

Usaha memperkembangkan seni visual dilakukan dengan penubuhan beberapa institusi yang menawarkan pelbagai
kursus dalam bidang kesenian. Antaranya ialah Sultan Idris Training Collage, Specialist Teacher’s Training Institute,
Institut Teknologi MARA, Universiti Sains Malaysia dan institusi seni swasta.

INSTITUSI YANG MENGGALAKKAN PERKEMBANGAN SENI VISUAL

• Institusi : Sultan Idris Training • Institusi : Specialist Teacher’s Training • Institusi : Institusi seni swasta
Collage ( SITC ) Institute ( STTI ) • Tujuan : Membantu dalam

• Tahun penubuhan : 29 November • Tahun penubuhan : 1960 perkembangan seni visual
1922 • Tujuan : Melatih guru-guru dalam mata dan Pendidikan
• Contoh : Kuala Lumpur Institute of
• Tujuan : Melatih guru-guru Melayu pelajaran seni Graphic, Limkokwing
• Kursus : Seni lukis dan Pertukangan • Kursus : Sejarah dan Apresiasi Seni, Idea University of Creative
Technology.
Tangan seperti anyaman Moden dalam Pendidikan Moden
dan kerja kayu. dan Rekaan Kreatif

• Institusi : Institut Teknologi MARA • Universiti Sains Malaysia (USM)
(ITM) kini dikenali • Tahun penubuhan : 1972 (Jabatan Seni)
sebagai Universiti • Kursus : Pengajian Seni Halus seperti
Teknologi MARA (UiTM)
Catan,Seni Reka Grafik, Seni
• Tahun penubuhan : 1967 Foto dan Cetakan.
• Kursus : Pengajian Seni seperti Seni

Halus, Seni Reka Grafik dan
Seni Reka Perindustrian.

SENI REKA

SEJARAH DAN PERKEMBANGAN

Sejarah perkembangan seni reka negara kita agak muda berbanding dengan perkembangan seni
halus dan seni kraf. Seni reka terbahagi kepada komunikasi visual, reka bentuk teknologi dan
reka bentuk persekitaran. Kewujudan kursus seni reka secara formal menerusi Institut Teknologi
MARA ( kini UiTM ), Universiti Sains Malaysia, Universiti Malaysia Sarawak dan institusi swasta
misalnya, merupakan titik tolak transformasi terhadap bentuk-bentuk rekaan dua dimensi (2D)
dan tiga dimensi (3D) sejajar dengan perkembangan sains dan teknologi. Bidang seni reka di
negara ini terus berkembang dengan penubuhan Majlis Rekabentuk Malaysia dan Majlis Inovasi
Negara. Beberapa buah institusi seperti Institusi Teknologi MARA dan institusi swasta telah
berjaya melahirkan ramai pereka yang berkaliber.

TOKOH DAN KARYA

Tokoh reka bentuk teknologi : Zulkifli Haron Tokoh seni reka grafik : Haji Hashim Hassan
• Lahir pada tahun 1959 di Kelantan. • Lahir pada tahun 1938 di Johor.
• Mendapat pendidikan di Institut Kemahiran MARA • Mendapat pendidikan di Canterbury College of Art,

Johor Bahru. England dan University Ohio,USA.
• Pereka cipta peralatan berteknologi dalam • Memenangi pertandingan mencipta logo Hari

pelbagai sektor. Kebangsaan, iaitu pada tahun 1980, 1981, 1983,
• Pernah menerima anugerah Guinness Effort Award 1984, 1986, 1987 dan1991.
• Dikenali sebagai ‘Bapa Logo Hari Kebangsaan’
1989 dan Anugerah Belia Selangor Darul Ehsan
1996.

TOKOH DAN KARYA

Tokoh reka bentuk teknologi : Jimmy Choo Tokoh seni reka grafik : Hassan Abdul Muthalib
• Lahir pada tahun 1961 di Pulau Pinang. • Lahir pada tahun 1945 di Kedah.
• Mendapat pendidikan di London Collage of Fashion. • Mendapat pendidikan sehingga SPM tetapi
• Menerima anugerah gelaran ‘profesor’ dari
meminati bidang animasi.
University of the Arts, London atas sumbangannya • Pengerusi Persatuan Animasi Malaysia.
dalam bidang. • Dianugerahkan ‘Anugerah Sri Angkasa’ bagi
• Mendapat anugerah Order of the British Empire
(Knighthood) daripada Queen Elizabeth II,England kategori ‘Idea Terbaik’ dan ‘Treler Terbaik’ untuk
pada tahun 2002. animasi pendek, iaitu ‘Sang Kancil dan Buaya’ dan
‘Sang Kancil dan Monyet’

TOKOH DAN KARYA

Tokoh reka bentuk teknologi : Ahmad Haji Zainuddin Tokoh seni reka grafik : Lim Kok Wing
• Lahir pada tahun 1950 di Pahang. • Lahir pada 1946 di Kuala Lumpur.
• Mendapat Ijazah Kedoktoran dari Manchester • Pelapor dan juga presiden Limkokwing University of

Metropolitan University, England. Creative Technology.
• Profesor di UCSI University, Malaysia. • Menerima banyak penghargaan seperti anugerah
• Pengerusi Majlis Rekabentuk Malaysia (MRM), Ahli
Father of Innovation in Africa dalam The Bizz Awards
Majlis Profesor Negara dan pakar seni grafik dalam 2014 di Texas,USA.
kluster industri dan inovasi.
• Tokoh yang mempelopori kepimpinan reka bentuk.

PERTUBUHAN DAN PERSATUAN

Perkembangan seni reka digiatkan dengan penubuhan Majlis Rekabentuk (MRM) dan Majlis Inovasi Negara.

PERTUBUHAN

MAJLIS REKABENTUK MALAYSIA MAJLIS INOVASI NEGARA

• Ditubuhkan pada tahun 1993. • Ditubuhkan pada tahun 2007.
• Terletak bawah pengawasan Kementerian Sains, • Terletak bawah pengawasan Kementerian

Teknologi dan Inovasi. Sains, Teknologi dan Inovasi.
• Tujuannya untuk membuka masa depan inovasi • Tujuannya untuk membentuk dan

dan reka bentuk di Malaysia. melaksanakan agenda inovasi negara yang
lebih mantap.

INSTITUSI SENI

Institusi awam dan swasta juga bertanggungjawab dalam mengembangkan bidang seni reka di
Malaysia. Institusi berikut memberikan pendidikan formal dalam bidang seni reka :

SENI KRAF

SEJARAH DAN PERKEMBANGAN

Sejarah seni kraf Malaysia boleh dikaitkan dengan kerja tangan yang diusahakan oleh
masyarakat Melayu di Kelantan, Terengganu dan Pahang sekitar tahun 1780-an. Contoh hasil
rekaan mereka ialah keris , perahu paying, wau dan gasing. Seni kraf tradisi mengandungi unsur-
unsur kebudayaan penciptanya yang berupa hiasan. Kedatangan imigrasi luar seperti kaum Cina
dan India telah mempengaruhi rekaan tempatan. Proses asimilasi budaya ini terlihat pada rekaan
seperti ukiran kayu, sulaman dan barang kemas.

BIDANG

Seni kraf merupakan bidang yang memerlukan daya cipta dan kemahiran menggunakan tangan.
Bidang kraf ini boleh dibahagikan kepada dua, iaitu seni kraf dan seni kraf moden.

TRADISIONAL SENI KRAF

• BATIK MODEN
• TEMBIKAR
• UKIRAN KAYU • SENI KERTAS
• TENUNAN • KRAF SABUN
• ANYAMAN • KRAF MANIK
• TEKATAN • KRAF LILIN
• KRAF TALI

TOKOH-TOKOH KRAF TEMPATAN

BATIK TEMBIKAR

• Tokoh : Yusoff Haji Abdullah • Tokoh : Zamari @ Zamri Pandak
• Lahir pada tahun 1928 di Kelantan. • Lahir pada tahun 1942 di Perak.
• Pernah mengikuti kursus seni kreatif • Memperoleh kemahiran daripada

(seni halus ) di Universiti Sains Malaysia. datuknya.
• Rekaannya menampilkan budaya • Berpengetahuan luas dalam teknik

masyarakat Pantai Timur. penghasilan tembikar.
• Menerima anugerah Seal of Excellence
• Mengadakan Pameran Lukisan Batik
di Moscow pada tahun 1978. daripada UNESCO-AHPADA 2002.

• Menjadi penceramah • Dianugerahi sebagai
di pusat pengajian Adiguru Kraf Labu
tinggi di dalam dan Sayong pada tahun
luar negara. 2007.

TOKOH-TOKOH KRAF TEMPATAN

UKIRAN KAYU

• Tokoh : Haji Abdul Rahman Long • Tokoh : Norhaiza Noordin
• Lahir pada tahun 1943 di Terengganu. • Lahir pada tahun 1963 di Terengganu
• Mewarisi kemahiran seni ukiran daripada • Mengikuti Latihan ukiran kayu dengan

ayah dan datuknya. empat orang tokoh pengukir tersohor
• Pakar dalam ukiran kayu tradisional dan negara seperti Wan Su Othman dan
Tengku Ibrahim Tengku Wok.
penghasilan sarung serta hulu untuk • Pernah menerima Anugerah Seni Negeri
senjata Melayu seperti keris. Terengganu pada tahun 2005 dan
Anugerah Usahawan Kraf 2010.
• Hasil karyanya menghiasi Bank • Dianugerahi sebagai
Negara dan Istana Negara Adiguru Kraf Ukiran
Seni Halus pada
• Dianugerahi Pingat tahun 2011.
Jasa Kebangkitan
(PJK) oleh Sultan
Perlis pada tahun
1986.

TOKOH-TOKOH KRAF TEMPATAN

TENUNAN

• Tokoh : Hajah Habibah Zikri • Tokoh : Hajah Natipah @ Nortipah Abd.
• Lahir pada tahun 1948 di Kedah. Kadir
• Mendapat pendidikan di Institut
• Lahir pada tahun 1944 di Pahang.
Teknologi MARA dalam Jurusan Tekstil. • Mewarisi kemahiran menenun daripada
• Melatih dan membimbing penenun muda
keluarganya.
sehingga mahir.
• Karya kreatifnya dijadikan hiasan di • Membangunkan dan memajukan
kegiatan menenun dalam kalangan
Istana Negara,Istana Johor,hotel dan
resort. masyarakat tempatan.

• Dianugerahi sebagai Adiguru • Mahir dalam menenun kain limar dan
Kraf Songket dan juga seni tekat gubah.
dinobatkan sebagai
Tokoh Kraf Negara • Dianugerahi sebagai
pada tahun Adiguru Kraf Tenun
2007. Pahang Diraja pada
tahun 2006.

TOKOH-TOKOH KRAF TEMPATAN
ANYAMAN

• Tokoh : Aminah Haji Amat • Tokoh : Ishak Kassim
• Lahir pada tahun 1928 di Melaka. • Lahir pada tahun 1959 di Melaka.
• Mewarisi kemahiran menganyam • Mengikuti latihan jangka pendek

daripada keluarga. anyaman rotan anjuran Kraftangan
• Mengajar orang perseorangan dan Malaysia.
• Menjadi tenaga pengajar dalam Latihan
pelajar sekitar Melaka tentang anyaman industri, yang dikelolakan oleh jabatan
rombong. kerajaan.
• Menghasilkan teknik pemprosesan • Menjadi Naib Johan Kategori Bidang
bahan mentah dan anyaman yang lebih Kraf Rotan anjuran UNESCO pada tahun
mudah. 2003.

• Dianugerahi • Dianugerahi sebagai
sebagai Adiguru Adiguru Kraf Anyaman
Kraf Anyaman Rotan pada tahun
Rombong pada
tahun 1988. • 2011.

TOKOH-TOKOH KRAF TEMPATAN
TEKATAN

• Tokoh : Hajah Azizah Mohd Yusof • Tokoh : Ainatishah Bilal Din
• Lahir pada tahun 1938 di Perak. • Lahir pada tahun 1914 di Perak.
• Mewarisi kemahiran daripada ibunya. • Mempelajari seni tekat daripada ibu
• Memajukan kegiatan menekat dengan
dan neneknya.
membuka bengkel dan ruang pameran. • Produk kreatifnya mendapat tempahan
• Sering diundang menjadi pengajar dalam
daripada masyarakat setempat,kerabat
pelbagai program yang diadakan di luar diraja dan pembesar istana.
negara. • Dianugerahi sebagai
• Dianugerahi Adiguru Kraf Tekatan
sebagai Adiguru pada tahun
Kraf Tekatan pada • 1987.
tahun 1995.

INSTITUSI

Kepelbagaian bidang kraf di Malaysia turut menggalakkan penubuhan beberapa institusi bagi
mengembangkan industri kraf ini. Antara institusi tersebut ialah Perbadanan Kemajuan Kraftangan
Malaysia dan Institut Kraf Negara.

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia Institut Kraf Negara

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia : Institusi Kraf Tangan :
Ditubuhkan pada 1 Oktober 1979. Ditubuhkan pada bulan Ogos 2001.

Peranan : Memelihara dan melindungi warisan Peranan :
kraf negara sebagai satu industri yang berdaya Bertanggungjawab melahirkan modal insan yang
maju dan mantap dalam pasaran tempatan dan berkemahiran,berilmu pengetahuan,menguasai
antarabangsa. teknologi dan peka terhadap warisan kraf.