Allo

การปลกู ถ่ายเซลลต์ น้ กาเนิดเมด็ เลือด
Autologous Stem cell Transplantation

หน่วยปลกู ถ่ายเซลล์ต้นกาเนิดเมด็ เลือด
โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์

หลกั การรกั ษาดว้ ยการปลูกถา่ ยเซลล์ตน้ กาเนิดเมด็ เลือด

หลักการรกั ษาด้วยการปลูกถ่ายไขกระดกู คือ การให้ยาเคมบี าบดั
ขนาดสงู และ/หรือ การฉายรังสีท่วั ร่างกาย เพื่อทาาลายเซลล์มะเร็ง
ให้หมดไปจากร่างกาย ซึ่งยาและ รังสีในขนาดสงู เช่นนี้ มผี ลให้
ไขกระดูกไมส่ ามารถสร้างเซลล์ต้นกาเนิดเม็ดเลอื ดใหมไ่ ด้ จึงตอ้ งให้
เซลล์ตน้ กาเนิดเมด็ เลือดใหม่ จากผู้บริจาคหรือของผู้ป่วยเอง
ซึ่งเกบ็ ไว้ก่อนเริ่มยาเคมีบาบดั ขนาดสูง เพื่อเข้าไปแทนที่เซลล์ที่
ถกู ทาลายไป และทาหน้าที่สร้างเซลล์ใหม่ ข้นึ ทดแทน

ชนิดของการปลกู ถ่ายเซลลต์ ้นกาเนิดเม็ดเลือด

1) การปลกู ถ่าย เซลล์ต้นกาเนิดเมด็ เลือด โดยใช้เซลล์ของตวั ผู้ป่วยเอง
(Autologus stem cell transplant)

2) การปลูกถ่าย เซลล์ต้นกาเนิดเม็ดเลือด โดยใช้เซลล์ของผบู้ ริจาค
แบ่งออกเป็น

1) ผู้บริจาคทีเ่ ปน็ พี่ น้อง บิดา มารดา เดียวกนั ทีม่ ีผล HLA ตรงกัน
2) ผู้บริจาคที่เป็นพี่ น้อง บิดา มารดา เดยี วกัน ทีม่ ีผล HLA ตรงกันบางส่วน
3) ผู้บริจาคที่ มี HLA ตรงกนั

การปลูกถา่ ยเซลล์ตน้ กาเนิดเม็ดเลือด
โดยใชเ้ ซลล์ของผบู้ รจิ าค

(Allogenic stem cell transplant)

• ใชเ้ ซลล์ของผู้บริจาค HLA typing ตรงกัน
พีน่ ้องร่วมบดิ า – มารดา ที่มี HLA typing ตรงกัน
นอนโรงพยาบาลเฉลย่ี 30 วนั

• พีน่ ้องร่วมบดิ า – มารดา ที่มี HLA typing ตรงกนั บางส่วน
นอนโรงพยาบาลเฉล่ยี 60 วัน

• ใชเ้ ซลล์บริจาค จากผู้บริจาคที่มี HLA typing ตรงกัน
นอนโรงพยาบาลเฉล่ยี 90 วัน

ขัน้ ตอน การปลกู ถ่ายเซลล์ตน้ กาเนิดเมด็ เลือด
โดยใชเ้ ซลลข์ องผู้บริจาค

สาหรบั ผู้บริจาค
• เมื่อผู้ปว่ ยเข้ามานอน โรงพยาบาล ได้ประมาณ 5 วัน

จะเริ่มฉดี ยากระตุ้นให้ผู้บริจาค
• การให้ยากระตุ้นเซลล์ต้นกาเนิดเม็ดเลือดฉีดเข้าใต้ชั้นผิวหนงั

4 วัน และเริ่มเกบ็ เซลล์ไดใ้ นวันที่ 5
• วันที่ 4 หากผู้บริจาคต้องใส่สายสวนหัวใจเพือ่ เก็บเซลล์

แพทยจ์ ะใส่ใหใ้ นวันนี้ ผู้บริจาค มีหน้าทีต่ ้องดแู ลไมใ่ ห้สายเปียกชื้น
หรือหัก พับ งอ
• หลงั ฉีดยากระตุ้นได้ 3 – 4 วัน ผู้บริจาค มีอาการปวดเมือยตัว
รบั ประทานยาแก้ไข้ แก้ปวดได้ (พาราเซตตาอมล)

ข้นั ตอน การปลกู ถ่าย เซลล์ต้นกาเนิดเม็ดเลือด
โดยใชเ้ ซลลข์ องผ้บู ริจาค

สาหรับผู้บริจาค (ตอ่ )
• ในระหว่างการเกบ็ เซลล์ ผู้ป่วยอาจมีอาการ ชา บริเวณ ปลายมือ

ปลายเท้า หรือ รอบ ๆ ปากได้ ซึ่งเกิดจากแคลเซี่ยม ต่า
หากมี อาการใหแจ้ง จนท ทนั ที
• เริ่มต้นกระบวนการเก็บเซลล์ จนท จะนาสายจากตวั เครื่องมาต่อเข้ากบั
สายทีอ่ อกมาจากตัวผู้ปว่ ย
• เครือ่ งจะดูดเลือดออกมาเข้าไปในระบบ แล้วเหวีย่ งตามน้าหนกั
เซลล์ต้นกาเนิดเม็ดเลือด จะไปอยใู่ นถุง ตามกาหนด ที่เหลือทีไ่ มใ่ ช่
จะกลับคืนให้ผู้บริจาค



ขน้ั ตอน การปลกู ถา่ ยเซลลต์ ้นกาเนิดเมด็ เลือด
โดยใช้เซลล์ของผูบ้ รจิ าค (ตอ่ )

แผนภมู ิแสดง ขน้ั ตอนการปลูกถา่ ยเซลลต์ น้ กาเนิดเมด็ เลือด

Do ให้
เซลล์

ภาวะแทรกซอ้ นจากยาเคมีบาบดั

ใหย้ าเคมีบาบดั / ฉายรงั สที ่วั รา่ งกาย

Day

-7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 . . 7 8 9

ใสส่ ายสวนหลอดเลือด D-1
พกั 24 -48 ช.ม.

ข้นั ตอน การปลูกถา่ ย เซลลต์ ้นกาเนดิ เม็ดเลือด

โดยใชเ้ ซลล์ของผบู้ รจิ าค (ตอ่ )

สาหรับผ้ปู ่วย
• วันที่ 1 แพทยจ์ ะใส่สายสวนหลอดเลือดดาเพื่อใชส้ าหรับ

ใหย้ าเคมีบาบดั ใหเ้ ซลล์ และดดู เลือดสง่ ตรวจ หน้าที่ผู้ป่วยคือไม่ให้
บริเวณปากแผล และข้อต่อต่าง ๆ เปียกชื้น และไมใ่ ห้สายหกั งอ
•

ขั้นตอน การปลูกถา่ ยเซลล์ต้นกาเนิดเมด็ เลือด

โดยใช้เซลล์ของผู้บริจาค (ตอ่ )

สาหรับผู้ปว่ ย (ต่อ)
• วนั ที่ 2 – 6 จะเป็นการให้ยาเคมีบาบดั และ / หรือ การฉายรงั สี

1) ผู้ป่วยจะมีอาการคลื่นไส้อาเจยี นมาก ขึน้
ในวนั ท้ายๆ ของการให้ยา

2) บางรายอาจมีอาการร้อนที่หน้า มือ เทา้
ชอ่ งปาก บรรเทาไดด้ ว้ ยการใช้ผ้าเยน็ มาประคบบริเวณฝ่ามือ
ฝ่าเทา้ , น้าแขง็ ประคบ หรือ อมเพือ่ บรรเทาอาการ
แสบร้อนในช่องปาก

ขัน้ ตอน การปลกู ถ่ายเซลล์ตน้ กาเนิดเมด็ เลือด

โดยใชเ้ ซลล์ของผบู้ ริจาค (ต่อ)

3) ยาที่ไดร้ บั จะมีผลทาให้กระเพาะปสั สาวะระคายเคืองได้ ในระหว่างนี้
แพทยจ์ ะส่ังในสารน้าเพือ่ ป้องกัน ผู้ปว่ ยไมค่ วรกลั้นปสั สาวะ และ
เมือ่ กลับบา้ นควรดื่มน้า มากกว่า 2 ลติ ร ต่อวัน โดยอาจจบิ น้าทั้งวัน
เพื่อใหไ้ ด้ปริมาณตามต้องการ (เนื่องจากยังคงมีอาการคลีนไส้
อาเจียน) ผู้ป่วยอาจนาน้าผลไม้กล่อง แช่เย็นจัดๆ ทาให้บรรเทา
อาการคลืน่ ไส้อาเจยี นได้ดี

ข้ันตอน การปลูกถา่ ย เซลลต์ น้ กาเนดิ เมด็ เลือด
โดยใชเ้ ซลลข์ องผูบ้ รจิ าค (ตอ่ )

4) ผมร่วง โดยจะเริ่มร่วงประมาณ 10 วนั หลงั ได้รบั ยา
ผู้ป่วยอาจตัดผมให้สั้น ๆ ก่อนเรม่ิ ยาได้ (ในขณะผมร่วง
ผู้ป่วยจะรู้สกึ ไมส่ บายตวั ) เนื่องจากผมจะติดตามตัว
และผ้าปทู ี่นอน)

ข้ันตอน การปลกู ถ่ายเซลลต์ น้ กาเนิดเมด็ เลือด
โดยใช้เซลลข์ องผู้บรจิ าค (ตอ่ )

5) ผู้ป่วยต้องหลกี เลย่ี งการถกู แสงแดดจัด ๆ อย่างน้อย 2 ปี
หลังการปลกู ถา่ ย ฯ เนือ่ งจากยาเคมีบาบัดทีไ่ ด้ ทาให้ผิวหนงั ไวต่อ
แสงแดดมากกว่าปกติ จงึ อาจเกดิ มะเรง็ ผิวหนงั ได้

ภาวะแทรกซอ้ นของการใหเ้ ซลล์ ฯ

• ภาวะแทรกซ้อนสาหรบั ผู้ป่วย
- คลืน่ ไส้ อาเจยี น
- ปวดมวนท้อง ไมส่ ขุ สบาย
- หายใจไมส่ ะดวก อาการดงั กลา่ ว
- ปสั สาวะ มีสแี ดงปน
อาการต่างๆ เหลา่ นี้ เกดิ ขนึ้ ในระยะสน้ั ๆ ไม่เกิน 24 ชว่ั โมง
ทุกอย่างจะเข้าสู่ภาวะปกติ

ภาวะแทรกซอ้ นหลงั การใหเ้ ซลล์ ฯ

• หลังใหเ้ ซลล์ ผู้ป่วยจะรู้สกึ สบายดีกว่าสัปดาหแ์ รก
• ปลายสัปดาหท์ ี่สอง ขึ้นสปั ดาหท์ ีส่ าม นบั จากเข้ามานอน ร.พ.

ผู้ป่วยจะมีไข้ ไมส่ ุขสบาย ท้ังนี้มากน้อยขึ้นอยู่กับการติดเชื้อ
โดยรวม คือ ผู้ป่วยจะมีอาการ เจ็บในช่องปาก – คอ
ไมส่ ุขสบาย ปวดมานท้อง ถ่ายกระปริดกระปรอย ไข้ข้นึ
ผู้ป่วยต้องดูแลความสะอาดต้ังแต่ ศีรษะจรด เทา้
รกั ษา ความสะอาด ชอ่ งปาก

ภาวะแทรกซ้อนการปลูกถ่ายเซลลต์ ้นกาเนิดเม็ดเลอื ด
โดยใชเ้ ซลล์ของผ้บู ริจาค

• ผู้ป่วยจะมีอาการเยือ่ บชุ ่องปากอกั เสบ ข้อแนะนา คือ หายาสีฟนั สูตร
ไมเ่ ยน็ แปรงสีฟันที่ขนอ่อนนุ่ม ขณะ แปรงฟนั ให้เบามือที่สุด
บ้วนปากบ่อย ๆ

การแปรงฟัน
ท่ีถกู วิธี

ระดบั ความรุนแรงของ
เยือ่ บชุ ่องปากอกั เสบ

ภาวะแทรกซ้อนการปลูกถา่ ยเซลล์ตน้ กาเนิดเมด็ เลอื ด
โดยใชเ้ ซลล์ของผบู้ ริจาค (ต่อ)

• อาการไข้เกิดจากเม็ดเลือดขาวตา่
• เมด็ เลือดแดงตา่ ดว้ ย ทาให้ผปู้ ่วยมอี าการหน้ามึด ดังน้ัน

ผู้ป่วยควรระมดั ระวงั การลกุ นัง่ หรือเปลี่ยนท่า เรว็ ๆ จะทาให้
เกิดอาการหน้ามดึ เกิดอบุ ัติเหตไุ ด้
• เกรด็ เลือดตา่ หากเกิดอบุ ตั ิเหตุ อาจทาให้รุนแรงมากกว่าปกติ
ได้

ภาวะแทรกซ้อนการปลกู ถ่ายเซลลต์ น้ กาเนิดเมด็ เลอื ด
โดยใช้เซลล์ของผบู้ ริจาค (ตอ่ )

• ในระหว่างอยู่โรงพยาบาลนี้ ผู้ป่วยมภี าวะแทรกซ้อน ต่าง ๆ
มากมาย ทาให้ผปู้ ่วยออ่ นเพลียมาก อย่างไรก็ตาม
การไม่นอนบนเตียงตลอดเวลา มผี ลดีตอ่ ผู้ป่วยมาก
แนะนาให้ผู้ป่วยพยายาม ลุกนง่ั ขา้ งเตียง นั่งโซฟา ในห้องบ้าง
พยายาม อย่านอนท้ังวนั นอกจากจะทาให้กลางคืนนอนไม่หลบั
แล้ว ยงั ทาให้กล้ามเนื้อออ่ นแรง การยึดเหยียด ข้อต่าง ๆ
ในช่วงทีอ่ ่อนเพลียมากๆ จะช่วยให้รา่ งกายฟื้นตัวได้เรว็

• นอกจากนีย้ งั แนะนาให้ผปู้ ่วยออกกาลังกายเท่าที่ทาได้
โดยเลือก การออกกาลังกายที่ผปู้ ่วยสามารถ ทาได้อย่าง
ปลอดภัยในขณะนอนโรงพยาบาล

ภาวะแทรกซ้อนการปลูกถา่ ยเซลล์ต้นกาเนดิ เม็ดเลือด
โดยใช้เซลลข์ องผู้บรจิ าค (ตอ่ )

• การออกกาลังกาย SKT คือตัวย่อ ที่มาจากชื่อของ
รศ. ดร. สมพร กนั ทรดุษฎี-เตรียมชยั ศรี
อาจารย์ประจาภาควิชาการ พยาบาลสาธารณสุข
คณะสาธารณสขุ ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล

• https://www.youtube.com/watch?v=D7npNTYh_z8&t=6s
• ในระยะทีผ่ ู้ป่วยอยโุ่ รงพยาบาล อาจเลือกทาเฉพาะบางท่าที่

ผู้ป่วยสะดวก เช่นท่าที่ 3
• https://www.youtube.com/watch?v=9Ra3HrDoCjU&t=65s

อาหาร สาหรบั ผ้ปู ่วย
(ตัง้ แต่เขา้ นอนโรงพยาบาล – 3 เดอื นหลงั การปลกู ถา่ ย ฯ)

• งดรบั ประทานผักสด – ผลไมส้ ด ต้ังแต่เขา้ นอน โรงพยาบาล –
หลงั ปลกู ถา่ ย 1 เดือน รับประทานผลไมก้ ระป๋องเทา่ นั้น

• รบั ประทานอาหารสกุ ใหม่ สะอาด (ทั้งจาน) ไม่มผี ักสด
ปนเปือ้ น เช่น ผักโรยต่างๆ ไข่ดาวไมส่ ุก อาหารสกุ ๆ ดิบ ๆ
เช่นพวก อาหารยา ๆ ท้ังหลาย ส้มตา ฯลฯ

• ล้างมือ ฟอกสบู่ให้สะอาดทุกคร้ังก่อนรับประทานอาหาร
• บ้วนปาก หรือแปรงฟัน ให้สะอาดหลงั รบั ประทานอาหาร

อาหาร สาหรบั ผปู้ ่วย (ตอ่ )
(ต้ังแตเ่ ข้านอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลังการปลกู ถ่าย ฯ)

• ตวั อย่างอาหารที่ผู้ปว่ ยหา้ มรับประทาน 3 เดือนแรกหลังการปลกู ถ่าย ฯ

ไข่ดาว ไมส่ กุ + ทอดไวน้ าน

อาหาร สาหรับผปู้ ว่ ย (ต่อ)
(ต้งั แต่เขา้ นอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลังการปลกู ถ่าย ฯ)

อาหาร สาหรับผปู้ ว่ ย (ต่อ)
(ต้งั แต่เขา้ นอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลังการปลกู ถ่าย ฯ)

อาหาร สาหรบั ผู้ป่วย (ตอ่ )
(ตง้ั แตเ่ ข้านอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลงั การปลูกถา่ ย ฯ)

• เดือนทีส่ อง หลังการปลูกถา่ ย ฯ รับประทานผลไมเ้ ปลือกหนา
แต่ต้องแช่น้าด่างทบั ทิม / ล้างน้า ให้สะอาด

อาหาร สาหรบั ผู้ป่วย (ตอ่ )
(ตัง้ แต่เขา้ นอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลงั การปลกู ถา่ ย ฯ)

งด ผักสด งด ผกั สด เริ่มผลไม้ ผลไมเ้ ปลือก
ผลไมส้ ด ผลไมส้ ด เปลือกหนา บาง

ระหว่างปลกู 1 เดือนหลงั 2 เดือน หลัง 3 เดือนหลัง
ถา่ ย ปลกู ถา่ ย ปลูกถา่ ย ปลกู ถา่ ย

อาหาร สาหรบั ผู้ปว่ ย (ตอ่ )
(ตั้งแตเ่ ขา้ นอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลังการปลกู ถา่ ย ฯ)

•ผลไมท้ ี่ทาความสะอาดเปลือกไมไ่ ด้ ขอให้งดไปกอ่ น
เช่น สละ ทเุ รียน ขนุน สปั ปะรด มะขาม

อาหาร สาหรบั ผปู้ ่วย (ต่อ)
(ตง้ั แตเ่ ข้านอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลงั การปลูกถ่าย ฯ)

• น้าดืม่ ทีแ่ นะนาคือ น้าต้มเดือด นาไปแช่เยน็ หรือทาน้าแขง็ ได้
หากผู้ป่วยไม่สะดวกต้องการซื้อน้าดื่ม
ขอให้เลือกนา้ ที่มมี าตรฐานการผลิต
ไม่อนญุ าต รับประทานน้าแขง็ ทขี่ ายอยู่ท่วั ไป

อาหาร สาหรับผูป้ ่วย (ต่อ)
(ตัง้ แตเ่ ขา้ นอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลังการปลูกถา่ ย ฯ)

• ขนมปัง เบเกอร่ี คุ๊กก้ี ให้เลือกร้านที่ทาวันน้ัน ๆ
แต่ต้องไม่ใส่ธัญพืช เช่น ลกู เกต ถว่ั งา
ไม่ให้เลือกรา้ นทีท่ าแล้ววางขายตามหา้ งท่ัว ๆ ไป
เนื่องจากผู้ป่วยจะได้ขนมที่ทาไว้แล้วหลายวนั

อาหาร สาหรบั ผปู้ ่วย (ตอ่ )
(ตัง้ แต่เขา้ นอนโรงพยาบาล – 3 เดือนหลงั การปลูกถา่ ย ฯ)

• เครื่องดื่มประเภท นมสด นมเปรี้ยว น้าผลไม้ กาแฟ ฯลฯ
ชนิดเสตอริไรซ์
แต่ไม่อนญุ าตชนิด พลาเจอรไรซ์ (ต้องแชเ่ ยน็ เท่านั้น)

การเตรียมที่พกั อาศัย หลังปลูกถา่ ย

• ในระหว่างที่ผู้ปว่ ยนอน โรงพยาบาล ญาติต้องเตรียมทีพกั อาศยั
ใหเ้ รียบร้อยกอ่ นผู้ปว่ ยออกโรงพยาบาล

• การเตรียมบ้าน
เชด็ ปดั กวาดทกุ ๆ สว่ นของบา้ นให้สะอาด ลา้ งมงุ้ ลวด ซักผ้าม่าน
ขอบประตู วงกบ เชด็ ดว้ ยผ้าชุบน้าเปลา่
ลา้ งแอร์ หมอน และที่นอน
ต้องไมท่ าจากนุ่น

การเตรียมทีพ่ ักอาศยั หลังปลกู ถ่าย (ต่อ)

• ซกั ผา้ ปทู น่ี อน และผา้ หม่ อยา่ งน้อยสปั ดาหล์ ะ 1 ครงั้
• ในระหวา่ งทม่ี กี ารปัดกวาด ใหผ้ ปู้ ่ายอยนู่ อกบา้ นหากมพี น้ื ท่ี

กรณที ไ่ี มม่ ี ผปู้ ่วยตอ้ งสวมหน้ากากอนามยั 2 ชนั้ และ
หลงั ปัดกวาดอยา่ งน้อย 30 นาที

การเตรียมทีพ่ ักอาศยั หลังปลูกถ่าย (ต่อ)

• สมาชิกในครอบครัวหากไมม่ ีปญั หาเรือ่ งการติดเชื้อ (ไมม่ ีอาการไข้)
ให้อยกู่ ันไดต้ ามปกติ ไมจ่ าเป็นต้องสวมหน้ากากอนามัย
ท้ังผู้ป่วยและ ญาติ

• แนะนาให้ผู้ปว่ ยมีกิจกรรมได้ตามปกติ เทา่ ทีส่ ามารถทาได้
แต่ไมอ่ นญุ าตใหท้ ากิจกรรมทีท่ าใหเ้ กดิ ฝุ่นละออง เช่น การกวาดพื้น

• หากออกนอกบ้าน ถ้าเปน็ สถานทีอ่ ากาศถ่ายเท อากาศดี
ไมม่ ีการก่อสร้าง เชน่ สวนสาธารณะ ไม่จาเปน็ ต้องสวมหน้ากาก
อนามัย

การเตรียมที่พกั อาศัย หลงั ปลูกถ่าย (ตอ่ )

• หา้ งสรรพสนิ ค้า ในเวลาทีไ่ ม่มคี นมาก ผู้ป่วยสามารถเดนิ ได้
โดยสวมผ้าปิดปาก – จมูก ตลอดเวลา

• หลีกเลย่ี งชมุ ชนแออดั สถานที่ ทีม่ ีการก่อสร้างตลาดนัด
ตลาดเกา่ ๆ สถานที่ ทีม่ ีคนหนาแน่น
ไมแ่ นะนาให้ผู้ป่วยไปในระยะ 3 เดือนแรก

• ในช่วงเวลาท่มี ีปญั หาเรื่อง การแพร่ระบาดของโรคติดต่อทางเดินหายใจ
หรือ ฝุ่น PM 2.5 ขอให้ผู้ป่วยสวมหน้ากากอนามัยตลอดเวลาที่ออก
นอกบ้าน

การเตรียมที่พกั อาศัย หลังปลกู ถ่าย (ตอ่ )

• หากผู้ป่วยโดยสาร รถสาธารณะ รถแท๊กซ่ี
จาเป็นต้องสวมหน้ากากอนามยั ตลอดเวลา

หน่วยโลหิตวทิ ยา
โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย

ความร้เู รือ่ ง การปลูกถา่ ยเซลล์ตน้ กาเนิดเมด็ เลือด

โดย นางภวิกา ล้ิมอทุ ัยทิพย์
นางสาวฐิตาพร ลาดวน