พระกรณียกิจใน ร.ศ. ๑๒๖ (พ.ศ. ๒๔๕๐) กองบััญชาการกองเรืือยุุทธการ สััตหีีบ ชลบุุรีี
ใน ร.ศ. ๑๒๖ (พ.ศ.๒๔๕๐) กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักด์์ต้้องทรงรัักษา ราชการในตำแหน่่งผู้้บััญชาการกรมทหารเรืือแทนสมเด็็จเจ้้าฟ้้ากรมขุุนนคร สวรรค์์วรพิินิิต ซึ่่�งตามเสด็็จพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััว เสด็็จ ประเทศยุุโรปตั้้�งแต่่วัันที่่� ๒๗ มีีนาคม ร.ศ. ๑๒๕ จนถึึงวัันที่่� ๘ พฤศจิิกายน ร.ศ. ๑๒๖ เป็็นเวลานาน ๗ เดืือนเศษ ๑. การจััดตั้้�งโรงเรี ียนช่่างกล และการจััดทำำ โครงการ ศึึกษาสำำ หรัับนายทหารสััญญาบััตร กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� ทรงพระดำริิเห็็นความจำเป็็นที่่�จะต้้องมีี นายทหารฝ่่ายช่่างกล เพื่ ่� อรัับผิิดชอบ หม้้อน้้ำและเครื่ ่� องจัักรต่่าง ๆ ในเรืือตลอด จนการงานฝ่่ายช่่างกลในโรงงานบนบกแทนชาวต่่างประเทศที่ ่� จ้้างไว้้ ใน ร.ศ. ๑๒๕ มีีผู้้สำเร็็จการศึึกษาวิิชาช่่างจากต่่างประเทศรัับราชการในกรมทหารเรืือ หลายนาย เช่่น นายเรืือเอก พระวิิจารณ์์จัักรกิิจ (วิิลเลีียม บุุผยกลิิน) นายเรืือโท หลวงพิินิิจจัักรภััณฑ์์๑ (สุุริิเยศ อมาคยกุุล ต่่อมาเป็็นนาวาเอก พระยาสาคร สงคราม) นายเรืือโทผู้้ช่่วย นายฮั่่�ง๒ (โชติิกเสถีียร ต่่อมาเป็็นนาวาเอกพระวิิทยุุ ทููรลิิริิต) นายบ๋๋า๓ (บ๋๋า สุุสาขา ต่่อมาเป็็น นาวาโท พระพิินิิจจัักรภััณฑ์์) เป็็นต้้น นอกจากนั้้�น นัักเรีียนนายเรืือที่ส่ ่� ่งไปศึึกษา ณ ประเทศญี่ปุ่่� นก็็ได้ศึึ้กษาและฝึึกงาน ในวิิชาช่่างกลเพราะญี่ ่�ปุ่่นไม่่จััดให้้เข้้าศึึกษาในโรงเรีียนนายเรืือ จึึงนัับว่่าพอจะมีี ครููอาจารย์ที่์ ่�จะสอนและฝึึกวิชิาการต่่าง ๆ ทางด้้านช่่างกลได้้ กรมหมื่่�นชุุมพรเขต รอุุดมศัักดิ์์จึึ�งทรงเปิิดโรงเรีียนช่่างกลขึ้้�นใน ร.ศ. ๑๒๕ ถ้้าถืือตามคำสั่่�งกรมทหาร เรืือที่่� ๗๖/๑๙๐๐ ลงวัันที่่� ๑ มิิถุุนายน ร.ศ. ๑๒๕ ซึ่่�งให้้รวมกองรองบััญชาการ เข้้ากัับกรมยุุทธศึึกษา แล้้วแบ่่งส่่วนราชการในกรมยุุทธศึึกษาออกเบ็็น ๔ กอง ตั้้�งแต่่วัันที่่� ๑ มิิถุุนายนร.ศ. ๑๒๕ และมีี “กองโรงเรีียนนายเรืือ โรงเรีียนช่่างกล” รวมอยู่่ด้้วยก็็นัับได้้ว่่า “โรงเรีียนช่่างกล” หรืือต่่อมาเรีียกว่่า “โรงเรีียนนายช่่าง กล” นั้้�น ได้้ถืือกำเนิิดขึ้้�นในวัันที่่� มิิถุุนายน ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙) และเมื่ ่� อ พระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััวเสด็็จพระราชดำเนิินมาเปิิดโรงเรีียน นายเรืือเป็็นทางราชการในวัันที่่� ๒๐ พฤศจิิกายน ร.ศ. ๑๒๕ นั้้�น โรงเรีียนนาย เรืือมีีนัักเรีียนทั้้�ง ๒ พรรคอยู่่แล้้ว แต่่ตามทำเนีียบข้้าราชการในกรมทหารเรืือ ร.ศ. ๑๒๕ เรีียกหน่่วยงานนี้้�ว่่า “กองโรงเรีียน” (ไม่่ตรงกัับคำสั่่�งที่่�กล่่าวข้้างต้้น) และมีี “นายบ๋๋า” เป็็น “ครููช่่างกล” อยู่่คนเดีียว ตามทำเนีียบข้้าราชการฯ ร.ศ. ๑๒๖ หน่่วยงานนี้้�ก็็ยัังคงมีีชื่่� อว่่า “กองโรงเรีียน” เช่่นเดีียวกัับใน ร.ศ. ๑๒๕ แต่่ ได้้มีีการบรรจุุ “นายเรืือโท หลวงพิินิิจจัักรภััณฑ์์” เป็็น “ผู้้ช่่วยผู้้บัังคัับการ” เพิ่่�ม ขึ้้�นจากหน้้าที่่� “ครููยีีโอเมตรีี” ที่่�ดำรงอยู่่เดิิม ในวัันที่่� ๒๖ ธัันวาคม ร.ศ. ๑๒๖ กรมทหารเรืือจึึงได้้ตรา ข้้อบัังคัับว่่าด้้วย การศึึกษาสำหรัับนายทหารในกรมทหารเรืือ ข้้อบัังคัับนี้้�นอกจากจะได้้กำหนด โครงการศึึกษาสำหรัับนายทหารตามลำดัับชั้้�นแล้้ว ยัังได้้กำหนดหลัักสููตรของ โรงเรีียนนายเรืือและ โรงเรีียนช่่างกล ไว้้ด้้วย หลัักสููตรของโรงเรีียนช่่างกลแบ่่ง ออกเป็็น ๕ ชั้้�น ใช้้เวลาเรีียนชั้้�นละ ๖ เดืือน รัับผู้้ที่่�สำเร็็จการศึึกษาจากโรงเรีียน ปถมทหารเรืือ เข้้าศึึกษาเช่่นเดีียวกัับโรงเรีียนนายเรืือ วิิชาที่่�สอนใโรงเรีียนช่่าง กล ทุุกชั้้�นคืือ “แอลยิิบรา, ยีีโอเมตรีีภาษาอัังกฤษ เม็็นซุุเรแชน แมคคานิิแคล อิินยิิเนีียร์์ อาวุุธ แพทย์์” และสอนให้้สููงขึ้้�นตามลำดัับ ชั้้�น ๒ เพิ่่�มวิิชา “ไฟฟ้้า สติิ มอิินยิิเนีียร์์ วาดเขีียน” ชั้้�น ๓ เพิ่่�มวิิชา “ตรีีโกโนเมตรีี” ขั้้�น ๔ เพีีมวิิชา “การต่่อ เรืือ” วิิชาที่่�เพิ่่�มนี้้�เรีียนสููงขึ้้�นทุุกชั้้�นจนถึึงชั้้�น ๕ นัักเรีียนช่่างกลได้้รัับสิิทธิิต่่าง ๆ เช่่นเงิินเดืือนและฐานะเมื่ ่� อสำเร็็จการศึึกษาเช่่นเดีียวกัับนัักเรีียนนายเรืือ ข้้อบัังคัับฯ ฉบัับนี้้�ได้้กำหนดการศึึกษาของผู้้ที่่�จะเป็็นนายทหารสััญญา บััตรเป็็น ๗ โรงเรีียนดัังนี้้� ๑. โรงเรีียนปถมทหารเรืือ สำหรัับผู้้ที่่�จะเช้้าเรีียนเป็็นนายทหา ๒. โรงเรีียนนายเรืือ สำหรัับรัับผู้้สำเร็็จจากโรงเรีียนปถมทหารเรืือเช้้า เรีียนเมื่ ่� อสำเร็็จการศึึกษาแล้้ว ได้้เป็็นนายทหารสััญญาบััตร ๓. โรงเรีียนช่่างกล ๔. โรงเรีียนอาวุุธ สำหรัับสอนวิิชาการปืืนใหญ่่และการตอรบีีโดให้้แก่่ นายทหารที่่�สอบได้้ชั้้�นเอกหรืือชั้้�นโท จากโรงเรีียนนายเรืือหรืือโรงเรีียนช่่างกล ๕. โรงเรีียนชั้้�นสููงนายเรืือ สำหรัับสอนนายทหารที่่�ได้้ศึึกษาในโรงเรีียน อาวุุธแล้้วมีียศไม่่สููงกว่่านายเรืือโทผู้้ช่่วย ๖. โรงเรีียนชั้้�นสููงช่่างกล สำหรัับสอนนายทหารที่่�สำเร็็จจากโรงเรีียน ช่่างกลชั้้�นเอกหรืือชั้้�นโท มีียศไม่่สููงกว่่านายเรืือโทผู้้ช่่วย ๗. โรงเรีียนเสนาธิิการ สำหรัับสอนนายทหารเดิินเรืือ (คืือนายทหาร พรรคนาวิิน) ซึ่่�งเป็็นผู้้บัังคัับการเรืือยศไม่่ต่่ำกว่่านายเรืือโท และสำเร็็จโรงเรีียน อาวุุธมาแล้้ว ๒ ปีี จึึงนัับได้้ว่่า กรมหมื่่�นชุุมพรเชตรอุุดมศัักดิ์์� ได้้ทรงกำหนดโครงการและ ๑๐๐ ปีี อาภากร 2
ขั้้�นตอนสำหรัับการศึึกษาของนายทหารสััญญาบััตรขึ้้�นเป็็นครั้้�งแรก ทั้้�งนี้้�นัับว่่ามีี ความจำเป็็นอย่่างยิ่่�งเพราะจะได้้กำหนดหลัักสููตรของโรงเรีียนต่่าง ๆ ให้้ต่่อเนื่ ่� อง และสอดคล้้องกััน สำคััญของโครงการศึึกษาของพระองค์์ได้้แก่่ ก. นายทหารที่่�จะได้ศึึ้กษาต่อ่ ในระดับสููัง จะต้อ้งเป็็นผู้้ที่่�สอบความรู้ไ้ด้้ ชั้้�นเอกหรืือชั้้�นโท (เทีียบกัับสมััยปััจจุุบัันคืือได้้เกีียรติินิิยม) จากโรงเรีียนนายเรืือ หรืือโรงเรีียนช่่างกลเท่่านั้้�น ทั้้�งนี้้�เพราะพื้้�นฐานการศึึกษาของผู้้เข้้าศึึกษาใน โรงเรีียนทั้้�งสองไม่่เท่่ากัันอัันเป็็นไปตามระดับัการศึึกษาชั้้�นสามััญของประเทศใน เวลานั้้�น ผู้้ที่่�มีีพื้้�นฐานไม่่พอย่่อมไม่่สามารถศึึกษาต่่อในระดัับสููงได้้ ข. นายทหารพรรคนาวิิน เมื่ ่� อสำเร็็จจากโรงเรีียนนายเรืือแล้้ว จะได้้ ศึึกษาในโรงเรีียนอาวุุธ แล้้วเข้้าศึึกษาในโรงเรีียนชั้้�นสููงนายเรืือเมื่ ่�อมีียศไม่่เกิิน นายเรืือโทผู้้ช่่วย(ปััจจุุบัันคืือเรืือเอก) ถ้้าได้้เป็็นผู้้บัังคับัการเรืือและมีียศไม่ต่่ ่ ำกว่่า นายเรืือโท (ปััจจุุบัันคืือนาวาตรีี) ก็็จะได้้เข้้าศึึกษาในโรงเรีียนเสนาธิิการ ค. นายทหารพรรคกลิิน เมื่ ่� อสำเร็็จจากโรงเรีียนช่่างลแล้้ว จะได้้เข้้า ศึึกษาในโรงเรีียนอาวุุธ แล้้วเข้้าศึึกษาในโรงเรีียนชั้้�นสููงช่่างกล เมื่อมีีย ่� ศไม่่เกิินนาย เรืือโทผู้้ช่่วย (ปััจจุุบัันคืือ เรืือเอก) ง. ได้้กำหนดให้้นายทหารพรรกนาวิิน และ พรรคกลิินที่มีีพื้้ ่� �นฐานความ รู้้สููงเข้้า ศึึกษาในโรงเรีียนอาวุุธทั้้�ง ๒ พรรค นัับว่่าพระองค์์ทรงเห็็นการณ์์ไกลว่่า การอาวุุธในอนาคต จะต้้องใช้้ นายทหารทั้้�ง ๒ พรรคร่่วมกัันเป็็นผู้้ใช้้และรัับผิิด ชอบ ดัังที่่�ได้้เห็็นประจัักษ์์อยู่่ในปััจจุุบัันแล้้ว ต่่อมาใน พ.ศ. ๒๔๖๘ เมื่ ่� อพระองค์์สิ้้�นพระชนม์์แล้้วและกระทรวงทหาร เรืือในสมัยนั้้�นได้จั้ัดตั้้�ง โรงเรีียนนายทหารเรืือขึ้้�นเพื่อ ่� เพิ่่�มพููนการศึึกษาให้้แก่่นาย ทหารเรืือก็็ได้้อาศััยโครงการศึึกษาของพระองค์์เป็็นแนวทางมาจนทุุกวัันนี้้� ต่่อมาในวัันที่่� ๒๗ ธัันวาคม ร.ศ. ๑๒๖ (หลัังจากตราข้้อบัังคัับว่่าด้้วยการ ศึึกษาฯ แล้้ว ๑ วััน) กรมทหารเรืือ จึึงได้้แยกโรงเรีียนนายเรืือและโรงเรีียนช่่าง กลออกเป็็น ๒ โรงเรีียนเรีียกว่่า “กองโรงเรีียนนายเรืือ” และ “กองโรงเรีียนช่่าง กล” นายเรืือเอกผู้้ช่่วย พระบวรวงษ์์เธอ พระองค์์เจ้้าวิบููิลย์์พรรณรัังษีี ผู้้บัังคับัการ กองโรงเรีียนนายเรืือย้้ายไปเป็็นปลััดกรมยุุทธศึึกษา นายเรืือโท หลวงพิินิิจจัักร ภััณฑ์์ เป็็นผู้้บัังคัับการกองโรงเรีียนนายเรืือ ว่่าที่่�นายเรืือโท นายบ๋๋า เป็็นผู้้ บัังคับัการกองโรงเรีียนช่่างกล นอกจากนั้้�นยัังได้จั้ัดตั้้�ง “กองครููพิิเศษ” และ “กอง ครููประจำ” ขึ้้�นในกรมยุุทธศึึกษาด้้วย ทั้้�งนี้้�เข้้าใจว่่าเนื่ ่� องจากจะต้้องใช้้ครููทั้้�ง ๒ ประเภทสอนทั้้�งโรงเรีียนนายเรืือและโรงเรีียนช่่างกล และไม่มีี่ครููมากพอที่่�จะจััด แยกให้้แก่่แต่่ละโรงเรีียนได้้ จึึงต้้องรวมครููทั้้�งหมดไว้้เป็็นส่่วนกลางเพื่ ่� อไม่่ให้้มีี บััญหาในด้้านการบัังคัับบััญชา นอกจากนั้้�นยัังได้จั้ัดตั้้�ง “กองโรงเรีียนอาวุุธ” ขึ้้�นในวัันเดีียวกัันโดยใช้้ เรืือรานรุุก ไพรีี (ลำทีีสอง) เป็็นโรงเรีียน เมื่ ่� อปลดระวางเรืือลำนี้้�ใน ร.ศ. ๑๒๘ จึึงได้้ย้้าย โรงเรีียนขึ้้�นมาอยู่่บนบก ๒. ทรงตั้้� งกองดัับเพลิิง พลเรืือตรีี พระยาหาญกลางสมุุทร ซึ่่�งคณะนั้้�นเป็็นนัักเรีียนนายเรืือบุุญมีี ได้้เล่่าให้้ฟัังว่่า (คำว่่า “ข้้าพเจ้้า” หมายถึึง “นัักเรีียนนายเรืือบุุญมีี”) เวลานั้้�นในพระนครและธนบุุรีีหาได้้มีีกองดัับเพลิิงไม่่ คงมีีแต่่เฉพาะกรม ทหารเรืือแห่่งเดีียว เพราะมีีเรืือสููบน้้ำ และเรืือกลไฟเล็็ก ซึ่่�งขึ้้�นอยู่่กัับกรมเรืือกล เล็็กและป้้อม เป็็นหน้้าที่ ่� ดัับเพลิิง เมื่ ่� อเกิิดเพลิิงไหม้้ไม่่ว่่าที่่�ใด เรืือกลไฟเป็็นต้้อง ลากเรืือสููบน้้ำไปตามแม่่น้้ำ หรืือเข้้าคลอง หรืือต่่อสายสููบไปเอง แล้้วแต่่น้้ำใน ลำคลองจะอำนวยไปทำการฉีีดน้้ำดัับไฟสมทบกัับทหารกองพัันและทหารกอง เรืือกล ซึ่่�งเป็็นฝ่่ายช่่วยรื้้�อบ้้านช่่องและตััดเชื้้�อเพลิิง และดัับเพลิิงทางบก ทั้้�งนี้้� ย่อ่มเป็็นการล่่าช้้าและประกอบด้้วยวินัิยัและมารยาทของพลทหารพวกนี้้�ไม่ค่่อย่ ดีีมัักมีีความโลภเรื่ ่� องข้้าวของที่่�พบปะเป็็นเกณฑ์์ และเป็็นเครื่ ่� องมืือในการดัับ เพลิิงก็็ไม่่มีีพร้้อมเพรีียงตามที่่�ควร เสด็็จในกรมฯ ทรงเห็็นว่่านัักเรีียนควรจะได้้มีีการฝึึกและการทำการช่่วย เหลืือราษฎรในการดัับเพลิิง จึึงทรงตั้้�งกองดัับเพลิิงขึ้้�น กองดัับเพลิิงเท่่าที่่�จำได้้มีี ๑. กองถััง ๒. กองขวาน ๓. กองผ้้าใบกัันแสงเพลิิง ๔. กองรื้้�อและตััดเชื้้�อเพลิิง ๕. กองช่่วย ๖. กองพยาบาล ต่่อมาทรงรัับซื้้�อเครื่ ่� องสููบน้้ำชนิิด Merryweather ๑ เครื่ ่� อง ให้้นัักเรีียน นายช่่างกลเป็็นหน้้าที่ ่� ติิดไฟ แล้้วเพิ่่�มกองสายสููบขึ้้�นอีีกกองหนึ่่�ง สนุุกดีีเวลาไปดัับเพลิิง ข้้าพเจ้้าต้้องเป็็นหััวหน้้ากองขวาน กองสายสููบ และกองอื่่�น ๆ (นอกจากกองตััวสููบ) เสนอไป (โดยจััดผลััดเปลี่ย ่� นไปมา) เพื่อ ่� ความ กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 3
ชำนาญและก็็เปลี่ย ่� นทั่่�ว ๆ ไปตามความสามารถของนัักเรีียนที่่�ทรงไว้้พระทัยั พอ เป่่าแตรเกิิดเพลิิงไหม้้ ดููนัักเรีียนวิ่่�งหรืือตื่่�นตึึงตัังกัันทั้้�งโรงเรีียน แต่่งตััวรวดเร็็ว คาดขวาน หรืือไปเอาถัังน้้ำสัังกะสีีหรืือแล้้วแต่่หน้้าที่่� เสีียงลั่่�นไป แล้้วรีีบลงมาส นามเข้้าประจำหมวดทัันทีี แรก ๆ ก็็ต้้องเข้้าแถว คอยเสด็็จในกรมฯ ท่่านกว่่าจะ เสด็็จมาจากวััง หรืือให้้มหาดเล็็กหรืือนายทหารที่ ่� วัังมาบอกให้้ไปกัันเอง โดยลง เรืือ ๑๐ พายรีีบข้้ามฟากแล้้วเข้้าแถวรีีบเดิินรีีบวิ่่�งกัันเป็็นระเบีียบไปจนถึึงที่่�เกิิด เพลิิง แล้้วลงมืือทำการดัับเพลิิงทัันทีี โดยมีีเสด็็จในกรมฯ ทรงเป็็นหััวหน้้าบัังคัับ บััญชา ราษฎรอััศจรรย์์ไปตามกััน ที่่�พวกนัักเรีียนตััวเล็็กทำหน้้าที่่�ได้ว่้อ่ งไวในการ ดัับเพลิิง การรื้้�อขน การช่่วยเหลืือราษฎรและเป็็นคนซื่ ่� อสััตย์์ ไม่่มีีโลภและไม่่จัับ ต้้องหรืือแอบกอดจููบลููกเมีียใครด้้วย มุ่่งหน้้าทำหน้้าที่ ่� ต่่าง ๆ ของตนเต็็มที่่� เพลิิง มัักดับัได้้เร็็ว จึึงต้อ้งไปทำการดับัเพลิิงกัันบ่อย่ ๆ จนชาวบ้้านสรรเสริิญ และคล้้าย ๆ จะรู้้ไปถึึงพระกรรณของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่หััวและเจ้้านายสููง ๆ ด้้วย อนึ่่�งประกอบเจ้้านายบางพระองค์์เสด็็จไปทอดพระเนตรเพลิิงไหม้้ ทรงพบเสด็็จ ในกรมฯ และมีีพระดำรััสต่อกั่ ัน พร้อ้มกับัเห็็นนัักเรีียนทำหน้้าที่อย่ ่� ่างคล่อ่งแคล่่ว และในการไปดัับเพลิิงนี้้�บางครั้้�งอาจารย์์ที่่�เป็็นนายทหารก็็ไปด้้วย ๓. เป็็นทหารต้้องไม่่กลััวผีี ค่่ำวัันหนึ่่�ง ข้้าพเจ้้ากำลัังเล่่าเรีียนอยู่่ในห้้องเรีียน ไม่่ได้้ไปเฝ้้าตามเคยที่ ่� ท้้องพระโรง (ตามหน้้าที่่�ของนัักเรีียนวงใน) ได้้ยิินแตรเป่่าเรีียกแถวอย่่างเร่่งร้้อน นัักเรีียนก็วิ่่็�งตรููกัันมาที่่�สนาม การเข้้าแถวชุุลมุุนปนไปกัันหมด ไม่่เป็็นหมู่่เป็็นตอน อย่่างเช่่นเคยทำให้ข้้้าเจ้้าสงสัยั เสด็็จในกรมฯ กำลัังกริ้้�วอยู่ และ ่ ข้้างหลัังท้อ้งพระ โรงไฟสว่่าง นายทหารชั้้�นครููอาจารย์ออ์กมายืืนอยู่พ่ ร้อ้มกััน (เวลานั้้�นข้้าพเจ้้าอยู่่ ห้้อง ๔ และเป็็นกััปตัันตอนแล้้ว) ประเดี๋๋�ยวก็็รู้้เรื่ ่� องว่่าได้้ทรงใช้้นัักเรีียนตััวโปรด คนหนึ่่�งไปเอาอะไรและที่่�ไหนจำไม่่ได้้ ผู้้นั้้�นบอกว่่ากลััวผีีก็็กริ้้�วขึ้้�นมาทัันทีีและ รัับสั่่�งว่่า เป็็นทหารต้้องกลััวผีีไม่่เป็็น จึึงได้้ทรงเรีียกแถว แล้้วให้้พัันจ่่าคนใดจำไม่่ ได้้ ไปเอาหััวกะโหลกผีีที่วั ่� ัดท้้ายตลาด ไปไว้บ้นป้อ้มวิชัิยัประสิิทธิ์์ชั้้� �นบน เอาไว้้ใน ซุ้้มหอคอยเสีียด้้วยรัับสั่่�งว่่าใครกลััวผีีบ้้าง ? ให้้ออกมานอกแถว ๓ ก้้าว เวลานั้้�น แนบ จารุุจิินดา (ร.อ. หลวงภารสมุุท ถููกถอดแล้้วภายหลัังเป็็นหลวงกล้้าทะเล แล่่น) ออกจะเป็็นผู้้ใหญ่่และอยู่่ห้้อง ๓ กัับนัักเรีียนเด็็ก ๆ อีีกราว ๒๐ คนได้้ก้้าว ออกมา เท่่านั้้�นแหละยิ่่�งกริ้้�วใหญ่่เกืือบจะเอาผ้้าลายมาให้้ แนบ จารุจิุินดา นุ่่งเป็็น ผู้้หญิิงเสีียแล้้ว ส่่วนคนอื่่�นเห็็นเป็็นเด็็กจึึงกริ้้�วแต่่พอควร พวกนี้้ต้�อ้งถููกขึ้้�นเสา (ขึ้้�น ๆ ลง ๆ) ทั้้�งมืืด ๆ อย่่างนั้้�น เป็็นเวลานานเห็็นจะชั่่�วโมงกว่่า จึึงทรงสั่่�งให้้หยุุด ส่่วนพวกคนเก่่งที่่�ไม่่กลััวผีีนั้้�น ได้้ทดลองกัันจริิง ๆ คืือให้้โคมกระสืือ ๑ ดวง และบอกว่่ามีีหััวกะโหลกผีีและกระดาษพร้้อมด้้วยดิินสอ อยู่่บนป้้อมวิิชััย ประสิิทธิ์์�ชั้้�นบนให้้ขึ้้�นไปและลงนามไว้้เป็็นสำคััญ ใครจะเป็็นคนแรกจำไม่่ได้้ จำ ได้้แต่่คนที่่� ๑ คืือ เสงี่ย ่� ม จัันทรโรภาศ (ร.ท.) เวลานั้้�นล่่วงเลย ๑ ยามไปแล้้ว เดืือน มืืดเงีียบตามเคย ใจข้้าพเจ้้าออกจะเต้้นแรงเมื่ ่� อเห็็นนัักเรีียนไปทีีละคน ๆ แล้้ว หายเงีียบไปทางป้อ้มดููมัันช่่างนานจริิง ๆ สำหรับัคนหนึ่่�ง ๆ พวกเราในแถวเหลีียว มองไปทางป้้อมบ่่อย ๆ และคอยสำเหนีียกเสีียงร้้องกลััว (เผื่ ่� อจะมีี) ของนัักเรีียน แต่่ละคน ถึงเสึด็็จในกรมฯเองก็็ทรงกล้อ้งสููบยานิ่่�ง ๆ และทรงเดิินกลับัไปกลับัมา ดูู ๆ ก็็คงค่่อนข้้างจะสงสารนัักเรีียนอยู่่ต้้องเข้้าท้้องพระโรงไปเดิิมน้้ำมัันจััณฑ์์อีีก เล็็กน้้อย ลงท้้ายนัักเรีียนผลััดกัันไปลงชื่ ่� อที่ ่� หััวกะโหลกได้้จริิง ๆ จวนครึ่่�งแถว เหลืืออีีกราว ๖ - ๗ คนก็็จะถึงึข้้าพเจ้้า ก็็เป็็นเวลาล่่วง ๒ ยามกว่่าเสีียแล้้ว อากาศ ชัักเย็็นตััวขึ้้�นและพากัันหนาวอากาศและหนาวในใจ ก็็ทรงรัับสั่่�งว่่า พอทีีคืืนนี้้� เอาไว้้พรุ่่งนี้้�ใหม่่ จึึงได้้ทรงให้้พระโอวาทสั่่�งสอนตามสมควรแล้้วเลิิกแถว เสด็็จ กลัับวััง ๔. เป็็นทหารเรื ือต้้องไม่่เมาคลื่่�น ในปีีพุุทธศัักราช ๒๔๔๙ (ร.ศ. ๑๒๕) เสด็็จในกรมฯ ได้้ทรงนำนัักเรีียน นายเรืือทั้้�งหมดไปฝึึกหััดทางทะเลด้้วยเรืือยงยศอโยชฌิิยา เรืือลำนี้้�ไม่่ใหญ่่โต เป็็น เรืือขนาดกลางและเป็็นเรืือกลไฟมีีเสาใบพร้้อม ติิดพรวนชั้้�นต่่ำขึ้้�นอีีกเป็็นพิิเศษ นัักเรีียนนายช่่างกลฝึึกหััดทางช่่างกล นัักเรีียนนายเรืือฝึึกหััดทางปากเรืือ มีีการ ขึ้้�นเสา ลงเสา กางใบ ถืือท้้าย เข็็มทิิศ ทั้้�งดิ่่�งและการเรืือทุุกชนิิด เวลามีีคลื่่�นจััด เรืืออรรถเรศรััตนาสน์์ ๑๐๐ ปีี อาภากร 4
เล็็กน้อย้ เรืือลำนี้้ชั�ักโคลงและฟัันคลื่่�นจััง ๆ ทำให้นั้ ักเรีียนเมาคลื่่�นไปตามกััน เวลา เรีียกแถวนัักเรีียนมัักขาดแถวเนื่ ่� องจากเมาคลื่่�น ทรงกริ้้�ว ว่่าเป็็นทหารเรืือต้้อง “เมาคลื่่�นไม่่เป็็น” จึึงให้้นัักเรีียนที่่�เมาคลื่่�นขึ้้�นเสาลงเสา จนกว่่าจะหายเมา ถ้้า ใครยัังไม่่หายเมา ให้ขึ้้้�นเสาพร้อ้มด้้วยกระป๋อ๋งสัังกะสีีห้อย้คอเผื่ออ ่� าเจีียน ก็็ให้้ลง กระป๋อ๋งแล้้วไปมััดตััวเองติิดกับัเสา จนกว่่าจะหายเมา ข้้าพเจ้้าเองก็ออ็กจะอึึดอััด ในเรื่อ ่� งเมาคลื่่�นอยู่ แ่ ต่อ่าศัยัเป็็นคนโปรดและอยู่่ห้อ้งสููง จำต้อ้งกล้้าหาญกลืืนเจ้้า เมาคลื่่�นลงไปเป็็นคราว ๆ จนคลื่่�นสงบบ้้าง พวกเราจึึงค่่อยสบายและฟื้้�นตััวกััน การเดิินเรืือ พระองค์ท่์ ่านกับั พล ร.ท. พระยาราชวัังสััน เป็็นเจ้้าหน้้าที่่� การฝึึกหััด นี้้�ได้้ไปหััดทางภาคตะวัันออกของอ่่าวไทยจนถึึงจัันทบุุรีี ราว ๑ เดืือนจึึงกลัับ นัักเรีียนคล่อ่งทะเลและเข้้มแข็็งดีีจริิงในการเรืือ และการเดิินเรืือใกล้ฝั่่้�ง แต่ที่่ออ ่� ก จากนัักเรีียนในภายหลัังต่อ่มาก็มีี็แต่น้่อย้คน เมื่อ ่� เรืือกลับัได้้แวะศริิมหาราชาและ เป็็นแขกของจอมพล เจ้้าพระยาสุุรศัักดิ์์�มนตรีี (เจิิม แสงชููโต) ท่่านพานัักเรีียนไป เที่ย ่� วและค้้างที่่�หนองค้อ้ โดยรถไฟเล็็กของท่่าน ๑ คืืน อากาศหนาวเย็็นและออก ชัักจะกลััวเสืือกัันอยู่่บ้้าง จอมพล เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) ๕. กรี ีดใบ ครั้้�งหนึ่่�งได้้ออกฝึึกทะเลด้้วยเรืืออััคเรศรััตนาสน์์ ซึ่่�งเป็็นเรืือใบสามเสาใช้้ จัักรข้้างได้้ด้้วย เวลามีีลมก็็รัับสั่่�งให้้ใช้้ใบ บางวัันก็็ใช้้จัักรข้้างและใบ เรืือแล่่นได้้ เร็็วดีี จากเมืืองตราดจะไปยัังเมืืองประจัันตคีีรีีเขต ใช้้เวลาประมาณครึ่่�งชั่่�วโมง ครั้้�งหนึ่่�งระหว่่างเดิินทางใช้้ใบ เกิิดพายุุใหญ่กิ่ ินลมจััด เรืือเอีียงไปเอีียงมา เจ้้าพ่อ่ ก็สั่่็ �งให้้ลดใบลง แต่่แก้้เชืือกลดใบ (อัันยา) ไม่ออ่ ก เพราะใบกิินลมจััดเชืือกตึึงเคร่่ง นััก เจ้้าพ่อส่่ ่งให้้เอามีีดกรีีดใบที่รั ่� บัลมกระพุ้้งอยู่่นั้้�นให้้ขาดเป็็นทาง ๆ หามีีดไม่่ได้้ ชัักยุ่่งกัันใหญ่่ ใครมีีมีีดเหลาดิินสอ มีีดเล็็กมีีดน้้อย จนกระทั่่�งมีีดทำครััว ก็็จััดส่่ง กัันไปให้้ทหารปีีนขึ้้�นไปกรีีดใบเรืือเป็็นริ้้�ว ๆ เท่่าที่่�จะกรีีดได้้ ใบก็็กิินลมน้้อยลง เรืือก็็หายเอีียงแล้้วเชืือกชัักใบก็็หย่่อนลงพอลดใบลงได้้ แล้้วจึึงใช้้จัักรต่่อไป เมื่ ่� อ กลัับถึึงกรุุงเทพฯ แล้้ว เจ้้าพ่่อก็็รัับสั่่�งให้้ซื้้�อมีีดพัับด้้ามเขากวาง จากประเทศ อัังกฤษเป็็นจำนวนหลายพัันเล่่มมาใช้้ในราชการ หมายเหตุุ เรื่ ่� องนี้้�เข้้าใจว่่า นาวาตรีี หลวงรัักษาราชทรััพย์์ (รัักษ์์ เอกะวิิภาต) ท่่านเป็็นผู้้เล่่า เพราะท่่านเรีียกกรมหลวงชุุมพรฯ ว่่า “เจ้้าพ่่อ” ๖. ทหารร้้องทุุกข์์ขัับไล่่ผู้้บัังคัับการกองแพทย์์หหารเรื ือ ในเดืือนมิิถุุนายน ร.ศ. ๑๒๖ ได้้มีีนายทหารและพลทหาร ๖๐๐ คนเศษ ร่่วมกัันลงชื่ ่� อร้้องทุุกข์์ต่่อนายพลเรืือจััตวา พระยาราชวัังสรรค์์ (ฉ่่าง แสงชููโต ต่่อ มาเบ็็นพลเรืือเอก พระยามหาโยธา) ผู้้บััญชาการกรมเรืือกล ว่่า เมื่อ ่� เจ็บป่็ ่วยและ ผู้้บัังคัับการเรืือส่่งไปรัักษาที่่�โรงพยาบาล “หมอเฮส์์ (คืือ นายเรืือเอก เฮส์์ T. Hayward Hayes ผู้้บัังคัับการกองแพทย์์) ไม่่เอาใจใส่่รัักษาให้้หายจริิง ๆ ไปอยู่่ โรงพยาบาล แล้้วไม่่ทัันหายหมอฝรั่่�งตรวจว่่าหายส่่งตััวคืืนกรมกอง หััวน่่ากรม ต้้องส่่งตััวผู้้ป่่วยมาถวายกรมหมื่่�นชุุมพรฯ ทอดพระเนตรและส่่งไปให้้กรมปลััด ทััพเรืือ (หน่่วยปกครองบัังคัับบััญชากองแพทย์์) ดููก็็หลายครั้้�ง” ทั้้�งนี้้�ต้้องการให้้ “เปลี่ย ่� นหมอเสีียใหม่่” ผู้้ลงชื่อ ่� ในคำร้อ้งทุุกข์มีีทั้้ ์ �งผู้้ที่สั ่� ังกััดกรมเรืือกลและหน่่วย อื่่�น ๆ ที่่�สำคััญ ๆ คืือ นายเรืือเอกผู้้ช่่วยพระบวรวงษ์์เธอ พระองค์์เจ้้าวิิบููลย์์พร รณรัังษีี นายเรืือโท พระอมรมหาเดช (สรรพ์์ บุุนนาค) ยกรบััตรกรมเรืือกล นาย เรืือโท หลวงพิินิิจจัักรภััณฑ์์ (สุุริิเยศ อมาตยกุุล) นายเรืือโท หลวงปรีีราชาญสมุุท (ซอ) ผู้้บัังคัับการเรืือยงยศอโยชฌิิยา นายเรืือโทผู้้ช่่วย หลวงจัักรยานานุุพิิจารณ์์ (คอน บุุนนาค ต่่อมาเบ็็น พลเรืือโท พระยาดำรงราชพลชัันธ์์) นายเรืือโทผู้้ช่่วย กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 5
ขุุนรอนกลางสมุุท (หมััด) ผู้้บัังคัับการเรืือบุ๊๊�ก (คืือ ร.ล. วิิเทศกิิจการหรืือ ร.ถ.ช้้าง ลำที่่� ๑) นายเรืือเอกผู้้ช่่วย บาร์์นโฮลท์์ (A. Barnholt) สารวััดสรรพาวุุธฯลฯ กรม หมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� ผู้้รัักษาราชการแทนผู้้บััญชาการกรมทหารเรืือได้้ส่่ง คำร้้องทุุกข์์ไปถวายนายพลเรืือเอก สมเด็็จพระบรมโอรสาธิิราชฯ (คืือพระบาท สมเด็็จพระมงกุุฎเกล้้าเจ้้ายู่่หััว) ผู้้สำเร็็จราชการแทนพระองค์์เมื่ ่� อวัันที่่� ๑๓ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๖ สมเด็็จพระบรมโอรสาธิิราชฯ ทรงมีีลายพระหััตถ์์ตอบเมื่ ่� อวัันที่่� ๑๖ กรกฎาคมมีีสารสำคััญว่่า ที่่�เสนอมาเป็็นคำร้อ้งฝ่่ายเดีียว ควรให้้ฝ่่ายหมอเฮส์ชี้้์ �แจง ด้้วยเพราะ “ถ้้าจะดำริห์ิ์ไปเท่่าที่มีี่� คำร้อ้งผ่่ายเดีียว เกรงว่่าจะไม่่เป็็นการถููกต้อ้ง” กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์�ทรงมีีลายพระหัักถ์์ ที่่� ๑๒/๒๙๖๗ ลงวัันที่่� ๒๑ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๖ กราบทููลตอบว่่า เหตุุที่่�ไม่่ได้้ให้้หมอเฮส์์ขี้้�แจงเพราะ เห็็นว่่าเรื่ ่� องราว เป็็นแต่่ทหารแสดงความไม่่พอใจหมอเฮส ด้้วยเหตุุต่่าง ๆ และ อยากจะให้้เปลี่ย ่� นหมอใหม่่เท่่านั้้�น ไม่่ได้ย้กความผิิดขึ้้�นเป็็นหลัักฐานที่่�ควรจะนับั ว่่าเป็็นการฟ้้อง จึึงขอพระราชทานพระราชคำริิห์์ว่่า “ควรจะงดไต่่สวนแลเกลี่ ่� ย ไกล่่โจทย์์ทั้้�งหมด หรืือจะให้้หมอชี้้�แจงแลไต่่สวนเปนการแตกหัักทีีเดีียว” สมเด็็จพระบรมโอรสาธิิราชฯ ทรงมีีลายพระหััตถ์์ที่่� ๑๑/๗๑๔ ลงวัันที่่� ๒๓ กรกฎาคม ตอบมีีสารสำคััญว่่า ถ้้าจะให้้หมอเฮสออกจากราชการ จะต้้อง บอกล่่วงหน้้าอย่่างไรหรืือไม่่ ไม่่ปรากฏว่่า กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศััดิ์์�ทรงชี้้�แจงเรื่ ่� องนี้้�อย่่างใดและ เอกสารเกี่ย ่� วกับัเรื่อ ่� งนี้้มีี�เพีียงเท่่านี้้� ทั้้�งนี้้อ�าจเป็็นเพราะว่่า หลัังจากนั้้�น ๖ วััน กรม หมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์�ทรงนำนัักเรีียนนายเรืือไปฝึึกภาคทะเลจนถึึงต่่าง ประเทศ และใน ร.ศ. ๑๒๗ หมอเฮสก็็ยัังคงดำรงตำแหน่่ง “ผู้้บัังคัับการกอง แพทย์์” อยู่่เช่่นเดิิม ๗. ทรงนำำนัักเรี ียนนายเรื ือไปฝึึกภาคต่่างประเทศ เป็็นครั้้งแรก� กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� ได้้ทรงไปรัักษาพระองค์์ตามชายทะเลโดย เรืือมกุุฎราชกุุมาร และทรงนำนัักเรีียนนายเรืือไปฝึึกหััดด้้วย โดยออกจาก กรุุงเทพฯ ในวัันที่่� ๒๔ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๖ พระยาเทพอรชุุน เป็็นผู้้รัักษาราชการ ในตำแหน่่งผู้้บััญชาการกรมทหารเรืือแทนพระองค์์ ต่่อมากรมทหารเรืือได้้ออก คำสั่่�งที่่� ๑๖๐/๔๕๑๑ ลงวัันที่่� ๑๘ กัันยายน ร.ศ. ๑๒๖ (๒๔๕๐) ใจความว่่า กรม หมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์�ได้้เสด็็จกลัับมารัับหน้้าที่่�ตามเดิิมแล้้ว ประมวลจากคำ สั่่�ง ๒ ฉบัับนี้้�จึึงได้้ความว่่า การฝึึกภาดครั้้�งนี้้�ใช้้เวลาตั้้�งแต่่วัันที่่� ๒๙ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๖ ถึงึวัันที่่� ๑๘ กัันยายน ร.ศ. ๑๒๖ รวม ๕๑ วััน แต่่ไม่่ปรากฎรายละเอีียด อื่่�น ๆ อีีก แต่่ปรากฎจากเอกสารอื่่�นว่่า ในการนำนัักเรีียนไปฝึึกภาคครั้้�งนี้้� กรม หมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์�ทรงเป็็นผู้้บัังคับัการเรืือมกุุฎราชกุุมารด้้วยพระองค์์เอง และทรงใช้้คนประจำเรืือเป็็นคนไทยทั้้�งสิ้้�น ส่่วนมากเป็็นนายทหารและครููอาจารย์์ ในโรงเรีียนนายเรืือ นัักเรีียนนายเรืือและนัักเรีียนนายช่่างกลทำหน้้าที่่�เป็็นคน ประจำเรืือ ทหารประจำเรืือเดิิมเอาไปแต่่ผู้้ที่มีี่� หน้้าที่่�สำคััญ ๆ ไม่กี่่ ่�คน การฝึึกภาค ครั้้�งนี้้�มีีความสำคััญยิ่่�งต่่อประวััติิศาสตร์์ของกองทััพเรืือไทย เพราะนอกจากจะ เป็็นการฝึึกภาคต่่างประเทศครั้้�งแรกของนัักเรีียนนายเรืือแล้้ว ยัังเป็็นครั้้�งแรกที่ ่� เรืือรบซึ่่�งมีีคนประจำเรืือเป็็นคนไทยล้้วน ๆ เดิินทางไปถึึงต่่างประเทศ ไม่่ปรากฎหลัักฐานว่่า นายทหารผู้้ใดดำรง ตำแหน่่งใดในเรืือ มกุุฎราช กุุมารในการฝึึกครั้้�งนี้้� แต่่เมื่ ่� อประมวลจากทำเนีียบข้้าราชการในกรมทหารเรืือ ร.ศ. ๑๒๖ และจากที่่�พลเรืือตรีี พระยาหาญกลางสมุุทร (บุุญมีีพัันธุุมนาวิิน) เล่่า ไว้้ การบรรจุุตำแหน่่งในเรืือมกุุฎราชกุุมารในเที่ ่� ยวนี้้�น่่าจะเป็็นดัังนี้้� หมอเฮส์ นายเรือเอก เฮส์ (Thomas Heyward Hays) ๑๐๐ ปีี อาภากร 6
ผู้้บัังคัับการเรืือ นายพลเรืือตรีี พระเจ้้าลููกยาเธอ กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� ผู้้ช่่วยผู้้บัังคัับการเรืือ นายเรืือเอกผู้้ช่่วย พระบวรวงษ์์เธอ พระองค์์เจ้้าวิิบููลย์์พรรณรัังษีียกรบััตร พัันจ่่าเอก นายชม แพทย์์ ว่่าที่่�นายเรืือตรีี นายบุุญ (แพทย์์ประจำโรงเรีียนนายเรืือ) ประจำเรืือ นายเรืือโท หลวงพิินิิจจัักรภััณฑ์์๑ (สุุริิเยศ อมาตยกุุล ผู้้ช่่วยผู้้บัังคัับการโรงเรีียนนายเรืือ) ประจำเรืือ นายเรืือตรีี นายคล้้าย ประจำเรืือ ว่่าที่่�นายเรืือตรีี นายเต็็บ ประจำเรืือ พัันจ่่าเอก นายสด ประจำเรืือ พัันจ่่าโท นายเชื่ ่� อม หััวน่่าช่่างกล (ต้้นกล) นายเรืือโทผู้้ช่่วย นายบ๋๋า ๒ (ครููช่่างกลโรงเรีียนนายเรืือ) ช่่างกล นายเรืือโทผู้้ช่่วย นายฮั่่�ง๓ ช่่างกล นายเรืือตรีี นายฉาย๔ ช่่างกล พัันจ่่าเอก นายทอง ช่่างกล พัันจ่่าโท นายเกิิด เรืือมกุุฎราชกุุมาร ตััวเรืือขาว ปล่่องเหลืือง เสากระโดงเหลืือง ท้้องแดง ๑ นายเรือโท หลวงพินิจจักรภัณฑ์ ๒ ว่าที่ นายเรือโทผู้ช่วย นายบ๋า ๓ นายเรือโทผู้ช่วย ฮั่ง ๔ นายเรือตรี นายฉาย กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 7
สุุราฤทธิ์์�ภัักดีี (๑ เมษายน ๒๔๔๙ - ๓๐ มิิถุุนายน ๒๔๕๑ ส่่วนพระยาสััจจาฯ นั้้�นคืือ พระยาสััจจาภิิรมย์์อุุดมราชภัักดีีข้้าหลวงประจำจัังหวััด คนที่่� ๑๑ ( ๑ พฤษภาคม ๒๔๗๑ - ๓๑ มกราคม ๒๔๗๓) ขณะที่่�เรืือจอดอยู่่ที่่� อ่่าวชุุมพร กรมหมื่่�นชุุมพรฯ ได้้ทรงบััญชาการฝึึกหััด นัักเรีียนด้้วยพระองค์์เองฝึึกการเรืือ ฝึึกการตีีกระเชีียง เพื่ ่� อให้้ร่่างกายแข็็งแรง และมีีความอดทน นัักเรีียนนายเรืือต้้องประสบกัับความลำบากยากแค้้นนานา ประการ ทั้้�งการหลับันอน การบริิโภคอาหารการกิิน การใช้ชีีวิ้ ิตด้้วยความลำบาก เช่่นนี้้� เพราะความมุ่่งหมายของกรมหมื่่�นชุุมพรฯ ที่่�ทรงฝึึกนัักเรีียนนายเรืือให้รู้้้จััก การปฏิิบััติิหน้้าที่ตั้้่� �งแต่่พลทหารจนถึงนาึยทหาร รู้้จัักชีีวิิต การต่อสู้่ การเ้ป็็นทหาร เรืือไทยโดยแท้้จริิง มีีความกล้้าหาญ อดทน มีีความรัักชาติิ เรืือมกุุฎราชกุุมารจอดพัักที่ ่� อ่่าวชุุมพร ๓ วััน ก็็ออกเดิินทางไปสิิงคโปร์์ ระหว่่างเดิินทางนี้้� นัักเรีียนต้้องทำความสะอาดเรืือทุุกอย่่าง ดาดฟ้้า ทองเหลืือง และฯลฯ ที่่�สกปรกเป็็นจุุดด่่าง หรืือไม่ขึ้้่ �นเงา จะต้อ้งขััดกัันให้้ขาวนวลและขึ้้�นเงา จริิง ๆ (เรื่ ่� อง “ขััดทองเหลืือง” ต้้องยกให้้ทหารเรืือ เรืือสมััยก่่อนมีี “เครื่ ่� องทอง เหลืือง” มากมาย ทหารเรืือต้้องขััดทองเหลืืองให้้ขึ้้�นเงา เรืือสมััยใหม่่เครื่ ่� องทอง เหลืืองน้้อยลง บางทีีไม่่ขััดเลย ใช้้สีีบรอนซ์์ทองทาทัับเลย) ฝึึกหััดอยู่่ราว ๓ - ๔ วััน ก็็ออกเรืือจากชุุมพร แล่่นเลีียบฝั่่�งตะวัันตกไปยััง เมืืองสิิงคโปร์์ (Singapore) พอนัักเรีียนเห็็นตึึกเมืืองสิิงคโปร์์แต่่ไกลก็็ตื่่�นเต้้น เพราะสวยสง่่าผิิดกว่่าประเทศไทย เมื่ ่� อเรืือถึึงตำบลทอดสมอก็็ลงสมอแล้้วมีีการ ยิิงสลุุตตามธรรมเนีียม และป้้อมคัันนิิงได้้ยิิงสลุุตถวายธงกรมหมื่่�นชุุมพรฯ ด้้วย (เราชัักธงนายพลเรืือตรีี) แล้้วมีีการเยี่ย ่� มคำนับั พระองค์์ทรงกระทำการเองตลอด จนเยี่ ่� ยมเรืือรบและเจ้้าเมืือง เรืือรบไทยสมััยนั้้�น ตััวเรืือทาสีีขาว ท้้องเรืือทาสีีแดง เสากระโดงและปล่่องทาสีีเหลืือง เมื่ ่� อ เรืือมกุุฎฯ ถึงึสิิงคโปร์จึึ์งคงยัังทาสีีขาวอยู่ แ่ ต่่ในอ่่าวสิิงคโปร์มีี์เรืือลาดตระเวนชั้้�น ๓ ของอัังกฤษจอดอยู่ลำห ่ นึ่่�งทาสีีหมอกดููขึึงขััง กรมหมื่่�นชุุมพรฯ จึึงตกลงพระทัยั จะทาสีีหมอกเรืือมกุุฎฯ บ้้าง มิิฉะนั้้�นจะดููคล้้าย ๆ เรืือยอชท์์ (Yacht) หรืือเรืือ เมล์์มากกว่่า พอเรืือทอดสมอเรีียบร้อย้แล้้วก็มีี็เรืือน้้ำจืืดและเรืือถ่่านหิินมาเทีียบ ส่่งตามที่่�ให้้ชัักธงสััญญาณไป (ทหารเรืือเรีียกสีีของเรืือรบว่่า “สีีหมอก” ไม่่เรีียก ว่่า “สีีเทา”) กรมหมื่่�นชุุมพรฯ อยากจะให้นั้ ักเรีียนได้้เปิิดหููเปิิดตาในการทหารเรืือ เป็็น นายทหารเรืือที่่�สำเร็็จจากโรงเรีียน นายเรืือคนแรกที่มีี่� ความรู้ใน การเ้ดิิน เรืือทะเลลึึกคืือ นายเรืือตรีี ศรีี (กมลนาวิิน ต่อ่มาเป็็นนายพลเรืือโท พระยาราชวััง สััน) นั้้�น พระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััวทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้ตามเสด็็จประพาสยุุโรปร่่วมกัับนัักเรีียนนายเรืือ ห้้อง ชั้้�น ๔ (ต่่อมาเป็็นนาวา เอก พระยากำแหงณรงค์์ฤทธิ์์�/ห้้อง หัังสนาวิิน) จึึงไม่่มีีนายทหารที่ ่�มีีความรู้้ใน การเดิินเรืือทะเลลึึกช่่วยเหลืือพระองค์์เลย และต้อ้งใช้นั้ ักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีพััน ธุุมนาวิิน ซึ่่�งเป็็นนัักเรีียนนายเรืือชั้้�น ๕ คนเดีียวในเวลานั้้�น (ต่่อมาเป็็นพลเรืือตรีี พระยาหาญกลางสมุุทร) ทำหน้้าที่่�นายทหารเดิินเรืือช่่วยเหลืือพระองค์์ นัักเรีียนนายเรืือและนัักเรีียนนายช่่างกลทั้้�ง ๕ ชั้้�นที่่�ไปฝึึกภาค มีีจำนวน ๑๐๐ คนเศษ ขอให้สั้ังเกตว่่า ในเวลานั้้�นเรีียกว่่า “นัักเรีียนช่่างกล” เพราะแม้้แต่่ ตำแหน่่งนายทหารช่่างกลประจำเรืือก็็ยัังเรีียกว่่า “ช่่างกล” ต่่อมาใน ร.ศ. ๑๒๘ จึึงเรีียกว่่า “นายช่่างกล” และได้้เปลี่ ่� ยนชื่ ่� อ “โรงเรีียนช่่างกล” เป็็น “โรงเรีียน นายช่่างกล” ด้้วย จะเห็็นได้้ว่่า ผู้้ช่่วยผู้้บัังคัับการ ก็็คืือ ตำแหน่่งต้้นเรืือในปััจจุุบัันนั่่�นเอง ส่่วนหััวหน้้าช่่างกล ก็็คืือต้้นกลนั้้�นเอง ตำแหน่่งประจำเรืือก็็จำแนกเป็็น ต้้นหน, ต้้นปืืน ส่่วนตำแหน่่งช่่างกลก็็กลายมาเป็็นรองต้้นกล และ นายช่่างกลสมััยนี้้� ในเรื่ ่� องอาหาร กรมหมื่่�นชุุมพรฯได้้ให้้พวกนัักเรีียนหััดกิินขนมปัังทะเล (Sea Biacuit) ซึ่่�งมีีคำกล่่าวกัันว่่า “แข็็งยิ่่�งกว่่าเหล็็ก” ที่ ่� ว่่าแข็็งยิ่่�งกว่่าเหล็็กนั้้�น ก็คืือว่ ็ ่า ขนมปัังนี้้�เมื่อ ่� เอาออกจากหีีบแล้้ว รู้้สึึกว่่าแข็็งจริิง ๆ จนกััดไม่่เข้้า นัักเรีียน คนหนึ่่�งจึึงเอาลููกตน (Cleat/คืือเหล็็กหรืือทองเหลืืองรููปเหมืือนกระบองตำรวจ ยาวประมาณ ๑๐ นิ้้�ว เสีียบไว้้รอบ ๆ โคนเสาเพื่ ่� อผููกเชืือกเพลาใบ) มาทุุบ และ ปรากฎว่่าลููกตนหััก (ถ้้าเหล็็กลููกตนนั้้�นจะเดาะอยู่แ่ ล้้ว หรืือจะไปเคาะโดนพุุกแรง เข้้าก็็ไม่่ทราบ) ทำให้้เล่่าลืือกัันว่่า ขนมปัังแข็็งยิ่่�งกว่่าเหล็็ก เรืือมกุุฎราชกุุมารแล่่นผ่่านสัันดอนปากแม่น้้ ่ ำเจ้้าพระยาแล้้วแล่่นตรงไป ยัังอ่่าวชุุมพร เมื่ ่� อเรืือจอดทอดสมอที่ ่� อ่่าวชุุมพร มีีพระยาอุุตรกิิจฯ เทศาภิิบาล และพระยาสััจจาฯ ผู้้ว่่าราชการจัังหวััดเจ้้าเมืืองลงมาเฝ้้าที่่�เรืือนำเสบีียง มาถวายด้้วย * หมายเหตุุ ไม่่แน่่ใจว่่าเทศาภิิบาล คืือพระยาอุุตรกิิจฯ ใช่่หรืือไม่่ แต่่เจ้้าเมืือง หรืือข้้าหลวงหรืือผู้้ว่่าราชการจัังหวััดนั้้�น คงไม่่ใช่่พระยาสััจจาฯ แน่่ เพราะเมื่ ่� อ ร.ศ. ๑๒๖ (พ.ศ.๒๔๕๐) นั้้�นเจ้้าเมืืองหรืือข้้าหลวงคนที่่� ๔ คืือ พระยา ๑๐๐ ปีี อาภากร 8
ที่ ่� สุุดเมื่ ่� อ ขณะที่ ่� นัักเรีียนเข้้าแถวจะไปบกนั้้�น ได้้รัับสั่่�งถามว่่า พรุ่่งนี้้�เวลา ๓ โมง เช้้า ใครจะไปดููเรืือรบอัังกฤษบ้้าง มีีนัักเรีียนก้้าวออกมาจากแถวสััก ๗ - ๘ คน รวมทั้้�งนัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีด้้วย ทรงเห็็นเป็็นจำนวนน้อย้ ไม่่สมพระทัยั เลยกริ้้�ว พวกที่่�ไม่่ไป ทรงหาว่่ายัังอยากจะเป็็นคนชนิิดป่่าเถื่อ ่� นอยู่่อีีก ให้้งดการปล่อย่และ ให้ริ้บมีี ิดเหน็บนั็ ักเรีียน เพราะไม่่สมกับัเป็็นนัักเรีียนนายเรืือแล้้วให้ช่้่วยขนถ่่านหิิน ด้้วยรัับสั่่�งให้้พระองค์์เจ้้าวิิบููลย์์พรรณรัังษีีแจกรางวััลแก่่พวกสมััครไปคนละ ๕ เหรีียญ และปล่อย่ ให้ขึ้้้�นเที่ย ่� วบนบกได้้ มีีดเหน็บนั็ ักเรีียนที่ริ ่� บนั้้ ิ �น ให้นั้ ักเรีียนนาย เรืือบุุญมีีเป็็นผู้้ริิบ เพราะเป็็นหััวหน้้ากััปตัันรวมมีีดเหน็็บได้้กองใหญ่่เก็็บไว้้ในลิ้้�น ชัักในห้้องแผนที่ ่� บ้้างในห้้องนอนบ้้างนัับว่่าเป็็นครั้้�งแรกที่ ่� นัักเรีียนนายเรืือถููกริิบ มีีดเหน็็บ นัักเรีียนที่่�จะไปชมเรืือต้้องรีีบซัักฟอกเสื้้�อกางเกงถึึงจะเป็็นเวลาพลบค่่ำ แล้้วก็็ตามเอาไปตากในห้้องหม้้อน้้ำเพราะยัังร้้อนอยู่่แล้้วรีีบพัับหรืือรีีดทัันทีี พอ สะอาดและเรีียบร้้อยตามสมควร เพื่ ่� อแต่่งไปชมเรืืออัังกฤษในวัันรุ่่งขึ้้�น ในเรื่ ่� อรบอัังกฤษ เขากำลัังทาสีีปืืนใหญ่่และโล่่ปืืน ตลอดจนบางตอนข้้าง บนของเรืือ กะลาสีีไม่่สวมรองเท้้าเป็็นส่่วนมาก นุ่่งกางเกงขาสั้้�นบ้้าง ขายาวบ้้าง ใส่่หมวกกะลาสีีบ้้าง หมวกกัันแดดบ้้าง ดาดฟ้้าเลอะเทอะไม่่สะอาดเหมืือนเรืือ มกุุฎฯ ชมหรืือดููกัันทั่่�ว ๆ ลำ จดจำไว้้เป็็นเครื่ ่� องรู้้เครื่ ่� องเห็็น แล้้วพากัันกลัับเรืือ มกุุฎฯ ก็็ได้้เปลี่ย ่� นจากทาสีีขาวเป็็นทาสีีหมอกในตอนนั้้�น ดููประหลาดตาและเข็็ม แข็็งขึ้้�นอีีกโขสมใจ พัักอยู่่ ๒ - ๓ วััน แล้้วก็็ออกเรืือผ่่านช่่องริิโอ (Rhio Strait) มุ่่งไปปััตตาเวีีย อนึ่่�งในระหว่่างที่่�จอดอยู่่สิิงคโปร์์นี้้�เสด็็จในกรมฯ ทรงซื้้�อเนื้้�อม้้า เค็็มถััง ถั่่�วเหลืือง และขนมปัังทะเลไว้้มากพอสมควร พอเรืือออกจากสิิงคโปร์์แล้้ว วัันรุ่่งขึ้้�นให้้เลิิกรัับประทานข้้าวให้้นัักเรีียนกิินขนมปัังทะเลกัับเนื้้�อเค็็มถัังแทน ขนมปัังทะเลนี้้�แข็็งจริิง ๆกััดไม่ออ่กง่่ายต้อ้งเอาด้้ามมีีดโต๊๊ะตีีจึึงออกบ้้างถึงึกับัขอ ฆ้้อนจากนัักเรีียนนายช่่างกลมาตีีจึึงแตกออกบ้้างกิินกัันกระหายหิิวได้้ ต้้องระวััง ในการเคี้้ย�วให้ดีี้มิิฉะนั้้�นเหงืือกต้อ้งถลอกแน่่ ส่่วนเจ้้าเนื้้อ�เค็็มก็็เค็็มจััด เค็็มขนาด กิินเกลืือ แต่่เหนีียวพอประมาณมีีมัันเป็็นชั้้�น ๆ เลี่ ่� ยน ๆ ส่่วนถั่่�วเหลืืองต้้มและ เป็็นน้้ำซุุบกลาย ๆ วัันแรก ๆ ก็็อร่่อยพอกลืืนกััน วัันต่่อไป ๆ เบื่ ่� อเหลืือหลาย สั่่�นหน้้าไปตาม ๆ กััน คุุณครููพลเรืือตรีี พระยาหาญกลางสมุุทรได้้เขีียนเล่่าไว้้ ถึึงตอนที่ ่� เรืือมกุุฎราชกุุมารเดิินทางผ่่านช่่อง ริิโอ (Rio Strait) ไปยัังช่่อง เดซี่่� (Dasi Strait) เอาไว้้ว่่า “เรืือได้้ผ่่านช่่อง ริิโอ (Rio Strait) ไปยัังช่่อง เดซี่่� (Dasi Strait) ได้้เกิิด คลื่่�นใต้้น้้ำ หััวเรืือฟัันคลื่่�นอย่่างหนััก จนทำให้้เกิิดความวิิตกเพราะหัันหััวเรืือสู้้ คลื่่�นก็็ไม่่ได้้จะชนเกาะ ต้อ้งชะลอเครื่อ ่� งจัักร ทรงรับสั่่�งว่่าเป็็นคลื่่�นที่่�เกิิดจากแผ่่น ดิินไหวในเขตใกล้้ ๆ นั้้�น เพราะภายนอกเกาะไม่่ปรากฏว่่ามีีคลื่่�นทะเลเสีียแล้้ว คลื่่�นใหญ่นั้้่ �นสงบเบาลงไปเฉย ๆ ผ่่านบริิเวณอัันกว้้างใหญ่่ในแถบนั้้�นทั้้�งหมด เป็็น บริิเวณภููเขาไฟเขาเกืือบทุุกยอดเป็็นรููปฝาชีีเกืือบทั้้�งสิ้้�น” คุณุครููพลเรืือตรีี พระยาหาญฯ ท่่านได้้เล่่าไว้้แต่่เพีียงเท่่านี้้�แต่่ได้มีี้ผู้้เขีียน ต่่อเติิมจากนี้้�เป็็นตอน “เกิิดภััยในมหาสมุุทร” ขณะที่่�เรืือมกุุฎราชกุุมารกำลัังเจอคลื่่�นใต้้น้้ำ หััวเรืือฟัันคลื่่�นอย่่างหนััก และได้้คััดลอกพิิมพ์์ต่่อ ๆ กัันมาในหนัังสืือ หลายเล่่ม ซึ่่�งเป็็นเรื่ ่� องที่่�ไม่่เป็็นความ จริิง เป็็นเรื่ ่� องที่่�เหลวไหล เชื่ ่�อถืือไม่่ได้้ ดัังจะขอคััดลอกมาให้้อ่่านดัังนี้้� เกิิดภััยในมหาสมุุทร เรืือได้้แล่่นลััดช่่องทางเดิินเรืือระหว่่างเกาะแก่่งมามากหลายวััน วัันหนึ่่�ง เรืือกำลัังแล่่นได้้มีีจัักรและลมดีี แล่่นอยู่่ในระหว่่างเกาะเล็็กๆสองข้้างขนาบ มีี เกาะใหญ่่ห่่างออกไปอีีกหลายเกาะคลื่่�นลมสบายเป็็นธรรมดา น. นร. บุุญมีีพััน เรือมกุฎราชกุมารทาสีหมอก กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 9
ธุุมนาวิิน (พลเรืือตรีี พระยาหาญกลางสมุุทร) ได้้ยืืนอยู่่สะพานเดิินเรืือชั้้�นบน ตรวจทางเรืือและระวัังเรืือโดยปกติิอยู่่ ได้้แล เห็็นคลื่่�น คะนองเป็็นลููกใหญ่่มาแต่่ ไกลนึึกในใจว่่านอกทางเรืืออกไปคลื่่�นช่่างใหญ่่จริิง เรืือเราจำเพาะโชคดีีมาแล่่น ในช่อ่งนี้้� แต่่แล้้วเจ้้าคลื่่�นใหญ่นั้้่ �นซััดใกล้้เข้้ามาทางเรืือเข้้าทุุกทีี พออีีกสัักพัักเดีียว ก็็ชััดมาถึึงเรืือตีีข้้างโครมทำให้้เรืือเอีียงตะแคงไปมาที่่�เดีียวในขณะนั้้�นเสด็็จใน กรมฯ ประทัับอยู่่ท้้ายเรืือรีีบเสด็็จขึ้้�นมาบนสะพาน พระองค์์ทรงเปลี่ย ่� นเข็็มเบน หััวเรืือสู้้คลื่่�นเล็็กน้้อย และลดฝีีจัักรเรืือลงแล้้วรีีบรัับสั่่�งให้้ไปทางห้้องเครื่ ่� องจัักร ให้้ระวัังเครื่ ่� องพร้้อมเพรีียงที่ ่� สุุด เกิิดโกลาหลชั่่�วขณะหนึ่่�ง เพราะหััวเรืือฟัันคลื่่�น ลงไปมิิดทุุกทีี ๆ น้้ำท่่วมนองแทบเต็็มหััวเรืือสิ่่�งของลอยกระจุยุกระจาย นัักเรีียน วิ่่�งหาเกาะที่ยึึ่� ดกัันเต็็มที่่� พากัันอกสั่่�นขวััญหายไปตาม ๆ กััน เพราะไม่่เคยพบเห็็น มาจึึงพากัันวิิตกกลััวมหาภััยครั้้�งนี้้�มาก เสด็็จในกรม ๆ รัับสั่่�งให้้ นนร. บุุญมีีพััน ธุุมนาวิิน (พลเรืือตรีี พระยาหาญกลางสมุุทร) ในหน้้าที่ ่� หััวหน้้ากััปตัันตอนรีีบลง มาห้้าม และให้้รัักษาวิินััยอธิิบายให้้หายกลััว เสด็็จในกรมฯ จึึงทรงให้้งััดปืืน ๔.๗ นิ้้�ว ทางหััวเรืือทิ้้�งทะเล พวกพัันจ่่าและนัักเรีียนควบคุุมกัันมาคลายน็็อตที่ ่�ยึึด เกลีียวแท่่นปืืนแต่่คลายไม่่ไหวเนื่ ่� องจากยกทัันขึ้้�นที่่�ไร ก็็ปะทะกัับน้้ำพััดพวกนั้้�น กระเด็็นไปทุุกทีี ประกอบกัับน๊๊อตยึึดสกรููแท่่นปืืนนั้้�นได้้ใส่่ไว้้ตายตััวนานแล้้วไม่่ เคยถอดเลยจึึงไม่่สามารถคลายได้้ พระยาหาญฯ ได้้ยืืนดููการทำงานนั้้�นด้้วย จึึง ได้้รีีบขึ้้�นไปกราบทููลให้้เสด็็จในกรมฯ ทรงทราบ พระองค์์ทรงนึึกนิ่่�งทั้้�ง ๆ ที่่�เปีียก ปอนไปหมดทรงยืืนมองดููสภาพการณ์์ ทรงใช้้สติิปััญญาหาทางปลอดภััยให้้ได้้ เรืือรบหลวงมกุุฎราชกุุมาร แล่่นเรื่ ่� อย ๆ ฟัันฝ่่าทะเล คลื่่�นไป ตามยถากรรม พอ เรืือเล่่นไปอีีกคลื่่�นลมก็ซ็าลงไปเป็็นลำดับัน่่าประหลาดมากเสด็็จในกรมฯ จึึงรับสั่่�ง กัับพระยาหาญฯ ว่่าเรืือเข้้าเขตภููเขาไฟเกิิดระเบิิดหรืือแผ่่นดิินไหวได้้ ทะเลจึึง กลายเป็็นคลื่่�นขึ้้�นฉัับพลัันจึึงรู้้เรื่ ่� องกััน ต่่อมาเรืือแล่่นสบายเข้้าช่่องลิิงกา (Linga Strai) เพื่ ่� อทอดสมอทำพิิธีีข้้ามอีีเควเตอร์์ เรื่ ่� องเรืือมกุุฎราชกุุมารผจญกัับคลื่่�นใต้้น้้ำขนาดใหญ่่ดัังข้้อความดัังกล่่าว ข้้างต้้นนี้้� พอจะรัับฟัังกัันได้้ แค่่เรื่ ่� องที่่� “เสด็็จในกรมฯ จึึงทรงให้้งััดปืืน ๔.๗ นิ้้�ว ปืนใหญ่ ๑๒๐ มม. หัวเรือมกุฎราชกุมาร ความยาวลำกล้อง ๔,๘๐๐ มม. น้ำหนัก ๒,๑๐๐ กก. งัดทิ้งทะเลไหวไหม ๑๐๐ ปีี อาภากร 10
ทางหััวเรืือทิ้้�งทะเล” นี้้�เป็็นเรื่อ ่� งเหลวไหลเป็็นไปไม่่ได้้แน่่นอน เสด็็จในกรมฯ ท่่าน ทรงรอบรู้้วิชิาการทหารเรืือรวมทั้้�งวิชิาปืืนใหญ่่ เรืือมาเป็็นอย่่างดีีท่่านคงไม่รั่ บสั่่�ง ให้้ “งััด” ปืืนใหญ่ทิ้้่ �งทะเล จะเอาอะไรมางััด ปืืนใหญ่หั่ ัวเรืือมกุุฎราชกุุมารในขณะ นั้้�นเป็็นปืืนอาร์์มสตรอง (Armstrong) ขนาด ๑๒๐ มม. (๔.๗ นิ้้�ว) ความยาวลำ กล้้อง ๔,๘๐๐ มม. น้้ำหนััก ๒,๑๐๐ กก. พระองค์์ท่่านย่่อมรู้้ดีีว่่าการยกปืืนใหญ่่ เรืือขึ้้�นจากเรืือ และการยกปืืนใหญ่่เรืือลงติิดตั้้�งในเรืือรบนั้้�นจะต้้องกระทำกัันใน ระดัับโรงงานของกรมสรรพวุุธทหารเรืือ โดยช่่างของกรมสรรพวุุธทหารเรืือ ซึ่่�ง จะมีีกรรมวิิธีีเป็็นขั้้�นเป็็นตอน มิิใช่่จะทำกัันได้้ง่่าย ๆ เหมืือนกัับโยนกระสอบ ข้้าวสารทิ้้�งทะเล และการยกปืืนนั้้�นจะต้้องใช้้ปั่่�นจั่่�นยก ไม่่ได้้ใช้้แรงคนยก ส่่วน ข้้อความ “คลายน๊๊อตที่ ่�ยึึดเกลีียวแท่่นปืืน แต่่คลายไม่่ไหวเนื่ ่� องจากยกหัันขึ้้�นทีีไร ก็็ปะทะกับน้้ ั ำพััดพวกนั้้�นกระเด็็นไปทุุกทีี ประกอบกับน๊๊อ ัตยึึดสกรููแท่่นปืืนนั้้�นได้้ ใส่่ไว้้ตายตััวนานแล้้วไม่่เคยถอดเลยจึึงไม่่สามารถคลายได้้” เรื่ ่� อง คลายน๊๊อตยึึดสกรููแท่่นปืืน ผู้้ที่่�เป็็นทหารเรืือน่่าจะทราบดีีว่่าน๊๊อตที่ ่� ยึึดแท่่นปืืนใหญ่่เรืือนั้้�น ไม่่มีีทหารเรืือชาติิไหนทำเอาไว้้สำหรัับให้้ถอดคลายออก ได้้ง่่าย ๆ สลัักน๊๊อตที่ ่�ยึึดแท่่นปืืนจะต้้องยึึดติิดแน่่นตายตััว ตััวปืืน แท่่นปืืน จะได้้ ยึึดติิดกับตััวเรืือได้อย่้ ่างมั่่�นคง แท่่นฐานปืืนเรืือมกุุฎราชกุุมารขนาดโต ๑.๓๐ เมตร ยึึดติิดด้้วยน๊๊อตทั้้�งหมด ๑๘ ตััว น๊๊อตแต่่ละตััวมีีขนาดใหญ่่ ๒ นิ้้�ว ทั้้�งหมด มิิได้้ ทำเอาไว้้ให้้ถอดคลายกัันได้้ง่่าย ๆ เพื่ ่� อเป็็นการแก้้ไขการเข้้าใจผิิดใน เรื่ ่� อง “งััดปืืนใหญ่่เรืือทิ้้�งทะเล” จึึงขอ เรีียนให้้ท่่านผู้้อ่่านได้้ทราบความจริิงที่ ่� ถููกต้้อง เวลาเช้้าไปหยั่่�งน้้ำสองข้้างเรืือเรื่ ่� อย ๆ บางทีีน้้ำทางขวา ๕ วา ทางซ้้าย ๑๐ วาก็็มีีรัับสั่่�งว่่า ท้้องทะเลขรุุขระเต็็มไปด้้วยซากหิินของภููเขาไฟเก่่า ๆ เมื่ ่� อ เรืือเข้้าช่่องกำบัังคลื่่�น พอควรกัับความต้้องการและเรืืออยู่่ตรงกัับเส้้นศููนย์์สููตร แล้้วจึึงทิ้้�งสมอ ทำพิธีีข้ิ ้ามเส้้นอิิเควเตอร์์ มีีเจ้้าทะเล (Neptune) พร้อ้มด้้วยบริิวาร พิิธีีนั้้�นมีีการถามว่่า ใครเป็็นกััปตััน เรืืออะไร? เคยข้้ามเส้้นอิิเควเตอร์์ไหม? รู้้จััก เจ้้าทะเลไหม? จะเป็็นพวกชาวทะเลที่ ่�ดีีต่่อไปหรืือไม่่? อะไรเทืือกนี้้� นัักเรีียนก็็ ตอบตามคำที่ถ ่� าม แล้้วมิพิธีีิโกนหนวด ตััดผม แต่่งตััว โกนเคราฯลฯ และเดิินออก ไปที่่�ไม้้กระดานที่่�พาดข้้างเรืือ นั่่�งหัันหลัังออกแล้้วเอาไม้้กระทุ้้งกระสุุนหุ้้มผ้้าดุุน ให้้ตกทะเลไป และว่่ายขึ้้�นเรืือโบตหรืือบัันไดเรืือใหญ่่ (ในน้้ำมีีเรืือโบตคอยระวััง อยู่่ ๒ ลำ) สนุุกดีี *หมายเหตุุ เส้้นศููนย์์สููตร (Equator) คืือเส้้นสมมุุติิที่่�ลากรอบโลกแบ่่ง ออกเป็็น ๒ ซีีก คืือซีีกโลกเหนืือกัับซีีกโลกใต้้ จุุดทุุกจุุดบนเส้้นศููนย์์สููตรอยู่่ห่่าง จากขั้้�วโลกทั้้�งสองเท่่ากััน “ในบรรดาประเพณีีชาวเรืือทั่่�วโลกที่ ่�มีีอยู่่มากมายหลายอย่่างนั้้�น มีี ประเพณีีอยู่่อย่่างหนึ่่�งที่่�ปฏิิบััติิกัันเป็็นประจำคืือ ประเพณีีพิิธีีข้้ามเส้้นศููนย์์สููตร หรืือที่่�เรีียกกัันทั่่�วไปว่่า พิิธีีข้้ามเส้้นอิิเควเตอร์์” การเดิินเรืือในทะเลจากซีีกโลกหนึ่่�งไปยัังอีีกซีีกโลกหนึ่่�งก็็ต้้องผ่่านเส้้น อิิเควเตอร์์ แต่่ก่่อนที่่�เรืือจะถึึงเส้้นอิิเควเตอร์์มัักจะประสบกัับสภาพอากาศอััน แปรปรวนคลื่่�นลมจััด เรืือบางลำถึงึกับอับั ปาง ครั้้�นเมื่อ ่� เรืือไปถึงึบริิเวณเส้้นอิิเคว เตอร์์ คลื่่�นลมมัักสงบ ทะเลราบเรีียบ ดัังนั้้�นชาวเรืือทั้้�งหลายจึึงเชื่อว่ ่� ่าในทะเลต้อ้ง มีีเทพเจ้้าแห่่งห้้วงสมุุทร ซึ่่�งเป็็นผู้้ที่่�มีีความศัักดิ์์�สิิทธิ์์�และมีีอิิทธิิฤทธิ์์�สามารถดล บัันดาลให้้ทะเลปั่่�นป่่วนหรืือสงบเงีียบได้้ เทพเจ้้าแห่่งห้้วงสมุุทรนั้้�นก็คืือ็ “พระสมุุทร”(หรืือ “เจ้้าทะเล”) “ชาวเรืือ จึึงเคารพนัับถืือพระสมุุทรกััน และเชื่ ่� อว่่าพระสมุุทรนั้้�นประทัับอยู่่ที่่� อิิเควเตอร์์ พระสมุทร หรือ เจ้าทะเล (NEPTUNE หรือ POSEIDON) กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 11
ฉะนั้้�นเมื่ ่� อเรืือลำใดจะผ่่านเส้้นอิิเควเตอร์์ เรืือลำนั้้�นจึึงทำพิิธีีบวงสรวง ขอรับัพรจากพระสมุุทร เพื่อ ่� เป็็นสิริิมงคล และความปลอดภััยของเรืือและลููกเรืือ” การทำพิิธีีข้้ามเส้้นอิิเควเตอร์์ของเรืือมกุุฎราชกุุมารในครั้้�งนี้้� นัับว่่าเป็็น “ครั้้�งแรก” ในราชนาวีีไทย นอนพัักที่ ่� ช่่องนี้้�คืืนหนึ่่�งรุ่่งขึ้้�นจึึงออกเรืือ เข้้าทางช่่องแคบบัังคา (Banka Strait) ราว ๓ ทุ่่มจึึงเห็็นกระโจมไฟที่่� มัันต๊๊อก (Muntok) อากาศเป็็นไอน้้ำหมด๑ จึึงทอดสมอนอนเสีีย เช้้าถอนสมอแล่่นผ่่านช่่องบัังคาตลอดไปปััตตาเวีีย ในย่่าน ระยะทางตอนนี้้�ตกถึึงทะเลชวา (Java Sea) แล้้วค่่อยโล่่งและกว้้าง คลื่่�นลมแรง ขึ้้�นกว่่าที่่�แล่่นระหว่่างช่อ่งแคบ แต่ก็่ ็ไม่่ถึงึกับัเป็็นคลื่่�นแผ่่นดิินไหว นัักเรีียนทุุกคน ทนกัันได้้ดีีและสบาย เรืือผ่่านหมู่่เกาะพัันเกาะ (Thousands of Isles) ก่่อนที่่�จะ ถึึงชวา ช่่างสมชื่ ่� อจริิง ๆ มองดููในแผนที่่�แล้้วจะเห็็นเกาะเหล่่านี้้�ราวกัับเอาเมล็็ด งาโปรยไว้้ระยะพอควร ถ้้าดููเกาะจริิง ๆ แล้้วช่่างสลัับซัับซ้้อนสุุดสายตา นัักเรีียน ได้้เห็็นได้้พบเกาะและแผ่่นดิินที่่�แปลกประหลาดสมควรเป็็นความรู้้ส่่วนหนึ่่�ง เช้้าวัันรุ่่งขึ้้�นถึึงปากอ่่าวปััตตาเวีีย เมืืองปััตตาเวีียเกาะชวา ปััจจุุบัันคืือ เมืืองจาการ์์ตา (Jakarta / Djakarta เมืืองหลวงของประเทศอิินโดนีีเซีีย / Indonesia ) มีีเรืือนำร่่องพาน้้ำร่่องมาขึ้้�นเรืือ นำเรืือเข้้าเขื่ ่� อนกัันคลื่่�น (Break Water) นัักเรีียนออกจะตลึึงกััน ในการที่่�เห็็นเขื่ ่� อนกัันคลื่่�นเพราะไม่่เคยเห็็นมาก่่อน ชม ความสามารถของเขาที่่�ทำได้อย่้ ่างดีีมีีช่อ่งเข้้าทางเดีียวปากช่อ่งมีีกระโจมไฟ เรืือ เรายิิงสลุุตก่่อนเข้้าท่่าเรืือ ในท่่าเรืือมีีเรืือรบขนาดย่่อมของฮอลัันดาอยู่่หนึ่่�งลำ และเรืือยอชท์์ลำใหญ่่ของข้้าหลวงชวา ๑ ลำ จอดเทีียบที่่� ท่่าริิมเขื่ ่� อน เรืือมกุุฎฯ จอดทุ่่นผููกตรึึงหััวท้้ายแน่่น มีีการเยี่ย ่� มคำนับัตามเคย เรืือฮอลัันดายิิงสลุุตธงชอง กรมหมื่่�นชุุมพรฯ เรืือมกุุฎฯ ยิิงตอบ เมื่อ ่� ถึงึปััตตาเวีียแล้้ว ทำความสะอาดเรืือและเสื้้อผ้�้า จััดหาเสบีียงอาหาร ตามสมควร รุ่่งขึ้้�นกรมหมื่่�นชุุมพร ฯ และนายทหารอื่่�น ๆ กัับนัักเรีียนเจ้้านาย เสด็็จเมืืองบููเต็็นช๊๊อก ซึ่่�งเป็็นเมืืองที่มีี่� การปลููกสวนต้้นไม้อย่้ ่างลืือชื่อ ่� ส่่วนนัักเรีียน นายเรืือก็็ขึ้้�นเที่ ่� ยวท่่าเรืือตัันหยงเปรี้้�ยก (Tonjong Priok) และชิ้้�นรถไฟไปเที่ ่� ยว ปััตตาเวีียตามท่่าเรืือมีีอาหารและผลไม้้อุุดมดีี สละเป็็นดีีที่่�หนึ่่�งล่่อนและหวาน กรอบดีีกิินกัันเกืือบไม่่รู้้เบื่ ่� อชาวเมืืองปััตตาเวีียออกจะตื่่�นเต้้น ที่่�เห็็น เรืือรบไทย เดิินเรืือด้้วยคนไทยล้้วนเป็็นครั้้�งแรกและเป็็นกัันเองกับนัักเรีียนดีีมาก กรมหมื่่�น ชุุมพร ฯ ประทัับบก ๒ วัันก็็กลัับเรืือ แล้้วเตรีียมตััวออกเรืือกัันอีีก เรืือออกจากปััตตาเวีียในตอนบ่่าย แล่่นตััดข้้ามทะเลชวา มีีมรสุุมตะวััน ออกเฉีียงใต้พั้ ัดในทะเล พอทนได้้กำลัังสบาย คราวนี้้�เปลี่ย ่� นทางเรืือเป็็นแล่่นผ่่าน เกาะบิิลลิทัิัน (Billxiton) เอาไว้้ทางซ้้ายช่อ่งกว้้างดีี สบายในการเดิินเรืือ แต่่คลื่่�น ค่่อนข้้างจะไม่่เงีียบ เรืือแล่่นหลบเข้้าไปทางเกาะ ลิิงกา (Linga) อีีก พอถึึงราว ท้้ายปากช่่องริิโอ เป็็นเวลาเช้้าก็็ทอดสมอพัักผ่่อน เพราะคลื่่�นลมเงีียบสงััด แต่่ กระแสน้้ำแรง กรมหมื่่�นชุุมพรฯ พระองค์์เจ้้าวิิบููลย์์ฯ และนัักเรีียนนายเรืือโปรด ขึ้้�นเกาะเป็็นพวกหนึ่่�ง นาวาเอก พระยาวิิทยุทูู ุรลิชีีิต กับัพวกขึ้้�นอีีกพวกหนึ่่�ง เกาะ อะไรก็็จำไม่่ได้้ แยกตำบลกัันขึ้้�นและ นััดพบกัันที่ย่ ่� ่านกลาง เพื่อ ่� รวมพวกกลับัเรืือ ก่อ่นจะขึ้้�นเกาะนั้้�นรับสั่่�งว่่า ตามเกาะเหล่่านี้้อย่�่าไว้้ใจนัักเพราะยัังมีีมนุุษย์ป่์ ่าเถื่อ ่� น ชนิิดจัับคนกิินอยู่่อีีกบ้้าง จึึงเตริิยมปืืนกัันเต็็มที่ ่� เรื่อ ่� งขึ้้�นเกาะนี้้� ก็็เนื่อ ่� งมาจากอยากเที่ย ่� วเกาะกัันบ้้าง เพราะแถบนี้้มีี�เกาะ แก่่งมากมาย น่่าเที่ย ่� วน่่าขึ้้�น จึึงจอดเรืือขึ้้�นกััน และจะเลยยิิงนกยิิงสััตว์์ตามชายฝั่่�ง ด้้วยเท่่านั้้�นเอง รัับสั่่�งให้้นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีอยู่่ระวัังเรืือ เมื่ ่� อส่่งเสด็็จและส่่ง นายทหารเสร็็จแล้้วเรืือโบตก็็กลัับมาที่่�เรืือใหญ่่ทั้้�งหมด ต่่อมามีีนัักเรีียนชั้้�นเก่่า ๆ ขออนุุญาตนัักเรีีนนายเรืือ บุุญมีีขึ้้�นไปวิ่่�งเล่่นตามเกาะเล็็กใกล้้เรืือราว ๔ - ๕ คน ซึ่่�งนัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีต้้องลงเรืือโบตไปขึ้้�นเกาะนั้้�นบ้้างเพื่ ่� อตัักเตืือนและให้้ นัักเรีียนกลัับ เพราะถ้้าไปเจอคนป่่าจัับกิินเสีียแล้้วกรมหมื่่�นชุุมพรฯ จะเสีีย และ นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีฯ ก็็จะถููกลงโทษ อนึ่่�ง การขึ้้�นเที่ย ่� วเกาะนี้้นั�ักเรีียนนายเรืือ จะเข้้าใจเสีียว่่าเกาะทุุกเกาะคงเล็็กนิิดเดีียว ซึ่่�งตนสามารถจะเดิินเที่ ่� ยวให้้รอบ เกาะได้้ภายใน ๑ หรืือ ๒ ชั่่�วโมง ซึ่่�งความจริิงจะต้้องเดิินตั้้�ง ๑๒ ชั่่�วโมง ก็็ยัังไม่่ รอบเสีียอีีก จึึงมีีนัักเรีียนนายเรืือหลงเกาะอยู่่เสมอ ๆ ในครั้้�งนั้้�น พวกนัักเรีียน นายเรืือไปแอบหุุงหาข้้าวกิินกััน เมื่อนั ่� ักเรีียนนายเรืือ บุุญมีี ไปถึงึว่่ากล่่าวตัักเตืือน พวกนัักเรีียนนายเรืือรีีบหุุงหากัันกิินสุุก ๆ ดิิบ ๆ แล้้วก็็พากัันกลัับเรืือพร้้อมกััน ตอนบ่่าย นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีกัับพวกคอยสััญญาณสีียงปืืนอยู่่ (ตาม สััญญาว่่าถ้้ากลัับจะยิิงปืืนซ้้อน ๆ กัันให้้รู้้) ยามและพวกนัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีี คอยส่่องกล้้องสองตา กวาดดููตามชายเกาะที่่�เสด็็จขึ้้�น ต่่อมาได้้ยิินเสีียงปืืนดััง ๒ นััด แต่่ไม่่ใช่่เสีียงริิมฝั่่�ง เป็็นเสีียงลึึกเข้้าไปในป่่า พวกกรมหมื่่�นชุุมพรฯ เอากล้้อง ส่่องริิมฝั่่�งก็็ไม่่เห็็นอะไร จึึงสัันนิิษฐานเอาเองว่่า คงจะยิิงนััดพวกรวมกลัับเรืือ อีีกสัักพัักหนึ่่�ง จึึงเห็็น กรมหมื่่�นชุุมพรฯ และพวก ตามริิมฝั่่�งในระยะไกล ออกไปและยิิงปืืนขึ้้�นอีีก เรืือโบตรีีบตีีกรรเชีียงออกไปรัับกลัับเรืือใหญ่่ทัันทีี พอ ๑๐๐ ปีี อาภากร 12
ถึึงเรืือใหญ่่ไม่่เห็็น นาวาเอก พระวิิทยุุทููรลิิขิิตกัับพวก ก็็พากัันประหลาดใจ ทรง รับสั่่�งว่่า ยิิงปืืนรวมพวกก็็แล้้วตะโกนและกู่่ก็็แล้้ว จนอ่อ่ นใจไม่่พบ นาวาเอก พระ วิิทยุุทููรลิิขิิตกัับพวกคอยไม่่ใหวจึึงกลัับเรืือและรัับสั่่�งว่่า ได้้ยิินเสีียงปืืนหลายนััด ในระยะไกลเหมืือนกัันนัักเรีียนนายเรืือบุุญมีีทููลว่่าทางเรืือไม่่ได้ยิ้ินเลย นอกจาก ได้้ยิิน ๒ นััดเท่่านั้้�น รัับสั่่�งว่่าพวกนั้้�นคงจะหลงเกาะเข้้าลึึกไปเป็็นแน่่ ตอนนี้้�เป็็นเวลาที่่�กะกัันว่่า จะรีีบออกเรืือแล่่นเข้้าช่่องริิโอก่่อนมืืดค่่ำ เพราะเป็็นช่่องแคบและคดเคี้้�ยว แต่่เมื่ ่� อ นาวาเอก พระวิิทยุุทููรลิิขิิตและพวกยััง ไม่่กลับัก็็จำต้อ้งคอย ได้้ให้้เรืือโบตพร้อ้มกับปืั ืนไปที่ฝั่่� �ง ตะโกนและยิิงปืืนเรีียกอีีก พวกนาวาเอกพระวิิทยุุฯ ก็็ไม่่มา ราวสัักเกืือบชั่่�วโมงชัักธงเรีียกเรืือโบตกลัับ ทรง รัับสั่่�งว่่า “คอยไม่่ไหว ท่่าทีีคนป่่าจะเอาไปกิิน หรืือหลงกาะใหญ่่เสีียแล้้ว” จึึง เตรีียมจะถอนสมอออกเรืือ ปล่่อยนาวาเอกพระวิิทยุุฯ กัับพวก (ถ้้ายัังมีีชีีวิิตอยู่่) ให้้เดิินทางไปสิิงคโปร์์กัับเรืือเมล์์ต่่อไป ก็็พอก็็ได้้ยิินเสีียงปืืนในระยะไม่่สู้้ไกลเกิิน ไป ทางเรืือจึึงเปิิดแตรเรืือใหญ่่ขึ้้�นรัับ สัักพัักหนึ่่�ง นาวาเอก พระวิิทยุุฯ กัับพวก ก็็โผล่่ออกมาชายหาด รีีบเอาเรืือโบตไปรัับมาเรืือใหญ่่แล้้ว เรืือมกุุฎฯ ก็็แล่่นเข้้า ช่อ่งริิโอ แล่่นทวนกระแสน้้ำ เสีียระยะมาก นาว่่าเอก พระวิิทยุุฯ ว่่า เดิินทางกลับั เรืือเหมืือนกััน แต่่หลงลึึกเข้้ากลางเกาะหาทางออกไม่ถูู่ก สวนเสีียงปืืนที่่�กรมหมื่่�น ชุุมพรฯ ยิิงเรีียกนั้้�น ไม่่ได้ยิ้ินเลย มาได้ยิ้ินเอาเสีียงปืืนของเรืือโบตที่ยิ ่� ิงในตอนหลััง จึึงรีีบลััดเลาะป่่ามา บอกว่่าเข็็ดไปจนตาย เวลานั้้�นยัังเป็็นเวลาตอนจะพลบค่่ำ ประกอบกัับเคยผ่่านมาหนหนึ่่�งแล้้ว กรมหมื่่�นชุุมพรฯ สบายใจในการเดิินเรืือผ่่านช่่องนี้้� ถึึงช่่องจะแคบที่ ่� สุุดก็็ตาม อากาศมืืดแต่่เห็็นกระโจมไฟชััดเจนดีี ราว ๔ ทุ่่ม เรืือผ่่านช่่องริิโอ เข้้ามาอยู่่ใน ช่่องสิิงคโปร์์ก็็ทอดสมอพัักนอน รุ่่งเช้้าจึึงนำเรืือเข้้าทอดสมอที่ ่� ท่่าเมืืองสิิงคโปร์์ คราวนี้้�ไม่่มีีเรืือรบสัักลำเรืือรีีบบรรจุุถ่่านหิิน น้้ำ เสบีียงแห้้งและสด พัักอยู่่ราว ๓ วััน นัักเรีียนได้้รัับเชิิญให้้ไปดููการซ้้อมรบของทหารบกการ ไปดููซ้้อมรบคราวนี้้�กรมหมื่่�นชุุมพร ฯ รัับสั่่�งถามก่่อนอีีกเหมืือนกัันว่่า ใครจะไปดูู การซ้้อมรบทหารบนบกบ้้างนัักเรีียนนายเรืือก้้าวพรื่ ่� บออกมาหมด คน (เพราะ เข็็ดคราวชมเรืือรบอัักกฤษเมื่อก่ ่� อ่นนั้้�น) ทรงพอพระทัยัมาก ต้อ้งขึ้้�นรถไฟไปนอก เมืือง ถึึงสถานีีแห่่งหนึ่่�งลงจากรถไฟ แล้้วเดิินถนนไปขึ้้�นลููกเนิินหญ้้ามีีนายทหาร อัังกฤษนำไป กรมหมื่่�นชุุมพรฯ ไม่่ได้้เสด็็จ เมื่อ ่� ไปถึงพึบกองทหารอัังกฤษราวหนึ่่�ง กองร้้อย นุ่่งกางเกงขายาวบ้้าง ขาสั้้�นบ้้าง สวมเสื้้�อแขนสั้้�น ๆ ใส่่หมวกกัันแดด เครื่ ่� องแต่่งกายและหมวกใช้้สีีกากีีท่่าทางแข็็งแรงล่่ำสัันดีีบางคนมีีกำหญ้้าคา เสีียบบนหมวก และบางคนแถมเสีียบบนบ่่าทั้้�งสอง เพื่ ่� อให้้ข้้าศึึกเห็็นได้้ยาก เป็็นการพรางตาให้้เห็็นเป็็นป่่าหญ้้าคานั่่�นเอง กองนี้้�เป็็นอัังกฤษล้้วน ฝ่่ายเข้้าตีี เป็็นพวกแขกซิิกราว ๒ กองร้้อยขนาดกลาง เวลาเที่ ่� ยงกว่่าอากาศร้้อนจััด สัักพััก ใหญ่่ก็็มีีการเข้้าตีี ได้้ยิินเสีียงปืืนฝ่่ายเข้้าตีีเป็็นบางคราว พวกอัังกฤษที่ ่� รัักษาเนิิน ขยายแถวออกรัับ พวกเราก็็เที่ ่� ยวแยกกัันดููเป็็นตััวอย่่าง แต่่ต้้องคอยหมอบคอย คลานในบางครั้้�งบางคราว เพราะไม่่ให้้พวกเข้้าตีีเห็็น สัักราวเกืือบ ๒๐ นาทีีก็็มีี การยิิงถี่ ่�ขึ้้�น แล้้วเข้้าตีีโอบปีีกเนิินขึ้้�นประจััญบาน ไม่่ทัันถึึงตััวกัันก็็เป่่าแตรเดี่ ่� ยว รวมแถว เราจึึงเห็็นทหารแขกซิิกได้้ชััดเจน และพวกแขกซิิกก็็ประหลาดใจที่่�เห็็น นัักเรีียนนายเรืือไทยตััวเล็็ก ๆ มาดููการซ้้อมรบเสร็็จแล้้วนัักเรีียนก็็ขึ้้�นรถไฟกลัับ เรืือและเที่ ่� ยวในเมืือง เรืือมกุุฎฯ ทอดอยู่่เมืืองสิิงคโปร์์ราว ๓ วััน ก็็ออกเรืือกลัับประเทศไทย ออกเรืือราวบ่่าย ๔ โมง นัักเรีียนนายเรืือยัังคงรัับประทาน ขนมปัังทะเล เนื้้�อเค็็ม ถััง และถั่่�วอยู่ ขนม ่ ปัังที่ซื้้่� อ�คราวหลัังนี้้ค่�อย่ขาวและกรอบหน่อย่ เป็็นจำพวกบิิสกิิ ตอย่่างหนาสีีขาว นัักเรีียนช่่างกลฉลาดลัักหุุงข้้าวกิินในห้้องหม้้อ พอเรืือจวนจะ ใกล้้กระโจมไฟฮอสเบิิร์์ก ปากทางเข้้าสิิงค์์โปร์์ก็็เป็็นเวลาพลบคำแล้้ว พบ คลื่่�นใต้้น้้ำขนาดพอควร พััดมาจากทะเลจีีนทำเอาเรืือมกููฎฯโคลงและฟัันคลื่่�น เกืือบจััง ๆ ต้อ้งเตรีียมเรืือถููกคลื่่�น นัักเรีียนบางคนพาลไม่่เอาเรื่อ ่� ง (เมาคลื่่�น) นอน เร็็วขึ้้�น กรมหมื่่�นชุุมพรฯ ก็็มีีพระอาการไม่่สู้้ดีีด้้วยเหมืือนกััน พอเรืือเลี้้�ยวเปลี่ ่� ยน เข็็มเข้้าอ่่าวไทย ก็็บรรทมในห้้องแผนที่่�เลย นัักเรีียนนายเรืือบุุญมีีต้้องทำหน้้าที่ ่� เดิินเรืือและระวัังเรืือเต็็มที่่� ตลอดจนเข้้ายามควบคุุมยามอื่่�น ๆ เรืือได้้เดิินทางมา ได้้โดยลำดัับจนกระทั่่�งแล่่นมาทอดที่่�ปากน้้ำเมืืองชุุมพร ได้มีี้เทศาฯ และเจ้้าเมืือง ข้้าราชการอื่่�น ๆ ตลอดจนราษฎรมาเฝ้้าเหมืือน ดัังเมื่ ่� อครั้้�งขาไป ในการทอดที่่�ชุุมพรนี้้� มีีการยกพลขึ้้�นบก แบ่่งนัักเรีียนออกเป็็น ๑ กองร้้อย ๔ หมวด นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีี เป็็นนายหมวด ๑ ยกพลไปตามริิม เขามััทรีี แล้้วแบ่่งออกเป็็น ๒ ฝ่่าย คืือฝ่่ายรัับและฝ่่ายรุุก ป่่าแถบนี้้�ออกจะเป็็น ดงหญ้้าคาหนาทึึบ ยากนัักที่นั ่� ักเรีียนจะแหวกไปได้้ เพราะบางแห่่งสููงท่่วมหััวท่่วม ปืืน ริิมห้้วยมีีต้้นไม้้เบญจพรรณ และต้้นระกำขึ้้�นหนาแน่่น จึึงทำให้้การรุุกรัับกััน ได้้ยากสัักหน่่อย แล้้วรวมกอง กรมหมื่่�นชุุมพรฯ ออกจะกริ้้�วอยู่่บ้้าง ที่ ่� นัักเรีียนปฏิิบััติิตนไม่่คล่่องแคล่่ว กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 13
ในบางตอน เพราะเป็็นต่่อหน้้าแขก (เทศาฯ กัับพวก) นัักเรีียนนายเรืือรวมกอง ช้้าไปหน่่อยก็็กริ้้�ว นัักเรีียนคนสุุดท้้ายที่่�มารวมกอง ก็็คืือนายอั๋๋�น (ภายหลัังเป็็น นายเรืือโท นัักเรีียนช่่างกล) ตามหมวกตามตััวนายอั๋๋�น มีีหญ้้าคาเสีียบอยู่่เป็็นกำ ๆ (เอาแบบทหารอัังกฤษซ้้อมรบที่ ่� สิิงคโปร์์) ดููก็็เข้้าทีี เพราะเป็็นการพรางตาดีี นัักเรีียนและกรมหมื่่�นชุุมพรฯ ทรงพระสรวลแต่่กริ้้�วว่่า มััวแต่่ไปแต่่งตััวอย่่างนี้้� อยู่่จึึงมารวมแถวช้้าไป ลงท้้ายพัักตอนเที่ย ่� งให้นั้ ักเรีียนนายเรืือคั่่�วหรืือหุุงถั่่�วเขีียว กิินกััน พระองค์์และเทศาฯเสวยบนพลัับพลา เสร็็จแล้้วเทศาฯ ทููลลา กองร้้อย ทำการเป็็นหมวดลาดตระเวนรุุกต่่อไปนัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีี เป็็นผู้้ควบคุุม ไป พบควายตายโดยถููกเสืือกััดที่่�คอจึึงเตืือนนัักเรีียนให้้ระวัังเสืือ พอสัักครู่่ก็็พบเสืือ จริิง ๆ มัันซ่่อนอยู่่ใกล้้ ๆ ซากควายตายในแถวดงหญ้้าคาปนพุ่่มไม้้ พอนัักเรีียน ทหารเรืือเข้้าไปใกล้้มัันคำรามและกระโจนข้้ามหััวข้้ามแถวนัักเรีียนทหารเรืือมา ทางหลััง เสีียงร้้อง “เสืือ เสืือ” กัันลั่่�น เลยพากัันไล่่เสืือ แต่่ไม่่ทัันนัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีจึึงได้้กลัับแล้้วรุุกหน้้าลาดตระเวนต่่อไป พอตอนค่่ำรวมแถว เดิินเลีียบ ตััดทางไปถึึงหาดทรายแห่่งหนึ่่�ง จึึงหยุุดพัักแรม หาดนี้้�เรีียกว่่า หาดทรายลีี (ได้้ ความว่่า ตา “ลีี” แกเคยมาทำไร่่อยู่่ที่่� นี่ ่� ก่่อนคนอื่่�น ) นัักเรีียนตั้้�งพัักเป็็นหมวด ๆ วางยามรวมและเตรีียมกองไฟและฟืืนแห้้งไว้้มาก ๆ เพื่อสุ ่� ุมไฟได้้ตลอดคืืนรอบ ๆ ค่่าย เพื่ ่� อกัันเสืือ มีีห้้วยน้้ำห่่างจากค่่ายราว ๕ - ๖ เส้้น ใครจะไปตัักน้้ำต้้องไป พร้้อมกัันหลายคนมีียามกองกลางถืือปืืนคุุมอีีกอย่่างน้้อย ๒ คน และต้้องตีีบี๊๊�บ เคาะกระป๋๋องไปด้้วย ถ้้ากลางคืืนต้้องถืือคบเพราะกลััวเสืือ รุ่่งขึ้้�นนัักเรีียนนายเรืือไม่่มีีอะไรจะรัับประทาน เพราะถั่่�วเหลืืองที่ ่� จ่่ายมา ก็็หมดขนมปัังก็็หมด แต่่สัักพัักได้้ข่่าวว่่าชาวบ้้านผู้้ชำนาญป่่ายิิงควายได้้ตััวหนึ่่�ง จะเป็็นอาหารของนัักเรีียน สัักครู่่ใหญ่่ชาวบ้้านผู้้เป็็นนายพรานนั้้�น ก็็แบกเนื้้�อที่ ่� เถืือแล้้วมาถวายกรมหมื่่�นชุุมพรฯ ไม่่พอถึงึกับที่ั ่�จะแจกนัักเรีียน รับสั่่�งให้นั้ ักเรีียน ไปลากควายที่่�ตายนั้้�น มาชำแหละเนื้้�อกัันตามชอบใจ นัักเรีียนนายเรืือลงมืือต้้มและย่่างเนื้้�อควายกัันตามชอบและถนััด นาย บุุษย์์ ชลพิินทุุ (คืือ นาวาโท หลวงนาวาวิิจิิตร) แนะว่่า ถ้้าจะให้้มีีรสดีีแล้้ว ควรใส่่ ใบมะนาวป่่าด้้วย ตััวแกก็็ใส่่ของแก นายย้้อย โกมลสมิิต (เรืือเอก ขุุนประเสริิฐ ศราวุุธ) และนัักเรีียนอีีก ๕ - ๖ คน ก็็เอาอย่่างบ้้าง เพราะชิิมน้้ำต้้มเนื้้�อแล้้วมีีรส หอมดีีจริิง ๆ สนุุกสนานและร่่าเริิงกััน กรมหมื่่�นชุุมพรฯ เสด็็จมาดููการหุุงต้้มของ นัักเรีียน พบใบมะนาวในหม้อต้้ ้มเนื้้อ� กริ้้�วใหญ่่ ให้้เททิ้้�งทั้้�งหมดเพราะกลััวจะเป็็น พิิษ ถามหาคนแนะ ก็มีี็ผู้้บอกว่่า นายบุุษย์์ ชลพิินทุุ ทรงหาว่่าเป็็นคนป่่าเถื่อ ่� นไม่รู้่้ ความตาย นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีรีีบให้้นัักเรีียนเทต้้มเนื้้�อเพื่ ่� อกลบเกลื่ ่� อนความ กริ้้�วเสีีย แล้้วชำแหละเนื้้�อกัันใหม่่ ทิ้้�งเนื้้�อเก่่าเข้้ากองไฟไปเลย ทั้้�งนี้้�กรมหมื่่�นชุุม พรฯ ทรงสั่่�งสอนให้้ระมััดระวัังในเรื่ ่� องอาหารการกิินไว้้ เวลาจะเดิินทางก็็กระชั้้�น อยู่่แล้้ว แต่่นัักเรีียนนายเรืือยัังหิิวและห่่วงรัับประทานอยู่่ กรมหมื่่�นชุุมพรฯ จึึง เสด็็จล่่วงหน้้าไปก่่อนราวครึ่่�งชั่่�วโมง นัักเรีียนนายเรืือจึึงจะออกเดิินตามไป ก่่อน เสด็็จรับสั่่�งว่่าใครอยากกิินข้้าว ต้อ้งหาพระองค์์ให้้พบ นายทหารที่อ ่� ยู่่กับนัักเรีียน ก็็มีี นาวาเอกพระยาสาครสงคราม กัับ นาวาเอก พระวิิทยุุทููรลิิขิิต เมื่ ่� อครบครึ่่�งชั่่�วโมงแล้้ว นัักเรีียนนายเรืือก็็ออกเดิินตามทางที่่�เสด็็จ โดย หวัังที่่�จะพบพระองค์์ท่่าน แต่่เดิิน ๆ ไปทางก็็ตััน ไม่่มีีทางคนเดิิน มีีแต่่ทางสััตว์์ ใช้้เดิิน ยิ่่�งเดิินยิ่่�งมีีแยกย้้ายหลายทาง และฝนก็็ตกกระหน่่ำใหญ่่ เปีียกและหนาว เหลืือทน บุุกน้้ำบุุกห้้วยกัันเรื่ ่� อยไปจนเที่ ่� ยงจนบ่่ายก็็แล้้ว ไม่่มีีร่่องรอยว่่าจะพบ กรมหมื่่�นชุุมพรฯ นัักเรีียนนายเรืือ พากัันขึ้้�นยอดเขามองหาก็็ไม่่พบ ตะโกนกู่่ก็็ เงีียบเสีียง ออกจะปอดเสีียไปตาม ๆ กััน เพราะตกเข้้าบ่่าย ๓ โมงแล้้ว และตั้้�งแต่่ เช้้ามาก็็ไม่่มีีอาหารพอท้้องพออิ่่�มไปตาม ๆ กัันเสีียด้้วย คนนำทางก็็ไม่่มีี นาย ทหารและนัักเรีียนนายเรืือคอยถามถึงตำ ึบลที่่�พวกเราอยู่่ นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีี เองก็็ตอบให้้ไม่่ถููก เพราะแผนที่่�ไม่่ละเอีียดพอ (นัักเรีียนนายเรืือถืือว่่า นัักเรีียน นายเรืือ บุุญมีีเป็็นเจ้้าหน้้าที่่�เดิินเรืือต้้องรู้้ที่่� อยู่่) ลงท้้ายก้้มหน้้าเดิินส่่งเดช ตาก ฝนบ้้างตากแดดบุุกน้้ำบ้้าง ไปตายเอาข้้างหน้้า ราวสัักบ่่าย ๔ โมง ได้้ยิินเสีียงปืืนดัังทางเบื้้�องขวามืือ ๒ นััด นัักเรีียนนาย เรืือดีีใจบ่่ายหน้้าบุุกป่่าบุุกน้้ำไปทางทิิศนั้้�น แล้้วก็็หายเงีียบไปอีีก ทั้้�งหนาวทั้้�ง เหนื่ ่� อย เพราะเปีียกชุ่่มไปทั้้�งตััว บุุกน้้ำไม่่ได้้เว้้น ฝนก็็ตก เป็็นจัังหวะ ๆ อย่่างแรง เสีียด้้วยสัักครู่่ได้้ยิินเสีียงปืืนอีีก รีีบพากัันปีีนยอดเนิินมองหาแลเห็็นกรมหมื่่�นชุุม พรฯ และพวกอยู่่ไกลลิิบ ๆ เพราะบริิเวณนั้้�นเป็็นบึึงกว้้างใหญ่่ ไม่่มีีต้้นไม้้กำบััง นัักเรีียนนายเรืือบ่่ายหน้้าตรง ออกบึึงโดยเร็็ว พัักหนึ่่�งก็็ถึงขึ อบบึึง พอมองเห็็นกััน ได้้ เวลานี้้�ตะวัันคล้้อยเกืือบถึึงยอดไม้้แล้้ว รีีบเดิินมาสมทบทัันกัันแล้้วบุุกข้้ามบึึง ด้้วยสะพานไม่่ไผ่่ ซึ่่�งจมอยู่่ใต้้น้้ำราว ๑ ศอกบ้้าง ๒ ศอกบ้้าง ถ้้าใครพลาดก็็ตก มิิดหััวเลย นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีเองก็็พลาดลงไปหนหนึ่่�งเหมืือนกััน บุุกข้้ามกััน นานพอควรจึึงพ้้นมาตั้้�งกองพัักที่บ ่� นแห้้งรีีบก่อ่ ไฟผิิงเพราะหนาวจััด และต้อ้งการ ผึ่่�งเสื้้อผ้�้าแต่่ไฟก็ติ็ ิดยาก เพราะไม้ฟื้ ืนเปียีกฝนทั้้�งนั้้�น ต้อ้งเอาน้้ำมัันก๊๊าดราดจึึงติิด ๑๐๐ ปีี อาภากร 14
นัักเรีียนรีีบถอดเสื้้�อออกผึ่่�งและผิิงไฟ ที่ ่� ผึ่่�งให้้แห้้งไม่่ทัันใจก็็โยนเข้้ากอง ไฟเลย ไหม้้ครึ่่�งหมาดครึ่่�งเป็็นใช้้ได้้ ในที่ ่� สุุดนัักเรีียนนายเรืือบางคนนุ่่งกางเกงขา กุุดบ้้างเสื้้�อหายไปเป็็นแถบหนึ่่�งบ้้างต่่าง ๆ น่่าทุุเรศในวิิธีีหััดกัันอย่่างนี้้� พากัันสั่่�น หััวส่่ายหน้้าไปตาม ๆ กััน คิิดจะพากัันออก (จากนัักเรีียน) มากกว่่าอยู่่ ถ้้าขืืน อย่่างนี้้�สัักหนหนึ่่�ง นัักเรีียนนายเรืือได้้รัับแจกขนมปัังคนละเล็็กละน้้อยก็็หมด เสบีียง ต้้องทนกัันไปอย่่างนั้้�น คืืนนี้้�นอนกัันราวกัับคนสลบ คงมีียามพอสมควร รุ่่งขึ้้�น ยกกองกลัับแต่่เช้้า หมวดนกเรีียนนายเรืือ บุุญมีี เห็็นนัักเรีียนนาย เรืือเหนื่ ่� อยอ่่อนมาก นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีีก็็ปล่่อยให้้เดิินตามสบาย เพราะต้้อง บุุกป่่าเปีียก และบุุกน้้ำเรื่ ่� อย ๆ มา หิิวข้้าวเหลืือเกิิน พบลููกไม้้กลางทางก็็กิินกััน ตาย เก็็บกิินกัันส่่งเดช จะเป็็นพิิษหรืือจะตายอย่่างไรรู้้สึึกว่่าไม่่กลััวกัันบ้้างแล้้ว ตกตอนสายถึึงปากน้้ำชุุมพรใครมีีอััฐก็็ซื้้�อหายาไส้้ตามสมควรแล้้วพากัันลงเรืือ โบตกลัับมาเรืือใหญ่่ กรมหมื่่�นชุุมพรฯ ยัังไม่่เสด็็จลง เพราะเทศาฯ เชิิญเสวย บนบก พวกนัักเรีียนนายเรืือนั้้�นท่่านเทศาฯ จััดให้้หาปลาทููนึ่่�งบ้้าง ปลาทููสดบ้้าง ไว้้เป็็นเสบีียงบนเรืือ เป็็นของถวายกรมหมื่่�นชุุมพรฯ ไว้้ล่่วงหน้้า นัักเรีียนก็็ได้้พา กัันรีีบต้้มบ้้าง ย่่างบ้้าง หุุงข้้าวกิิน หรืือกิินปลาเปล่่า ๆ บ้้าง ตามเรื่ ่� องของระยะ หิิว ชั้้�นต้้นเสีียงให้้แซ่่ไปหมค แต่่ก็็ให้้คงรัักษาระเบีียบและวิินััยไว้้ รุ่่งขึ้้�น มีีนัักเรีียนนายเรืือเจ็บป่็ ่วยกัันบ้้าง มีีอาการเป็็นโรคคางทููม เย็็นวัันนี้้� ท่่านเทศาฯ และบริิวารจััดการเลี้้�ยงอาหาร มีีอาหารฝรั่่�งและอาหารไทย อาหาร ฝรั่่�งพ่อ่ครััวทำไม่ค่่ อยดีี ่ และทำไม่ทั่ ัน กริ้้�วมากนัักเรีียนต้อ้งช่่วยพ่อ่ครััวอย่่างรีีบเร่่ง และกรมหมื่่�นชุุมพรฯ เสด็็จมาทรงกำกัับพัักหนึ่่�ง เสีียงกริ้้�วนี้้�ทำเอาท่่านเทศาฯ และบริิวารชัักไม่่สบายใจไปตาม ๆ กััน เรืือมกุุฎฯ ทาสีีหมอกเข้้ามาทอดในชุุมพรคราวนี้้� ทำความตื่่�นเต้้นและ ประหลาดใจให้้กัับชาวปากน้้ำชุุมพร และข้้าราชการที่่�มาพบเห็็นไม่่น้้อย เพราะดูู ๆ คล้้าย ๆ กัับเรืือรบฝรั่่�ง รุ่่งเช้้า ออกเรืือจากชุุมพรมากรุุงเทพฯ นัักเรีียนเจ็็บเป็็นคางทููมมากขึ้้�น ต้อ้งเอารวมไว้้ตอนท้้ายสุุดเป็็นสถานโรคติิดต่อ่ หมอบุุญ (เรืือตรีีบุุญ) นายแพทย์์ ต้้องกั้้�นเชืือกเป็็นเขต การเดิินเรืือย่่านนี้้�สบาย เพราะเลีียบฝั่่�ง และเป็็นอ่่าวของ เราเอง เมื่ ่� อเรืือจวนถึึงกรุุงเทพฯ นัักเรีียนนายเรืือ บุุญมีี ได้้โอกาสจึึงทููลขอพระ กรุุณาคืืนมีีดเหน็็บให้้นัักเรีียนนายเรืือ ด้้วยอ้้างว่่า พวกเขาอ่่อนต่่อความสำนึึก และมีีความกลััวที่่�จะไปทำไม่ดีีขึ้้ ่ �นในเรืือฝรั่่�ง เกรงจะเป็็นที่น่ ่� ่าอาย “ห้้าแต้้ม” บััดนี้้� นัักเรีียนนายเรืือก็็สำนึึกตนแล้้ว รัับสั่่�งว่่า โคมไฟยัังอ่่อนมากมีีเวลาหััดน้้อยจึึงให้้ นัักเรีียนนายเรืือหััดโคมไฟให้้ชำนาญ ใครสอบได้้ก็็จะคืืนมีีดเหน็็บแล้้วขึ้้�นบกได้้ นัักเรีียนนายเรืือพยายามกัันเต็็มที่่� เรืือมกุุฎฯ ผ่่านปากน้้ำเจ้้าพระยาตลอดเข้้ามา จนถึงกึรุุงเทพฯ ประชาชนริิมฝั่่�งตื่่�นเต้้นแปลกใจ ที่่�เห็็นเรืือรบทาสีีหมอกแล่่นเข้้า มา นึึกว่่าเป็็นเรืือต่่างประเทศมากกว่่าเป็็นเรืือรบไทย เมื่ ่� อเรืือถึึงกรุุงเทพฯ แล้้วทอดทุ่่นหน้้าโรงเรีียนนายเรืือในตอนบ่่าย ทำความตื่่�นเต้้นประหลาดใจให้้กัับทหารเรืือและเรืือรบลำอื่่�น ๆ เป็็นอัันมาก เพราะเรืือรบไทยทุุกลำทาสีีขาวจอดกัันอยู่่ทั้้�งแม่่น้้ำ ส่่วนเรืือมกุุฎฯ ทาสีีหมอกดูู ดำมืืดอยู่่ลำเดีียว พวกในเรืือเรีียกเรืือมกุุฎฯ ว่่า “เป็็ดเทศ” และรู้้สึึกภููมิิใจเป็็นที่ ่� ยิ่่�ง ในเวลาต่่อมาไม่่ช้้าเรืือรบไทยทุุกลำก็็เปลี่ ่� ยนเป็็นทาสีีหมอกทั้้�งหมค เว้้นแต่่ เรืือพระที่ ่�นั่่�งมหาจัักรีีลำเดีียว ขณะนั้้�น เรืือพระที่ ่�นั่่�งมหาจัักรีีออกไปสิิงคโปร์์ เพื่ ่� อรัับถ่่ายทอดเสด็็จ พระราชดำเนิินจากเรืือเมล์์กลับั ประเทศไทยของพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้า เจ้้าอยู่่หััว กำหนดเรืือพระที่ ่�นั่่�งจะถึึงสัันดอนก็็ทราบเป็็นทางการแล้้ว ตอนบ่่าย ก่อ่นวัันที่่�เรืือพระที่นั่่� �งจะมาถึงึสัันดอน สมเด็็จพระบรมโอรสาธิิราช (รัชักาลที่่� ๖) และเจ้้านายบางพระองค์์ เสด็็จประทัับเรืือมกุุฎฯ แล่่นเป็็นกระบวนเรืือรบ มีีเรืือ มกุุฎฯ นำ เรืือสุุครีีพรฯ เรืือพาลีีฯ แล่่นตามไปถึงนึอกสัันดอนราว ๒ ทุ่่ม ทอดสมอ คอยเรืือพระที่นั่่� �ง รุ่่งเช้้าก็็แล่่นเห็็นลำเรืือพระที่นั่่� �งแล่่นเข้้ามาทอดใกล้้ ๆ กระบวน เรืือ สมเด็็จพระบรมโอรสาธิิราชและเจ้้านายตลอดจนกรมหมื่่�นชุุมพรฯ ก็็เสด็็จ กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 15
ไปขึ้้�นเรืือพระที่ ่�นั่่�ง และเลยตามเสด็็จกัับเรืือพระที่ ่�นั่่�ง แล้้วเรืือพระที่ ่�นั่่�งถอนสมอ กระบวนเรืือรบแล่่นนำหน้้า กระบวนเรืือรบคราวนำเสด็็จกลัับเข้้ามานี้้� พลเรืือ เอก พระยามหาโยธา (ฉ่่าง แสง-ชููโต) เป็็นผู้้บัังคัับบััญชา ส่่วนนัักเรีียนนายเรืือก็็ คงประจำอยู่่ในเรืือมกุุฎฯ แล่่นมาจนถึึงกรุุงเทพฯ ราว ๕ โมงเช้้า ต่อ่แต่นั้้่ �น จึึงเป็็นอัันหมดการฝึึกภาคของนัักเรีียนนายเรืือ มอบเรืือมกุุฎฯ ให้้ “กรมเรืือกลและป้้อม” เจ้้าสัังกััดตามเดิิม นัักเรีียนขึ้้�นประจำโรงเรีียน การ “อวดธง” ณ ต่่างประเทศครั้้�งแรกนี้้� เป็็นเกีียรติิให้้ปรากฎว่่าทหาร เรืือไทยเดิินเรืือทะเลได้้เอง สำหรัับการ “อวดธง” สำคััญอย่่างไร ย่่อมทราบกััน ทั่่�วไปว่่า ประเทศที่่�เป็็น “เอกราช” เท่่านั้้�น จึึงจะมีี “ธงราชนาวีี” ของตนเองได้้ ฉะนั้้�น เรืือหลวง จึึงเป็็นดุุจประเทศเคลื่ ่� อนที่่�หรืือรััฐลอยน้้ำ เมื่ ่� อไปปรากฎใน ประเทศสถานที่่�ใด ๆ ก็็เป็็นตััวแทนช่่องประเทศนั้้�น ๆ เพราะประเทศที่่�ไม่่เป็็น เอกราชหามีีธงราชนาวีีไม่่ ทหารเรืือที่่�ไป “อวดธง” ครั้้�งนี้้� แม้้จะลำบากตรากตรำ ด้้วยหน้้าที่่�การงานและอาหารเพีียงไร กล่่าวกัันว่่าทุุกคนภาคภููมิิในเกีียรติิแห่่ง ความสำเร็็จครั้้�งแรกเป็็นอย่่างยิ่่�ง สิ่่�งนี้้�ยัังเป็็นภาพพิิมพ์์ใจอยู่่มิิเสื่ ่� อมคลาย นัับว่่า ทหารเรืือไทยได้้ปฏิิบััติิหน้้าที่่�เดิินเรืือของตนได้้สำเร็็จชั้้�นหนึ่่�งแล้้ว ในการฝึึกภาค ต่่างประเทศครั้้�งแรกนี้้�กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� ได้้ทรงวางรากฐานการฝึึก ประเพณีีและนิิติิธรรมชาวเรืือให้้แก่่ทหารเรืือไทยดัังต่่อไปนี้้� ๑. ทรงวางระบบการฝึึกภาคทะเลไว้้เป็็นมาตรฐานทั้้�งในด้้านวิิชาการ เรืือ และการเดิินเรืือ ตลอดจนการฝึึกฝนให้้มีีความทรหดอดทนอย่่างชาวเรืืออััน แท้้จริิง เช่่น ให้้ทนต่่อการเมาคลื่่�น ให้้มีีความสามารถในการแล่่นใบ ให้้ฝึึกรัับ ประทานเสบีียงกรัังที่่�ไม่มีี่รสชาติิเป็็นต้้น ตลอดจนทรงจััดให้มีี้การฝึึกยกพลขึ้้�นบก แล้้วเดิินทางไกล อัันเป็็นกิิจกรรมที่่�ทหารเรืือต้้องปฏิิบััติิอยู่่เสมอ ๆ เพื่ ่� อปราบ ปรามการจลาจลหรืืออั้้�งยี่่�ตามจัังหวััดชายทะเลในเวลานั้้�น การฝึึกที่่�สำคััญที่ ่� สุุด น่่าจะได้้จากการฝึึกการเดิินเรืือใกล้้ฝั่่�งและดาราศาสตร์์เดิินเรืือ ซึ่่�งพระองค์์ทรง เป็็นครููสอนทางทฤษฎีีในโรงเรีียนนายเรืือ ทำให้้นัักเรีียนเกิิดความมั่่�นใจว่่าจะ สามารถปฏิิบััติิหน้้าที่่�ได้้ตลอดจนสร้้างความเชื่ ่�อมั่่�นให้้แก่่คนไทยและชาวต่่าง ประเทศว่่า ทหารเรืือไทยมีีความสามารถในการเดิินเรืือในทะเลลึึกได้้โดยไม่่ต้้อง พึ่่�งชาวต่่างประเทศอีีกต่่อไป ๒. ทรงเปลี่ ่� ยนสีีเรืือรบเป็็นสีีหมอก ตามอย่่างเรืือรบต่่างประเทศที่่�ได้้ เห็็นในการฝึึกภาคครั้้�งนี้้� เพราะในเวลานั้้�นเรืือรบไทยยัังทาสีีขาวอยู่่ ๓. เป็็นการเริ่่�มต้้นเปิิดโอกาสให้้นัักเรีียนนายเรืือผู้้จะเป็็นนายทหาร สััญญาบััตรในอนาคตได้้เห็็นความเจริิญของต่่างประเทศ ทำให้้มีีสติิปััญญากว้้าง ขวางขึ้้�น และเป็็นหลัักปฏิิบััติิที่ ่�ยึึดถืือกัันต่่อมาจนถึึงปััจจุุบััน ๔. การนำพิธีีข้ิ ้ามเส้้นศููนย์สูู์ตรมาใช้้ในกองทััพเรืือไทยเป็็นครั้้�งแรก และ ยัังคงถืือปฏิิบััติิสืืบมาจนทุุกวัันนี้้� ๕. การใช้้เสบีียงกรัังในเรืือรบไทยเป็็นครั้้�งแรก เสบีียงกรัังที่่�ทรงนำมา ใช้้เป็็นเสบีียงชนิิดเดีียวกัับที่่�ราชนาวีีอัังกฤษใช้้อยู่่ในเวลานั้้�นและพระองค์์เคย เสวยเมื่ ่� อครั้้�งทรงฝึึกในเรืือรบอัังกฤษ เสบีียงกรัังเหล่่านี้้�คืือ ขนมปัังทะเล (Sea Biscuit) และเนื้้�อที่่�ดองหรืือหมัักเกลืือไว้้ในถััง ขนมปัังทะเลนั้้�นมีีความแห้้งและ แข็็งมากจนต้้องทุุบให้้แตกเสีียก่่อนจึึงจะรัับประทานได้้และทั้้�งทหารเรืืออัังกฤษ และไทยเคยใช้้ลููกตน (Cleat ส่่วนประกอบของเสาหรืือหลัักเดวิิทที่ ่�มีีไว้้สำหรัับ ผููกเชืือก) ทุุบขนมปัังนี้้�จนลููกตนหัักมาแล้้ว ขนมบัังนี้้�มีีฉายาว่่า Hard Tack คู่่กัับ ขนมปัังธรรมดาซึ่่�งเรีียกว่่า Soft Tack แม้้จะทุบุให้้แตกแล้้วก็็ตาม ถ้้าเคี้้ย�วไม่่เป็็น ก็็อาจตำเหงืือกถลอกหรืือเบ็็นแผลได้้ ในราชนาวีีอัังกฤษนั้้�นกล่่าวว่่า เมื่ ่� อเห็็นท่่า เคี้้�ยวขนมปัังทะเลแล้้วจะบอกได้้ว่่าเป็็นทหารเรืือมาแล้้วนานเท่่าไร บางครั้้�งมีีตััว แมลงหรืือขมวน (Weevil) อยู่่ข้้างในด้้วยส่่วนเนื้้อ�เค็็มถัังนั้้�นเป็็นเนื้้อที่� ่�หมัักเกลืือ ไว้้ในถัังไม้้ (Harness Cask) และเก็็บไว้้ได้้เป็็นปีี ๆ ยิ่่�งเก็็บไว้้นานก็็ยิ่่�งเค็็ม แข็็ง และไม่่มีีรสชาติิตลอดจนคุุณค่่าของอาหาร ในส่่งครามโลกครั้้�งที่่� ๒ เรืืออัังกฤษที่ ่� ธงเรือหลวง (THE ROYAL NAVY FLAG) ของเรือมกุฎราชกุมาร เมื่อทรงนำ นักเรียนนายเรือไปอวดธงครั้งแรก ใน ร.ศ. ๑๒๖ (ขณะนั้นยังไม่มีธงราชนาวี) ๑๐๐ ปีี อาภากร 16
ไม่มีีตู้่เ้ย็็นเก็บอ็าหาร ต้อ้งเบิิกถัังไม้ชนิ้ ิดนี้้�มาเก็บ็เนื้้อ�สดที่่�ได้รั้บจ่ั ่ายประจำสััปดาห์์ เพื่อ ่� ไม่่ให้้เน่่า ปรากฏว่่านัักเรีียนนายเรืือที่่�ไปฝึึกมีีความเบื่อ ่� หน่่ายเสบีียงกรัังที่่�ทรง นำมาใช้้มาก หลัังจากนั้้�นประมาณ ๕ ปีีใน พ.ศ. ๒๔๕๕ ร.ล. สุุริิยมณทล (ลำที่ ่� สอง) ได้้เกิิดหม้้อน้้ำชำรุุดในระหว่่างเดิินทางกลัับจากทำแผนที่ ่� บริิเวณปััตตานีี ต้อ้งลอยลำอยู่ทางตะ ่ วัันออกของเกาะสมุยหุ่่าง ๒๘ ไมล์์ ไม่มีี่เรืือผ่่านไปมาเพราะ ไม่่ใช่่เส้้นทางของเรืือสิินค้้าที่่�เดิินชายฝั่่�งและยัังไม่มีีวิ่ ิทยุุสำหรับติั ิดต่อ่ต้อ้งส่่งเรืือก ระเชีียงเดิินทางไปยัังฝั่่�งตะวัันตกของเกาะสมุุยเป็็นระยะทาง ประมาณ ๕๐ ไมล์์ เพื่อ ่� ขอความช่่วยเหลืือเพราะกำลัังขาดน้้ำจืืดและเสบีียง ในที่สุ ่� ุดเรืือกลไฟ “ยุุคล” ของบริษัิัทอีีสท์์เอเซีียติิคซึ่่�งมาแวะเกาะสมุยุและได้้ทราบเรื่อ ่� งจากเรืือกระเชีียงที่ ่� ไปขอความช่่วยเหลืือ ได้้มาจููง ร.ล. สุริุยิมณฑลไปจอดในอ่่าวบ้้านดอนต่อ่จากนั้้�น กระทรวงทหารเรืือจึึงได้้กำหนดข้้อบัังคัับฯ ให้้เรืือที่่�ไปราชการทะเลเบิิกเสบีียง กรัังไปด้้วยทุุกครั้้�ง ๘. กรมหมื่่�นชุุมพรฯ กัับการประกวดบอน งานวััดเบญฯ “ในการนัักขััตฤกษ์์นมััสการพระพุุทธชิินราชวััด เบญจมบพิิตร” เป็็นงานที่ยิ่่� �งใหญ่่ในอดีีต พระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่ หััว ทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้จััดขึ้้�น เป็็นประจำทุุกปีี ตั้้�งแต่่ประมาณปีี พ.ศ. ๒๔๔๓ เริ่่�มสร้้างวััดใหม่่ ๆ งานวััดเบญฯ ในปีี พ.ศ. ๒๔๕๐ ได้้โปรดให้้มีีกการออกร้้านสนุุกสนาน เช่่นเคย พอใกล้้ ๆ ถึึงวัันงานก็็เริ่่�มมาจััดเตรีียมตกแต่่งสถานที่ ่� กัันทั่่�วบริิเวณวััด มีี ตั้้�งเครื่ ่� องบููชา มีีจััดพระระเบีียง “กัับโปรดเกล้้าฯ ให้้เจ้้าพนัักงานปลููกหอช่่าง ติิด รููปเขีียนสีีน้้ำมััน และสีีน้้ำ และรููปถ่่าย มีีพระบรมรููป และรููปต่่าง ๆ กัับทั้้�งรููป บรอนซ์์ รููปศิิลาอย่่างปรานีีต งดงาม เพื่ ่� อที่่�ผู้้ไปในที่ ่�นั้้�นได้้ดููได้้ชม” “และในงานนี้้�พระเจ้้าลููกยาเธอ กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� ได้้ขอ พระบรมราชานุุญาตให้้ผู้้ที่มีีบอ ่� นนำบอนมาตั้้�งด้้วย มีีกรรมการตััดสิินบอนที่่�ผู้้นำ มาตั้้�งนั้้�น บอนของผู้้ใดงามและแปลกตาตามที่่�กำหนดแต้้มไว้้ ก็็จะได้้รัับรางวััล คืือชั้้�นที่่� ๑ เหรีียญทอง ๓ เหรีียญ ชั้้�นที่่� ๒ เหรีียญนาก ๖ เหรีียญ ชั้้�นที่่� ๓ เหรีียญ เงิิน ๑๒ เหรีียญ นัับว่่าเป็็นการประกวดบอนครั้้�งแรกของเมืืองไทย (ข้้อมููลจากหนัังสืือ “ดวงเศรษฐีี” ฉบัับธัันวาคม ๒๕๓๒ หน้้า ๕๐ - ๕๒ โดย เอนก นาวิิกมููล) วัันที่่� ๑๗ ธัันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๐ เป็็นวัันเริ่่�มงานเวลาบ่่าย ๕ โมงเศษ “พระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััว เสด็็จพระราชดำเนิิน แต่วั่ ังสวนดุสิุิต ไปประทัับวััดเบญจมบพิิตร ทอดพระเนตรบอน แล้้วเสด็็จไปประทัับที่่� หอช่่าง” วัันที่่� ๑๙ ธัันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๐ เวลาเกืือบย่่ำค่่ำพระบาทสมเด็็จพระ จุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััว เสด็็จประทัับวััดเบญจมบพิิตร “ประทัับทอดพระเนตรใน ที่ ่�ตั้้�งบอน พระเจ้้ายาลููกเธอ กรมหมมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� กราบบัังคมทููลพระ กรุุณาถวายเหรีียญเพื่ ่� อพระราชทานรางวััลแก่่ผู้้ที่่�นำบอนมาตั้้�ง” “บอนของผู้้ใดแปลกและเลี้้ย�งงามได้้แต้้มมากตามที่่�กำหนดไว้้ ก็็ทรงพระ กรุุณาโปรดเกล้้าฯ พระราชทานเหรีียญดัังได้้กล่่าวมาข้้างต้้นแก่่ผู้้เจ้้าของบอน แล้้วเสด็็จประพาสตามร้้านเวลา ๒ ทุ่่มเศษประทัับเสวยที่่�หอช่่าง แล้้วประพาส ต่่อไป ...” ๙. พระกรณีียกิิจพิิเศษใน ร.ศ. ๑๒๖ ใน ร.ศ. ๑๒๖ กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์� ทรงปฏิิบััติิราชการพิิเศษดััง ต่่อไปนี้้� ๑. ทรงรัักษาราชการในตำแหน่่งผู้้บััญชาการกรมทหารเรืือแทนสมเด็็จ เจ้้าฟ้้ากรมขุุนนครสวรรค์์วรพินิิต ในระหว่่างตามเสด็็จประพาสยุุโรปดัังกล่่าวแล้้ว และในระหว่่างที่่�สมเด็็จเจ้้าฟ้้าพระองค์์นั้้�นตามเสด็็พระบาทสมเด็็จพระ จุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััวประพาสเมืืองฉะเชิิงเทราในระหว่่างวัันที่่� ๑๕ มกราคมถึึง วัันที่่� ๓ กุุมภาพัันธ์์ ๒. ทรงบัังคับั บััญชา กระบวนเรืือรับัเสด็็จซึ่่�งประกอบด้้วยเรืือพระที่นั่่� �ง มหาจัักรีีเรืือมููรธาวสิิตสวััสดิ์์� เรืือสุุครีีพครองเมืือง เรืือพาลีีล้้างทวีีปและเรืือบุ๊๊�ก ไปรัับเสด็็จพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััวที่ ่�ปีีนััง ๓. ทรงได้้รัับผ้้าพระกฐิินพระราชทานไปทอด ณ วััดเขมาภิิรตาราม ๑๐. ทรงใด้รั้ ับพระราชหานเครื่่องรา�ชอิสริ ิยาภรณ์์และเงิ ิน เพิ่่� มค่่าวิชิา ใน ร.ศ. ๑๒๖ กรมหมื่่�นชุุมพรเขตรอุุดมศัักดิ์์�ทรงได้รั้บัพระราชทานเครื่อ ่� ง ราชอิิสริิยาภรณ์์และเงิินเพิ่่�มค่่าวิิชาดัังนี้้� ๑. ทรงได้้รัับพระราชทานพระบรมราชานุุญาตในวัันที่่� ๑๗ มิิถุุนายน ให้้ ประดัับตราเซนต์์มอริิสแอนด์์เซนต์์ลาซารััส ซึ่่�งได้้รัับพระราชทานจาก พระเจ้้า กรมหลวงชุุมพรเขตอุุดมศัักดิ์� ์ 17
กรุุงอิิตาลีี เนื่ ่� องในการรัับเสด็็จเจ้้าเฟอร์์ดิินานด์์แห่่งซาวอย ใน ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙ ) ๒. ทรงได้รั้บัพระราชทาน เข็็มอัักษรในการเสด็็จ พระราชดำเนิินประพาส ยุุโรปเป็็นเข็็มเงิินสำหรัับผู้้ที่่�ตามเสด็็จคราวหนึ่่�งและรัักษาพระนครคราวหนึ่่�ง ๓. ทรงได้รั้บัพระราชทานเหรีียญรัชัมงคล อัันเป็็นเหรีียญที่พระ ่� บาทสมเด็็จ พระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่หััวทรงสถาปนาขึ้้�นเป็็นที่่�ระลึึกในวโรกาสที่่�เสวยราชย์์ได้้ ๔๐ ปีีเสมอด้้วยพระบาทสมเด็็จพระพุุทธเลิิศหล้้านภาลััยในบีีนี้้� ๔. ทรงได้รั้บัเงิินเพิ่่�มค่่าวิชิาประเภทที่่� ๑ สำหรับันายทหารชั้้�นนายพลเรืือ เดืือน ละ ๔๐๐ บาท พระองค์์จึึงทรงได้้รัับเงิินเดืือนและเงิินเพิ่่�มค่่าวิิชารวมกััน เดืือนละ ๑,๖๕๐ บาท (ปีีละ ๑๙,๘๐๐ บาท) ๑๑. คำำ อธิิบายเชิิงอรรถ ๑. นายเรืือโท หลวงพิินิิจจัักรภััณฑ์์ สุุริิเยศ อมาตยกุุล ต่่อมาเป็็น นาวา เอก พระยาสาครสงคราม ๒. ว่่าที่่�นายเรืือโท นายบ๋๋า บ๋๋า สุุสาขา ต่อ่มาเป็็นนาวาโท พระพินิิจจัักร ภััณฑ์์ ๓. นายเรืือโทผู้้ช่่วย นายฮั่่�ง ฮั่่�ง โชติิกเสถีียร ต่่อมาเป็็นนาวาเอก พระ วิิทยุุทููรลิิขิิต ๔. นายเรืือตรีี นายฉาย ฉาย ฉายะยัันตระกะ เป็็นนายทหารที่่�เลื่ ่� อนขั้้�น จากชั้้�นประทวน ต่่อมาเป็็นนาวาตรีี หลวงชำนาญกลจัักร ๑๐๐ ปีี อาภากร 18