อุทยานประวัติศาสตร์ ศรีสัชนาลัย

อุทยานประวัติ วัศติ าสตร์ ศรีสัชสั นาลัยลั ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร์ ไ ท ย

ก คำ นำ Preface ประวัติศาสตร์ไทยเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นในอดีตไม่ว่าจะเป็นเหตุการณ์สำ คัญหรือ สถานที่สำ คัญ ล้วนแล้วแต่จะทิ้งร่องรอยวัฒนธรรม การดำ รงชีวิตหรือวิถีชีวิต และ ร่องรอยของความเจริญในอดีตผ่าน การเขียน การวาดรวดลาย ตามสถานที่ต่างๆ หรือแม้กระทั้งการสร้างสถาปัตกรรมเพื่อบงบอกอะไรบางอย่างเพื่อให้คนรุ่นหลัง หรือรุ่นต่อมาได้ศึกษาหรือเพื่ออนุรักษ์ ทั้งนี้อุทยานแห่งชาติศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย ที่เป็นสถาปัตยกรรมที่มีความโดดเด่น อีกทั้งยังถือเป็นศิลปกรรมยุคแรกและยัง เป็นต้นกำ เนิดของการสร้างประเทศ ผู้จัดทำ หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มนี้จะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจอยาก ศึกษาประวัติศาสตร์ไทยที่เกี่ยวกับสถาปัตยกรรม หากมีข้อผิดพลาดประการใดผู้ จัดทำ ขออภัยไว้ ณ ที่นี้พร้อมที่จะน้อมรับคำ ติชมและนำ มาพัฒนาให้ดียิ่งขึ้นไป นริศรา จันทร์เครือ 22 พฤษภาคม 2565

สารบับัญ บับั คำ นำ สถานที่ตั้ที่ ตั้ งตั้ การเดินดิทาง ข สารบัญบั ก ข 1 2 ความสำ คัญคัทางประวัติวัศติ าสตร์ 3 โบราณสถานที่สำที่ สำคัญคั 4-6 มรดกทางวัฒวันธรรมของโลก 7 บรรณานุกรม 8

1 สถานที่ตั้ ที่ ง ตั้ ตั้งอยู่ในเขต 4 ตำ บล ได้แก่ ตำ บลศรีสัชนาลัย ตำ บลสารจิตร ตำ บลหนองอ้อ และตำ บลท่าชัย อำ เภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย Location ตัวเมืองโบราณศรีสัชนาลัย อยู่ในเขตหมู่บ้านพระปรางค์ ตำ บลศรีสัชนาลัยเมืองโบราณศรีสัชนาลัยมีสภาพภูมิประเทศ ที่ตั้งของเมืองเป็นที่ราบเชิงเขาพระศรีและเขาใหญ่ ด้านทิศตะวันตกมีลำ น้ำ ยมอยู่ทางด้านทิศตะวันออก กรมศิลปากรได้กำ หนดเขตที่ดินโบราณสถานอุทยาน ประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย ประมาณ 28,217 ไร่ เปิดบริการทุกวัน ตั้งแต่เวลา 8.00 – 17.00 น. อัตราค่าเข้าชม ผู้มีสัญชาติไทย 10 บาท ผู้มีสัญชาติอื่น 30 บาท การบริการท่องเที่ยว สำ นักงานอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย 055 679211 สำ นักงาน ททท. 055 252743 หรือ 1672 ตำ รวจท่องเที่ยว 1155 ตำ รวจทางหลวง 055 259503 หรือ 1193

2 การเดินทา ดิ ง รถยนต์ ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 1 ผ่านจังหวัดนครสวรรค์ กำ แพงเพชร เข้าสู่เส้นทาง หลวงหมายเลข 101 ผ่านอำ เภอพรานกระต่าย อำ เภอคีรีมาศ เข้าสู่จังหวัดสุโขทัย จากนั้นเมื่อถึงสี่แยกบ้านสวน เข้าอำ เภอศรีสำ โรง ผ่านอำ เภอสวรรคโลก ไปตามทางหลวงหมายเลข 1201 ระยะทาง 18 กิโลเมตร ถึงทางเข้าอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย รถโดยสารประจำ ทาง จากสถานีขนส่งสายเหนือ เส้นทางกรุงเทพฯ – สุโขทัย – ศรีสัชนาลัย เปิดบริการทุกวัน

3 ความสำ คัญ คั ทางประวัติ วัติศาสตร์ เนื่องจากสภาพภูมิประเทศที่ตั้งของเมืองศรีสัชนาลัย มีความเหมาะสมต่อการตั้งถิ่นฐาน คือมีทั้งที่ราบลุ่มริมแม่น้ำ ยมและที่ลาดเชิงเขาพระศรีและเขา ใหญ่ ทำ ให้มีทั้งความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่และสิ่งป้องกันทางธรรมชาติที่ใช้ในการป้องกันข้าศึกศัตรูได้อย่างดีด้วยจากหลักฐานที่สำ รวจพบ พวกขวานหินขัด (เครื่องมือ เครื่องใช้ ของคนสมัยโบราณ) ที่พบที่ตำ บลท่าชัย อำ เภอศรีสัชนาลัยรวมทั้งจากหลักฐานการขุดค้นทางโบราณคดีที่วัด ชมชื่น แสดงว่ามีชุมชน เข้ามาอยู่อาศัยตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 9 (พ.ศ.800) เป็นต้นมา ชุมชนร่วมสมัยทวารวดีในภาคกลางถัดขึ้นมาเป็นหลักฐานของวัฒนธรรมร่วมสมัยลพบุรี (พุทธศตวรรษที่ 18, พ.ศ. 1700) ปรากฏหลักฐานที่วัดพระ ศรีรัตนมหาธาตุเชลียง ในระยะนั้นเมืองศรีสัชนาลัยมีชื่อว่าเมืองเชลียงตามหลักฐานที่ปรากฏ ในศิลาจารึก ตำ นานและพงศาวดารที่ยืนยันว่ามีเมือง โบราณ 2 เมือง อยู่ในลุ่มน้ำ ยมก่อนแล้วคือ เมืองสุโขทัย และเมืองเชลียงต่อมาได้มีการก่อสร้างเมืองศรีสัชนาลัยขึ้นทางด้านทิศเหนือของเมืองเชลียง ไม่สุภาพงออกไปประมาณ 1.5 กิโลเมตร เมืองศรีสัชนาลัย มีความสำ คัญควบคู่กันมากับเมือง สุโขทัย โดยจากหลักฐานได้กล่าวถึงพ่อขุนศรีนาวนำ ถม ว่าเป็นกษัตริย์ครอง 2 นคร คือ เสวยราชย์ ทั้งเมืองสุโขทัยและเมืองศรีสัชนาลัย (ก่อน พ.ศ. 1781) ต่อมาจนถึงพ่อขุนศรีอินทราทิตย์เป็นกษัตริย์ปกครองอาณาจักรสุโขทัย (พ.ศ.1781 - 1822) ทรงโปรดให้พ่อขุนบาลเมืองไปครองเมืองศรีสัชนาลัย ส่วนพ่อขุนรามคำ แหงก่อนขึ้นเสวยราชย์เป็นกษัตริย์ปกครองอาณาจักรสุโขทัย เมืองศรีสัชนาลัยมีฐานะเป็นเมืองลูกหลวงของสุโขทัย ต่อมาจนแม้ กระทั่งสุโขทัยตกอยู่ภายใต้อำ นาจของกรุงศรีอยุธยา และได้เปลี่ยนชื่อเรียกว่า เมืองสวรรคโลก เมืองศรีสัชนาลัยหรือเมืองสวรรคโลกในสมัยกรุง ศรีอยุธยาตอนต้น เป็นเมืองสำ คัญที่ผลิตภาชนะเครื่องเคลือบสังคโลกให้แก่ กรุงศรีอยุธยา ในสมัยต่อมาเมื่อมีการจัดระบบการปกครองปรับปรุงเรื่อง เชื้อสายราชวงศ์ให้เข้าอยู่ในระบบราชการเรียบร้อยแล้ว กรุงศรีอยุธยา ได้เป็นผู้แต่งตั้งเจ้าเมืองเข้ามา ปกครองเมืองสวรรคโลกมีฐานะเป็นหัวเมืองชั้น นอกระดับเมืองโท หลังเสียกรุงศรีอยุธยาแก่พม่า ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2310 เมืองศรีสัชนาลัยหรือ สวรรคโลกถูก ทิ้งร้าง ต่อมาเมืองสวรรคโลกได้จัดตั้ง ขึ้น ใหม่ที่บ้านท่าชัยอยู่ด้านทิศใต้ของเมืองเดิม และในสมัยรัตนโกสินทร์ได้ย้ายไปอยู่ที่บ้านวังไม้ขอนซึ่งคือที่ตั้งของอำ เภอสวรรคโลกในปัจจุบัน ส่วนชื่อ เมืองศรีสัชนาลัยถูกนำ ไปตั้งเป็นชื่อของอำ เภอศรีสัชนาลัย ซึ่งได้รวมเอาเขตพื้นที่เมืองศรีสัชนาลัย 3

4 โบราณสถาณที่สำ ที่ สำคัญ คั เมืองโบราณศรีสัชนาลัย มีขอบเขตของผังเมืองที่ก่อสร้างทับซ้อนอยู่บนบริเวณ มืองเชลียงเดิม กล่าวคือแนวกำ แพงเมืองเชลียงเดิมทำ เป็นคันดิน ยาวขนานไปตามลำ น้ำ ยมโดยเริ่มจากบริเวณวัดมหาธาตุเชลียงขนานลำ น้ำ ยมเลยผ่านเขาพนมเพลิงออกไป ซึ่งยังคงปรากฎหลักฐานคันดินให้เห็น อยู่เป็นระยะ ๆ ต่อมาเมื่อมีการก่อสร้างเมืองศรีสัชนาลัยขึ้นจึงได้พิจารณาเลือกบริเวณที่มีสภาพ ภูมิประเทศเป็นที่ราบเชิงเขา กำ หนดขอบเขต การก่อสร้างกำ แพงเมืองจากศิลาแลง ลักษณะผังเมืองเป็น รูปหลายเหลี่ยมไม่สม่ำ เสมอตามทิศทางของแม่น้ำ ยม ในช่วงนี้ลักษณะของกำ แพงเมือง ศรีสัชนาลัยมี หลายแนวเพราะคงมีการผสมผสานเอาแนวกำ แพงคันดินในสมัยที่เป็นเมืองเชลียงเข้ามาใช้ประโยชน์ด้วย โบราณสถานในอุทยาน ประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย มีทั้งภายในและภายนอกกำ แพงเมือง ซึ่งรวมทั้งหมดมีไม่น้อย กว่า 215 แห่งโบราณสถานที่สำ คัญมีดังนี้ 1 โบราณสถานภายในกำ แพงเมือง สำ รวจพบแล้วมีทั้งสิ้น 28 แห่งที่สำ คัญ วัดช้างล้อม วัดเจดีย์เจ็ดแถว วัดนางพญา วัดสวนแก้วอุทยานใหญ่ วัดสวนแก้ว เป็นต้น โบราณสถานนอกกำ แพงเมืองด้านทิศเหนือ สำ รวจพบแล้วมีจำ นวนทั้งสิ้น 35 แห่ง ที่สำ คัญ วัดช้างล้อม ต.บ้านแก่ง อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย 64130 วัดนางพญา ต.ศรีสัชนาลัย อ.ศรีสัชนาลัย จ. สุโขทัย 64190 2 วัดกุฎีราย เตาทุเรียงบ้านป่ายาง เตาทุเรียงบ้านเกาะน้อย ซึ่งเป็นแหล่งผลิตภาชนะดินเผา “เครื่องสังคโลก” ที่สำ คัญของเมืองศรีสัชนาลัย เตาทุเรียงบ้านป่ายาง บ้านป่ายาง ต.หนองอ้อ อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย พิกัด DD : 17.445094 N, 99.783 E เตาทุเรียงบ้านเกาะน้อย บ้านเกาะน้อย ต.หนองอ้อ อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย พิกัด DD : 17.476181 N, 99.755115 E

5 3 โบราณสถานนอกกำ แพงเมืองด้านทิศตะวันออก สำ รวจพบแล้วมีจำ นวนทั้งสิ้น 10 แห่ง ที่สำ คัญ วัดสวนสัก บ้านป่ากล้วย ต.ท่าชัย อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย วัดตะพังทองหลาง วัดสวนสัก วัดป่าแก้ว วัดตะพังทองหลาง เป็นต้น 4 โบราณสถานนอกกำ แพงเมืองด้านทิศใต้ สำ รวจพบแล้วมีจำ นวนทั้งสิ้น 24 แห่ง ที่สำ คัญ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง วัดชมชื่น วัดเจ้าจันทร์ และวัดโคกสิงคาราม เป็นต้น วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง ต.ศรีสัชนาลัย อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย วัดโคกสิงคาราม

6 5 โบราณสถานนอกกำ แพงเมืองด้านทิศตะวันตก สำ รวจพบแล้วมีจำ นวนทั้งสิ้น 19 แห่ง ที่สำ คัญ วัดยายตา ต.ศรีสัชนาลัย อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย วัดพญาดำ ต.หนองอ้อ อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย วัดพญาดำ วัดราหู วัดสระประทุม วัดพรหมสี่หน้า วัดยายตา เป็นต้น 6 โบราณสถานนอกกำ แพงเมืองบนภูเขา สำ รวจพบแล้วมีจำ นวนทั้งสิ้น 15 แห่ง ที่สำ คัญ วัดเขาใหญ่บน วัดเจดีย์เจ็ดแถว และวัดเขาใหญ่ล่าง เป็นต้น วัดเจดีย์เจ็ดแถว ต.บ้านแก่ง อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย วัดเขาใหญ่ล่าง ต.ศรีสัชนาลัย อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย

7 ร่วมกับอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย และอุทยานประวัติศาสตร์กำ แพงเพชรใน พ.ศ.2534 เนื่องจากหลักฐานที่ ปรากฏแสดงให้เห็นถึงผลงานทางสถาปัตยกรรมที่โดดเด่น นับเป็นตัวแทนของศิลปกรรมไทยยุคแรกและเป็นต้น กำ เนิดของการสร้างประเทศ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำ เนินเป็นองค์ ประธานในพิธีเปิดอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยอย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ.2533 มรดกทาง วัวัฒ วัวั นธรรม ของโลก อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสั รีสั ชนาลัย ได้รับการยกย่องให้เป็นมรดกทางวัฒ วั นธรรมของโลก

8 บรรณานุกรม อุทยานประวัติศาสตร์ ศรีสัชนาลัย สุโขทัย. 2565. อุทยานประวัติศาสตร์เสมือนจริงศรีสัชนาลัย. (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อ 20 พฤษภาคม 2565 แหล่งที่มา: https://www.finearts.go.th/sisatchanalaihistoricalpark/categorie/history. กรมศิลปากร. 2565. อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย. (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อ 20 พฤษภาคม 2565 แหล่งที่มา : https://www.finearts.go.th/main/view/8213 . การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.). 2565. อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย. (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อ 20 พฤษภาคม 2565 แหล่งที่มา : https://thai.tourismthailand.org/Attraction . เที่ยวผ่านเลนส์. 2565. เที่ยวไทย : อุทยานแห่งชาติศรีสัชนาลัย. (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อ 20 พฤษภาคม 2565 แหล่งที่มา : http://forzanu.com/review/thaitravel/si-satchanalai-historical-world-heritage.html.