เครื่องหมายและสัญลักษณ์ทางดนตรี

ใบความรู้ เร่อื ง เคร่ืองหมายและสญั ลกั ษณท์ างดนตรีสากล
วิชาดนตรี(เพ่ิมเติม) ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 1

โน้ตสากลคอื เครือ่ งหมายสญั ลักษณ์ชนิดหน่ึงท่ปี ราชญท์ างดนตรไี ดป้ ระดิษฐข์ ึน เพอ่ื ใช้
บทเพลงตา่ งๆมิให้สญู หาย และเพ่ือเผยแพร่ใหก้ ว้างขวางออกไป โนต้ สากลจงึ เปรียบเสมือน "อกั ขระ ของภาษาดนตรีซ่ึงผู้
เร่ิมปฏิบตั ิเคร่อื งดนตรีสากลควรทาความรู้จกั และเขา้ ใจกับเคร่อื งหมายสญั ลกั ษณ์ ตา่ งๆเสียกอ่ นจงึ จะเริ่มสู่การฝึกปฏิบตั ิ
เครอื่ งดนตรีและการบรรเลงบทเพลง ได้ถูกต้อง ตลอดจนพัฒนา ทกั ษะทางดา้ นดนตรใี ห้สงู ขึ้นตอ่ ไป

บรรทดั 5 เส้น เสน้ ท5่ี

ช่องท่ี4 เส้นท4่ี
ชอ่ งท่ี3 เส้นท3ี่
ช่องท่ี2 เส้นท2่ี
ชอ่ งท่ี1 เส้นท1่ี

บรรทัด5 เส้น Staff() ตวั โนต้ ตา่ งๆ จะถูกบันทึกลงบนเส้นตรงจานวน5 เส้นทีข่ นานกนั ในแนวนอน ซงึ่
สามารถบนั ทึกตัวโนต้ ได้ทงั้ สองแบบ(ดงั ตวั อย่าง1และ 2)

1. การบันทึกโดยใหห้ ัวของตัวโนต้ คาบเสน้

ตัวอย่าง

2. การบันทกึ โดยให้หัวของตัวโนต้ อยู่ในชอ่ ง

ตัวอยา่ ง

นอกจากการบนั ทกึ โน้ตที่อยใู่ นบรรทัด5เส้นแลว้ ยังมกี ารบนั ทึกโน้ตทีม่ ีระดบั เสียงสูงกว่าหรอื
ตากว่าบรรทดั 5เสน้ ซง่ึ จะบันทกึ ลง“เสน้ นอ้ ย” (Ledger lines) (ดังตัวอยา่ ง)

ตวั อยา่ ง
การบันทึกโนต้ ลงเส้นน้อยที่อยูเ่ หนือ5 บรรทดั เส้น
การบันทกึ โน้ตลงเสน้ น้อยท่ีอยใู่ ตบ้ รรทัด5 เสน้

6

เครอื่ งหมายกาหนดบนั ไดเสยี ง

กุญแจโซ ( G Clef หรอื Treble Clef) คือ เครื่องหมายท่ีก าหนดเสียงของตัวโน้ตในบรรทดั 5 เส้น โดย
ปกตแิ ลว้ จะเขยี นไว้บรเิ วณตอนเริ่มต้นของบรรทัด5เสน้ และ หัวของกญุ แจโซ ะคาบอย่เู ส้น

ท2่ี ซ่ึงเป็นตวั ก าหนดใหเ้ ราทราบวา่ โนต้ ทถ่ี กู บนั ทึกไว้2ในบรรทดั คาบอยเู่ สน้ ที่5โน้ตตวั น้นั คอื โน้ตตัวโซ หรอื มี
เสยี งโซ (G) นั่นเอง (ดงั ตัวอย่าง)

หวั ของกญุ แจโซ โน้ตตวั โซ G

เคร่อื งหมายกาหนดจังหวะ
เคร่ืองหมายกำหนดจงั หวะTime( Signatures) ในทกุ ๆ บทเพลงจะมเี คร่ืองหมายกาหนด จังหวะโดยจะเขยี น
ถัดจากเครอ่ื งหมายกาหนดบันไดเสยี งซึ่งจะกาหนดเปน็ ตัวเลขคล้ายกบั เศษส่วน แตไ่ ม่มี เสน้ ขดี ระหว่างตวั เลขบนกับลา่ ง
ตัวเลขบนจะหมายถงึ จานวนจังหวะใน1หอ้ งเพลง เลขตวั ล่างหมายถงึ ตวั โนต้ ทใี่ ช้เป็นเกณฑ์ 1 จังหวะดังนี้

หมายถึง ในหน่ึงห้องเพลงจะมี2จงั หวะโดยโนต้ ตวั ดามีคา่ เทา่ กับ1จังหวะ

ตัวอย่าง 12

หมายถึง ในหนงึ่ หอ้ งเพลงจะมี3จงั หวะโดยโนต้ ตวั ดามคี า่ เทา่ กับ1จังหวะ

ตัวอย่าง

123

หมายถึง ในหนึง่ หอ้ งเพลงจะมี4จงั หวะโดยโน้ตตัวดามีค่าเทา่ กับ1จงั หวะ

ตวั อยา่ ง 12 3 4

7

ตวั โนต้ และตัวหยุด

ตวั โน้ตNote()คือสญั ลักษณ์ที่แสดงความส้นั หรือยาวของเสียงโดยจะถกู บันทกึ ไว้ในบรรทดั 5เสน้ ซ่ึงอตั ราความส้นั
หรือยาวของเสียง จะมีความแตกตา่ งกนั ขน้ึ อยู่กับลักษณะและชื่อเรียก ของตวั โน้ตน้นั ๆ

ตารางแสดง ช่ือตัวโนต้ สญั ลกั ษณ์และอตั ราความยาวของเสียง

ชื่อตัวโน้ต สัญลักษณ อตั ราความยาวของเสียง(ค่านับจงั หวะ)
1 234
ตวั กลม
(Whole Note) มีอตั ราความยาวของเสียงยาวทีส่ ดุ

ตัวขาว มอี ตั ราความยาวของเสยี งเปน็ ครงึ่ หนึ่งของตัวกลม
(Haft Note)
มอี ัตราความยาวของเสยี งเป็นครง่ึ หน่ึงของตัวขาว
ตัวดา
(Quarter Note) มีอัตราความยาวของเสยี งเป็นคร่ึงหนงึ่ ของตัวดา
ตวั เขบต็ 1 ช้ัน
(Eighth Note) มีอตั ราความยาวของเสยี งเปน็ ครง่ึ หนงึ่ ของตัวเขบต็ 1ช้นั
ตวั เขบ็ต2 ชน้ั
(Sixteenth Note)

ตวั หยุดRest()คอื สัญลักษณ์ท่กี าหนดให้เสียงเงยี บหรอื หยุดเสยี งชัว่ คราวโดยท่จี ังหวะยงั คงดา เนินต่อไปสญั ลักษณ์
ของตวั หยดุ จะมคี วามสั้นหรือยาวข้นึ อยลู่ กั ษณะและชอื่ เรียกตัวหยดุ น้ันๆ ซ่งึ จะมีอตั ราความยาวของจังหวะเทยี บเทา่ กับตวั
โน้ต

ตารางแสดง ชื่อตัวหยุดสญั ลักษณ์และอตั ราความยาวของเสยี งทหี่ ยดุ

อตั ราความยาวของเสียงท่ีหยดุ (คา่ นับจงั หวะ)

ช่ือตวั หยุด(Rest) สญั ลกั ษณ 23 4
1
หยดุ ตัวกลม
(Whole Rest) มอี ตั ราความยาว เทา่ กับโนต้ ตวั กลม
หยดุ ตวั ขาว
(Haft Rest) มอี ัตราความยาว เท่ากับโนต้ ตวั ขาว
หยุดตัวดำ
(Quarter Rest) มีอัตราความยา วเท่ากบั โนต้ ตวั ดา
หยดุ ตัวเขบ็ต1 ชนั้
(Eighth Rest) มีอัตราความยาว เทา่ กบั โน้ตตวั เขบต็ 1ชั้น
หยดุ ตัวเขบต็ 2 ชน้ั
(Sixteenth Rest) มอี ัตราความยาว เท่ากับโน้ตตัวเขบต็ 2ช้ัน

แผนภมู กิ ารเปรียบเทียบค่าของตัวโน้ต

การเขียนโน้ตตัวเขบต็ ( )ตง้ั แตส่ องตวั ติดกันข้นึ ไปเรามักเขียนโดยนาชายธง (Flag)
มารวมกันโดยใช้เสน้ ตรงเชน่
ชายธง (Flag)

การบันทึกโนต้
การบนั ทกึ โนต้ (Notation) สามารถบนั ทึกโนต้ ได้ท้ังคาบเสน้ และในช่องของบรรทดั 5
ดงั ภาพ เปน็ การแสดงการบนั ทึกตัวโนต้ จากเสียงตาไปยังเสียงสูง ซ่ึงตัวโนต้ ท่เี ราเรยี กกันแบบสากล

เปน็ ภาษาอังกฤษ ได้ดังน้ี
โด = C เร = D มี= E ฟา = F โซ = G ลา = A ที= B

ภาพการบันทกึ โนต้ ลงในบรรทดั 5เสน้
CDE F GAB C

เส้นก้ันหอ้ ง
เสน้ ก้นั หอ้ ง(Bar line) คอื เส้นตรงแนวต้งั 1เส้นทข่ี ีดขวางบรรทดั ห้าเสน้ เพ่อื กัน้ แบง่ โนต้ ใน แตล่ ะ

หอ้ ง ให้มีจานวนจังหวะตามที่เครื่องหมายกาหนดจงั หวะกาหนดไว้
เส้นก้ันหอ้ งคู่Double( Bar line) คอื เส้นตรงแนวตงั 2เส้นขนานกนั ที่ขดี ขวาง

บรรทดั 5เสน้ ใช้กั้นในแตล่ ะท่อนของบทเพลง
เส้นจบ(Final line) คือเส้นตรงแนวตั้ง2เสน้ ขนานกันลกั ษณะของเส้นจะบาง1

เสน้ และ หนา 1 เส้น ใช้สาหรบั ตอนทา้ ย หรือ จบเพลง

เสน้ ก้นั ห้อง(Bar line) เส้นกนั้ ห้องคู่Double(Bar line) เสน้ จบ(Final line)

เครื่องหมายยอ้ น
เครื่องหมายย้อนRepeat( Signs) เมอื่ เลน่ มาถึงห้องเพลงทีม่ เี คร่ืองหมายดังกลา่ วแลว้ ให้
ย้อนกลับไปยังหอ้ งเพลงท่มี ีเครือ่ งเดียวกนั ที่หนั หนา้ เขา้ หากนั หรอื ถา้ ไมม่ ีเครื่องหมายให้ยอ้ นกลบั ไปเลน่ ท่ี

ห้องแรกของบทเพลง

ยอ้ นกลบั ไปทีเ่ ครือ่ งหมายเดียวกัน ยอ้ นกลบั ไปยงั จดุ เร่ิมตน้ เพลง