เครื่องหมายแปลงเสียง

เครอื่ งหมายและสญั ลักษณใ์ นดนตรีสากล เครื่องหมายแปลงเสียง

คุณครูจรญู เชอื้ วงั คำ
โรงเรยี นดอนบอสโกวทิ ยา

ตวั โนต้ ดนตรี หรือสัญลกั ษณ์ทใ่ี ช้แทนเสียงดนตรี
ตัวโน้ตดนตรี
เปน็ ระบบการบันทึกแทนเสียงดนตรีที่มีมาตัง้ ศตวรรษที่11 โดย กโี ด เดอ อเรซ์โซ(Guido d’ Arezzo,995-
1050) บาทหลวงชาวอิตาเลยี น ต่อมาได้มกี ารพัฒนาอย่างต่อเนอ่ื งจนกระท่งั สมบูรณอ์ ย่างทเ่ี ราได้พบเหน็ และใช้
กนั ในปจั จุบัน ตวั โน้ตสามารถบอกหรือสอ่ื ให้นักดนตรที ราบถงึ ความส้ัน – ยาว, สงู – ตำ่ ของระดับเสียงได้ เราจึง
ควรมคี วามรูพ้ ้ืนฐานเก่ียวกบั ลักษณะของตัวโนต้ ดนตรี (Music Notation) พอสังเขปดงั นี้

จากภาพข้างตน้ สามารถอธิบายได้ว่า ได้ตัวขาว 2 ตัว หรอื ได้ตวั ดำ 4 ตัว
โนต้ ตัวกลม 1 ตัว ได้ตัวดำ 2 ตัว
โนต้ ตวั ขาว 1 ตวั ได้ตัวเขบต็ หนึง่ ชน้ั 2 ตวั
โน้ตตัวดำ 1 ตวั ไดต้ วั เขบต็ สองชั้น 2 ตัว
โน้ตตวั เขบ็ตหนง่ึ ชน้ั 1 ตวั

3. การที่จะกำหนดใหต้ วั โน้ตหางช้ขี ้ึนหรอื ลงใหย้ ดึ เส้นท่ี 3 ของบรรทดั 5 เสน้ (Staff) เป็นหลัก
กลา่ วคอื ตวั โน้ตท่ีคาบอยเู่ สน้ ท่ี 3 และต่ำลงมาหางตัวโนต้ จะต้องชีข้ นึ้ ส่วนโนต้ ท่ีคาบอยเู่ ส้นท่ี 3 หรอื สูงขน้ึ ไป
หางตัวโนต้ จะตอ้ งช้ีลง สำหรบั โนต้ ที่คาบอยู่เส้นท่ี 3 เองน้นั หางจะข้ึนหรือลงกไ็ ดใ้ หย้ ึดตัวโน้ตท่อี ยภู่ ายในหอ้ ง
หรือโน้ตทอ่ี ยู่ข้างเคยี งเป็นหลกั ดงั ตวั อย่าง

ภาพแสดงการกำหนดหางและชายธง (stem&flag) ของตวั โน้ต

ตัวหยดุ หรอื เครอื่ งหมายพกั เสยี ง (Rest)
การบรรเลงดนตรี หรอื การร้องเพลง ในบทเพลงใดบทเพลงหนงึ่ ตอ้ งมีบางตอนทห่ี ยดุ ไปการหยดุ นน้ั อาจ
เปน็ 4,3,2…จังหวะ หรอื อาจมาก –นอ้ ยกวา่ นีข้ น้ึ อยู่กบั ผู้แต่ง การบันทกึ ตวั หยดุ นน้ั ได้กำหนดเป็นสัญลกั ษณ์ เชน่
เดยี วกนั ตวั โนต้ ซึง่ โดยทว่ั ไปเรียกว่า “ตัวหยดุ ” (Rest) หมายถงึ สญั ลักษณท์ ่ใี ชใ้ นการเงียบเสยี งดนตรีหรอื เสียง
รอ้ งแตอ่ ตั ราจงั หวะยังคงดำเนินไปตลอด ตวั หยุดจะถกู เขยี นลงบนบรรทดั 5 เส้น เช่นเดยี วกบั ตวั โนต้ มลี ักษณะ
ต่างกันดังนี้

การเพ่มิ อตั ราจังหวะตัวโนต้ และตัวหยุด
โดยปกติอัตราจังหวะของตวั โนต้ มคี ่าผนั แปรตามเครื่องหมายกำหนดจงั หวะดังท่ีกลา่ วมาแล้วข้างต้น ด้วย
ขดี จำกัดของอตั ราจังหวะทถ่ี ูกกำหนดโดยเครอ่ื งหมายกำหนดจังหวะ จงึ ต้องมีวิธีการเพมิ่ จังหวะใหก้ บั ตวั โน้ต
และตัวหยุด เพื่อเพ่ิมความสามารถให้กับตัวโน้ตและตวั หยดุ นอกจากน้ียังเพม่ิ สีสนั ของทำนองเพลงดว้ ย การ
เพมิ่ อัตราจังหวะมีหลายวธิ ดี ังนี้

หมายเหตุ
มเี ครอ่ื งหมายอกี ลักษณะหนงึ่ ทคี่ ลา้ ยกับการโยงเสียง คอื เครื่องหมายสเลอ (Slur)เครือ่ งหมายสเลอเป็นเส้น
โค้งมีไวส้ ำหรับเชื่อมกลมุ่ ตัวโนต้ ท่ีตา่ งระดับกันหรือคนละเสียงเพยี งเพอ่ื ตอ้ งการใหเ้ ล่นโนต้ ทมี่ เี ครื่องหมายสเลอน้ี
คล่อมอยู่ให้เสียงต่อเน่อื งกัน

3) เครอ่ื งหมายตาไก่ หรอื ศนู ย์ (Fermata)
เปน็ เครื่องหมายทางดนตรีทม่ี ลี กั ษณะคล้ายตาไก่ คนไทยเราก็เลยนยิ มเรียกง่าย ๆ ตามลกั ษณะท่ีเห็นวา่
“ตาไก่” ใช้สำหรับเขียนกำกับตัวโน้ตตัวใดตวั หน่งึ ท่ีผู้แต่งตอ้ งการให้ยืดเสยี งออกตามความพอใจ การเขยี นเคร่อื ง
หมายตาไกน่ ิยมเขียนกำกับไว้ทีห่ วั ตัวโนต้ และจะมีผลกับตวั โนต้ ตัวน้ัน ๆ ไมว่ ่าตัวโน้ตลกั ษณะใดกต็ าม

4.4 ระดบั เสยี ง (Pith)
ดว้ ยการบันทกึ โน้ตทางดนตรเี ราสามารถทำใหเ้ ราทราบถงึ ระดับเสยี ง (Pith) หรือความแตกต่างของเสียงท่ี
แน่นอนได้ ในการบันทึกเสยี งโดยใชบ้ รรทัด 5 เสน้ (Staff) ซ่งึ จะแสดงใหเ้ หน็ ความสูงตำ่ ของเสยี งชัดเจน โดยการ
วางตวั โน้ตต่าง ๆ ไวบ้ นบรรทดั 5 เสน้ ซ่ึงประกอบด้วย เสน้ 5 เส้น 4 ช่อง ดังนี้

ภาพแสดงบรรทัด 5 เส้น (Staff)
จากบรรทัด 5 เสน้ (Staff) ข้างต้นซง่ึ หมายถึงเสน้ ตรง 5 เส้น ที่ลากขนานกันในแนวนอนเราสามารถจำแนกระดบั

เสยี งสูง – ต่ำ ได้อย่างเปน็ รปู ธรรมได้ดังน้ี

จากขา้ งตน้ เราจะเห็นว่ามีตวั โน้ตทบ่ี นั ทกึ อยู่บนบรรทดั 5 เสียงมเี พียง 11 ตัวโนต้ หรือ 11เสียงเท่าน้ัน แต่
ความเปน็ จริงแลว้ ผูป้ ระพันธ์เพลงหรือคีตกวตี ่าง ๆ ได้เขยี นเพลงซ่งึ ตอ้ งมีระดบั เสยี งที่สูงหรือตำ่ กว่าโน้ตท้งั 11
ตวั ดังกล่าวแนน่ อน เพอ่ื ให้การบนั ทกึ เสยี งตวั โนต้ ดนตรไี ด้เป็นไปตามความตอ้ งการของผปู้ ระพนั ธเ์ พลงก็จึงไดม้ ี
การคดิ วิธกี ารที่จะทำใหก้ ารบนั ทึกโน้ตไดม้ ากขึน้ จึงใช้ “เส้นน้อย” (ledger line) มาบันทกึ โดยวธิ กี ารขีดเส้นตรง
ทบั ตวั โน้ตและให้ตัวโน้ตอยูร่ ะหวา่ งชอ่ งจงึ ทำใหเ้ สียงนั้นสงู – ตำ่ ไดต้ ามต้องการ ดงั ตวั อย่าง

ภาพแสดงเสน้ นอ้ ย (ledger lines)
จากขา้ งต้นท่ีกล่าวมาเปน็ สว่ นทีเ่ ก่ยี วกับตวั โน้ต ลักษณะตัวโน้ต และตำแหน่งทีอ่ ยู่ของตวั โนต้ เท่านั้น ซึง่ ยงั
ไม่เพยี งพอท่เี ราจะระบไุ ดว้ า่ โนต้ ตวั น้นั ๆ มีระดับเสียงชื่อว่าอะไรมคี วามสูงตำ่ ระดบั ใด จงึ ไดม้ ีการกำหนดกุญแจ
ประจำหลักข้นึ เพ่ือท่ใี ชเ้ ปน็ ตวั ระบุช่ือของตัวโนต้ ได้

เคร่อื งหมายแปลงเสยี ง (Accidentals)
เป็นสญั ลักษณท์ างดนตรีท่ใี ชเ้ ขยี นกำกับหนา้ ตวั โน้ตหรือหลังกญุ แจประจำหลกั เมือ่ ตอ้ งการแปลงเสยี งให้
สูงขน้ึ ต่ำลง หรอื กลับมาเป็นเสียงปกตเิ หมือนเดิม เคร่ืองหมายแปลงเสียงประกอบดว้ ย 5 ชนดิ คอื

หมายเหตุ
1.การเขียนเครื่องหมายแปลงเสยี งทงั้ 5 ชนิดน้ี ต้องเขยี นกำกบั ไว้หนา้ และตำแหนง่ เดียวกันกับตวั โนต้ เชน่ ตัว
โน้ตคาบอย่บู นเส้นท่ี 2 เคร่ืองหมายแปลงเสียงต้องอยู่หนา้ ตวั โนต้ บนเส้นท่ี 2 เช่นกัน
2. เคร่ืองหมายแปลงเสยี งมีผลบงั คับตวั โน้ตน้ัน ๆ ภายใน 1 หอ้ งเพลงเทา่ นน้ั ยกเว้น เขยี นกำกับไวห้ ลงั กุญแจ
ประจำหลัก

กญุ แจประจำหลกั (Clef)
กญุ แจประจำหลัก (Clef) ถอื ว่าเปน็ เคร่อื งหมายทางดนตรที ีส่ ำคัญ เพ่อื ใชใ้ นการกำหนดหรอื บงชีว้ า่ ตัว
โนต้ แตล่ ะตัวมชี ื่อเรยี กวา่ อย่างไร ในหนังสอื เลม่ น้ีจะขอกลา่ วถึงกญุ แจประจำหลกั ที่สำคัญเพียง 2 กุญแจเทา่ นัน้
คือ กญุ แจประจำหลกั G (G Clef) และกญุ แจประจำหลกั F (F Clef) ซ่งึ ทง้ั 2 กญุ แจ มีววิ ัฒนาการมาอย่างต่อ
เนือ่ งจนกระท่งั ปรากฎให้เหน็ และใชก้ นั จนถงึ ปัจจุบัน ทง้ั 2 กญุ แจนี้มักเรยี กกันสน้ั ๆ จนติดปากว่า กุญแจซอล
และกญุ แจฟา

1) กุญแจซอล
เปน็ เคร่ืองหมายประจำหลักทใ่ี ช้กนั มากสำหรบั บันทึกระดับเสียงของเครอื่ งดนตรีหรอื เสียงรอ้ งทีม่ ีระดบั
กลางถึงสงู ภาษาองั กฤษเรยี ก “จี เคลฟ”(G Clef) หรือ “เทร็บเบ้ิล เครฟ” (Treble Clef) โดยทว่ั ไปเรียกว่า
“กญุ แจซอล” ในการเขยี นกญุ แจซอลบันทึกโดยหัวกุญแจใหค้ าบเสน้ ที่ 2 ของบรรทดั 5 เส้น โน้ตทุกตัวทค่ี าบอยู่
บนเส้นท่ี 2 ของบรรทดั 5 เสน้ จะมเี สียงเดียวกบั ชื่อกุญแจคอื “ซอล” ดังตวั อยา่ ง

โดยปกติแล้วในทางดนตรไี ดม้ ีนักปราชญ์ทางดนตรไี ด้กำหนดชือ่ เรียกระดบั เสยี งตวั โนต้ และได้ถอื ปฏิบตั สิ บื
เนื่องกนั ตอ่ มาจนถงึ ปจั จบุ ัน โดยจัดเรียงจากระดับเสียงต่ำไปหาสงู 7 เสยี งดงั น้ี C D E F G A B C ไม่วา่ ระดับ
เสยี งจะสูงหรอื ตำ่ กค็ งมีช่ือกำกับเพยี ง 7 เสยี งหลัก ๆ เท่าน้นั เพยี งแต่การบันทกึ โน้ตลงบนบรรทดั 5 เส้น เสียงที่
เรียกช่อื เหมือนกัน แตร่ ะดับเสียงต่างกันเรยี กวา่ มรี ะยะขั้นค่แู ปดระดบั เสียงทต่ี ่างกันเราเรียกว่า “ออ๊ คเทฟ”
(Octave)

จากข้างตน้ เมอื่ เราทราบชอ่ื ของตวั โน้ตทีเ่ รยี งลำดับจากเสยี งต่ำไปเสียงสูงแล้วและยังทราบช่อื ตวั โนต้ ท่ี
คาบอยบู่ นเส้นที่ 2 ของกญุ แจซอลคอื ตวั “ซอล” แลว้ เราสามารถทราบชื่อโน้ตตัวอื่น ๆ ไดโ้ ดยการไล่เสยี งขึน้
และ
ลงตามลำดับได้ดงั น้ี

2) กญุ แจฟา
เป็นเคร่ืองหมายประจำหลักทีใ่ ชก้ นั มากสำหรบั บันทึกระดับเสยี งของเครอ่ื งดนตรหี รือเสียงร้องที่มีระดบั ตำ่
ภาษาอังกฤษเรยี ก “เอฟ เคลฟ”(F Clef) หรือ “เบส เครฟ” (Bass Clef) โดยท่ัว ๆ ไปมักเรียกวา่ “กญุ แจ
ฟา” ใน
การเขยี นกญุ แจฟาเขยี นโดยหัวกุญแจใหค้ าบเสน้ ที่ 4 ของบรรทัด 5เส้น โน้ตทกุ ตวั ท่คี าบอยู่บนเสน้ ที่ 4 ของ
บรรทดั 5 เส้น จะมีเสียงเดยี วกับชือ่ กุญแจคือ “ฟา” ดงั ตวั อย่าง

จากขา้ งต้นเมือ่ เราทราบชอ่ื ของตวั โน้ตทเ่ี รยี งลำดับจากเสยี งต่ำไปเสยี งสูงแล้วและยังทราบชื่อตวั โน้ตที่
คาบอยู่บนเส้นท่ี 4 ของกุญแจฟาคือตัว “ฟา” แล้วเราสามารถทราบชื่อโน้ตตวั อ่ืน ๆ ที่บนั ทกึ ดว้ ยกุญแจฟาได้
โดย
การไลเ่ สยี งขึ้น และลงตามลำดับได้ดังนี้

นอกจากการบันทึกโน้ตลงในบรรทัด 5 เส้นที่แยกระหว่างกญุ แจซอลกบั กุญแจฟาแลว้ ยังมกี ารบันทกึ โน้ตอีก
ประเภทหนึง่ เรยี กว่า “บรรทัดรวม” (Grand Staff) โดยการนำเอากุญแจซอลและกญุ แจฟาบนั ทึกลงพรอ้ ม
กัน บรรทดั ประเภทนีม้ ักใชส้ ำหรบั การเขยี นโนต้ ให้เปยี โนบรรเลง