ดนตรีพื้นบ้าน ภาคกลาง

ดนตรพ ื ้
ี นบาน



ภาคกลาง










































สมาชก
ิ


์
ิ
นายฐตทรรศน ไชยชาญ เลขท ๑
ี
ิ
นายธนภทร ปานแสง เลขท ๒
ี
ั
ี
ี
ี
์
ั
ิ
นายพพฒน ดพ เลขท ๓
ี
ี
นายพรธท ปาปะเขา เลขท ๔
ั
นายภาวศทธ สรยกุล ณ อยุธยา เลขท ๗
ิ
ี
ุ
ิ
ุ
ี
ั
์
นางสาวอรวรรณ จนทรภูงา เลขท ๑๕

ั
สารบญ









ี
ิ
่
ั
-ลักษณะภูมประเทศ ท สงผลตอวฒนธรรมทางดนตร ี
่
ื
้
-เคร องดนตรพนบานภาคกลาง
ื
ี
ื
ี
้
-วงดนตรพนบานภาคกลาง
-การประชนดนตรไทย
ี
ั

ิ
ลักษณะภูมประเทศ




่
ที สงผลต่อวัฒนธรรมทางดนตร ี





ภาคกลางถือไดวาเปนจุดศูนยกลางของประเทศไทย



ที่ครอบคลุมพื้นที่ราบลุมแมนํ้าเจาพระยา ซึ่งอยูกึ่งลาง



ระหวางภาคเหนือภาคอีสาน และภาคใต สวนใหญ 


ประกอบไปดวยที่ราบซึ่งเกิดจากการที่แมนํ้าพัดพาเอา




เศษหิน เศษดิน กรวดทราย และตะกอนมาทับถม


พอกพูนมานับเปนเวลาลาน ๆ ป 



บริเวณที่ราบของภาคนี้ กินอาณาบริเวณตั้งแตทางใต 



ของจังหวัดอุตรดิตถลงไปจนจรดอาวไทย นับเปนพื้นที่ราบที่มีขนาดกวางใหญ 




กวาภูมิภาคอื่น ๆ ของประเทศ เนื่องดวยบริเวณนี้อุดมสมบูรณ คนสวนใหญใน


บริเวณนี้ทําอาชีพเกษตรกรรมเปนสวนใหญ การแสดงหรือแมแตวัฒนธรรม



ทางดานดนตรีที่เปนเอกลักษณจะออกมาในลักษณะที่เหมือนวิถีชีวิตและ



ความเปนอยูของคนภาคกลางสวนใหญในสมัยกอน

ื
เคร องดนตร ี







ื
พ นบานภาคกลาง
้




เครื่องดนตรีภาคกลางประกอบดวยเครื่องดนตรีประเภทดีด




สี ตี เปา




1)ประเภทเครื องดีด









จะเข
จ
จะเข้้ะเข้
























จะเขเปนเครื่องสาย ที่ใชบรรเลงดวยการดีด โดยปกติมีขนาด



ความสูงประมาณ 20 เซนติเมตรและยาว 140 เซนติเมตร ตัวจะเขทําดวย



ไมเนื้อออน ขุดเปนโพรง มีสาย 3 สาย สายที่ 1-2 ทําดวยไหมฟน สายที่ 3



ทําดวยทองเหลือง วิธีการบรรเลงมือซาย จะทําหนาที่กดสายใหเกิดเสียง



สูง-ตํ่า สวนมือขวาจะดีดที่สายดวยวัตถุที่ทําจากงาสัตว 

2)ประเภทเครื องส
ี





ซอดวง
ซอด ้ ้้วงวง
ด
อ
ซ




ซอดวงเปนเครื่องสายชนิดหนึ่ง บรรเลงโดย


การใชคันชักสี กลองเสียง ทําดวยไมเนื้อแข็ง ขึงหนา



ดวยหนังงู มีชอง เสียงอยูดานตรงขามคันทวนทําดวยไม 



เนื้อแข็ง ยาวประมาณ 60 เซนติเมตร มีลูกบิดขึ้นสาย



อยูตอนบน ซอดวงใชสายไหมฟนหรือสายเอ็นมี 2 สาย



ขนาดตางกัน คันชักอยูระหวางสาย ยาวประมาณ 50 เซนติเมตร



ซอดวงมีเสียงแหลม ใชเปนเครื่องดนตรีหลักในวงเครื่องสาย




ซออู้ออู้
ซ
ซออ ู ้










ซออูเปนเครื่องสายใชสี กลองเสียงทําดวยกะโหลก



มะพราว ขึ้นหนาดวยหนังวัว มีชองเสียงอยูดานตรง



ขาม คันทวนทําดวยไมเนื้อแข็ง ตอนบนมีลูกบิดสําหรับ



ขึงสาย สายซอทําดวยไหมฟน มีคันชักอยูระหวางสาย


ความยาวของคันซอประมาณ 60 เซนติเมตร



คันชักประมาณ 50 เซนติมตร ซออูมีเสียงทุมตํ่า



บรรเลงคูและสอดสลับกับ ซอดวงในวงเครื่องสาย

ซอ
ซอ
ซ อ
ซอสามสายเปนซอ ที่มีรูปรางงมที่สุด


ซึ่งมีใชในวงดนตรีไทยมาตั้งแตสมัยกรุงสุโขทัย
ม
า
สาม
ส
(พ.ศ. ๑๓๕๐) แลวซอสามสายขึ้นเสียง สาม


ระหวางสายเปนคูสี่ใชบรรเลงในพระราชพิธ ี สาย
สาย
า
ส
ย

อันเนื่องดวยองคพระมหากษัตริย


ภายหลังจึง บรรเลงประสมเปนวงมโหร ี










ี
3)ประเภทเครื องต





เ
ก
อ
ระนาดเอก
ร
ระนาดเอก
ะ
ด
า
น
ระนาดเอกเปนระนาดเสียงแหลมสูง



ประกอบดวยลูกระนาดที่ทําดวยไมไผบงหรือ



ไมเนื้อแข็ง เชน ไมชิงชัน 21-22 ลูก รอยเขา



ดวยกันเปนผืนระนาด และแขวนหัวทายทั้ง 2 ไวบนกลองเสียงที่เรียกวา



รางระนาด ซึ่งมีรูปรางคลายเรือ ระนาดเอกทําหนาที่นําวงดนตรีดวยเทคนิคการ



บรรเลงที่ประณีตพิศดาร มักบรรเลง 2 แบบ คือ ตีดวยไมแข็ง เรียกวา ปพาทย 



ไมแข็ง และตีดวยไมนวม เรียกปพาทยไมนวม ระนาดเอกเรียงเสียงตํ่าไปหาสูง



จากซายไปขวา และเทียบเสียงโดยวิธีใชชันโรงผสม ผงตะกั่วติดไวดานลางทั้งหัว



และทายของ ลูกระนาด

ระนาดทุม
ระนาดทุ
ร ะ น า ด ท ้ ุ้้ม ระนาดทุมทําดวยไมไผหรือไมเนื้อแข็งม ี
ม



ผืนละ 18 ลูก มีรูปรางคลายระนาดเอกแตเตี้ยกวา



และกวางกวาเล็กนอย ระนาดทุมใชบรรเลงหยอก



ลอกับระนาดเอก



ฆ้องวงใหญ่่้องวงใหญ่
ฆ้องวงใหญ
ฆ
ฆองวงใหญมีลูกฆอง 16 ลูก ประกอบดวย



สวนสําคัญ 2 สวน คือ ลูกและฆอง



เปนสวนกําเนิดเสียงทําดวยโลหะผสม



มีลักษณะคลายถวยกลมๆ ใหญเล็กเรียงตามลําดับเสียงตํ่าสูง ดานบนมีตุมนูน



ขึ้นมาใชสําหรับตีและใตตุมอุดไวดวยตะกั่วผสมชันโรง เพื่อถวงเสียงใหสูงตํ่าตาม


ตองการ เรือนฆองทําดวยหวายขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 1 นิ้ว เศษขด



เปนวง และยึดไวดวยไมเนื้อแข็ง กลึงเปนลวดลายคลายลูกกรง และมีไมไผ 



เหลาเปนซี่ ๆ คํ้ายันใหฆองคงตัวเปน โครงสรางอยูได การผูกลูกฆองแขวนเขา



กับเรือนฆอง ผูกดวยเชือกหนังโดยใชเงื่อนพิเศษ




ล
ก
ฆ้องวงเล ็ ็็ก
้
ฆ้องวงเลก
ฆ
อ
ว
ง
เ
ง
ฆองวงเล็กมีขนาดเล็กกวาแตเสียงสูงกวา

ฆองวงใหญมีวิธีตีเชนเดียว กับฆองวงใหญ

แตดําเนินทํานองเปนทางเก็บหรือทางอื่น




แลวแตกรณีบรรเลงทํานองแปรจากฆองวงใหญ


ฆองวงเล็กมี 18 ลูก

โทน
โ
ท
น
โทน
โทนมีรูปรางคลายกลองยาวขนาดเล็ก ทําดวยไมหรือดินเผา

ขึงดวยหนังดึงใหตึงดวยเชือกหนัง ตัวกลองยาวประมาณ รํา รํา รํา



34 เซนติเมตร ตรงกลางคอด ดานตรงขามหนากลองคลาย
มะ
ม
ะ
ทรงกระบอกปากบานแบบลําโพง ตรงเอวคอดประมาณ มะ


นา
น
า
12 เซนติเมตร ใชตีคูกับรํามะนา รํามะนาเปนกลอง นา

ทําดวยไมขึง หนังหนาเดียวมีเสนผาศูนยกลาง



ประมาณ 22 เซนติเมตร ใชในวงเครื่องสาย






กลองแขก
แ
ง
ข
ก
ล
กลองแขก
ก
อ
กลองแขกเปนกลองที่ตีหนาทับไดทั้งในวงปพาทย 



มโหรีและบางกรณีวงเครื่องสายก็ได


ตีดวยมือทั้ง 2 หนา คูหนึ่งประกอบดวย



ตัวผู (เสียงสูง) และตัวเมีย (เสียงตํ่า)







กลองสองหนา
อ
อ
ล
ก
กลองสองหน ้ ้้า
น
ห
ง
ง
า
ส
กลองสองหนาเปนชื่อของกลองชนิดหนึ่ง
ซึ่งมีลักษณะเหมือนกลองลูกหนึ่งในเปงมาง



คอกขึง ดวยหนังเลียดรอบตัว ใชในวงปพาทย 



หรือมโหรีบางกรณ ี

4)ประเภทเครื องเป า





ขลุย
ข ล ่ ุ่่ย
ขลุ
ย





ขลุยของไทยเปนขลุย ในตระกูลรีคอรดเดอร คือ



มีที่บังคับแบงกระแสลม ทําใหเกิดเสียงในตัวไมใชขลุยผิว



ตระกูลฟลุตแบบจีน ขลุยไทยมีหลายขนาด ไดแก ขลุยอ
ู


มีเสียงตํ่าที่สุด ระดับกลาง คือ ขลุยเพียงออ เสียงสูง ไดแก 



ขลุยหลีบ และยังที่มีเสียงสูงกวานี้คือ ขลุยกรวดหรือขลุย



หลีบกรวดอีกดวย ขลุยเปนเครื่องดนตรีในวงเครื่องสาย



และ วงมโหร ี



ป ป ป











ปเปนเครื่องเปาที่มีลิ้น ทําดวยใบตาล เปนเครื่องกําเนิดเสียง



เปนประเภทลิ้นคู (หรือ 4 ลิ้น) เชนเดียวกับโอโบ (Oboe)



มีหลายชนิดคือ ปนอก ปใน ปกลาง ปมอญ ปไทยที่เดนที่สุด



ู
คือ ปในตระกูลปใน ซึ่งมีรูปดเปดบังคับลม เพียง 6 ร


แตสามารถบรรเลงไดถึง 22 เสียง และสามารถเปาเลียนเสียง



คนพูดไดชัดเจนอีกดวย

ื
ี
้
วงดนตร พ นบานภาคกลาง



วงดนตรีพื้นบานเปนวงดนตรีประเภทหนึ่งที่ไดรับการถายทอด




มาจากรุนสูรุน เปนกิจกรรมทางดนตรีที่ชวยผอนคลายความเครียด



จากการทํางานและสรางความบันเทิงใหทั้งกับคนเลนและคนฟงได 




สรางความรักและสามัคคีใหเกิดขึ้นในแตละทองถิ่นของไทย โดยใน



แตละภาคก็จะมีเอกลักษณที่ตางกันดวย




โดยจุดเดนของวงดนตรีพื้นบานภาคกลาง คือ วงปพาทยจะ



ผสมผสานกับวงดนตรีหลวง ในตอนแรกใชปและกลองเปนหลัก




ตอมาจึงเพิ่มระนาด ฆองวงเขาไป ทําใหวงดนตรีขนาดใหญและยังม ี



การขับรองที่คลายคลึงกับปพาทยของหลวง ซึ่งเปนผลมาจากการ




ถายโยงทางวัฒนธรรมระหวางวัฒนธรรมราษฎรและหลวง



ี
วงดนตรีพื้นบานมีอยูหลายวง เชน วงปพาทย วงมโหร



วงเครื่องสาย วงกลองยาว เปนตน










วงป พาทย ์





วงปพาทยผสมดวยเครื่องตีและเปา มีอยู ๓ ขนาด คือวงปพาทยเครื่องหา



วงปพาทยเครื่องคู และวงปพาทยเครื่องใหญ 

วงป พาทย์เครืองหา
้
ว ง ป พ า ท ย ์ เ ค ร ื องห้าื องห้า

วงป พาทย์เคร






























มีเครื่องดนตรีที่ผสมในวง โดยมีวิธีบรรเลงและหนาที่ตางๆ กัน ดังน ี้



๑. ปใน เดินทํานองถี่ๆ บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง มีหนาที่ดําเนินทํานอง



และชวยนําวงดวย



๒. ระนาดเอก ตีพรอมกัน ๒ มือเปนคู ๘ เดินทํานองเก็บถี่ ๆ โดยตลอด



มีหนาที่เปนผูนําวง


๓. ฆองวงใหญ ตีพรอมกัน ๒ มือบาง ตีมือละลูกบาง มีหนาที่ดําเนินทํานอง



เนื้อเพลงเปนหลักของวง



๔. ตะโพน ตีมือละหนา ใหเสียงสอดสลับกัน มีหนาที่กํากับจังหวะหนาทับใหร ู



วรรคตอน ของเพลง และเปนผูนํากลองทัดดวย



๕. กลองทัด ตีหางบางถี่บาง ตามแบบแผนของแตละเพลง



ี่
๖. ฉิ่ง โดยปกติตีสลับกันใหดังฉิ่งทีหนึ่ง ดังฉับทีหนึ่ง โดยสมํ่าเสมอ มีหนาท


กํากับจังหวะ ยอย ใหรูจังหวะเบาจังหวะหนัก

วงป พาทย์เครืองใหญ่


วงป พาทย์เคร
ว ง ป พ า ท ย ์ เ ค ร ื องใหญ่ื องใหญ่


๑. ปใน เดินทํานองถี่ๆ บาง โหยหวน



เปนเสียงยาวบาง มีหนาที่ดําเนิน



ทํานองและชวยนําวงดวย


๒. ระนาดเอก ตีพรอมกัน ๒ มือเปน



คู ๘ มีหนาทีเปนผูนําวง



๓. ระนาดทุม ตีพรอมกันทั้งสองมือบาง ตีมือละลูกบาง และมือละหลายๆ ลูก



มีหนาที่สอดแทรก หยอกลอ ยั่วเยา ไปกับทํานองใหสนุกสนาน



๔. ระนาดเอกเหล็ก ตีพรอมกันทั้งสองมือ เปนคู ๘ เดินทํานองถี่ๆ บาง ตีกรอบาง



เชนเดียวกับระนาดเอก แตมีหนาที่เพียงชวยใหเสียงกระหึ่มขึ้นเทานั้น



๕. ระนาดทุมเหล็ก ตีมือละลูก หรือหลายๆ ลูก เดินทํานองหางๆ มีหนาที่ยั่วเยา



ทํานองเพลงหางๆ



๖. ฆองวงใหญ มีหนาที่ดําเนินทํานองเนื้อเพลงเปนหลักของวง


๗. ฆองวงเล็ก มีหนาที่สอดแทรกทํานอง ในทางเสียงสูง



๘. ตะโพน มีหนาที่กํากับจังหวะหนาทับใหรูวรรคตอน ของเพลง และเปนผูนํา



กลองทัดดวย



๙. กลองทัด ตีหางบางถี่บาง ตามแบบแผนของแตละเพลง



๑๐. ฉิ่ง มีหนาที่กํากับจังหวะ ยอย ใหรูจังหวะเบาจังหวะหนัก



วงปพาทยเครื่องใหญนี้ เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔ แหงกรุงรัตนโกสินทร 

วงป พาทย์เครืองคูู่งป
วงป พาทย์เคร
ว พ า ท ย ์ เ ค ร ื องคื องคู่ ่


























๑. ปใน เดินทํานองถี่ๆ บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง มีหนาที่ดําเนินทํานอง



และชวยนําวงดวย



๒. ระนาดเอก ตีพรอมกัน ๒ มือเปนคู ๘ เดินทํานองเก็บถี่ ๆ โดยตลอด



มีหนาที่เปนผูนําวง



๓. ระนาดทุม ตีพรอมกันทั้งสองมือบาง ตีมือละลูกบาง และมือละหลายๆ ลูก



มีหนาที่สอดแทรก หยอกลอ ยั่วเยา ไปกับทํานองใหสนุกสนาน



๔. ฆองวงใหญ มีหนาที่ดําเนินทํานองเนื้อเพลงเปนหลักของวง



๕. ฆองวงเล็ก มีหนาที่สอดแทรกทํานอง ในทางเสียงสูง


๖. ตะโพน มีหนาที่กํากับจังหวะหนาทับใหรูวรรคตอน ของเพลง และเปนผูนํา



กลองทัดดวย



๗. กลองทัด ตีหางบางถี่บาง ตามแบบแผนของแตละเพลง



๘. ฉิ่ง โดยปกติตีสลับกันใหดังฉิ่งทีหนึ่ง ดังฉับทีหนึ่ง โดยสมํ่าเสมอ มีหนาท ี่



กํากับจังหวะ ยอย ใหรูจังหวะเบาจังหวะหนัก



ปพาทยเครื่องคูนี้ เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๓ แหงกรุงรัตนโกสินทร 

ื
วงเคร องสาย


วงเครื่องสาย เปนวงดนตรีที่มีเครื่องดีด และเครื่องสีเปนหลัก



มีเครื่องเปาและเครื่องตีที่ ไดเลือกวามีเสียงเหมาะสมกันผสม ดังน ี้





เคร ื องสายวงเล็กื องสายวงเล็ก
ค
ร
เ
เครืองสายวงเลก
็





















๑. ซอดวง สีเปนทํานองเพลงมีถี่บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง มีหนาที่เปน



ผูนําวง และเปนหลักในการดําเนินเนื้อเพลง



๒. ซออู สีหยอกลอยั่วเยาไปกับทํานองเพลง



๓. จะเข ดีดเก็บถี่ๆ บาง หางๆ บาง สอดแทรกทํานองใหเกิดความไพเราะ



๔. ขลุยเพียงออ เปาเก็บถี่ๆ บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง ดําเนินทํานองเพลง



๕. โทน ตีใหสอดสลับกับรํามะนา กํากับจังหวะหนาทับ


๖. รํามะนา ตีใหสอดสลับกับโทน กํากับจังหวะหนาทับ โทนกับรํามะนานี้ ตองต ี



ใหสอดคลองกัน เหมือนเครื่องดนตรีอยางเดียว เพราะฉะนั้นบางที จึงใชคน



เดียวตีทั้งสองอยาง



๗. ฉิ่ง มีหนาที่กํากับจังหวะ ยอย ใหรูจังหวะเบาจังหวะหนัก

วงเคร ื องสายเครื องค ่
ว
วงเครืองสายเครืองคูู่งเครื องสายเครื องคู่





























มีเครื่องดนตรีผสมอยูในวงและมีหนาที่ดังน ี้



๑. ซอดวง ๒ คัน การสีเหมือนในเครื่องสายวงเล็ก แตมีหนาที่การนําวงม ี



เพียงคันเดียว อีก คันหนึ่งเพียงชวยเปนหลักในการดําเนินเนื้อเพลง



๒. ซออู ๒ คัน สีหยอกลอยั่วเยาไปกับทํานองเพลง


๓. จะเข ๒ ตัว ดีดเก็บถี่ๆ บาง หางๆ บาง สอดแทรกทํานองใหเกิดความ



ไพเราะ



๔. ขลุยเพียงออ เปาเก็บถี่ๆ บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง



๕. ขลุยหลิบ วิธีเปาเหมือนกับขลุยเพียงออ แตมีหนาที่สอดแทรก



ทํานองไปในทางเสียงสูง



๖. โทน ตีใหสอดสลับกับรํามะนา กํากับจังหวะหนาทับ



ี้
๗. รํามะนา ตีใหสอดสลับกับโทน กํากับจังหวะหนาทับ โทนกับรํามะนาน

ตองตีใหสอดคลองกัน เหมือนเครื่องดนตรีอยางเดียว



๘. ฉิ่ง มีหนาที่กํากับจังหวะ ยอย ใหรูจังหวะเบาจังหวะหนัก

วงมโหร ี






มโหรี เปนวงดนตรีผสม ตั้งแตมีไมกี่สิ่ง จนกลายเปนวงเครื่องสายผสม



กับวงปพาทย ดังจะกลาวตอไปน ี้






ห
โ
ง
ม
รี
า
ณ
ร
โ
บ
วงมโหรีโบราณ
ว
วงมโหรีโบราณ





















มีเครื่องดนตรีและผูบรรเลงเพียง ๔ คน



๑. ซอสามสาย สีเก็บบาง โหยหวนเสียงยาวๆ บาง มีหนาที่คลอเสียงคนรอง



และดําเนิน ทํานองเพลง



๒. กระจับป ดีดดําเนินทํานองถี่บางหางบาง เปนหลักในการดําเนินเนื้อเพลง



๓. โทน ตีใหสอดสลับไปแตอยางเดียว (เพราะยังไมมีรํามะนา) มีหนาที่กํากับ



จังหวะ หนาทับ



๔. กรับพวง ตีตามจังหวะหางๆ มีหนาที่กํากับจังหวะยอย ซึ่งคนรองเปนผูต ี

วงมโหรีวงเลก
ก
ว ง ม โ ห รี ว ง เ ล ็ ็็ก
วงมโหรีวงเล



















๑. ซอสามสาย สีเก็บบาง โหยหวนเสียงยาวๆ บาง มีหนาที่คลอเสียงคนรอง



และดําเนิน ทํานองเพลง



๒. ระนาดเอก ตีพรอมกัน ๒ มือเปนคู ๘ เดินทํานองเก็บถี่ ๆ โดยตลอดมีหนาท ี่


เปนผูนําวง



๓. ฆองวง เนื่องจากยอขนาดเล็กลงกวาฆองวงใหญ และใหญกวาฆองวงเล็กใน



วงปพาทย จึงมักเรียกวา "ฆองกลาง" หรือ "ฆองมโหรี" วิธีตีและหนาท ี่



เหมือนฆองวง ใหญในวงปพาทย 



๔. ซอดวง สีเปนทํานองเพลงมีถี่บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง มีหนาที่เปน



ผูนําวง และเปนหลักในการดําเนินเนื้อเพลง



๕. ซออู สีหยอกลอยั่วเยาไปกับทํานองเพลง


๖. จะเข ดีดเก็บถี่ๆ บาง หางๆ บาง สอดแทรกทํานองใหเกิดความไพเราะ



๗. ขลุยเพียงออ เปาเก็บถี่ๆ บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง



๘. โทน ตีใหสอดสลับกับรํามะนา กํากับจังหวะหนาทับ



๙. รํามะนา ตีใหสอดสลับกับโทน กํากับจังหวะหนาทับ โทนกับรํามะนาน ี้



ตองตีใหสอดคลองกัน เหมือนเครื่องดนตรีอยางเดียว



๑๐. ฉิ่ง มีหนาที่กํากับจังหวะยอย ใหรูจังหวะเบาจังหวะหนัก

วงมโหรีเครืองคูู่งมโหรีเครื องคู่
วงมโหรีเคร ื องค ่
ว




มีเครื่องดนตรีที่ผสมอยูในวง ทั้งวิธีบรรเลงและหนาที่ เหมือนกับวงมโหร ี


วงเล็กทุกอยาง แตเพิ่มซอดวงเปน ๒ คัน ซออูเปน ๒ คัน จะเขเปน ๒ ตัว



กับเพิ่มเครื่องดนตรีอีก ๓ อยาง คือ



๑. ขลุยหลิบ วิธีเปาและหนาที่เหมือนในวงเครื่องสายเครื่องค ู



๒. ระนาดทุม วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องค ู



๓. ฆองวงเล็ก มีขนาดเล็กกวาฆองวงเล็กในวงปพาทย วิธีตีและหนาที่เหมือน



อยางใน วงปพาทยเครื่องคู บางทีก็เพิ่มซอสามสายคันเล็ก เรียกวา ซอสาม



สายหลิบ อีก ๑ คัน







วงมโหรีเคร ื องใหญ ่
วงมโหรีเครืองใหญ่งมโหรีเครื องใหญ่
ว

























มีเครื่องดนตรีที่ผสมอยูในวง ตลอดจนวิธีบรรเลงและหนาที่เหมือนกับ


วงมโหรีเครื่องคูทุกอยาง แตเพิ่มเครื่องดนตรีขึ้นอีก ๒ อยาง คือ



๑. ระนาดเอกเหล็ก (หรือทอง) วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องใหญ 



๒. ระนาดทุมเหล็ก (หรือทอง) วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องใหญ 

ั
ี
การประชนดนตรไทย




วัฒนธรรมทางดนตรีของไทย มีวิวัฒนาการสืบเนื่องมาตั้งแต 




สมัยสุโขทัย กระทั่งรัตนโกสินทร จากดนตรีชาวบานสูแบบแผนของ




ดนตรีไทยอันเปนอัตลักษณ วงปพาทยเปนวงดนตรีที่ไดรับความนิยม



สูงสุดในทุกยุคสมัย ใชบรรเลงในพิธีกรรมที่แสดงถึงความศักดิ์สิทธ ิ์




บรรเลงประกอบการแสดง บรรเลงเพื่อความบันเทิง รวมถึงการ



ประชัน บรรดาขุนนางและเจานายในยุคกอนตางสรรหา ฝกซอมเพื่อ




ใหไดนักดนตรีมากความสามารถไวประจําวังของตน เมื่อความนิยมม ี



มากขึ้นเชนนี้ การประชันจึงมีขึ้นเพื่อแสดงใหเห็นวานักดนตรีสํานักใด




วังใดมีความสามารถสูงที่สุด นอกจากการประชันจะแสดงใหเห็นถึง



ทักษะในการบรรเลงเครื่องดนตรีแลว ยังถายทอดภูมิรูของผูประดิษฐ 




ทางเพลงในการดําเนินทํานองของเครื่องดนตรีแตละชนิดที่จะตองใช 



ความรูทางดานทฤษฎีดนตรีอยางละเมียดละไม ในการประดิษฐทาง




เพลงใหเหมาะสม สละสลวยในทุกเครื่องมือ




การประชันหรือปพาทยประชันวงการแขงขันฝมือ ทักษะ



ปฏิภาณในเชิงดนตรีหนึ่งในเครื่องแสดงความรุงเรือง ความนิยมความ




เฟองฟูของวงการดนตรีไทยสมัยรัตนโกสินทร 

ป พาทย์ประชัน
ป

ป พาทย์ประชัน พาทย์ประชัน



































การประชัน หมายถึงการแขงขัน โดยการประชันนี้จะไมมีการตัดสิน


ผลแพชนะ ปพาทยประชัน หรือปพาทยเสภา มีรากฐานมาจากวงปพาทยที่ต ี



ประกอบละครเสภา เริ่มจากบรรเลงเพลงหนาพาทย พวก เชิด โอด เสมอ



เพื่อแสดงอากับกิริยาของผูแสดงกอน แลวเริ่มบรรเลงเพลงสองชั้นเพื่อการรับ



รองเสภา โดยมีการน าเอา “เปงมาง” เครื่องหนังในวงกลองชนะมาถวงหนา



ดวยขาวสุกเพื่อใหเสียงต าลงและใชตีแทนตะโพน เรียกวา “สองหนา” และใช 



บรรเลงในวงปพาทยเสภาเรื่อยมา โดยมีขนบของการบรรเลง ที่จะตองขึ้นดวย



เพลงโหมโรงตามแบบของการแสดงละครเดิม ซึ่งกอนจะแสดงละครนั้นตองม ี



การโหมโรงเสียกอน เพื่อเปนการบอกใหคนรูวาละครกําลังจะเริ่มแสดง รวมถึง



เปนการตรวจตราความพรอมของเครื่องดนตรี ซึ่งในการบรรเลงเพลงโหมโรงนั้น


หากพบขอบกพรองของเครื่องดนตรีตรงจุดใด นักดนตรีจะไดมีโอกาสในการ



แกไข เพื่อจะไดมีความพรอมสําหรับการบรรเลงในบทเพลงตอๆ ไป

อีกทั้งยังเปนการใหเวลาสําหรับนักดนตรี ไดเตรียมความพรอมกอนท ี่



จะเริ่มประชันทั้งทางดานรางกายและจิตใจ หลังจากนั้นก็จะบรรเลงดวยเพลง



อัตรา 3 ชั้น เชน เพลงจรเขหางยาว เพลงสี่บท เพลงบุหลัน เพลงพมาหาทอน



ตอดวยเพลงเถา เพลงทยอย จนถึงการเดี่ยวเครื่องดนตรีประเภทตางๆ แลวจึง



จบดวยเพลงลา โดยรูปแบบของวงปพาทยที่ใชประชันนั้น นิยมใชวงปพาทยไม 



แข็งเครื่องคู เพื่อใหแสดงออกถึงอัตลักษณในการบรรเลงเครื่องดนตรีแตละชนิด



อาทิ ระนาดเอกซึ่งมีการใชเทคนิค การเก็บ สะบัด สะเดาะ ขยี้ บรรเลงสอด


แทรกอยูในทวงทํานองของบทเพลงนั้นๆ โดยลีลาในการดําเนินทํานองจะอาศัย



เทคนิคการบรรเลงแบบ “คาบลูกคาบดอก” เปนหลักสําคัญ



ในสมัยรัชกาลที่ 4 ซึ่งเปนยุคเฟองฟูมากของดนตรีไทย ดวยพระบาท


สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงโปรดใหเลิกพระราชก าหนดที่หามมีละครผ ู



หญิงนอกจากในวังหลวงซึ่งเปนจารีตเดิมตั้งแตในสมัยกรุงศรีอยุธยา ท าให วัง



เจานายขุนนางตางๆ มีวงปพาทยมากขึ้นและนิยมการประชันขันแขง ปรากฏ



หลักฐาน เมื่อคราวฉลองพระที่นั่ง อาภรภิโมกขปราสาท เมื่อเดือน 5 ขึ้น 1 ค า ป 



มะโรง พ.ศ. 2539 วามีวงปพาทยเครื่องใหญเขามาบรรเลงถึง 13 วง ไดแก



ฃวงของพระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัว วงของกรมหลวงวัชรินเทเวศร



วงของกรมหลวงสรรพศิลปะปรีชาวงของกรมหลวงสาธิราชสนิท วงของสมเด็จ


เจาฟูมหามาลา วงของกรมหมื่นมเหศวรศิววิลาส วงของหมอมเจาประเสริฐศักด ิ์



วงของสมเด็จเจาฟูาพระยาพิชัยญาติ วงของเจาพระยายมราช วงของพระยา



มนตรีสุริยะวงศ วงของพระยาเสนาภูเบศร วงของพระยาสุรินทรราชเสน
ี


วงของเจาหมื่นสรรเพธภักด ี

จากหลักฐานที่ปรากฎขางตน แสดงใหเห็นถึงความเฟองฟูของวง



ดนตรีไทยเรื่อยมาปรากฎหลักฐานการประชันปพาทยในวังของบรรดาเจานาย



ตางๆ ที่เปนต านานครั้งยิ่งใหญและถูกสรางเปนบทละครในภาพยนตรเรื่อง



“โหมโรง” โดยอางอิงมาจากเรื่องการประชันของวงปพาทยวังบูรพา และป 



พาทยวังบานหมอ ที่เกิดจากพระประสงคของสมเด็จฯเจาฟูภาณุรังษีสวางวงศ 



กรมพระภานุพันธวงศวรเดช (พ.ศ. 2402-2471)



การประชันปพาทยในรูปแบบของปพาทยวังมีการบันทึกไวในหนังสือ



เรื่องการประชันปพาทยมากมาย เชน งานประชันวงที่วังบางขุนพรหม


งานประชันที่วังลดาวัลย งานประชันที่บานบาตร และในรูปแบบของวงปพาทย 



ชาวบานทั่วไปก็เกิดการประชันขึ้นตามงานตางๆ ดังปรากฏ งานประชันวงท ี่



โรงละครแหงชาติวังหนา งานประชันวัดพระพิเรนทร การประชันวัดปุลพบุร ี



และงานประชันวัดเจาเจ็ด จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปนตน จนถึงการ



จัดแบบเต็มรูปแบบ โดยมีคณะกรรมการดําเนินงาน มีผูสนับสนุนเงินรางวัล



เชน ปพาทยประลองเพลงของแสงทิพย เปนตน


การประชันในยุคกอนนั้น จะมีทั้งการประชันระหวางวังดวยกันและการ



ประชันตามงานวัด งานมงคล งานอวมงคล ซึ่งในสมัยกอนนั้น นิยมจัดการประ



ชัดวงปพาทยในงานศพ โดยเฉพาะงานศพของผูมีฐานะ เปนเจาขุนมูลนาย



เปรียบเสมือนเครื่องแสดงฐานะของเจาภาพ หากเจาภาพมีฐานะรํ่ารวย หรือม ี


ยศตําแหนงสูง นิยมจัดหาวงปพาทยมาประชันกัน ตอมาถึงมีการจัดการ



ประชันขึ้นเปนรูปแบบที่วังหนา(สังคีต)กอน แลวจึงจัดคราวตอมาที่วัด




พระพิเรนท

การประชันมี 2 รูปแบบ คือประชันตามกฎเกณฑที่กําหนดโดยเจาภาพ กับการ



ประชันแบบอิสระ ซึ่งโดยทั่วไปการประชันวงปพาทยในงานศพนั้นจะเปนการ



ประชันแบบอิสระ ในการบรรเลงประชัน อยางโบราณนั้น แตเดิมจะบรรเลงอยาง



นอย 3 คืน



การประชันแบบอิสระมีความยากกวามาก นักดนตรีตองมีไหวพริบปฏิภาน



ทักษะในการบรรเลงสูงมาก สําคัญคือตองมีความรูความสามารถรอบตัวเพื่อ


แกไขบทเพลงของคูประชันได โดยการประชันแบบอิสระนี้ นักดนตรีประชันกันจะ



ไมมีโอกาสไดเตรียมบทเพลงลวงหนา ไมรูวาวงที่จะบรรเล ประชันดวยนั้นคือวง



ใด จะไดพบกับวงประชันก็ตอเมื่อถึงเวลาที่จะบรรเลงประชันวง ซึ่งนักดนตรีจะ



ตองใชวิธีสังเกตดูการบรรเลงของฝายตรงขามสัก 3-4เพลงก็จะรูวาอีกฝายม ี



กําลังการบรรเลง และทักษะที่เหนือกวาหรือดอยกวา หากแนวการบรรเลงของ



ฝายตรงขามเหนือกวา ก็มีความจําเปนตองใชวิธีหลอกลอใหอีกฝายนั้นออกกําลัง



ในขณะเดียวกันเราก็ถนอมแรงรอจนฝายของเขาถอยมาเสมอแลวเราคอยสู คือ



แสดงฝมือที่ออมไวตอนที่เขากําลังตกแลว เรียกวาเปนกลยุทธสําคัญในการ



ประชันวงปพาทย

ํ
บทเพลงที ใช้สําหรับการประชัน
บ ท เ พ ล ง ที ใ ช้ ส า ห ร ั บ ก า ร ป ร ะ ชั น
บทเพลงที ใช้สําหรับการประชัน

บทเพลงที่ใชบรรเลงในการประชันวงปพาทยในปจจุบันนี้ สวนใหญจะใช 



เพลงเถาเปนหลักทั้งนี้เนื่องจากบทเพลงประเภทเพลงเถาเปนเพลงที่นักดนตร ี


สามารถแปรทํานองไดอยางอิสระ สรางความเปนเอกลักษณ (identity ) เฉพาะ



ตัว และสามารถแปรผันตามอารมณและความสามารถของผูบรรเลง ทําใหเห็น



ถึงความสามารถในการบรรเลงของนักดนตรี เปนการโชวทั้งดานความคิดไหว



พริบปฏิภาณ และทักษะการบรรเลงเครื่องดนตรีอยางแทจริง ทั้งนี้ การประชัน



ในสมัยกอนไมมีกรรมการตัดสิน ผูฟงสวนมากเปนนักดนตรีหรือฟงดนตรีเปน



จะวิพากษวิจารณตัดสินกันเองวาใครฝมือเปนอยางไรในการประชันแตละครั้ง



จึงมีผูวิจารณใหความเห็นตางกันไปตามทัศนะและรสนิยม ตอมาจึงมีการ



ประชันโดยมีการประตัดสินแพชนะเพื่อชิงรางวัล และกําหนดเปนหลักเกณฑใน



การประชันครั้งนั้นๆ ทั้งนี้หลักเกณฑในการประชันวงปพาทยแตละครั้ง


สามารถกําหนดหลักเกณฑขึ้นมาไดตามผูจัดงานจะเห็นสมควร อาทิ งาน



ประชันปพาทยของงานชุมนุมดนตรีไทยอุดมศึกษา ณ เวทีมหาวิทยาลัยมหิดล




กําหนดบทเพลงที่แตละวงจะบรรเลง ดังนี้เพลงโหมโรง เพลงปรบไก


เพลงทยอย เพลงเดี่ยวระนาดเอก เพลงลา





เพลงเถา

thank you