ม.4 คำนมัสการคุณานุคุณ

รำยวิชำภำษำไทย ม.๔ วรรณคดี เรอ่ื ง

คำนมสั กำรคุณำนุคุณ

คำนมัสกำรคุณำนุคุณ

๑. ท่มี ำและควำมสำคญั ของเรอ่ื ง ๓. บทวิเครำะห์

-ควำมหมำย/ผแู้ ตง่ /ลกั ษณะคำประพนั ธ์ -คณุ ค่ำดำ้ นเนอื้ หำ

๒. เนอ้ื เรอื่ ง -คุณค่ำดำ้ นวรรณศลิ ป์

-คำนมสั กำรพระพทุ ธคณุ ๔. สรปุ บทเรยี น
-คำนมสั กำรพระธรรมคณุ

-คำนมสั กำรพระสงั ฆคณุ

ผู้แตง่ มีชอื่ วำ่ ?..... -คำนมสั กำรมำตำปติ คุ ุณ
-คำนมสั กำรอำจรยิ คุณ

ณ รำ้ นขำยพวงมำลยั กรำบไหวพ้ ระ พอ่ แม่
ครอู ำจำรย์ ในงำนเทศกำลตำ่ ง ๆ จ้ำ
ยำยคะ พวงมำลยั เคำ้ เอำไว้
ทำอะไรบ้ำงคะ? เพ่ือเปน็ สิรมิ งคล
กบั เรำจำ้
ทำไมเรำถงึ ไหวค้ ะ?

ทำไมถงึ เปน็ สิรมิ งคลคะ? เนย อำ่ .....

นกั เรียนจะตอบเนยช่ำงถำม
ได้ว่ำอยำ่ งไร

๑. ท่มี ำและควำมสำคัญของเรอ่ื ง

- ควำมหมำย - ประวัตผิ แู้ ตง่ และผลงำน
- จุดม่งุ หมำยของเรอ่ื ง - ลกั ษณะคำประพนั ธ์

คำนมสั กำร มีควำมหมำยอยำ่ งไร

เป็นบทสวดทเ่ี รยี บเรยี งขนึ้ เพอื่ แสดงถงึ ควำมเคำรพอยำ่ งสงู ตอ่ ผมู้ พี ระคุณ
และผคู้ วรแกก่ ำรเคำรพบชู ำ

ซ่ึงกำรบชู ำบคุ คลทค่ี วรบชู ำ เปน็ มงคลที่ ๓ ในมงคลชวี ติ ๓๘ ประกำร
คือ กำรเลอ่ื มใส ยกย่อง เชดิ ชู ด้วยกริ ยิ ำอำกำรท่สี ภุ ำพ

เนอ้ื หำในบทสวดจงึ เปน็ กำรพรรณนำคณุ งำมควำมดี
ท่ีผู้มพี ระคณุ มตี อ่ ผนู้ อ้ ย และแฝงควำมหมำยทด่ี งี ำม

พระยำศรสี นุ ทรโวหำร
(นอ้ ย อำจำรยำงกูร)

>> นกั ปรำชญค์ นสำคญั ในสมยั พระบำทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั
>> ไดร้ ับสมญำนำมวำ่ เปน็ ศำลฎกี ำภำษำไทย เปน็ ผแู้ ตง่ ตำรำเรยี นชดุ แรกของไทย

เรยี กวำ่ “แบบเรยี นหลวง”
>> ผ้ทู ่นี ำเนอื้ หำเรือ่ งกำพยพ์ ระไชยสรุ ยิ ำ (สนุ ทรภ)ู่ ไปแทรกไวใ้ น “มลู บทบรรพกจิ ”

ผ้แู ตง่ วรรณคดี เรือ่ ง คำนมสั กำรคณุ ำนคุ ณุ

พระยำศรสี ุนทรโวหำร (น้อย อำจำรยำงกรู )
ผ้แู ต่งตำรำเรยี นชดุ แรกของไทย

เกิดเมอ่ื วนั ที่ ๕ กรกฏำคม ๒๓๖๕ ปนี ี้ครบ ๑๙๙ ปี

ทำง Google Thailand จงึ มกี ำรรว่ มรำลกึ ทำ่ น

ตวั อย่ำงผลงำนทส่ี ำคญั ของผแู้ ตง่

มลู บทบรรพกจิ วำหนิต์ินกิ ร อกั ษรประโยค

สังโยคพธิ ำน ไวพจนพ์ จิ ำรณ์ พศิ ำลกำรนั ต์ พระยำศรสี นุ ทรโวหำร
ไวพจนป์ ระพนั ธ์ อนนั ตวิภำค เขมรำกษรมำลำ (น้อย อำจำรยำงกรู )
ปกิรณำพจนำตถ์
นติ ิสำรสำธก วธิ ีสอนหนงั สอื ไทย ฉนั ทวภิ ำค
วรรณพฤตคิ ำฉนั ท์ มหำสุปัสสชี ำดก

ร่ำยนำโคลงภำพ ฉนั ทก์ ลอ่ มชำ้ ง โคลงภำพพระรำชพงศำวดำร
พระรำชพงศำวดำร
สยำมสำธก วรรณสำทศิ รูปท่ี ๖๕ และ ๘๕
คำนมัสกำรคณุ ำนคุ ณุ
คำนมสั กำรคุณำนคุ ณุพหุบำทสตั วำภธิ ำน

จุดมุ่งหมำยของเรอื่ ง

วรรณคดเี รอ่ื งน้ีจดุ มงุ่ หมำยเพอื่
ปลูกฝงั คณุ ธรรมและตระหนักถึงควำมกตญั ญกู ตเวที

ลักษณะคำประพนั ธ์

อนิ ทรวเิ ชียรฉนั ท์ ๑๑
กำพย์ฉบัง ๑๖

อินทรวเิ ชียรฉันท์ ๑๑

ั ั ุ ั ั ุ ุ ั ุ ั ั
ั ั ุ ั ั ุ ุ ั ุ ั ั

สิทธิศักด์ิ เร่งเจริญรตั น์

สิด-ทุิ-สกั เรัง่ -จะุ -เรินั -รัดั

ัั

ตัวอย่ำงอนิ ทรวิเชยี รฉนั ท์ ๑๑

ยัง บ ทรำบกไ็ ด้ทรำบ ท้งั บุญบำปทกุ ส่งิ อัน
ชแ้ี จงและแบ่งปนั ขยำยอตั ถ์ใหช้ ัด เจน
และกรุณำ บ เอียงเอน
จติ มำกด้วยเมตตำ ให้ฉลำดและแหลมคม
เหมอื นทำ่ นมำแกล้งเกณฑ์
คำนมสั กำรอำจริยคณุ : นอ้ ย อำจำรยำงกูร

กำพยฉ์ บงั ๑๖ ๖ + ๔ + ๖ = ๑๖
๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐
บทท่ี ๑ ๐๐๐๐๐๐

๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐
บทที่ ๒ ๐๐๐๐๐

ตวั อยำ่ งกำพย์ฉบัง ๑๖

ธรรมะคือคณุ ำกร ส่วนชอบสำธร
ดจุ ดวงประทีปชัชวำล สอ่ งสตั วส์ ันดำน

แหง่ องคพ์ ระศำสดำจำรย์ คำนมัสกำรพระธรรมคุณ : น้อย อำจำรยำงกรู
สว่ำงกระจ่ำงใจมล



๒. เนอ้ื เรื่อง

๕เน้ือหำแบง่ ออกเปน็ ตอน

แตล่ ะตอนจะมีทม่ี ำมำจำกคำถำภำษำบำลี

ตอนท่ี ๑ คำนมสั กำรพระพทุ ธคณุ

คำถำบำลี อรห สมฺมำสมฺพทุ โฺ ธ ภควำ, พุทฺธ ภควนตฺ อภวิ ำเทมิ

คำแปล พระผู้มีพระภำคเจ้ำ, เป็นพระอรหันต์ ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์

ส้ินเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง ; ข้ำพเจ้ำอภิวำทพระผู้มีพระภำค
เจ้ำ, ผู้รู้ ผู้ตนื่ ผู้เบิกบำน



ตอนท่ี ๒ คำนมสั กำรพระธรรมคณุ

คำถำบำลี สวำกฺขำโต ภควตำ ธมฺโม, ธมมฺ นมสฺสำมิ

คำแปล พระธรรมเปน็ ธรรมท่พี ระผมู้ พี ระภำคเจำ้ , ตรัสไวด้ แี ลว้ ;
ขำ้ พเจำ้ นมัสกำรพระธรรม



ตอนที่ ๓ คำนมัสกำรพระสงั ฆคุณ

คำถำบำลี สปุ ฏิปนฺโน ภควโต สำวกสงโฺ ฆ, สงฺฆ นมำมิ

คำแปล พระสงฆ์สำวกของพระผูม้ พี ระภำคเจำ้ , ปฏิบัตดิ แี ลว้ ;
ขำ้ พเจ้ำนอบนอ้ มพระสงฆ์



ตอนท่ี ๔ คำนมสั กำรมำตำปติ คุ ุณ

คำถำบำลี มำตำปติ คุ ณุ อนนฺตคณุ สมฺปนนฺ ำ ชเนตตฺ ชิ นกำ อโุ ภ มยฺห,
มำตำปติ นุ ว ปำเท วนฺทำมิ สำทร

คำแปล มำรดำบิดำทงั้ สองเปน็ ผถู้ งึ พรอ้ มด้วยคณุ อันหำมไิ ด้ ; ข้ำพเจ้ำขอ

ไหว้เทำ้ ทัง้ สองของมำรดำบิดำของขำ้ พเจ้ำดว้ ยควำมเคำรพอย่ำงสงู



ตอนที่ ๕ คำนมัสกำรอำจรยิ คณุ

คำถำบำลี ปำเจรำจรยิ ำ โหนฺติ คณุ ตุ ตฺ รำ นุสฺสำสกำ, ปญญฺ ำวุฑฒิ
กเรเตเต ทนิ ฺโนวำเท นมำมิห

คำแปล ครูอำจำรยผ์ ใู้ หญแ่ ละผู้นอ้ ยทงั้ หลำย ล้วนเปน็ ผมู้ พี ระคณุ อนั ประเสรฐิ ยงิ่

ไดอ้ บรมส่งั สอนศษิ ยใ์ หม้ วี ชิ ำควำมรู้ ไดใ้ หโ้ อวำทตกั เตอื นดว้ ยควำมเมตตำธรรม ;
ขำ้ พเจำ้ ขอกรำบไหว้คณุ ครอู ำจำรยเ์ หลำ่ นนั้ ดว้ ยควำมเคำรพ



ดอกไมใ้ นพำนไหวค้ รู

สติปัญญำทมี่ คี วำมเฉยี บคม ควำมออ่ นนอ้ มถอ่ มตน

ควำมเปน็ ระเบยี บวนิ ยั ควำมอดทน

ใบงำนท่ี 1
เรื่อง "ควำมรทู้ ่ัวไปเกย่ี วกบั
เรอื่ ง "คำนมัสกำรคณุ ำนคุ ณุ "

๓. บทวิเครำะห์

คณุ คำ่ ด้ำนเนอื้ หำและคณุ คำ่ ดำ้ นวรรณศลิ ป์

คณุ คำ่ ด้ำนเน้อื หำ

ตอนที่ ๑ กำรสรรเสรญิ พระคณุ ของพระพทุ ธเจำ้
ลกั ษณะคำประพนั ธค์ อื อะไร? กวีกลำ่ วไวว้ ่ำ ทรงพระคณุ ๓ ประกำร

๑. พระวสิ ทุ ธคิ ณุ
>>พระองคเ์ ปน็ ผปู้ รำศจำกกเิ ลสและไมเ่ กยี่ วขอ้ ง
กับควำมมวั หมองหรอื รำคใี ดๆ

๒. พระมหำกรณุ ำธคิ ณุ
>>พระองคม์ พี ระกรุณำมำกมำยเหมอื นนำ้ ใน
มหำสมทุ ร ช่วยเหลอื มนษุ ยใ์ ห้หลดุ พน้ จำกกเิ ลส

๓. พระปญั ญำคณุ
>>พระองคม์ พี ระปรชี ำญำณอนั ลกึ ซง้ึ มำก
ทรงคดิ คน้ และทำควำมเขำ้ ใจในทกุ สงิ่ เพรำะ
ทรงมเี บญจพธิ จกั ษุ (ดวงตำหรอื ปญั ญำทง้ั ๕)

ตอนท่ี ๒ พระธรรม คอื คำสอนของพระพทุ ธเจำ้

ลกั ษณะคำประพนั ธค์ อื อะไร? กวีกลำ่ วสรรเสรญิ พระธรรมวำ่ เปน็ บอ่ เกดิ

แห่งควำมดี นั่นคอื ..ค..ณุ....ำ..ก..ร... ซงึ่ ถำ้ ปฏบิ ตั ิ

แล้วจะเปน็ ประโยชนส์ ขุ แกต่ นเองและสงั คม

คณุ + อำกร

ควำมดี แห่ง บ่อเกดิ

แปลจำกหลงั ไปหนำ้

ตอนที่ ๓ กวีกล่ำวสรรเสรญิ พระสงฆ์
ลกั ษณะคำประพนั ธค์ อื อะไร?
พระภกิ ษุ หำกไม่มพี ระสงฆ์ คำสอนของพระพทุ ธเจำ้
ก็คงไปกบั กำรเสดจ็ ดบั ขนั ธปรนิ พิ พำน

(คำทใ่ี ชเ้ รยี กกำรตำยของพระพทุ ธเจำ้ หรอื พระอรหนั ต์)

ทำไมกวตี อ้ งกลำ่ วสรรเสริญพระสงฆ์?
เ.พ..ร..ำ.ะ..เ.ป.น็...ผ.ทู้..สี่..บื ..ท..อ.ด..แ.ล..ะ.เ.ผ..ย..แ.ผ..่ค..ำ.ส.อ..น..ข..อ.ง..พ..ร.ะ..อ.ง.ค. ์

ตอนท่ี ๔ กวีกลำ่ วสรรเสรญิ มำรดำบดิ ำ

ลกั ษณะคำประพนั ธค์ อื อะไร? แม่ เพรำะเปน็ ผใู้ หก้ ำเนดิ และเลย้ี งดเู รำโดย
ไมห่ วงั ผลตอบแทน ดแู ลหว่ งใยเรำโดย
พ่อ ค้ำจุน,ดแู ล บรสิ ทุ ธใิ์ จคอยแนะนำตกั เตือนชท้ี ำงทีด่ ี
ตัดมำจำกคำวำ่ อนุกลู หมำยถงึ เกือ้ กลู จำกไป,หำ่ งหำย ไม่
ใหแ้ กเ่ รำเมอื่ เรำทกุ ขห์ รอื เจบ็ ไข้
ปะปน
กวมี ีกำรเปรยี บเทยี บพระคณุในที่นหี้ มำยถงึ ควำมสงู จำก ภเู ขำ+หนำ้ ผำ
แผ่นดนิ
ควรแกก่ ำรบชู ำ คุณ+อนนั ต์ = ผูม้ คี ณุ ควำมดมี ำกมำย ของบดิ ำมำรดำวำ่ ...

“ยงิ่ ใหญก่ วำ่ ภเู ขำและแผน่ ดนิ ”

ตอนที่ ๕ กวีกล่ำวสรรเสรญิ ครอู ำจำรย์

ลักษณะคำประพนั ธค์ อื อะไร? กรณุ ำ, ให้

ตั้งใจ (คำโบรำณ) สอน เพรำะเปน็ ผอู้ บรมสัง่ สอนและ
สงสยั เนอื้ ควำม ถำ่ ยทอดวชิ ำควำมรใู้ หแ้ กเ่ รำ
ทงั้ เรอื่ งเรยี นและเรอ่ื งกำรใชช้ วี ติ
ไมว่ ำ่ จะเปน็ ทำงโลกหรอื ทำงธรรม

ควำมลมุ่ หลง

โลกท้งั สำม = สวรรค์ มนุษย์ บำดำล

คณุ คำ่ ด้ำนวรรณศลิ ป์

กลวธิ ีในแต่ง

๑) กำรเลอื กสรรคำเหมำะสมกบั เรอ่ื ง

๒) กำรเลอื กสรรคำเพอ่ื ควำมไพเรำะ

- กำรใชค้ ำสมั ผสั ใน (สัมผสั พยญั ชนะ) << หรอื สัมผสั อกั ษร
- กำรซ้ำคำ เพอ่ื เนน้ ยำควำมหมำย

สมั ผัสในวรรค คืออะไร

สัมผัสอักษร = เสยี งพยัญชนะตน้ เหมือนกนั
สมั ผสั สระ = เสียงสระและตัวสะกดเหมอื นกนั

สมั ผสั ใน-นอกวรรค

วรรคสดบั ๐๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐๐ วรรครบั
วรรคร๐อง๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐๐ วรรคส่ง

๐๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐๐
๐๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐เอย

สัมผสั ในวรรค (สมั ผสั สระ)
สมั ผัสนอกวรรค

ดนู ำ้ วง่ิ กล้งิ เช่ียวเป็นเกลยี วกลอก กลบั กระฉอกฉำดฉัดฉวดั เฉวียน
บ้ำงพลุง่ พลุง่ ว้งุ วงเหมอื นกงเกวียน ดูเวยี นเวยี นคว้ำงคว้ำงเปน็ หว่ำงวน

สมั ผัสสระ >>> วิ่ง – กลง้ิ , เชยี่ ว – เกลียว

สัมผัสในวรรค (สัมผัสอกั ษร) ฉ

ก
ดนู ้ำวิ่งกลง้ิ เชย่ี วเปน็ เกลียวกลอก กลับกระฉอกฉำดฉดั ฉวัดเฉวยี น
วก ว
บ้ำงพลงุ่ พลงุ่ วุ้งวง เหมือนกงเกวียน ดเู วียนเวียนคว้ำงคว้ำงเป็นหวำ่ งวน

สัมผัสอักษร >>> ฉอก – ฉำด – ฉดั - ฉวัด – เฉวยี น

๒) กำรเลอื กสรรคำเพอื่ ควำมไพเรำะ << คำสมั ผสั ใน (สมั ผัสพยญั ชนะ)
หรือสัมผสั อกั ษร
สเสยี ง
มเสยี ง
จเสียง

สเสียง

สเสียง
สเสียง

๒) กำรเลอื กสรรคำเพอ่ื ควำมไพเรำะ << คำสมั ผัสใน สัมผสั สระ
ตัวอยำ่ งเชน่
สัมผัสพยญั ชนะหรอื สมั ผสั อกั ษร
จะมแี ตไ่ มม่ ำก
ตัวอย่ำงเชน่

๒) กำรเลอื กสรรคำเพอ่ื ควำมไพเรำะ << กำรเลน่ คำซำ้ เพอ่ื เนน้ ยำ้ ควำมหมำย

<<< เลน่ คำซ้ำเหมอื นเพลง “ใครหนอ?”
ใครหนอ รักเรำ เท่ำชวี ี
ใครหนอ ปรำณี ไม่มเี สอื่ มคลำย
ใครหนอ รักเรำ ใช่เพยี งรูปกำย
รักเขำไมห่ น่ำย มคิ ดิ ทำลำย ใครหนอ

๓) กำรใชภ้ ำพพจน์ ภำพจนท์ ใ่ี ช้ >> อุปมำ

<< เปรียบเทยี บวำ่ ธรรมะเหมอื นแสงเทยี น
ทีส่ อ่ งสวำ่ ง

<< เปรียบเทยี บกำรปฏิบตั ธิ รรมเหมอื น
คลองทเ่ี ดนิ ทำงได้อยำ่ งรำบรน่ื

๓) กำรใชภ้ ำพพจน์

ภำพจนท์ ใี่ ช้ >> อุปลกั ษณ์ >> น้ำใจในกำรชว่ ยเหลอื เหมอื นนำ้ ในมหำสมทุ ร
ภำพจนท์ ใี่ ช้ >> ปฏิปจุ ฉำ และ อุปมำ >> น้ำใจในกำรชว่ ยเหลอื เหมอื นนำ้ ในมหำสมทุ ร

ใบงำนที่ 2
เรื่อง "ควำมรทู้ ่ัวไปเกย่ี วกบั
เรอื่ ง "คำนมสั กำรคุณำนคุ ณุ "

๔. สรปุ บทเรยี น