KP 02

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 1 drpd 12

INSTITUSI LATIHAN
KEMAHIRAN BELIA DAN SUKAN

KERTAS PENERANGAN
(INFORMATION SHEET)

KOD DAN NAMA DIPLOMA TEKNOLOGI ELEKTRIK
KURSUS/COURSE (PENJAGA JENTERA ELEKTRIK A1)
CODE AND NAME

SEMESTER 8

KOD DAN NAMA DLC 4831 TEKNOLOGI TENAGA ALTERNATIF
SUBJEK / SUBJECT’S
CODE & NAME

BAB 2: JENIS-JENIS TENAGA TIDAK BOLEH DIPERBAHARUI

OBJEKTIF /OBJECTIVE PELAJAR AKAN DIDEDAHKAN DENGAN JENIS TENAGA TIDAK
BOLEH DIPERBAHARUI SERTA SUMBER DAN KESAN
PENGGUNAANNYA

TAJUK/TITLE TENAGA TIDAK BOLEH DIPERBAHARUI

TUJUAN/PURPOSE Kertas Penerangan ini akan menerangkan berkaitan dengan :
1. SUMBER TENAGA TIDAK BOLEH DIPERBAHARUI
2. KESAN PENGGUNAANYA
3. PERANAN DAN TANGGUNGJAWAB

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 2 drpd 12

1.0 Tenaga Yang Tidak Boleh Diperbaharui

Malaysia merupakan negara yang kaya dengan kepentingan sumber asli, yang menjadi asas
penting dalam penghasilan tenaga. Sumber tenaga di muka bumi ini boleh dikelaskan kepada
dua jenis iaitu sumber tenaga yang boleh diperbaharui dan sumber tenaga yang tidak boleh
diperbaharui. Tenaga yang boleh diperbaharui adalah tenaga yang boleh digantikan secara
semula jadi dalam jangka masa yang singkat dan boleh digunakan berterusan.

Sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui ialah:

1. Sumber tenaga yang tidak boleh dijana kerana terhad atau tidak boleh diperoleh secara
berterusan.

2. Sumber tenaga yang tidak boleh digantikan dalam jangka masa yang singkat apabila
habis digunakan.

Antara contoh sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui adalah petroleum, gas asli, arang
batu dan tenaga nuklear. Kebanyakan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui adalah
terdiri daripada bahan api fosil. Bahan api fosil terbentuk daripada tumbuhan dan haiwan yang
tertanam berjuta-juta tahun yang lalu. Sisa tinggalan tumbuh-tumbuhan dan haiwan yang
tersimpan di bawah timbunan batuan dalam kerak bumi mengalami keadaan tekanan dan suhu
yang tinggi dan akan berubah secara semula jadi dan menghasilkan petroleum, gas asli dan
arang batu. Terdapat satu takungan yang besar di bawah tanah yang terdiri daripada sumber-
sumber yang tidak boleh diperbaharui di seluruh dunia. Karbon merupakan elemen utama
dalam bahan api fosil yang sesuai digunakan untuk menjana sumber tenaga.

1.1 Petroleum

Petroleum merupakan bahan api fosil dalam bentuk cecair. Ia juga dikenali sebagai minyak
atau minyak mentah. Ia terbentuk daripada pereputan haiwan dan tumbuhan yang hidup
berjuta-juta tahun yang lalu yang tinggal di dalam persekitaran air. Lebih daripada berjuta-juta
tahun, reputan haiwan dan tumbuh-tumbuhan ini ditutupi dengan lapisan pasir dan kelodak.
Haba dan tekanan daripada lapisan-lapisan ini membantu ia berubah bentuk kepada minyak
mentah. Minyak mentah adalah berbau, berwarna kuning ke hitam yang akan dikorek daripada

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 3 drpd 12

takungan di dasar laut dan sesetengah di bawah tanah. Hasil daripada minyak mentah yang
telah digerudi, ia mesti ditapis.

Petroleum menjadi salah satu sumber tenaga yang utama bagi negara kita. Malaysia telah
menubuhkan Petroleum Nasional Berhad (PETRONAS) yang bertindak sebagai jentera kerajaan
mengendalikan semua hal yang berkaitan petroleum di negara kita. Hal ini demikian untuk
memastikan sumber petroleum negara diurus dengan terancang. Hasil daripada petroleum
membantu kita dalam banyak perkara. Minyak mentah hasil aktiviti cari gali dari dasar laut akan
disalurkan ke permukaan dan loji penapisan serta akan mengalami proses penapisan dan
pembakaran bagi menghasilkan produk-produk petroleum. Lebih separuh daripada petroleum
akan ditukarkan kepada petrol. Petrol digunakan di dalam kenderaan untuk menggerakkan
enjin. Selain petrol, produk petroleum yang lain adalah nafta, kerosin, diesel, minyak pelincir,
parafin, minyak bahan api dan bitumen.

Gambarajah 1

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 4 drpd 12

Gambarajah 2 : Penghasilan petroleum

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 5 drpd 12

Gambarajah 3 : Petroleum

Walau bagaimanapun, pembakaran petrol adalah berbahaya kepada alam sekitar. Ia
melepaskan gas berbahaya dan asap ke udara yang kita sedut. Antara gas yang terhasil
daripada pembakaran petroleum adalah karbon dioksida, karbon monoksida, sulfur dioksida,
dan nitrogen dioksida. Terdapat juga kemungkinan tumpahan minyak. Jika ada masalah
dengan jentera penggerudian, minyak yang boleh meletup di luar telaga dan melimpah ke
dalam tanah atau laut yang mengelilingi. Tumpahan minyak adalah bencana alam sekitar,
terutama tumpahan luar pesisir. Minyak terapung di air, jadi ia boleh kelihatan seperti makanan
untuk ikan dan merosakkan bulu burung.

1.2 Gas Asli

Gas asli juga merupakan bahan api fosil yang terperangkap di bawah tanah dalam takungan.
Gas ini terperangkap di dalam lapisan-lapisan bumi, biasanya bersama-sama petroleum.

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 6 drpd 12

Komposisi juga hampir sama, sebatian hidrokarbon yang kebanyakannya terdiri daripada gas
metana. Pencarian gas asli dimulakan dengan ahli geologi, yang mengkaji struktur dan proses
Bumi. Gas asli digunakan untuk pemanasan dan memasak. Ia juga boleh dibakar untuk
menghasilkan elektrik. Gas asli juga boleh bertukar menjadi bentuk cecair, yang dikenali
sebagai gas asli cecair atau liquid natural gas (LNG). LNG lebih bersih dari mana-mana bahan
api fosil yang lain. Gas asli cecair mengambil ruang yang kurang berbanding dalam bentuk gas.
LNG mudah disimpan dan digunakan untuk tujuan yang berlainan. LNG juga boleh menjadi
gantian untuk petrol. Gas asli adalah agak murah untuk dikeluarkan, dan adalah "bersih" bahan
api fosil daripada petroleum atau arang batu. Apabila gas asli dibakar, ia hanya mengeluarkan
karbon dioksida dan wap air. Ini adalah lebih sihat daripada pembakaran arang batu.

Gambarajah 4 : Gas asli

Walau bagaimanapun, mengekstrak gas asli boleh menyebabkan masalah alam sekitar.
Keretakan batu boleh menyebabkan mini gempa bumi. Air tekanan tinggi dan bahan kimia yang
mengalami tekanan di bawah tanah juga boleh bocor kepada lain-lain punca air. Sumber-
sumber air, digunakan untuk minum atau mandi, boleh menjadi tercemar dan tidak
selamat. Gas asli juga memberi kesan kepada alam sekitar apabila ia dihasilkan, disimpan dan
diangkut. Disebabkan gas asli terdiri daripada metana yang tinggi kandungannya (gas rumah
hijau yang lain), sedikit metana kadang kala boleh terlepas keluar ke atmosfera dari perigi,
tangki simpanan dan saluran paip.

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 7 drpd 12

1.3 Arang Batu

Arang batu juga sumber tenaga daripada bahan api fosil yang berbentuk pepejal. Arang batu
ialah batuan mendapan berwarna hitam atau perang kehitaman yang mudah terbakar yang
terdiri daripada karbon dan hidrokarbon. Arang batu digunakan untuk menjana elektrik. Loji
kuasa membakar arang batu untuk menghasilkan stim. Stim akan memusingkan turbin (mesin
untuk menjana kuasa mekanikal) yang menjana elektrik. Arang batu juga digunakan sebagai
sumber tenaga utama dalam kebanyakan industri seperti industri keluli, simen dan kertas.

Gambarajah 5 : Arang batu

Penggunaan arang batu boleh mendatangkan kesan buruk. Tanpa tindakan yang betul,
perlombongan arang batu boleh memberi kesan negatif terhadap ekosistem dan kualiti air dan
merubah landskap dan pemandangan. Pelombong arang batu juga terdedah kepada debu
toksik dan menghadapi bahaya di dalam gua dan letupan di tempat kerja. Apabila arang batu
dibakar, ia mengeluarkan banyak gas toksik dan bahan cemar ke atmosfera. Perlombongan

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 8 drpd 12

arang batu juga boleh menyebabkan tanah untuk gua dalam dan mewujudkan api bawah tanah
yang terbakar selama beberapa dekad pada satu masa.

Di samping itu, pembakaran bahan api fosil iaitu petroleum, gas asli dan arang batu
dalam penjanaan tenaga elektrik di Malaysia membawa kesan yang negatif
seperti. Pembakaran bahan api fosil dalam penjanaan tenaga elektrik telah membebaskan asap
yang mengandungi berjuta-juta ton bahan-bahan terampai seperti karbon dioksida, sulfur
dioksida, hidrokarbon dan sebagainya ke udara. Masalah ini menyebabkan udara menjadi
semakin tercemar kerana ditambah pula dengan pembebasan gas-gas pencemar oleh industri-
industri perkilangan lain dan kenderaan-kenderaan bermotor. Maka, hal ini telah memburukkan
lagi keadaan sehingga boleh menyebabkan berlakunya kejadian hujan asid, jerebu, dan
peningkatan suhu yang juga boleh mendatangkan kesan buruk kepada manusia.

1.3 Tenaga Nuklear

Tenaga Nuklear juga merupakan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui. Walaupun
tenaga nuklear itu sendiri merupakan sumber tenaga boleh diperbaharui, bahan yang
digunakan dalam loji kuasa nuklear tidak boleh diperbaharui. Tenaga nuklear menghasilkan
tenaga yang kuat dalam nukleus, atau teras, daripada atom. Tenaga nuklear dibebaskan
melalui pembelahan nuklear, proses di mana nukleus sesuatu atom berpecah. Loji kuasa
nuklear adalah mesin kompleks yang boleh mengawal pembelahan nuklear untuk menghasilkan
elektrik. Bahan yang paling sering digunakan dalam loji kuasa nuklear adalah uranium elemen.
Walaupun uranium ditemui dalam batuan di seluruh dunia, loji kuasa nuklear biasanya
menggunakan jenis yang sangat jarang berlaku uranium, U-235. Uranium adalah sumber yang
tidak boleh diperbaharui.

Di Malaysia, nuklear berkembang apabila Reaktor TRIGA PUSPATI (RTP) model Triga
MK 11 memulakan operasi pada 28 Jun 1982, setelah mencapai tahap kegentingan pertama.
Perkataan TRIGA adalah singkatan kepada Training, Research, Isotope Production dan General
Atomic. Pembinaan RTP yang dimulakan dalam bulan November 1981 ini bertujuan untuk
membangunkan bidang latihan, penyelidikan dan pengeluaran radiosotop yang terdapat di
Agensi Nuklear Malaysia. RTP adalah reaktor jenis kolam yang direka bentuk bagi
membolehkan eksprimen dijalankan di teras reaktor. Reaktor ini di reka agar sesuai digunakan

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 9 drpd 12

dalam pelbagai bidang sains nuklear dan pendidikan. RTP juga menyediakan kemudahan untuk
penggunaan neutron termaju dan kajian sinaran gama termasuk analisis pengaktifan neutron
(NAA), analisis neutron tertunda (DNA), pengeluaran radiosotop untuk kegunaan perubatan,
perindustrian dan pertanian, radiografi neutron dan penyerakan neutron sudut kecil (SANS).

Gambarajah 6 : Loji Nukelar

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 10 drpd 12

Gambarajah 7 : Reaktor TRIGA

Kepentingan teknologi nuklear di Malaysia juga semakin diakui oleh ramai
pihak. Terdapat beberapa kelebihan penggunaan tenaga nuklear untuk menghasilkan elektrik.
Antaranya, tenaga nuklear dikatakan dapat menjana tenaga dalam jumlah yang banyak dan
pada satu jangka masa yang panjang berbanding penjanaan tenaga elektrik menggunakan
bahan api fosil seperti petroleum dan arang batu. Ini kerana penggunaan bahan uranium
(bahan utama loji tenaga nuklear) akan menghasilkan lebih banyak tenaga untuk jangka masa
yang panjang.

Di sebalik kelebihan tenaga nuklear ini, terdapat juga beberapa keburukan penggunaan
tenaga nuklear. Antara keburukan tersebut ialah, tenaga nuklear boleh memberi kesan tidak
baik kepada kesihatan manusia. Ini kerana, tenaga nuklear menghasilkan radiasi. Radiasi ini
sangat berbahaya kepada tubuh badan manusia kerana radiasi itu boleh merosakkan sel badan.
Selain itu, bahan radioaktif yang terhasil daripada aktiviti penjanaan tenaga elektrik
menggunakan tenaga nuklear juga amat berbahaya dan kos menguruskannya juga amat tinggi.

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 11 drpd 12

1.4 Peranan dan Tanggungjawab

Peranan kerajaan dan masyarakat adalah sangat penting bagi mengatasi masalah dan kesan-
kesan negatif yang timbul akibat daripada penggunaan sumber tenaga yang tidak boleh
diperbaharui. Penggunaan bahan api fosil seperti minyak, arang batu dan gas asli sebagai
bahan bakar dalam penjanaan elektrik oleh stesen jana kuasa sememangnya mengundang
kepada masalah pencemaran udara. Beberapa langkah pencegahan perlu diambil bagi
mengatasi masalah ini. Antara langkah-langkah yang akan diambil bagi meminimumkan
pencemaran udara akibat penggunaan arang batu sebagai bahan bakar adalah melalui
pemasangan ‘Electrostatic Precipitator’ (ESP) iaitu sejenis perangkap habuk yang berupaya
untuk memerangkap 99.7% habuk produk pembakaran dari terlepas ke udara. Di samping itu,
penggunaan ‘Flue Gas Desulphurization’ (FGD ) boleh diguna pakai dalam operasi stesen jana
kuasa bagi tujuan menyerap sulfur yang terhasil daripada pembakaran arang batu, manakala
penunu rendah NOx atau ‘Low Nox Burner’ pula dapat digunakan bagi mengawal kandungan
Nitrogen Oksida (NOx). Sementara itu, pemasangan stesen-stesen pengesan kualiti udara di
kawasan yang berdekatan penempatan penduduk juga perlu dilakukan supaya maklumat
mengenai tahap kualiti udara dapat disalurkan secara berterusan. Maklumat ini seterusnya
perlulah dipantau oleh Jabatan Alam Sekitar (JAS) bagi memastikan tahap pencemaran udara
berada pada paras yang telah ditetapkan.

Bagi mengurangkan masalah pencemaran udara yang berlaku daripada pembakaran
petrol, masyarakat perlu menyahut seruan kerajaan untuk sama-sama berusaha menjimatkan
penggunaan petrol. Antaranya adalah berkongsi kenderaan ke tempat kerja, menggunakan
kenderaan awam yang telah disediakan bagi mengurangkan jumlah kenderaan di atas jalan
raya. Selain itu, penggunaan sumber-sumber alternatif yang dihasilkan daripada tenaga boleh
diperbaharui juga boleh mengurangkan kesan negatif yang timbul daripada penggunaan tenaga
yang tidak boleh diperbaharui. Contoh sumber tenaga yang boleh diperbaharui adalah
tenaga solar, tenaga hidro, biojisim, hidrogen dan tenaga angin. Penubuhan “Sustainable
Energy Developement Authority” (SEDA) oleh pihak kerajaan amatlah bertepatan dalam
usaha memastikan penghasilan sumber tenaga yang lebih mesra alam dan mudah
diperolehi melalui alam semulajadi yang digabungkan dengan sistem teknologi terkini.

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)

Kod WIM IKBN/DLC4831/KP(2/3) Muka surat : 12 drpd 12

Secara kesimpulannya, satu sistem pengurusan sumber yang berkesan perlu
dilaksanakan bagi menjamin bekalan dan penggunaan sumber tenaga yang berterusan bagi
kegunaan manusia pada masa depan. Pihak stesen jana kuasa juga perlulah sentiasa berusaha
untuk meningkatkan kecekapan loji-loji penjanaan supaya dapat menjimatkan kos operasi
disamping memberi keselesaan dan kepuasan kepada pelanggan-pelanggannya. Faktor yang
penting juga adalah kesedaran pengguna dalam aspek penjimatan penggunaan tenaga
secara holistik agar usaha ini dapat membantu memuluhkan konflik sumber tenaga
secara global.

SOALAN.
1. Nyatakan 3 jenis tenaga tidak boleh perbaharui.
2. Apakah peranan masyarakat dalam pembaharuan tenaga?
3. Terangkan kegunaan gas asli.

RUJUKAN:
i. http://e-tenaga.blogspot.com/p/tenang-boleh-diperbaharui.html
ii. https://www.majalahsains.com/22-soalan-lazim-tentang-nuklear/

DLC 4831 Cawangan Teknikal & Kualiti Latihan Versi 3.0 (2018)