jkkds

พมุ เรยี ง
มรดกแห่งภมู ิปญั ญาของไทย

๐๑

ผ้าพุมเรียง เป็นผ้าที่มีการทอท่ียากที่สุดเพราะมี

ลวดลายที่ละเอียดต้องใช้การทอมือ จะทอเคร่ืองไม่ได้ ซึ่งให้ความ
ออ่ นหวานต่างกัน แมก้ ารทอมอื จะชา้ ใช้เวลามาก แต่ก็สวยงามกว่า มีความ
เป็นธรรมชาติมากกวา่ การทอจะทอผ้าไหมและสอดดิ้นเงิน ดิ้นทองเข้าไปใน
เส้นด้ายยืนโดยการสอดกระสวยเส้นด้ายพุ่งไปตามไม้นัดท่ีชันข้ึนให้เป็น
แนวตัง้ ไว้ สอดกระสวยดิ้นทองให้ผ่านไป การทาเช่นน้ีเป็นการยกดอก และ
ตอ้ งใช้วธิ กี ารนบั เสน้ ด้ายไปเรื่อย ๆ
การขัดลายหรือการเก็บตะกอเป็นเทคนิคที่ทาให้เกิดเส้นด้ายยกขึ้นให้เห็น
เด่นชัดเมื่อทอเต็มผืน งานท่ีมีตะกอมากดอกจะใหญ่ ตะกอน้อยดอกจะเล็ก
ตะกอแตล่ ะชดุ จะเปน็ ลายเฉพาะ บางผืนมเี ป็น 100 ตะกอ บางผืน 20 ตะกอ
ข้นึ อยู่กับลายถิ่นกาเนิดผา้ พมุ เรียง

๐๒

การทอผ้าไหมพุมเรียงเป็นศิลปะหัตถกรรมพ้ืนบ้านภาคใต้ของกลุ่มคนไทยมุสลิมที่ต้ังบ้านเรือนอยู่ที่บ้านหัวเลน หมู่ที่ 2 บริเวณริมคลองพุมเรียง
ตาบลพุมเรียง อาเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งได้สืบทอดมาหลายช่ัวอายุคนจนเป็นท่ียอมรับกันโดยท่ัวไปว่า ผ้าไหมพุมเรียงเป็นผ้าที่ มี
ลวดลายสวยงามและมีลักษณะเด่นท่ีต่างไปจากผ้าไหมของภาคอื่น ๆ คือการทอยกดอกด้วยไหมและดิน้ ผ้าทอยกดอกที่มีชื่อเสียงได้แก่ ผ้ายกชุด
หนา้ นาง ผ้ายกดอกถมเกสร และผา้ ยกดอกลายเชิง เป็นต้น

ศลิ ปะ ภูมปิ ั ญญ
และความเช่ือ

๐๔

ผ้าทอพุมเรียงนับเป็นศิลปวัฒนธรรมพ้ืนบ้านท่ีมีความผูกพันและสืบ

ทอดมาจากบรรพบรุ ษุ สรู่ ่นุ ลกู หลานและจากการท่ีเป็นเมืองท่าผา่ นไปยังดินแดนอ่ืน

เป็นเมืองเศรษฐกิจ ซ่ึงมีหลายเช้ือชาติได้เดินทางผ่านมาและได้นาภูมิปัญญาการ กลายเป็นอารยธรรมของชาวพุมเรียงกอปรกับชาวตาบลพุมเรียง มีอาชีพการ

ทอผ้ามาเผยแพร่และผสมผสานภมู ปิ ัญญาทอ้ งถิ่นเดิม ประมง ผชู้ ายมีหน้าท่ีออกหาปู หาปลาในทะเล ผู้หญิงอยู่บ้านจึงยึดอาชีพการทอ

ผ้า ตลอดมายุคทุกสมัย จนกระท่ังกลายเป็นตานานผ้าทอพุมเรียงในปัจจุบัน ซ่ึง

คงความเปน็ เอกลักษณแ์ หง่ ผา้ ทอซึ่งแตกต่างจากภาคอ่นื ๆ

๐๕

ประเพณีและความเชือ่ การทอผ้าของชาวพุมเรียง คือหญิงสาวมุสลิมท่ีจะออกเรือน

ต้องเตรียมผ้าที่จาเป็นทั้งฝ่ายชายและฝ่ายหญิงเพ่ือใช้ในชีวิตประจาวัน และถือเป็นส่ิงที่ผู้หญิงมุสลิมต้องทาให้แก่สามี
เพราะเชื่อว่าผู้หญิงมุสลิมทุกคนมีหน้าที่ดูแลสามีให้ดีท่ีสุด หากผู้หญิงบ้านใดบกพร่องต่อหน้าที่ จะผิดต่อหน้าที่อย่าง
ร้ายแรง ด้วยความเช่ือน้ีเองทาให้หญิงมุสลิมมีความชานาญในการทอผ้าสืบมาจนถึงปัจจุบัน จึงทาให้สามารถรักษา
ศิลปะการทอผา้ อนั โดดเด่นนไ้ี วไ้ ด้

ในอดตี ผ้าที่ทอใชใ้ นชวี ติ ประจาวันจะทอทงั้ ผ้าไหมและผา้ ฝ้าย เป็นผ้านุ่ง ผ้าหม่ ผ้าพ้ืน ผ้าริ้ว ผ้าขาวม้า แต่ส่วนใหญ่จะ
เป็นผ้าฝ้าย สาหรับผ้าที่ใช้ในพิธีการต่างๆ จะทอดว้ ยไหม หรือฝ้ายแกมไหมมีลวดลายยกดอกสวยงาม การทอผ้าไหม
ของชาวพุมเรียง มีพัฒนาการท่ีต่อเน่ืองกันมาช้านานจนถึงสมัยต้นรัตนโกสินทร์ ซึ่งขนาดน้ันเมืองไชยาตั้งอยู่ที่พุมเรียง
สตรีชาวพุมเรียงได้ทอผ้านุ่งผ้าห่ม ผ้าพื้น ผ้าตา เป็นจานวนมาก เมื่อเหลือใช้ในครอบครัวก็มีการนาออกขายในตลาด
สาหรับผ้ายกทอง ผ้าไหมผา้ มว่ งนน้ั ตอ้ งสงั่ ทอจากบ้านผวู้ ่าราชการหรือกรมการเมอื งผูใ้ หญ่

๐๖

ในปี พ.ศ. 2472 การทอผ้าพมุ เรียงเรมิ่ ซบเซาในสมยั สงครามโลกท่ี 2 เนอ่ื งจากวสั ดทุ ่ีใช้ทอผ้ามีราคาแพงและขาดตลาด
อีกทง้ั มีผ้าท่ีทอด้วยเคร่ืองจักรส่งเขา้ มาขายมาก สตรีไทยพุทธส่วนมากจึงเลิกทอผ้า คงมีแต่สตรีไทยมุสลิมเท่านั้นท่ียังคง
สืบสานมรดกวัฒนธรรมการทอผ้าพมุ เรยี งจนถงึ ปจั จุบัน

๐๗

แหล่งผลิตผ้าพุมเรียง ทอโดยใช้ฝ้ายและผ้าท่ีใช้ในงานหรือพิธีต่าง ๆ จะทอโดยใช้

ไหมการย้อมสีใช้วัตถุดิบจากธรรมชาติ แต่ปัจจุบันผ้าทอของตาบลพุมเรียงส่วนใหญ่คงเหลือแต่การใช้
วัตถุดิบจากไหมทั้งไหมไทย ใหม่จีนและญ่ีปุ่น หรือดิ้นเงิน ดิ้นทอง ที่จัดหาโดยการซื้อและย้อมสาเร็จ
จากร้านค้าในกรุงเทพมหานคร หรือจากอาเภอละแม ในจังหวัดชุมพร ย้อมสีวิทยาศาสตร์ และทอโดย
ใช้กี่กระตุกเกือบท้ังหมด การทอผ้าของชาวมุสลิมในตาบลพุมเรียงส่วนใหญ่จะเป็นการรับจ้างทอให้กับ
ผู้ประกอบการรายใหญโ่ ดยได้รับผลตอบแทนในรปู ของค่าจ้าง ผทู้ อผา้ อกี ส่วนหนึง่ จะทอและจาหน่ายเอง

ลวดลยา

๐๙

ความโดดเด่นของผ้าไหมพุมเรียงนั้นอยู่ท่ีลวดลาย

โดยจะมีลวดลายท่ีเป็นเอกลักษณ์ เช่น ลายยกเบ็ด ลายดอกพิกุล และลายนพเก้า สาหรับ
ลายยกเบ็ดหาดไู ดย้ ากมากในปัจจุบัน เพราะคนเฒ่าคนแก่ ที่ทอได้โดยใช้เคร่ืองทอมือมีอยู่
นอ้ ยมาก และส่วนใหญ่เลกิ ทาไปแล้ว ส่วนลวดลายที่นิยมกนั ในปจั จบุ นั ได้แก่

ลายราชวตั ร ลายก้านตอ่ ดอก ลายผา้ ยกเชงิ ครุฑ ลายดอกพิกุล

ลายนพเกา้ ลายดอกจนั ลายกระดมุ ทอง ลายดอกมะลิ

๑๐

ลวดลายผ้าของพุมเรียง

ไมไ่ ดค้ ดิ ขน้ึ มาเอง

แต่ลวดลายของผ้าพุมเรียงนี้มีมาตั้งแต่สมัย
โบราณสืบทอดต่อกันมาคนในวังคิดลาย
ออกมาให้เจ้าเมืองไชยาและเอามาให้คนไช
ยาทอแล้วก็มีมาเรื่อย ๆ แต่การทอผ้าพวกนี้
ชาวบ้านจะไม่ได้ใส่เพราะทอไว้สาหรับเจ้า
เมืองเท่าน้ัน แต่ปัจจุบันน้ีโชคดีเพราะไม่มี
การบงั คับแล้วเลยไดใ้ ช้กันทั่วไป ผ้าพุมเรียง
ในสมัยก่อนให้แต่เจ้าเมืองและขุนนางในวัง
ใส่ หรือเรียกอีกอย่างว่า ผ้ายก ผ้าพวกน้ี
เปน็ ผ้าระดับชนช้ันสูง

๑๑

ลายราชวัตรโคมพุมเรียง เป็นลักษณะการใช้สีที่กาหนดเองตามความต้องการ ความเช่ือของลายเป็นลายที่

พระราชทานของ รัชกาลที่ 5 เปน็ ราชวตั รตงั้ ชื่อวา่ ราชวตั รโคม (จะมลี กั ษณะคล้ายกับโคมไฟ ที่อื่นจะไม่มีลายนี้แต่จะมี
ราชวตั ร ดอกเล็ก แต่ท่ีจังหวัดสุราษฎร์ธานีจะมีราชวัตรโคมดอกใหญ่เป็นลายหลักและราชวัตรโคมดอกเล็กเป็นลายลอง
อยใู่ นผืนผ้าเดียวกนั และจะไมน่ าไปประกอบกบั ลายอน่ื )

ลายดอกพิกุลพุมเรียง เป็นผ้าไหมท่ีได้รับความนิยมอย่างมากในตลาดผ้าไหมเป็นงานฝีมือท่ีทอด้วยมือ เป็นงาน

ฝีมือแบบดัง้ เดิมท่ีต้องใช้ความประณีตและประสบการณ์ในการทอและที่สาคัญงานแต่ละช้ินแต่ละผืนจะใช้เวลาที่ยาวนาน
กว่าการทอดว้ ยวธิ ีอนื่

๐๔

๐๔