BUKU PANDUAN MAKANAN BAYI REVIEW 3

ISBN 978-983-42833-8-4 978983428338 4 Dicetak oleh:

PRODUKSI NUR-JOHAN SDN.BHD (396771-M) Ibu Pejabat & Kilang : 5A & 7A, Jalan Perindustrian Silibin 1 Kawasan Perindustrian Ringan Silibin 30100 Ipoh, Perak Darul Ridzuan, MALAYSIA. : +00 605 - 527 7808 / 1808 : +00 605 - 528 3808 : [email protected] / [email protected] : www.nurjohan.com Dicetak oleh: Edisi Pertama 2021 © Jabatan Kesihatan Negeri Perak ISBN 978-983-42833-8-4 Jabatan Kesihatan Negeri Perak [email protected] Hak cipta Terpelihara. Buku Panduan penyediaan makanan bayi 6 bulan hingga 11 bulan negeri Perak 2021 ini tidak boleh diterbitkan semula, secara keseluruhan atau sebahagian dalam sebarang bentuk atau cara, elektronik atau mekanikal, termasuk fotokopi dan rakaman tanpa kebenaran bertulis daripada penerbit. : 605 - 245 6191 : 605 - 255 2821 : [email protected] : http://jknperak.moh.gov.my Disediakan dan diterbitkan oleh: Cawangan Pemakanan, Bahagian Kesihatan Awam Jabatan Kesihatan Negeri Perak Jalan Koo Chong Kong 30000 Ipoh Perak Darul Ridzuan Hak Cipta Terpelihara

ISI KANDUNGAN TAJUK 1.0. PENGENALAN 2..0 OBJEKTIF 3..0 ASPEK PERTIMBANGAN DALAM PERANCANGAN MENU 3.1 Keserdehanaan, Keseimbangan dan Kepelbagaian 3.2 Kos makanan 3.3 Penyediaan Menu 3.4 Keperluan Tenaga Harian Daripada Makanan Pelengkap 4.0 PERANCANGAN MENU BAYI DAN KANAK-KANAK KECIL DI BAWAH UMUR 4 TAHUN 4.1 Pemakanan Bayi Dari Lahir Hingga 6 Bulan 4.2 Makanan Pelengkap 4.3 Cadangan Sukatan Makanan Sehari Untuk Bayi dan Kanak-kanak Kecil Di Bawah 4 Tahun 4.4 Contoh Sukatan Makanan Bagi Hidangan Utama Dan Minum Pagi/ Minum petang Bagi Bayi Dan Kanak-kanak Kecil 4.5 Cadangan Penyediaan Makanan Bayi dan Kanak-kanak Kecil 4.6 Panduan Pemberian Makanan Sepanjang Hari 5.0 PANDUAN PENYEDIAAN MAKANAN BAYI MENGIKUT KUMPULAN UMUR 5.1 Makanan Pelengkap Bagi Bayi Berumur 6-8 Bulan 5.2 Makanan Pelengkap Bagi Bayi Berumur 9-11 Bulan 5.3 Cara penyediaan Stok 6.0 RUJUKAN 7.0 AHLI JAWATANKUASA TAJUK 1 3 3 3 7 7 8 8 8 9 10 12 13 14 20 20 28 35 36 37 MUKA SURAT

2 1.0 PENGENALAN Sememangnya diakui bahawa tempoh kelahiran seorang bayi sehingga dua tahun adalah tempoh kritikal bagi menggalakkan pertumbuhan yang optimum, kesihatan dan perkembangan tingkah laku. Ia adalah puncak umur di mana kebantutan tumbesaran, kekurangan nutrien dan penyakit lazim seperti cirit-birit mudah berlaku. Pertumbuhan yang terbantut tidak mudah dipulihkan selepas kanak-kanak berumur dua tahun. Dalam tempoh ini, pemakanan yang tidak mencukupi akan mengakibatkan peningkatan kadar morbiditi dan mortaliti yang ketara serta perkembangan mental dan motor yang terbantut. Kekurangan zat makanan di peringkat awal ini, dalam jangka masa panjang, dikaitkan dengan penurunan dalam pencapaian intelek, kapasiti untuk bekerja, hasil reproduktif serta kesihatan secara keseluruhannya, semasa remaja dan dewasa. Di Malaysia, amalan pemberian makanan kepada bayi adalah masih kurang memuaskan. Tinjauan Kesihatan dan Morbiditi Kebangsaan Ketiga menunjukkan bahawa pada 2006, walaupun amalan penyusuan susu ibu adalah tinggi, kadar penyusuan secara eksklusif di kalangan bayi berumur bawah enam bulan hanyalah 14.5% (IPH, 2008). Dari segi amalan pemberian makanan pelengkap, hanya 41.4% bayi sahaja mendapat makanan pelengkap tepat pada masanya (iaitu di antara umur enam hingga sepuluh bulan). Makanan pelengkap juga dimulakan seawal umur bayi dua bulan. Tambahan lagi, hanya 55.9% kanak-kanak dalam lingkungan umur 9-23 bulan mendapat sekurang-kurangnya 3 hidangan makanan sehari. Amalan pemberian makanan yang tidak sempurna adalah disebabkan kurangnya maklumat tentang jenis makanan yang sesuai, kuantiti yang seharusnya diberi, cara pemberian serta ketidakseimbangan dari segi kuantiti dan kualiti makanan. Oleh itu, satu buku panduan Penyediaan Makanan Bayi dan Kanak-kanak Kecil 6 bulan hingga 11 bulan dibentuk untuk membantu masyarakat dalam penyediaan makanan bayi dan kanakkanak kecil yang betul.

3 2.0 OBJEKTIF Objektif panduan ini adalah ini adalah untuk memberi panduan kepada anggota kesihatan dan masyarakat dalam penyediaan makanan pelengkap kepada bayi dan kanak-kanak kecil 6 bulan hingga 11 bulan di negeri Perak. 3.0 ASPEK PERTIMBANGAN DALAM PERANCANGAN MENU 3.1 Keserdehanaan, Keseimbangan dan Kepelbagaian Keseimbangan dan kepelbagaian makanan adalah asas kepada perancangan menu. Perancangan ini boleh dilaksanakan dengan berpandukan saranan Piramid Makanan Malaysia dan divisualkan melalui Pinggan Sihat Malaysia. Menu sehari perlu mengandungi kombinasi makanan daripada 5 kumpulan makanan iaitu Kumpulan 1 iaitu sayur-sayuran; Kumpulan 2 iaitu buahbuahan; Kumpulan 3 iaitu Nasi, mi, roti, bijirin, produk bijirin dan ubi-ubian; Kumpulan 4 iaitu Ikan, daging, ayam, telur dan kekacang serta Kumpulan 5 iaitu susu dan produk tenusu. Piramid Makanan Malaysia 2020

4 Pinggan Sihat Malaysia

5 Kumpulan 1 & 2: Sayur-sayuran dan Buah-Buahan Fungsi: Membekalkan vitamin A, vitamin C dan asid folik. Membekalkan mineral dan serat. Membantu mencegah sembelit. Membantu mengurangkan risiko penyakit kronik. Nota: Pilih pelbagai jenis sayur-sayuran dan buah-buahan untuk mendapat vitamin dan mineral yang berlainan. Kumpulan 3: Nasi, mi, roti, bijirin, produk bijirin dan ubi-ubian Fungsi: Membekalkan tenaga. Membekalkan karbohidrat kompleks. Membekalkan vitamin B. Membekalkan serat dan mineral. Nota: Pilihan yang baik adalah produk bijirin penuh kerana mengandungI lebih nutrien terutama serat, tiamin, niasin, zat besi dan fosforus.

6 Kumpulan 4: Ikan, daging, ayam, telur dan kekacang Fungsi: Membekalkan protein yang menggalakkan pertumbuhan dan pembaikan tisu badan. Membekalkan zat besi yang membantu mencegah anemia (kekurangan sel darah merah). Membekalkan zink dan vitamin B kompleks. Kekacang merupakan sumber serat dan magnesium. Kumpulan 5: Susu dan produk tenusu Fungsi: Membekalkan protein, kalsium, retinol, vitamin D dan vitamin B2. Kalsium membantu menguatkan tulang dan gigi serta dan mengurangkan risiko osteoporosis.

7 Kumpulan 4: Ikan, daging, ayam, telur dan kekacang Fungsi: Membekalkan protein yang menggalakkan pertumbuhan dan pembaikan tisu badan. Membekalkan zat besi yang membantu mencegah anemia (kekurangan sel darah merah). Membekalkan zink dan vitamin B kompleks. Kekacang merupakan sumber serat dan magnesium. Kumpulan 5: Susu dan produk tenusu Fungsi: Membekalkan protein, kalsium, retinol, vitamin D dan vitamin B2. Kalsium membantu menguatkan tulang dan gigi serta dan mengurangkan risiko osteoporosis. 3.2 Kos makanan 3.2.1 Makanan berkhasiat tidak semestinya dipengaruhi oleh kos yang tinggi. Makanan yang mahal tidak menjamin bekalan nutrien yang mencukupi. Tidak ada satu makanan pun yang dapat membekalkan kesemua nutrien yang diperlukan dalam jumlah yang diperlukan. Keperluan ini bergantung kepada jenis dan jumlah makanan yang diambil dalam sehari. 3.2.2 Potongan makanan dalam bentuk yang bersesuaian dapat memudahkan penghuni apabila makan dan juga dapat mengawal kos makanan. Contoh, seekor ayam potong 16 bahagian untuk hidangan kanak-kanak. 3.3 Penyediaan Menu Menu berlainan perlu disediakan dengan mengambil kira keperluan mereka termasuk dari segi sukatan, tekstur dan kaedah pemberian makanan. Kategori Umur Penyediaan Menu yang Sesuai Bayi dari lahir hingga 6 bulan Susu ibu diberi mengikut kehendak bayi. Bayi 6 – 8 bulan Makanan dalam bentuk separuh cecair, lenyek dan puri Bayi 9 bulan – 11 bulan Makanan dalam bentuk dadu, dipotong kecil dan lembut. Kanak-kanak 1 – 3 tahun Makanan biasa disediakan dalam bentuk lembut, bersup atau berkuah. Ayam/ daging/ ikan disediakan tanpa tulang. Masakan kurang pedas.

8 3.4 Keperluan Tenaga Harian Daripada Makanan Pelengkap Keperluan tenaga daripada makanan pelengkap diperolehi daripada anggaran purata jumlah tenaga daripada pengambilan susu dari jumlah keperluan tenaga mengikut usia bayi dan kanak-kanak. Umur (Bulan) Jumlah keperluan tenaga (kcal/ hari) Tenaga daripada pengambilan susu (kcal/hari) Cadangan keperluan tenaga daripada makanan pelengkap (kcal/ hari) 6-8 bulan 615 413 202 9-11 bulan 686 379 307 1 – 3 tahun 945 346 599 Sumber: RNI (NCCFN, 2005), WHO2003 4.0 PERANCANGAN MENU BAYI DAN KANAK-KANAK KECIL DI BAWAH UMUR 4 TAHUN 4.1 Pemakanan Bayi Dari Lahir Hingga 6 Bulan 4.1.1 SUSU IBU SAHAJA adalah mencukupi bagi bayi dari lahir hingga berumur 6 bulan. Bayi yang berumur di bawah 6 bulan tidak perlu diberi air atau susu tambahan. Bagi memenuhi keperluan pemakanan, bayi perlu diberi susu ibu mengikut kehendaknya. Bagi bayi yang diberi susu formula, ia hendaklah disediakan mengikut arahan pada label susu tersebut untuk mengelakkan kesihatan bayi terjejas. 4.1.2 Bayi yang berumur di bawah 6 bulan tidak memerlukan makanan lain selain daripada susu ibu. Sekiranya makanan lain diberi: Bayi mungkin terdedah kepada risiko jangkitan, alahan dan cirit-birit kerana sistem penghadaman dan ginjal bayi masih belum matang dan enzim penghadaman yang terlibat belum bersedia.

9 Bayi akan kurang menyusu kerana ia sudah berasa kenyang. Kemungkinan penyusuan susu ibu diberhentikan awal. NOTA: Elakkan mencampur bijirin dalam susu bagi bayi di peringkat umur ini. 4.2 Makanan Pelengkap 4.2.1 Berikan makanan pelengkap kepada bayi apabila berusia 6 bulan (180 hari). Ini kerana susu sahaja tidak mencukupi bagi bayi pada umur ini. Namun begitu, pemberian susu hendaklah diteruskan kerana makanan pelengkap bukan merupakan pengganti kepada susu. 4.2.2 Sekiranya makanan pelengkap tidak dimulakan pada umur 6 bulan (diberi terlalu lewat), pertumbuhan bayi akan terbantut dan mereka mungkin akan mengalami masalah kekurangan zat makanan. Kanak-kanak yang berkemungkinan akan mengalami masalah dari segi tabiat pengambilan makanan pada masa akan datang contohnya terlalu memilih makan, tidak makan sayur atau hanya makan sesetengah jenis makanan sahaja. 4.2.3 Apabila bayi mula mengambil makanan pelengkap, berikan makanan dalam jumlah yang kecil. Apabila usia bayi mencecah 6 bulan, mulakan bubur nasi kosong dengan 2-3 sudu makan penuh pada satu hidangan.Tingkatkan secara perlahan-lahan.

10 4.3 Cadangan Sukatan Makanan Sehari Untuk Bayi dan Kanak-kanak Kecil Di Bawah 4 Tahun Kumpulan makanan Kumpulan umur 6 - 8 bulan 9 - 11 bulan 1 - 3 tahun Nasi, mi, roti, bijirin, produk bijirin dan ubi-ubian 1½ cawan bubur 2 cawan bubur pekat 2 cawan nasi Sayursayuran ¼ cawan sayur yang dimasak ½ cawan sayur yang dimasak 1 cawan sayur yang dimasak Buahbuahan ¼ potong betik atau ½ biji pisang bersaiz kecil (1 biji pisang mas: 33 g) 1 potong betik atau 2 biji pisang bersaiz kecil (1 biji pisang mas: 33 g) 1 potong betik atau 2 biji pisang bersaiz kecil (1 biji pisang mas: 33 g) Daging, ayam, ikan dan kekacang 2 sudu teh sebarang jenis daging atau 2 sudu teh isi ikan (¼ ekor ikan bersaiz sederhana) 2 sudu teh sebarang jenis daging atau 2 sudu teh isi ikan atau ½ biji kuning telur ½ ekor ikan kembung saiz sederhana atau 1 biji telur Susu Susu ibu mengikut kehendak bayi Susu ibu mengikut kehendak bayi Susu ibu mengikut kehendak bayi atau 3 gelas susu Lemak, minyak 1 sudu teh minyak tambahan 1 ½ sudu teh minyak tambahan 1 sudu teh minyak tambahan Sumber: Garis Panduan Pemberian Makanan Bayi dan Kanak-kanak Kecil, Bahagian Pemakanan, Kementerian Kesihatan Malaysia (2009).

11 Sukatan isi rumah: 1 cawan biasa ~ 200ml 1gelas ~ 250ml 1 sudu makan = 2 sudu teh = ½ sudu cina ~ 10ml Nota: Nasi: 1 cawan = 2 senduk bersaiz sederhana Bubur: 1 cawan = 2 senduk bersaiz sederhana Sayur yang dimasak: 1 cawan = 8 sudu makan

12 4.4 Contoh Sukatan Makanan Bagi Hidangan Utama Dan Minum Pagi/ Minum petang Bagi Bayi Dan Kanak-kanak Kecil Bagi memudahkah pengendali untuk menyediakan hidangan utama dan minum pagi/ minum petang, contoh berikut boleh dirujuk: 6 – 8 bulan 9 – 11 bulan 1 - 3 tahun Hidangan Utama (Sarapan/ Makan Tengah Hari/ Makan Malam) ½ cawan atau 1 senduk bubur nasi 1 sudu makan lobak dilenyek 1 sudu teh ikan dikisar Air kosong/ Susu ibu ¾ cawan atau 1½ senduk bubur nasi pekat 1½ sudu makan lobak dipotong dadu kecil 1 sudu makan bayam (dikisar) 1 sudu teh daging (dikisar) Air kosong/ Susu ibu ½ cawan atau 1 senduk nasi putih 2 sudu makan lobak merah 2 sudu makan bayam (dipotong kecil) ½ ekor ikan masak pindang ½ potong betik Air kosong Minum Pagi/ Minum Petang 1 – 2 sudu makan buah Susu ½ potong betik (dipotong kecil) Susu 1 biji pisang mas Susu

13 4.5 Cadangan Penyediaan Makanan Bayi dan Kanak-kanak Kecil Berikut merupakan cadangan Penyediaan Makanan mengikut kategori umur :- Kategori Umur Cadangan Penyediaan Makanan 6 – 8 bulan Semasa memulakan makanan pelengkap beri makanan dikisar untuk tempoh seminggu. Selepas seminggu, beri makanan yang dipuri, diikuti dengan makanan yang dilecek dan makanan separuh pepejal. Sayur berdaun perlu dicelur dan kisar terlebih dahulu sebelum ditambah dalam bubur. Elak menambah gula, garam atau perisa tiruan. Ini untuk memberi peluang kepada bayi menikmati rasa semula jadi makanan dan memupuk amalan makan secara sihat. 9 – 11 bulan Beri makanan yang dicincang atau dipotong kecil. Makanan jejari seperti biskut bayi, lobak merah yang direbus dan potongan buah-buahan lembut juga boleh diberi. Elak menambah gula, garam atau perisa tiruan. Ini untuk memberi peluang kepada bayi menikmati rasa semula jadi makanan dan memupuk amalan makan secara sihat. Nota: Sentiasa awasi kanak-kanak pada umur ini yang makan sendiri untuk mengelakkan masalah seperti tercekik dan sebagainya. 1 – 3 tahun Hidangkan makanan keluarga yang lembut dan tidak pedas. Hidangkan ikan, ayam dan daging tanpa tulang. Beri makanan berkuah atau bersup. Sediakan makanan yang kurang gula dan garam serta tidak ditambah perisa tiruan.

14 4.6 Panduan Pemberian Makanan Sepanjang Hari 4.6.1 Bayi 6 bulan Pada beberapa hari pertama makanan diperkenalkan, bayi mungkin akan makan 2-3 sudu sahaja. Jangan risau ianya normal kerana bayi baru hendak belajar makan dan menyesuaikan diri dengan tekstur dan rasa baru. Perlahan-lahan tingkatkan kuantiti makanan kepada 1 senduk ketika waktu makan utama. Jadual makan bayi anda mungkin kelihatan seperti berikut. Namun setiap bayi adalah berbeza. Lakukan perubahan tekstur dan tingkatkan kekerapan pemberian makanan sesuai dengan perubahan umur bayi yang meningkat. 11.00 pagi 3.00 petang 6.00 petang

15 4.6.2 Bayi berusia 7-8 bulan Sewaktu usia ini, bayi anda sudah semakin menerima dan mahir mengendalikan makanan. Pastikan anda pelbagaikan jenis makanan yang diberi dari setiap kumpulan makanan. Tekstur makanan yang diberikan perlu lebih kasar berbanding sebelumya. Ini untuk membantu bayi meningkatkan kemahiran, perkembangan dan pertumbuhannya. Kekerapan pemberian makanan juga perlu ditingkatkan untuk memenuhi keperluan tenaga dan nutrisi yang semakin meningkat ketika usia ini. 7.00 petang 11.00 pagi 8.00 pagi 1.00 tengah hari 7.00 petang 3.00 petang 8.00 pagi

16 4.6.3 Contoh Pemberian Sehari Makanan Makanan Bayi 6 hingga 8 Bulan Ketika usia 6-8 bulan, susu ibu masih menyumbang sumber tenaga dan nutrisi utama buat bayi (2/3). Pastikan susu ibu diberi mengikut permintaan bayi. 7.00 pagi 8.00 pagi 10.00 pagi 12.00 tengah hari 8.00 malam 4.00 petang 2.30 petang 4.30 petang 7.00 malam 1.00 tengah hari 10.30 pagi SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU

17 4.6.4 Bayi 9 Bulan Perlahan-lahan tingkatkan kuantiti makanan kepada ¾ cawan ketika waktu makan utama. Jadual makan bayi anda mungkin kelihatan seperti berikut. Namun setiap bayi adalah berbeza. Lakukan perubahan tekstur dan tingkatkan kekerapan pemberian makanan sesuai dengan perubahan umur bayi yang meningkat. 11.00 pagi 8.00 pagi 1.00 tengah hari 7.00 petang 3.00 petang 8.00 pagi

18 4.6.5 Bayi 10 hingga 11 bulan Sewaktu usia ini, bayi anda sudah mahir mengendalikan makanan. Pastikan anda pelbagaikan jenis makanan yang diberi dari setiap kumpulan makanan. Tekstur makanan yang diberikan telah berubah kepada dicincang atau dipotong kecil dan dimasak sehingga lembut. Ini untuk membantu bayi meningkatkan kemahiran, perkembangan dan pertumbuhannya. Ibu/ penjaga perlu memberi kanak-kanak makan dengan menggunakan amalan pemberian makanan pelengkap yang responsif, mengenal pasti tanda-tanda anak lapar dan juga kenyang. Tanda-tanda ini sepatutnya digunakan sebagai panduan kuantiti makanan yang perlu diberi pada setiap hidangan dan keperluan untuk snek. 11.00 pagi 8.00 pagi 1.00 tengah hari 7.00 petang 3.00 petang

19 4.6.6 Contoh Pemberian Sehari Makanan Makanan Bayi 9 hingga 11 Bulan Pada usia ini, perut bayi dapat menampung sekitar 200 ml pada satusatu masa. Purata keperluan kalori (kkal) harian untuk bayi dalam sehari adalah penting bagi menjamin tumbesaran yang optimum. Amalan makan secara teratur adalah penting untuk memastikan pengambilan tenaga dan nutrien yang mencukupi. 7.00 pagi 8.00 pagi 10.00 pagi 12.30 tengah hari 8.00 malam 4.00 petang 2.30 petang 4.30 petang 7.00 malam 1.00 tengah hari 10.30 pagi SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU SUSU IBU

20 5.0 PANDUAN PENYEDIAAN MAKANAN BAYI MENGIKUT KUMPULAN UMUR 5.1 MAKANAN PELENGKAP BAGI BAYI BERUMUR 6-8 BULAN 5.1.1 Makanan Berasaskan karbohidrat 1. BUBUR NASI KOSONG Bahan-bahan • Beras : 3 sudu makan (30g) • Air : 4 gelas (800ml) Cara penyediaan • Masukkan air dan beras ke dalam periuk. • Kacau bubur sehingga pekat menggunakan api kecil. • Siap untuk dihidang. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk bubur nasi Setiap waktu makan • 1senduk bubur nasi (70-80g) 3 1. BUBUR NASI KOSONG Bahan-bahan • Beras : 3 sudu makan (30g) • Air : 4 gelas (800ml) Cara penyediaan • Masukkan air dan beras ke dalam periuk. • Kacau bubur sehingga pekat menggunakan api kecil. • Siap untuk dihidang. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk bubur nasi Setiap waktu makan • 1senduk bubur nasi (70-80g) 3 1. BUBUR NASI KOSONG Bahan-bahan • Beras : 3 sudu makan (30g) • Air : 4 gelas (800ml) Cara penyediaan • Masukkan air dan beras ke dalam periuk. • Kacau bubur sehingga pekat menggunakan api kecil. • Siap untuk dihidang. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk bubur nasi Setiap waktu makan • 1senduk bubur nasi (70-80g) 3 2. UBI KENTANG LENYEK Bahan-bahan • Kentang : 1 ½ biji saiz sederhana (1 cawan: 124g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Masukkan air dan kentang yang telah di kupas kulitnya ke dalam periuk. • Rebus sehingga empuk dan tos airnya. • Lenyek kentang semasa masih panas. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 1½ senduk kentang lenyek Setiap waktu makan • ½ senduk kentang lenyek (40g) 4 2. UBI KENTANG LENYEK Bahan-bahan • Kentang : 1 ½ biji saiz sederhana (1 cawan: 124g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Masukkan air dan kentang yang telah di kupas kulitnya ke dalam periuk. • Rebus sehingga empuk dan tos airnya. • Lenyek kentang semasa masih panas. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 1½ senduk kentang lenyek Setiap waktu makan • ½ senduk kentang lenyek (40g) 4 1. BUBUR NASI KOSONG Bahan-bahan • Beras : 3 sudu makan (30g) • Air : 4 gelas (800ml) Cara penyediaan • Masukkan air dan beras ke dalam periuk. • Kacau bubur sehingga pekat menggunakan api kecil. • Siap untuk dihidang. 2. UBI KENTANG LENYEK Bahan-bahan • Kentang : 1 ½ biji saiz sederhana (1 cawan: 124g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Masukkan air dan kentang yang telah di kupas kulitnya ke dalam periuk. • Rebus sehingga empuk dan tos airnya. • Lenyek kentang semasa masih panas. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 senduk bubur nasi Setiap waktu makan 1 senduk bubur nasi (70-80g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 1 ½ senduk kentang lenyek Setiap waktu makan ½ senduk kentang lenyek (40g) 20

21 3. BUBUR OAT SEGERA Bahan-bahan • Oat segera : 2 senduk rata (30g) • Air : 1 cawan (200ml) Cara penyediaan • Kisar oat segera sehingga halus. • Masukkan oat ke dalam air mendidih. • Kacau sehingga oat pekat. • Sedia dihidang. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk bubur oat Setiap waktu makan • 1senduk bubur oat (60g) 5 3. BUBUR OAT SEGERA Bahan-bahan • Oat segera : 2 senduk rata (30g) • Air : 1 cawan (200ml) Cara penyediaan • Kisar oat segera sehingga halus. • Masukkan oat ke dalam air mendidih. • Kacau sehingga oat pekat. • Sedia dihidang. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk bubur oat Setiap waktu makan • 1senduk bubur oat (60g) 5 4. UBI KELEDEK LENYEK Bahan-bahan • Ubi keledek : 1 biji saiz sederhana (1 cawan: 72g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Masukkan air dan ubi keledek yang telah di kupas kulitnya ke dalam periuk. • Rebus sehingga empuk dan tos airnya. • Lenyek kentang semasa masih panas. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 11/3 senduk Setiap waktu makan • ½ senduk kentang lenyek (24g) 6 4. UBI KELEDEK LENYEK Bahan-bahan • Ubi keledek : 1 biji saiz sederhana (1 cawan: 72g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Masukkan air dan ubi keledek yang telah di kupas kulitnya ke dalam periuk. • Rebus sehingga empuk dan tos airnya. • Lenyek kentang semasa masih panas. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 11/3 senduk Setiap waktu makan • ½ senduk kentang lenyek (24g) 6 4. UBI KELEDEK LENYEK Bahan-bahan • Ubi keledek : 1 biji saiz sederhana (1 cawan: 72g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Masukkan air dan ubi keledek yang telah di kupas kulitnya ke dalam periuk. • Rebus sehingga empuk dan tos airnya. • Lenyek kentang semasa masih panas. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 11/3 senduk Setiap waktu makan • ½ senduk kentang lenyek (24g) 6 3. BUBUR OAT SEGERA Bahan-bahan • Oat segera : 2 senduk rata (30g) • Air : 1 cawan (200ml) Cara penyediaan • Kisar oat segera sehingga halus. • Masukkan oat ke dalam air mendidih. • Kacau sehingga oat pekat. • Sedia dihidang. 4. UBI KELEDEK LENYEK Bahan-bahan • Ubi keledek : 1 biji saiz sederhana (1 cawan: 72g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Masukkan air dan ubi keledek yang telah di kupas kulitnya ke dalam periuk. • Rebus sehingga empuk dan tos airnya. • Lenyek kentang semasa masih panas. 1. BAYAM REBUS Bahan-bahan • cawan daun bayam mentah (15g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Cuci bersih daun bayam dan masukkan ke dalam air mendidih. • Rebus sehingga lembut. • Toskan daun bayam dan cincang sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 senduk bubur oat Setiap waktu makan 1 senduk bubur oat (60g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 1 senduk Setiap waktu makan ½ senduk kentang lenyek (24g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 1 ½ sudu makan Setiap waktu makan ½ sudu makan (7g) 5.1.2 Makanan Berasaskan sayur-sayuran 1. BAYAM REBUS Bahan-bahan • 3/4 cawan daun bayam mentah (15g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Cuci bersih daun bayam dan masukkan ke dalam air mendidih. • Rebus sehingga lembut. • Toskan daun bayam dan cincang sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 1 ½ sudu makan Setiap waktu makan • ½ sudu makan (7g) 8 1. BAYAM REBUS Bahan-bahan • 3/4 cawan daun bayam mentah (15g) • Air : untuk merebus/kukus Cara penyediaan • Cuci bersih daun bayam dan masukkan ke dalam air mendidih. • Rebus sehingga lembut. • Toskan daun bayam dan cincang sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 1 ½ sudu makan Setiap waktu makan • ½ sudu makan (7g) 8 21 1/3 3/4

22 2. BROKOLI KUKUS Bahan-bahan • cawan brokoli (30 g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci bersih brokoli dan ambil bahagian bunga brokoli. • Didihkan air dan kukus brokoli sehingga empuk. • Cicang brokoli sehingga halus. 3. LABU KUKUS Bahan-bahan • cawan labu mentah (30g) • Air : untuk mengukus Cara penyediaan • Didihkan air di dalam pengukus/ • Masukkan labu dan kukus sehingga empuk. • Tos labu dan lecek sehingga halus. 4. LOBAK MERAH REBUS Bahan-bahan • cawan lobak merah saiz sederhana (30g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih lobak merah dan kupas kulit. • Rebus lobak merah sehingga empuk. • Lobak dilecek atau dicincang halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu makan Setiap waktu makan 1 sudu makan (10g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu makan Setiap waktu makan 1 sudu makan (10g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu makan Setiap waktu makan 1 sudu makan (10g) 2. BROKOLI KUKUS Bahan-bahan • 3/4 cawan brokoli (30 g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci bersih brokoli dan ambil bahagian bunga brokoli. • Didihkan air dan kukus brokoli sehingga empuk. • Cicang brokoli sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 9 2. BROKOLI KUKUS Bahan-bahan • 3/4 cawan brokoli (30 g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci bersih brokoli dan ambil bahagian bunga brokoli. • Didihkan air dan kukus brokoli sehingga empuk. • Cicang brokoli sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 9 2. BROKOLI KUKUS Bahan-bahan • 3/4 cawan brokoli (30 g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci bersih brokoli dan ambil bahagian bunga brokoli. • Didihkan air dan kukus brokoli sehingga empuk. • Cicang brokoli sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 9 3. LABU KUKUS Bahan-bahan • 1/3 cawan labu mentah (30g) • Air : untuk mengukus Cara penyediaan • Didihkan air di dalam pengukus/ • Masukkan labu dan kukus sehingga empuk. • Tos labu dan lecek sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 10 3. LABU KUKUS Bahan-bahan • 1/3 cawan labu mentah (30g) • Air : untuk mengukus Cara penyediaan • Didihkan air di dalam pengukus/ • Masukkan labu dan kukus sehingga empuk. • Tos labu dan lecek sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 10 3. LABU KUKUS Bahan-bahan • 1/3 cawan labu mentah (30g) • Air : untuk mengukus Cara penyediaan • Didihkan air di dalam pengukus/ • Masukkan labu dan kukus sehingga empuk. • Tos labu dan lecek sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 10 4. LOBAK MERAH REBUS Bahan-bahan • 1/3 cawan lobak merah saiz sederhana (30g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih lobak merah dan kupas kulit. • Rebus lobak merah sehingga empuk. • Lobak dilecek atau dicincang halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (10g) 11 4. LOBAK MERAH REBUS Bahan-bahan • 1/3 cawan lobak merah saiz sederhana (30g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih lobak merah dan kupas kulit. • Rebus lobak merah sehingga empuk. • Lobak dilecek atau dicincang halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (10g) 11 4. LOBAK MERAH REBUS Bahan-bahan • 1/3 cawan lobak merah saiz sederhana (30g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih lobak merah dan kupas kulit. • Rebus lobak merah sehingga empuk. • Lobak dilecek atau dicincang halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (10g) 11 22 3/4 1/3 1/3

23 5. TOMATO Bahan-bahan • ¼ cawan tomato (30g) Cara penyediaan • Cuci bersih tomato dan kupas kulit. • Tomato dilecek atau dicincang halus. 1. IKAN KUKUS Bahan-bahan • ¼ ekor ikan saiz sederhana (15g) : diambil isi sahaja • Air : untuk mengukus Cara Penyediaan • Siang dan cuci ikan, ambil bahagian isi sahaja. • Didihkan air untuk mengukus. • Kukus ikan selama 10 minit. • Cincang isi ikan sehingga halus. 2. AYAM REBUS Bahan-bahan • 1 ketul isi dada ayam (20g)- ukuran saiz separuh kotak mancis • Air – untuk merebus Cara penyediaan • Rebus isi ayam sehingga masak dan empuk. • Angkat ayam dan tos airnya. • Cincang isi ayam sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 2 sudu makan Setiap waktu makan 1 sudu makan (10g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (5g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (7g) 5. TOMATO Bahan-bahan • ¼ cawan tomato (30g) Cara penyediaan • Cuci bersih tomato dan kupas kulit. • Tomato dilecek atau dicincang halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (10g) 12 5. TOMATO Bahan-bahan • ¼ cawan tomato (30g) Cara penyediaan • Cuci bersih tomato dan kupas kulit. • Tomato dilecek atau dicincang halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (10g) 12 5. TOMATO Bahan-bahan • ¼ cawan tomato (30g) Cara penyediaan • Cuci bersih tomato dan kupas kulit. • Tomato dilecek atau dicincang halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (10g) 12 5.1.3 Makanan Berasaskan Protein 1. IKAN KUKUS Bahan-bahan • ¼ ekor ikan saiz sederhana (15g) : diambil isi sahaja • Air : untuk mengukus Cara Penyediaan • Siang dan cuci ikan, ambil bahagian isi sahaja. • Didihkan air untuk mengukus. • Kukus ikan selama 10 minit. • Cincang isi ikan sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) 14 1. IKAN KUKUS Bahan-bahan • ¼ ekor ikan saiz sederhana (15g) : diambil isi sahaja • Air : untuk mengukus Cara Penyediaan • Siang dan cuci ikan, ambil bahagian isi sahaja • Didihkan . air untuk mengukus. • Kukus ikan selama 10 minit. • Cincang isi ikan sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) 14 2. AYAM REBUS Bahan-bahan • 1 ketul isi dada ayam (20g)-ukuran saiz separuh kotak mancis • Air – untuk merebus Cara penyediaan • Rebus isi ayam sehingga masak dan empuk. • Angkat ayam dan tos airnya. • Cincang isi ayam sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (7g) 15 2. AYAM REBUS Bahan-bahan • 1 ketul isi dada ayam (20g)-ukuran saiz separuh kotak mancis • Air – untuk merebus Cara penyediaan • Rebus isi ayam sehingga masak dan empuk. • Angkat ayam dan tos airnya. • Cincang isi ayam sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (7g) 15 23

24 3. IKAN BILIS TUMBUK Bahan-bahan • 1 sudu makan ikan bilis tanpa kepala dan perut (6g) Cara penyediaan • Cuci ikan bilis dan rendam 10 minit di dalam air sejuk untuk kurangkan kandungan garam. • Sangai ikan bilis sehingga garing tanpa menggunakan minyak. • Tumbuk ikan bilis sehingga halus. 4. TAUHU KUKUS Bahan-bahan • ½ potong tauhu (30g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci tauhu dan masukkan ke dalam pengukus yang telah di didihkan. • Kukus tauhu selama 10 minit. • Angkat dan lecek tauhu sehingga halus. 5. HATI AYAM KUKUS Bahan-bahan ½ potong hati (18g) Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci hati dan masukkan ke dalam pengukus yang telah di didihkan. • Kukus hati selama 10 minit. • Angkat dan lecek tauhu sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (2g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (10g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh (rata) Setiap waktu makan 1 sudu teh (6g) 3. IKAN BILIS TUMBUK Bahan-bahan • 1 sudu makan ikan bilis tanpa kepala dan perut (6g) Cara penyediaan • Cuci ikan bilis dan rendam 10 minit di dalam air sejuk untuk kurangkan kandungan garam. • Sangai ikan bilis sehingga garing tanpa menggunakan minyak. • Tumbuk ikan bilis sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (2g) 16 3. IKAN BILIS TUMBUK Bahan-bahan • 1 sudu makan ikan bilis tanpa kepala dan perut (6g) Cara penyediaan • Cuci ikan bilis dan rendam 10 minit di dalam air sejuk untuk kurangkan kandungan garam. • Sangai ikan bilis sehingga garing tanpa menggunakan minyak. • Tumbuk ikan bilis sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (2g) 16 4. TAUHU KUKUS Bahan-bahan • ½ potong tauhu (30g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci tauhu dan masukkan ke dalam pengukus yang telah di didihkan. • Kukus tauhu selama 10 minit. • Angkat dan lecek tauhu sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (10g) 17 4. TAUHU KUKUS Bahan-bahan • ½ potong tauhu (30g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci tauhu dan masukkan ke dalam pengukus yang telah di didihkan. • Kukus tauhu selama 10 minit. • Angkat dan lecek tauhu sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (10g) 17 5. HATI AYAM KUKUS Bahan-bahan • ½ potong hati (18g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci hati dan masukkan ke dalam pengukus yang telah di didihkan. • Kukus hati selama 10 minit. • Angkat dan lecek tauhu sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu the (rata) Setiap waktu makan • 1sudu teh (6g) 18 5. HATI AYAM KUKUS Bahan-bahan • ½ potong hati (18g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci hati dan masukkan ke dalam pengukus yang telah di didihkan. • Kukus hati selama 10 minit. • Angkat dan lecek tauhu sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu the (rata) Setiap waktu makan • 1sudu teh (6g) 18 24

25 5.1.4 Makanan Berasaskan Buah- buahan 1. PISANG EMAS Bahan-bahan • ½ biji pisang emas (20g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Lecek pisang menggunakan garfu sehingga hancur dan halus. 2. BUAH MANGGA Bahan-bahan • ¼ biji saiz sederhana (30g) Cara penyediaan • Buang kulit dan biji manga. • Ambil 1/4 bahagian manga dan potong-potong kecil. • Lecek manga sehingga halus. 3. BUAH BETIK Bahan-bahan • ¼ potong betik (35g) Cara Penyediaan • Buang kulit dan biji betik. • Lecek betik sehingga hancur dan halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 2 sudu makan Setiap waktu makan 1 sudu makan (10g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 2 sudu makan Setiap waktu makan 1 sudu makan (15g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu makan Setiap waktu makan 1 ½ sudu makan (18g) 1. PISANG EMAS Bahan-bahan • 1/2 biji pisang emas (20g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Lecek pisang menggunakan garfu sehingga hancur dan halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 20 1. PISANG EMAS Bahan-bahan • 1/2 biji pisang emas (20g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Lecek pisang menggunakan garfu sehingga hancur dan halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 20 1. PISANG EMAS Bahan-bahan • 1/2 biji pisang emas (20g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Lecek pisang menggunakan garfu sehingga hancur dan halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1 sudu makan (10g) 20 2. BUAH MANGGA Bahan-bahan • ¼ biji saiz sederhana (30g) Cara penyediaan • Buang kulit dan biji manga. • Ambil 1/4 bahagian manga dan potong-potong kecil. • Lecek manga sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (15g) 21 2. BUAH MANGGA Bahan-bahan • ¼ biji saiz sederhana (30g) Cara penyediaan • Buang kulit dan biji manga. • Ambil 1/4 bahagian manga dan potong-potong kecil. • Lecek manga sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 sudu makan Setiap waktu makan • 1sudu makan (15g) 21 3. BUAH BETIK Bahan-bahan • ¼ potong betik (35g) Cara Penyediaan • Buang kulit dan biji betik. • Lecek betik sehingga hancur dan halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu makan Setiap waktu makan • 1 ½ sudu makan (18g) 22 25

26 5.1.5 Panduan Penyediaan Makanan Seimbang 4. BUAH EPAL Bahan-bahan • ¼ potong epal (30g) Cara Penyediaan • Buang kulit dan biji epal. • Kukus dan lecek epal sehingga menajadi puree. 1. BUBUR NASI AYAM DAN LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh isi ayam (7 g) - dikukus dan dicincang • 1 sudu makan lobak merah (10 g)- dicincang • ½ sudu teh minyak/margerin/mentega • 1 sudu makan air rebusan • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi ayam lobak merah. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 2. BUBUR NASI TAUHU BROKOLI Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh tauhu (5 g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan brokoli(10g)-direbus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi tauhu brokoli. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu makan Setiap waktu makan 1 ½ sudu makan (15g) EPAL BUAH 4. bahan - Bahan (30g) epal potong ¼ • Penyediaan Cara . epal biji dan kulit Buang • sehingga epal ecek l dan Kukus • puree. menajadi CADANGAN PENGAMBILAN Sehari makan sudu 3 • makan waktu Setiap ) (15g makan sudu 1 ½ • 23 1. BUBUR NASI AYAM DAN LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh isi ayam (7 g) - dikukus dan dicincang • 1 sudu makan lobak merah (10 g)- dicincang • ½ sudu teh minyak/margerin/mentega • 1 sudu makan air rebusan • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi ayam lobak merah. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 27 1. BUBUR NASI AYAM DAN LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh isi ayam (7 g) - dikukus dan dicincang • 1 sudu makan lobak merah (10 g)- dicincang • ½ sudu teh minyak/margerin/mentega • 1 sudu makan air rebusan • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi ayam lobak merah. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 27 2. BUBUR NASI TAUHU BROKOLI Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh tauhu (5 g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan brokoli(10g)-direbus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi tauhu brokoli. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 28 2. BUBUR NASI TAUHU BROKOLI Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh tauhu (5 g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan brokoli(10g)-direbus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi tauhu brokoli. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 28 26

27 3. BUBUR NASI IKAN BAYAM Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh ikan (5 g)-disangai dan ditumbuk kasar • 1 sudu makan bayam (7g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi ikan bayam. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 4. KENTANG LENYEK BROKOLI Cara penyediaan • 2 sudu makan kentang lenyek (1/2 biji kentang: 40g) • 1 sudu teh hati (6 g)-dikukus dan dilenyek • 1 sudu makan brokoli (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan cawan kentang lenyek brokoli. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 3. BUBUR NASI IKAN BAYAM Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh ikan (5 g)-disangai dan ditumbuk kasar • 1 sudu makan bayam (7g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi ikan bayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 29 3. BUBUR NASI IKAN BAYAM Cara penyediaan • 1 senduk bubur nasi pekat (75g) • 1 sudu teh ikan (5 g)-disangai dan ditumbuk kasar • 1 sudu makan bayam (7g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur nasi ikan bayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 29 4. KENTANG LENYEK BROKOLI Cara penyediaan 2 sudu makan kentang lenyek (1/2 biji kentang: 40g) • 1 sudu teh hati (6 g)-dikukus dan dilenyek • 1 sudu makan brokoli (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 1/3 cawan kentang lenyek brokoli. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 30 4. KENTANG LENYEK BROKOLI Cara penyediaan 2 sudu makan kentang lenyek (1/2 biji kentang: 40g) • 1 sudu teh hati (6 g)-dikukus dan dilenyek • 1 sudu makan brokoli (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 1/3 cawan kentang lenyek brokoli. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 30 5. BUBUR OAT IKAN BILIS BAYAM Cara penyediaan • 1 senduk oat (60g) • 1 sudu teh ikan bilis (2g)-ditumbuk • 1 Sudu makan bayam (7g)-dicincang • ½ sudu teh minyak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ikan bilis bayam. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 5. BUBUR OAT IKAN BILIS BAYAM Cara penyediaan • 1 senduk oat (60g) • 1 sudu teh ikan bilis (2g)-ditumbuk • 1 Sudu makan bayam (7g)-dicincang • ½ sudu teh minyak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ikan bilis bayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 31 5. BUBUR OAT IKAN BILIS BAYAM Cara penyediaan • 1 senduk oat (60g) • 1 sudu teh ikan bilis (2g)-ditumbuk • 1 Sudu makan bayam (7g)-dicincang • ½ sudu teh minyak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ikan bilis bayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 31 27 1/3

28 6. OAT AYAM LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 senduk bubur oat (60g) • 1 sudu teh isi ayam (7 g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan lobak merah (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ayam lobak merah. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 7. OAT AYAM LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 senduk bubur oat (60g) • 1 sudu teh isi ayam (7 g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan lobak merah (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ayam lobak merah. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 32 7. OAT AYAM LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 senduk bubur oat (60g) • 1 sudu teh isi ayam (7 g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan lobak merah (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ayam lobak merah. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 32 5.2 MAKANAN PELENGKAP BAGI BAYI BERUMUR 9-11 BULAN 5.2.1 Makanan Berasaskan karbohidrat 1. BUBUR NASI KOSONG Bahan-bahan • 4 sudu makan atau cawan beras ( 40 g) • 4 gelas air (900ml) Cara penyediaan • Masukkan 3 gelas air ke dalam periuk dan 4 sudu makan beras ke dalam air mendidih • Perlahankan api dan biarkan ia mendidih selama 30 minit sambil mengacau sekali sekala • Apabila bubur semakin memekat, teruskan mengacau dengan lebih kerap dalam anggaran 40 minit CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 4 senduk bubur nasi Setiap waktu makan 1 senduk bubur nasi (100-110g) 1. BUBUR NASI KOSONG Bahan-bahan • 4 sudu makan atau 1/3 cawan beras ( 40 g) • 4 gelas air (900ml) Cara penyediaan • Masukkan 3 gelas air ke dalam periuk dan 4 sudu makan beras ke dalam air mendidih • Perlahankan api dan biarkan ia mendidih selama 30 minit sambil mengacau sekali sekala • Apabila bubur semakin memekat, teruskan mengacau dengan lebih kerap dalam anggaran 40 minit CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 senduk bubur nasi Setiap waktu makan • 1 1/3 senduk bubur nasi (100- 110g) Tips / Nota : • Berikan bayi makanan yang dicincang atau dipotong kecil dan dimasak sehingga lembut. • Tingkatkan kuantiti makanan kepada 11/3 senduk bubur nasi setiap waktu makan utama. 3 1. BUBUR NASI KOSONG Bahan-bahan • 4 sudu makan atau 1/3 cawan beras ( 40 g) • 4 gelas air (900ml) Cara penyediaan • Masukkan 3 gelas air ke dalam periuk dan 4 sudu makan beras ke dalam air mendidih • Perlahankan api dan biarkan ia mendidih selama 30 minit sambil mengacau sekali sekala • Apabila bubur semakin memekat, teruskan mengacau dengan lebih kerap dalam anggaran 40 minit CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 senduk bubur nasi Setiap waktu makan • 1 1/3 senduk bubur nasi (100- 110g) Tips / Nota : • Berikan bayi makanan yang dicincang atau dipotong kecil dan dimasak sehingga lembut. • Tingkatkan kuantiti makanan kepada 11/3 senduk bubur nasi setiap waktu makan utama. 3 28 3/4 1/3 1/3

29 2. BIHUN REBUS Bahan-bahan • 30g bihun kering (1 cawan) direndam di dalam air selama 10 minit • 2 gelas air (400ml) dimasukkan ke dalam periuk dan biarkan mendidih Cara penyediaan • Masukkan bihun dan teruskan masak sehingga bihun menjadi lembut dan toskan CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 senduk Bihun dicelur Setiap waktu makan 1 senduk bihun dicelur (50g) 2. BIHUN REBUS Bahan-bahan • 30g bihun kering (1 cawan) direndam di dalam air selama 10 minit • 2 gelas air (400ml) dimasukkan ke dalam periuk dan biarkan mendidih Cara penyediaan • Masukkan bihun dan teruskan masak sehingga bihun menjadi lembut dan toskan CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk Bihun dicelur Setiap waktu makan • 1 senduk bihun dicelur (50g) Tips / Nota : • Tiada satu makanan yang dapat membekalkan semua jenis nutrien yang diperlukan oleh bayi dan kanakkanak. Oleh itu, pelbagai jenis makanan dalam jumlah yang sederhana dan seimbang perlu disajikan berdasarkan Piramid Makanan Malaysia. 4 2. BIHUN REBUS Bahan-bahan • 30g bihun kering (1 cawan) direndam di dalam air selama 10 minit • 2 gelas air (400ml) dimasukkan ke dalam periuk dan biarkan mendidih Cara penyediaan • Masukkan bihun dan teruskan masak sehingga bihun menjadi lembut dan toskan CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk Bihun dicelur Setiap waktu makan • 1 senduk bihun dicelur (50g) Tips / Nota : • Tiada satu makanan yang dapat membekalkan semua jenis nutrien yang diperlukan oleh bayi dan kanakkanak. Oleh itu, pelbagai jenis makanan dalam jumlah yang sederhana dan seimbang perlu disajikan berdasarkan Piramid Makanan Malaysia. 4 3. Ubi Kentang Rebus Bahan-bahan • 2 biji ubi kentang saiz sederhana (165g) • 2 gelas air (500ml) Cara penyediaan • Didihkan air dan masukkan kentang yang telah dikupas kulitnya dan dipotong dadu. • Rebus sehingga empuk • Toskan kentang dan lenyek kentang semasa masih panas 4. Pasta Rebus Bahan-bahan • ½ cawan macaroni (40g) • 3 gelas air (600ml) Cara penyediaan • Didihkan air dan masukkan pasta. • Rebus sehingga empuk • Toskan pasta dan potong kecil semasa masih panas CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 senduk ubi kentang lenyek Setiap waktu makan 1 senduk ubi kentang lenyek (55g) CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 senduk pasta Setiap waktu makan 1 senduk pasta (35g) 3. Ubi Kentang Rebus Bahan-bahan • 2 biji ubi kentang saiz sederhana (165g) • 2 gelas air (500ml) Cara penyediaan • Didihkan air dan masukkan kentang yang telah dikupas kulitnya dan dipotong dadu. • Rebus sehingga empuk • Toskan kentang dan lenyek kentang semasa masih panas CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk ubi kentang lenyek Setiap waktu makan • 1 senduk ubi kentang lenyek (55g) Tips / Nota : • Tubuh kita menggunakan makanan sebagai tenaga untuk terus hidup, melawan jangkitan, untuk bergerak dan menjadi aktif. 4 5 . Pasta Rebus Bahan-bahan • ½ cawan macaroni (40g) • 3 gelas air (600ml) Cara penyediaan • Didihkan air dan masukkan pasta. • Rebus sehingga empuk • Toskan pasta dan potong kecil semasa masih panas CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk pasta Setiap waktu makan • 1 senduk pasta (35g) Tips / Nota : • Makanan diibaratkan seperti kayu untuk menghidupkan api, sekiranya kayu itu berkualiti dan mencukupi, api tersebut akan dapat menyediakan tenaga atau haba secukupnya. Dengan cara yang sama, jika seorang kanak-kanak tidak mendapat makanan berkhasiat secukupnya, mereka tidak akan mempunyai tenaga yang mencukupi untuk membesar dan menjadi aktif. 6 3. Ubi Kentang Rebus Bahan-bahan • 2 biji ubi kentang saiz sederhana (165g) • 2 gelas air (500ml) Cara penyediaan • Didihkan air dan masukkan kentang yang telah dikupas kulitnya dan dipotong dadu. • Rebus sehingga empuk • Toskan kentang dan lenyek kentang semasa masih panas CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk ubi kentang lenyek Setiap waktu makan • 1 senduk ubi kentang lenyek (55g) Tips / Nota : • Tubuh kita menggunakan makanan sebagai tenaga untuk terus hidup, melawan jangkitan, untuk bergerak dan menjadi aktif. 4. Pasta Rebus 5 Bahan-bahan • ½ cawan macaroni (40g) • 3 gelas air (600ml) Cara penyediaan • Didihkan air dan masukkan pasta. • Rebus sehingga empuk • Toskan pasta dan potong kecil semasa masih panas CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 senduk pasta Setiap waktu makan • 1 senduk pasta (35g) Tips / Nota : • Makanan diibaratkan seperti kayu untuk menghidupkan api, sekiranya kayu itu berkualiti dan mencukupi, api tersebut akan dapat menyediakan tenaga atau haba secukupnya. Dengan cara yang sama, jika seorang kanak-kanak tidak mendapat makanan berkhasiat secukupnya, mereka tidak akan mempunyai tenaga yang mencukupi untuk membesar dan menjadi aktif. 6 29

30 1. BAYAM REBUS Bahan-bahan • 1 cawan daun bayam mentah (30g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih daun bayam • Ambil bahagian daun sahaja • Didihkan air, rebuskan daun bayam sehingga lembut • Angkat dan toskan daun bayam • Cincang daun bayam CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 4 sudu makan Setiap waktu makan 1 ½ sudu makan (10g) 5.2.2 Makanan Berasaskan Sayur-Sayuran 1. BAYAM REBUS Bahan-bahan • 1 cawan daun bayam mentah (30g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih daun bayam • Ambil bahagian daun sahaja • Didihkan air, rebuskan daun bayam sehingga lembut • Angkat dan toskan daun bayam • Cincang daun bayam CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 sudu makan Setiap waktu makan • 11/2 sudu makan (10g) Tips / Nota : • Sayuran berdaun hijau pekat merupakan sumber zat besi jenis non-heme. • Zat besi penting untuk pembentukan sel darah merah bayi dan menyokong dalam pertumbuhan dan perkembangan bayi serta membantu tubuh melawan jangkitan penyakit. 8 1. BAYAM REBUS Bahan-bahan • 1 cawan daun bayam mentah (30g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih daun bayam • Ambil bahagian daun sahaja • Didihkan air, rebuskan daun bayam sehingga lembut • Angkat dan toskan daun bayam • Cincang daun bayam CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 sudu makan Setiap waktu makan • 11/2 sudu makan (10g) Tips / Nota : • Sayuran berdaun hijau pekat merupakan sumber zat besi jenis non-heme. • Zat besi penting untuk pembentukan sel darah merah bayi dan menyokong dalam pertumbuhan dan perkembangan bayi serta membantu tubuh melawan jangkitan penyakit. 8 2. BROKOLI KUKUS Bahan-bahan • ½ cawan brokoli (45 g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci bersih brokoli, ambil bahagian bunga brokoli • Kukuskan brokoli • Cicang dadu brokoli yang telah dikukus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 4 sudu makan Setiap waktu makan 1 ½ sudu makan (15g) 2. BROKOLI KUKUS Bahan-bahan • ½ cawan brokoli (45 g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci bersih brokoli, ambil bahagian bunga brokoli • Kukuskan brokoli • Cicang dadu brokoli yang telah dikukus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 sudu makan Setiap waktu makan • 11/2 sudu makan (15g) Tips / Nota : • Mengambil makanan yang kaya dengan vitamin C seperti tomato, brokoli, jambu, mangga, nanas, betik, oren, lemon dan buah-buahan sitrus boleh meningkatkan jumlah zat besi yang diserap. 9 2. BROKOLI KUKUS Bahan-bahan • ½ cawan brokoli (45 g) • Air – untuk mengukus Cara penyediaan • Cuci bersih brokoli, ambil bahagian bunga brokoli • Kukuskan brokoli • Cicang dadu brokoli yang telah dikukus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 sudu makan Setiap waktu makan • 11/2 sudu makan (15g) Tips / Nota : • Mengambil makanan yang kaya dengan vitamin C seperti tomato, brokoli, jambu, mangga, nanas, betik, oren, lemon dan buah-buahan sitrus boleh meningkatkan jumlah zat besi yang diserap. 9 3. LOBAK MERAH REBUS Bahan-bahan • ½ batang lobak merah saiz sederhana (35g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih lobak merah dan kupas kulit. • Rebus lobak merah sehingga empuk. • Lobak dipotong dadu. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 4 sudu makan Setiap waktu makan 1 ½ sudu makan (15g) 3. LOBAK MERAH REBUS Bahan-bahan • 1/2 batang lobak merah saiz sederhana (35g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih lobak merah dan kupas kulit. • Rebus lobak merah sehingga empuk. • Lobak dipotong dadu. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 sudu makan Setiap waktu makan • 11/2 sudu makan (15g) Tips / Nota : Sayur-sayuran berdaun hijau tua serta buah-buahan dan sayur-sayuran berwarna kuning boleh membantu kanak– kanak mendapat mata yang sihat dan kurang mendapat jangkitan. 10 3. LOBAK MERAH REBUS Bahan-bahan • 1/2 batang lobak merah saiz sederhana (35g) • Air : untuk merebus Cara penyediaan • Cuci bersih lobak merah dan kupas kulit. • Rebus lobak merah sehingga empuk. • Lobak dipotong dadu. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 4 sudu makan Setiap waktu makan • 11/2 sudu makan (15g) Tips / Nota : Sayur-sayuran berdaun hijau tua serta buah-buahan dan sayur-sayuran berwarna kuning boleh membantu kanak– kanak mendapat mata yang sihat dan kurang mendapat jangkitan. 10 30

31 1. IKAN KUKUS Bahan-bahan • ¼ ekor ikan saiz sederhana (15g)- diambil isi sahaja • Air – untuk mengukus Cara Penyediaan • Siang dan cuci ikan, ambil bahagian isi sahaja. • Didihkan air untuk mengukus. • Kukus ikan selama 10 minit. • Cincang isi ikan sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (5g) 5.2.3 Makanan Berasaskan protein 1. IKAN KUKUS Bahan-bahan • ¼ ekor ikan saiz sederhana (15g)-diambil isi sahaja • Air – untuk mengukus Cara Penyediaan • Siang dan cuci ikan, ambil bahagian isi sahaja. • Didihkan air untuk mengukus. • Kukus ikan selama 10 minit. • Cincang isi ikan sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) Tips / Nota : Makanan sumber haiwan harus diambil setiap hari atau sekerap yang boleh. Ini penting terutamanya untuk kanakkanak yang tidak menyusu susu ibu. 12 2. AYAM REBUS Bahan-bahan • 1 ketul isi dada ayam (15g)-ukuran saiz separuh kotak mancis • Air – untuk merebus Cara penyediaan • Rebus isi ayam sehingga masak dan empuk. • Angkat ayam dan tos airnya. • Cincang isi ayam sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (5g) 2. AYAM REBUS Bahan-bahan • 1 ketul isi dada ayam (15g)-ukuran saiz separuh kotak mancis • Air – untuk merebus Cara penyediaan • Rebus isi ayam sehingga masak dan empuk. • Angkat ayam dan tos airnya. • Cincang isi ayam sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) Tips / Nota : • Makanan daripada sumber haiwan merupakan sumber yang kaya dengan nutrien dan merupakan sumber baik untuk zat besi dan zink. 13 2. AYAM REBUS Bahan-bahan • 1 ketul isi dada ayam (15g)-ukuran saiz separuh kotak mancis • Air – untuk merebus Cara penyediaan • Rebus isi ayam sehingga masak dan empuk. • Angkat ayam dan tos airnya. • Cincang isi ayam sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) Tips / Nota : • Makanan daripada sumber haiwan merupakan sumber yang kaya dengan nutrien dan merupakan sumber baik untuk zat besi dan zink. 13 3. IKAN BILIS TUMBUK Bahan-bahan • 1 sudu makan ikan bilis tanpa kepala dan perut (6g) Cara penyediaan • Cuci ikan bilis dan rendam 10 minit di dalam air sejuk untuk kurangkan kandungan garam. • Sangai ikan bilis sehingga garing tanpa menggunakan minyak. • Tumbuk ikan bilis sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (2g) 3. IKAN BILIS TUMBUK Bahan-bahan • 1 sudu makan ikan bilis tanpa kepala dan perut (6g) Cara penyediaan • Cuci ikan bilis dan rendam 10 minit di dalam air sejuk untuk kurangkan kandungan garam. • Sangai ikan bilis sehingga garing tanpa menggunakan minyak. • Tumbuk ikan bilis sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1 sudu teh (2g) Tips / Nota : • Sebarang makanan yang mengandungi tulang, seperti ikan bilis tumbuk, merupakan sumber kalsium yang baik untuk membantu tulang membesar dengan kuat. 14 3. IKAN BILIS TUMBUK Bahan-bahan • 1 sudu makan ikan bilis tanpa kepala dan perut (6g) Cara penyediaan • Cuci ikan bilis dan rendam 10 minit di dalam air sejuk untuk kurangkan kandungan garam. • Sangai ikan bilis sehingga garing tanpa menggunakan minyak. • Tumbuk ikan bilis sehingga halus. CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1 sudu teh (2g) Tips / Nota : • Sebarang makanan yang mengandungi tulang, seperti ikan bilis tumbuk, merupakan sumber kalsium yang baik untuk membantu tulang membesar dengan kuat. 14 31

32 4. Kacang Pis Bahan-bahan • cawan kacang pis (15g) : Dalam tin Cara penyediaan • Kacang pea dibuang kulit dan dicincang kasar CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 3 sudu teh Setiap waktu makan 1 sudu teh (5g) 4. Kacang Pis Bahan-bahan • 1/3 cawan kacang pis (15g) : Dalam tin Cara penyediaan • Kacang pea dibuang kulit dan dicincang kasar CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) Tips / Nota : • Legum dan kekacang seperti kacang, pis dan lentil dan bijian, adalah sumber protein yang baik. Legum juga adalah sumber zat besi yang baik. • Mengambil pelbagai jenis makanan dalam satu hidangan yang sama boleh membantu cara tubuh menggunakan nutrien 15 4. Kacang Pis Bahan-bahan • 1/3 cawan kacang pis (15g) : Dalam tin Cara penyediaan • Kacang pea dibuang kulit dan dicincang kasar CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) Tips / Nota : • Legum dan kekacang seperti kacang, pis dan lentil dan bijian, adalah sumber protein yang baik. Legum juga adalah sumber zat besi yang baik. • Mengambil pelbagai jenis makanan dalam satu hidangan yang sama boleh membantu cara tubuh menggunakan nutrien 15 4. Kacang Pis Bahan-bahan • 1/3 cawan kacang pis (15g) : Dalam tin Cara penyediaan • Kacang pea dibuang kulit dan dicincang kasar CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 3 sudu teh Setiap waktu makan • 1sudu teh (5g) Tips / Nota : • Legum dan kekacang seperti kacang, pis dan lentil dan bijian, adalah sumber protein yang baik. Legum juga adalah sumber zat besi yang baik. • Mengambil pelbagai jenis makanan dalam satu hidangan yang sama boleh membantu cara tubuh menggunakan nutrien 15 5.2.4 Makanan Berasaskan Buah-buahan 1. PISANG BERANGAN Bahan-bahan • 1 biji pisang berangan (62g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Potong bentuk jejari CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 2 kali sehari Setiap waktu makan ½ biji pisang berangan (31g) 1. PISANG BERANGAN Bahan-bahan • 1 biji pisang berangan (62g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Potong bentuk jejari CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 kali sehari Setiap waktu makan • ½ biji pisang berangan (31g) Tips / Nota : • Pisang mengandungi sumber fiber yang membantu melawaskan pencernaan. • Beri pisang yang masak ranum kepada anak anda dan dalam kuantiti yang sederhana. 17 1. PISANG BERANGAN Bahan-bahan • 1 biji pisang berangan (62g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Potong bentuk jejari CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 kali sehari Setiap waktu makan • ½ biji pisang berangan (31g) Tips / Nota : • Pisang mengandungi sumber fiber yang membantu melawaskan pencernaan. • Beri pisang yang masak ranum kepada anak anda dan dalam kuantiti yang sederhana. 17 1. PISANG BERANGAN Bahan-bahan • 1 biji pisang berangan (62g) Cara penyediaan • Buang kulit pisang. • Potong bentuk jejari CADANGAN PENGAMBILAN Sehari • 2 kali sehari Setiap waktu makan • ½ biji pisang berangan (31g) Tips / Nota : • Pisang mengandungi sumber fiber yang membantu melawaskan pencernaan. • Beri pisang yang masak ranum kepada anak anda dan dalam kuantiti yang sederhana. 17 2. EPAL MERAH Bahan-bahan • 1 biji epal merah saiz sederhana (132g) Cara penyediaan • Cuci bersih epal dan buang kulit • Potong kepada 12 bahagian • Panaskan periuk pengukus • Kukuskan epal sehingga lembut CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 2 kali sehari Setiap waktu makan ½ biji epal (66g) 2. EPAL MERAH Bahan-bahan • 1 biji epal merah saiz sederhana (132g) Cara penyediaan • Cuci bersih epal dan buang kulit • Potong kepada 12 bahagian • Panaskan periuk pengukus • Kukuskan epal sehingga lembut CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 2 kali sehari Setiap waktu makan ½ biji epal (66g) Tips / Nota : • Makanan jejari (contoh biskut bayi, lobak merah rebus, potongan buah-buahan yang lembut) boleh diberikan kepada bayi. • Beri bayi makanan dengan tekstur yang bersesuaian untuk mengelak daripada tercekik. 18 2. EPAL MERAH Bahan-bahan • 1 biji epal merah saiz sederhana (132g) Cara penyediaan • Cuci bersih epal dan buang kulit • Potong kepada 12 bahagian • Panaskan periuk pengukus • Kukuskan epal sehingga lembut CADANGAN PENGAMBILAN Sehari 2 kali sehari Setiap waktu makan ½ biji epal (66g) Tips / Nota : • Makanan jejari (contoh biskut bayi, lobak merah rebus, potongan buah-buahan yang lembut) boleh diberikan kepada bayi. • Beri bayi makanan dengan tekstur yang bersesuaian untuk mengelak daripada tercekik. 18 1/3

33 1. BUBUR NASI KACANG PIS Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh isi ikan (5 g)-dikukus dan dicincang • 1 Sudu teh kacang pis (5 g)-dicincang • 1 ½ sudu makan bayam (10g)-direbus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan cawan bubur Nasi Kacang Pis. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 5.2.5 Panduan Penyediaan Makanan Seimbang 1. BUBUR NASI KACANG PIS Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh isi ikan (5 g)-dikukus dan dicincang • 1 Sudu teh kacang pis (5 g)-dicincang • 1 ½ sudu makan bayam (10g)-direbus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur Nasi Kacang Pis. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 20 1. BUBUR NASI KACANG PIS Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh isi ikan (5 g)-dikukus dan dicincang • 1 Sudu teh kacang pis (5 g)-dicincang • 1 ½ sudu makan bayam (10g)-direbus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur Nasi Kacang Pis. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 20 2. BUBUR NASI AYAM DENGAN LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh isi ayam (5 g)-direbus dan dicincang • 1 ½ sudu makan lobak merah (15g) -direbus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur nasi ayam dengan lobak merah Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 21 2. BUBUR NASI AYAM DENGAN LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh isi ayam (5 g)-direbus dan dicincang • 1 ½ sudu makan lobak merah (15g) -direbus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur nasi ayam dengan lobak merah Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 21 3. BUBUR NASI IKAN BILIS DENGAN BROKOLI Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh ikan bilis (2 g)-disangai dan ditumbuk kasar • 1 ½ sudu makan brokoli (15g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur nasi ikan bilis dengan brokoli. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 22 3. BUBUR NASI IKAN BILIS DENGAN BROKOLI Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh ikan bilis (2 g)-disangai dan ditumbuk kasar • 1 ½ sudu makan brokoli (15g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur nasi ikan bilis dengan brokoli. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 22 3/4 2. BUBUR NASI AYAM DENGAN LOBAK MERAH Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh isi ayam (5 g)-direbus dan dicincang • 1 ½ sudu makan lobak merah (15g) -direbus dan dicincang • ½ sudu teh minyak masak • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur nasi ayam dengan lobak merah • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 3/4 3. BUBUR NASI IKAN BILIS DENGAN BROKOLI Cara penyediaan • 1 ½ senduk bubur nasi pekat • 1 sudu teh ikan bilis (2 g)-disangai dan ditumbuk kasar • 1 ½ sudu makan brokoli (15g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu teh margerin • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bubur nasi ikan bilis dengan brokoli. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 3/4

34 5. BIHUN GORENG Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting • 1 sudu teh ikan bilis (2g)-disangai dan ditumbuk • 1 sudu makan brokoli (10g) • ½ sudu makan lobak merah (5 g) • ½ sudu teh minyak (5g) • 1 biji bawang putih-ditumbuk halus • ¼ biji bawang besar-ditumbuk halus • Panaskan minyak dalam kuali • Tumiskan bawang putih dan bawang besar • Masukkan bihun, lobak merah dan brokoli • Kacau sekata dan goreng sehingga masak • Taburkan ikan bilis dan gaul sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bihun goreng. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 6. BIHUN SUP TELUR Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting • ¾ cawan stok ayam(150ml) • 1 biji kuning telur • 1½ sudu makan lobak merah (15 g)-direbus dan dicincang • Panaskan kuali dan masukkan stok ayam sehingga mendidih • Masukkan bihun kacau secara sekata • Masukkan lobak merah dan kuning telur. Siap dihidang • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ikan bilis bayam. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 4. BIHUN SUP AYAM Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting halus. • ¾ cawan stok ayam(150ml) • 1 sudu teh isi ayam (5g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan brokoli (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu makan lobak merah (5 g)-direbus dan dicincang • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bihun sup ayam. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 4. BIHUN SUP AYAM Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting halus. • ¾ cawan stok ayam(150ml) • 1 sudu teh isi ayam (5g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan brokoli (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu makan lobak merah (5 g)-direbus dan dicincang • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bihun sup ayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 23 4. BIHUN SUP AYAM Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting halus. • ¾ cawan stok ayam(150ml) • 1 sudu teh isi ayam (5g)-direbus dan dicincang • 1 sudu makan brokoli (10g)-dikukus dan dicincang • ½ sudu makan lobak merah (5 g)-direbus dan dicincang • Campurkan kesemua makanan ke dalam cawan dan kacau sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bihun sup ayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 23 5. BIHUN GORENG Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting • 1 sudu teh ikan bilis (2g)-disangai dan ditumbuk • 1 sudu makan brokoli (10g) • ½ sudu makan lobak merah (5 g) • ½ sudu teh minyak (5g) • 1 biji bawang putih-ditumbuk halus • ¼ biji bawang besar-ditumbuk halus • Panaskan minyak dalam kuali • Tumiskan bawang putih dan bawang besar • Masukkan bihun, lobak merah dan brokoli • Kacau sekata dan goreng sehingga masak • Taburkan ikan bilis dan gaul sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bihun goreng. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 24 5. BIHUN GORENG Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting • 1 sudu teh ikan bilis (2g)-disangai dan ditumbuk • 1 sudu makan brokoli (10g) • ½ sudu makan lobak merah (5 g) • ½ sudu teh minyak (5g) • 1 biji bawang putih-ditumbuk halus • ¼ biji bawang besar-ditumbuk halus • Panaskan minyak dalam kuali • Tumiskan bawang putih dan bawang besar • Masukkan bihun, lobak merah dan brokoli • Kacau sekata dan goreng sehingga masak • Taburkan ikan bilis dan gaul sekata Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 3/4 cawan bihun goreng. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 24 6. BIHUN SUP TELUR Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting • ¾ cawan stok ayam(150ml) • 1 biji kuning telur • 1½ sudu makan lobak merah (15 g)-direbus dan dicincang • Panaskan kuali dan masukkan stok ayam sehingga mendidih • Masukkan bihun kacau secara sekata • Masukkan lobak merah dan kuning telur. Siap dihidang Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ikan bilis bayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 25 6. BIHUN SUP TELUR Cara penyediaan • 1 senduk bihun (26g) yang siap dicelur dan digunting • ¾ cawan stok ayam(150ml) • 1 biji kuning telur • 1½ sudu makan lobak merah (15 g)-direbus dan dicincang • Panaskan kuali dan masukkan stok ayam sehingga mendidih • Masukkan bihun kacau secara sekata • Masukkan lobak merah dan kuning telur. Siap dihidang Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan ½ cawan bubur oat ikan bilis bayam. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 25 3/4 3/4

35 7. JEJARI KENTANG BERSAMA AYAM Cara penyediaan • ½ senduk kentang (30 g) yang siap dilecek • 1 sudu teh isi ayam (5g)-direbus dan dicincang halus • 1 sudu makan lobak merah (10 g)-direbus dan dicincang halus • 1 sudu teh daun bawang dan daun sup (5g )-dicincang • 1 sudu makan nestum (5g) • 1 biji kuning telur • Serbuk nestum untuk salutan • 1 cawan minyak untuk menggoreng • Campurkan kentang, nestum,, isi ayam, lobak merah, daun sup dan daun bawang. Gaulkan sebati. • Pukulkan kuning telur. • Bentukkan campuran kentang tadi dalam bentuk jejari celupkan jejari pada kuning telur. • Salutkan dengan nestum • Gorengkan jejari tersebut sehingga garing. Iap untuk dihidang • Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 6 ketul jejari kentang. • Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. AYAM BERSAMA KENTANG JEJARI . 7 penyediaan Cara dilecek siap yang g) 30 ( kentang senduk 2/1 • halus dicincang dan direbus - g) 5( ayam isi teh sudu 1 • halus dicincang dan direbus - g) 10 ( merah lobak makan sudu 1 • dicincang -) g5( sup daun dan bawang daun teh sudu 1 • g) 5( nestum makan sudu 1 • telur kuning biji 1 • salutan untuk nestum Serbuk • menggoreng untuk minyak cawan 1 • . sebati Gaulkan . bawang daun dan sup daun , merah lobak , ayam isi ,, nestum , kentang Campurkan • . telur kuning Pukulkan • jejari bentuk dalam tadi kentang campuran Bentukkan • . telur kuning pada jejari celupkan • nestum dengan Salutkan • dihidang untuk Iap . garing sehingga tersebut jejari Gorengkan • . kentang jejari ketul 6 menghasilkan akan atas di makanan semua Gabungan . utama makan waktu hidangan untuk Sesuai 26 7. JEJARI KENTANG BERSAMA AYAM Cara penyediaan • 1/2 senduk kentang (30 g) yang siap dilecek • 1 sudu teh isi ayam (5g)-direbus dan dicincang halus • 1 sudu makan lobak merah (10 g)-direbus dan dicincang halus • 1 sudu teh daun bawang dan daun sup (5g )-dicincang • 1 sudu makan nestum (5g) • 1 biji kuning telur • Serbuk nestum untuk salutan • 1 cawan minyak untuk menggoreng • Campurkan kentang, nestum,, isi ayam, lobak merah, daun sup dan daun bawang. Gaulkan sebati. • Pukulkan kuning telur. • Bentukkan campuran kentang tadi dalam bentuk jejari • celupkan jejari pada kuning telur. • Salutkan dengan nestum • Gorengkan jejari tersebut sehingga garing. Iap untuk dihidang Gabungan semua makanan di atas akan menghasilkan 6 ketul jejari kentang. Sesuai untuk hidangan waktu makan utama. 26 5.3 Cara Penyediaan Air Rebusan Stok 1. AIR REBUSAN AYAM Bahan-bahan • 1 Ketul Rangka Ayam • 1 Labu Bawang Kuning • 1 Batang Saderi • 1 Biji Tomato • 1 Liter Air Cara penyediaan • Rebus kesemua bahan sehingga menjadi 2 cawan air TIPS PENGGUNAAN : Masukkan 2-3 sudu makan air rebusan ke dalam masakan untuk meningkatkan rasa makanan. Simpan air rebusan ke dalam bekas-bekas kecil dan dibekukan untuk kegunaan seterusnya. 1. AIR REBUSAN AYAM Bahan-bahan • 1 Ketul Rangka Ayam • 1 Labu Bawang Kuning • 1 Batang Saderi • 1 Biji Tomato • 1 Liter Air Cara penyediaan • Rebus kesemua bahan sehingga menjadi 2 cawan air TIPS PENGGUNAAN : 1. Masukkan 2-3 sudu makan air rebusan ke dalam masakan untuk meningkatkan rasa makanan. 2. Simpan air rebusan ke dalam bekas-bekas kecil dan dibekukan untuk kegunaan seterusnya. 25 1. AIR REBUSAN AYAM Bahan-bahan • 1 Ketul Rangka Ayam • 1 Labu Bawang Kuning • 1 Batang Saderi • 1 Biji Tomato • 1 Liter Air Cara penyediaan • Rebus kesemua bahan sehingga menjadi 2 cawan air TIPS PENGGUNAAN : 1. Masukkan 2-3 sudu makan air rebusan ke dalam masakan untuk meningkatkan rasa makanan. 2. Simpan air rebusan ke dalam bekas-bekas kecil dan dibekukan untuk kegunaan seterusnya. 25

36 6.0 RUJUKAN 1. Garis Panduan Pemberian Makanan Bayi dan Kanak-Kanak Kecil, Kementerian Kesihatan Malaysia, Cetakan keempat 2012 2. Garis Panduan Perancangan Menu di Taska, Bahagian Pemakanan Kementerian Kesihatan Malaysia 3. 4. Recommended Nutrient Intakes For Malaysia, Ministry Of Health 2017 5. Tinjauan Kebangsaan Kesihatan dan Morbiditi (NHMS) Institut Kesihatan Umum, 2006 6. Malaysian Dietary Guideline, Ministry Of Health 2020 Malaysian Dietary Guidelines For Children and Adolescents, Ministry of Health 2013

37 7.0 AHLI JAWATANKUASA PANDUAN PENYEDIAAN MAKANAN BAYI DAN KANAK-KANAK KECIL NEGERI PERAK 2021 PENAUNG: Dato’ Dr Ding Lay Ming Pengarah Kesihatan Negeri Perak PENASIHAT: Dr Ummi Kalthom Binti Shamsudin Timbalan Pengarah Kesihatan Negeri (Kesihatan Awam) Jkn Perak PENGERUSI: Pn Junidah Binti Raib Ketua Cawangan Pemakanan, Jabatan Kesihatan Negeri Perak KETUA EDITOR: Pn Nurul Husna Binti Mohammad Patel Penolong Pengarah Kanan Jkn Perak AJK: En Zulkifl i Bin Jamil Ketua Penolong Pengarah Pemakanan Jkn Perak Pn Suriati Binti Abd Rahman Pegawai Sains Pemakanan Pkd Kinta Pn Sulhariza Binti Husni Zain Pegawai Sains Pemakanan Pkd Kuala Kangsar Pn Zuwariah Binti Abdul Talib Pegawai Sains Pemakanan Pkd Larut, Matang & Selama Pn Norazlina Binti Mohamad Noh Pegawai Sains Pemakanan Pkd Hulu Perak Pn Aniza Binti Omar Pegawai Sains Pemakanan Pkd Kinta Pn Siti Nurhuda Binti Maisa Pegawai Sains Pemakanan Pkd Manjung

MEMO

ISBN 978-983-42833-8-4 978983428338 4 Dicetak oleh: