หน่วยที่ 5 วงจรไฟฟ้าเบื้องต้น

วงจรไฟฟ้ า คือ การนาเอาแหล่งจ่ายไฟฟ้ามาจ่ายแรงดันและกระแสไฟฟ้า หรือวิธีท่ีทา ให้
กระแสไฟฟา้ ไหลผ่าน อปุ กรณไ์ ฟฟ้าหรอื อิเลก็ ทรอนิกสใ์ นวงจรได้ อปุ กรณด์ งั กลา่ วเรยี กว่า “โหลด” (Load)
หรือ “ภาระ”วงจรไฟฟ้าเบือ้ งตน้ สามารถแบ่งได้ 3 แบบคือ วงจรอนุกรม วงจรขนาน และวงจรผสม ซ่ึง
วงจรไฟฟ้าแตล่ ะแบบมีคณุ สมบตั ิดา้ นความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้าและแรงดนั ไฟฟ้าในวงจรท่ีแตกต่างกนั
รายละเอียดของวงจรไฟฟ้าเบอื้ งตน้ ดงั กลา่ วมีดงั นี้

วงจรไฟฟ้า (Electrical Circuit) คอื การนาแหลง่ จ่ายไฟฟ้ามาจ่ายแรงดนั และกระแสไฟฟ้าใหก้ ับ
โหลด โดยใชล้ วดตวั นาเป็นตวั เช่ือมต่อวงจร ในวงจรไฟฟ้ากระแสตรงจะต่อขวั้ บวกไปยังขวั้ ลบ และใช้
สวิตชต์ ่อค่นั ระหว่างโหลด เป็นตัวเปิดปิดการไหลของกระแสไฟฟ้า ดงั รูป การท่ีจะทาให้แรงดนั และ
กระแสไฟฟา้ ไหลผา่ นโหลดได้ จะตอ้ งมอี งคป์ ระกอบของวงจรไฟฟา้ ดงั นี้

ก) สัญลักษณ์องคป์ ระกอบวงจรไฟฟ้า ข) ภาพเสมอื นจรงิ วงจรไฟฟ้า
องค์ประกอบของวงจรไฟฟ้า

5.1.1 แหล่งจ่ายไฟฟ้า
แหล่งจ่ายไฟฟ้ า (Power Supply) คือ อุปกรณ์ท่ีทาหน้าท่ีในการจ่ายแรงดันและ

กระแสไฟฟ้าใหแ้ ก่วงจร มีทงั้ แหล่งจ่ายท่ีเป็นไฟฟ้ากระแสตรง เช่น แบตเตอร่ี ถ่านไฟฉาย เคร่อื งจ่ายไฟ
แบบอิเลก็ ทรอนิกส์ และแหลง่ จ่ายไฟฟา้ กระแสสลบั เช่น ไดนาโม หรอื เจนเนอรเ์ รเตอร์ เป็นตน้ ดงั รูป

แหล่งจ่ายไฟฟ้าแบบต่าง ๆ
5.1.2 ลวดตัวนา
ลวดตัวนา (Inductor) คือ วสั ดอุ ปุ กรณท์ ่ีนามาเช่ือมต่อกบั แหลง่ จา่ ยไฟฟ้า จากขั้วหน่งึ ไปยงั อีกขวั้
หน่ึง เพ่ือจ่ายแรงดนั และกระแสไฟฟ้าใหก้ บั โหลด เช่น ทองแดง ทองคา ดีบกุ เหล็ก อะลมู ิเนียมนิกเกิล
ฯลฯ เป็นตน้ ลวดตวั นาสายไฟฟา้ ท่ีใชง้ านตามอาคาร ดงั รูป

ลวดตัวนาสายไฟฟ้า
ทใี่ ช้งานตามอาคาร

5.1.3 อุปกรณไ์ ฟฟ้าและอเิ ล็กทรอนิกส์
อุปกรณไ์ ฟฟ้าและอเิ ลก็ ทรอนิกส์ หรือโหลด (Load) คือ ภาระทางไฟฟา้ ท่ีนามาต่อในวงจรเพ่ือ
ใชง้ าน เช่น ตเู้ ย็น พดั ลม เตารดี คอมพิวเตอร์ โทรทศั น์ ฯลฯ เป็นตน้ ดงั รูป

อุปกรณ์ทางไฟฟ้าและอเิ ลก็ ทรอนิกส์ทเี่ ป็ นหหลด
5.1.4 สวติ ช์
สวิตช์ (Switch) คือ อุปกรณ์ท่ีใช้ในการปิ ด หรือเปิ ดวงจร ในกรณีท่ีเปิ ดวงจรจะทาใ ห้ไม่มี
กระแสไฟฟ้าจา่ ยใหก้ บั โหลด ในทางปฏิบตั ิการตอ่ วงจรไฟฟ้าจะตอ้ งต่อสวติ ชเ์ ขา้ ไปในวงจร เพ่ือทาหนา้ ท่ี
ตดั ตอ่ (ปิดหรอื เปิด) และควบคมุ การไหลของกระแสไฟฟ้า ดงั รูป

อุปกรณ์ทใี่ ช้เป็ นสวิตช์แบบต่าง ๆ

5.1.5 ฟิ วส์
ฟิ วส์ (Fuse) คอื อปุ กรณท์ ่ีทาหนา้ ท่ีในการปอ้ งกนั ไม่ใหว้ งจรไฟฟ้าหรอื อปุ กรณไ์ ดร้ บั ความเสียหาย
เน่ืองจากการทางานผิดปกติของวงจร เช่น การใชก้ ระแสไฟฟ้าเกินในวงจร (โหลดเกิน) หรือเกิดการ
ลดั วงจร เม่ือเกิดการผิดปกติ ฟิวสจ์ ะทาหนา้ ท่ีในการเปิดวงจร (ตดั ไฟ) หรอื ท่ีเรยี กว่า “ฟิ วสข์ าด” ฟิ วสท์ ่ีใช้
ตามบา้ นมีหลายขนาด เชน่ ขนาด 10, 15 และ 30 แอมแปร์ เป็นตน้ ดงั รูป

ฟิ วส์แบบต่าง ๆ ในวงจรไฟฟ้า

วงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม (Series Electrical Circuit) คือ การนาโหลดมาตอ่ เรยี งกนั โดยใหป้ ลาย
ของโหลดตัวแรกต่อกับปลายของโหลดตัวถัดไป หรือการนาโหลดตั้งแต่สองตัวมาต่อเรียงอันดั บ
ซง่ึ วงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รมนีจ้ ะมีลกั ษณะวงจร คณุ สมบตั แิ ละการวดั คา่ ความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้า และ
แรงดนั ไฟฟ้าในวงจร

5.2.1 ลักษณะของวงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม
ลกั ษณะของวงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รม หรอื การต่อวงจร เป็นการนาเอาโหลดตงั้ แต่สองตวั ขนึ้ ไปมาต่อ
เรยี งกนั แลว้ นาเอาปลายของโหลดทงั้ สองขา้ งตอ่ เขา้ กบั แหล่งจ่ายไฟฟ้า

5.2.2 คุณสมบตั ดิ า้ นความต้านทาน กระแสไฟฟ้า แรงดันไฟฟ้า ในวงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม
จากการตอ่ วงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รม ทาใหเ้ กิดคณุ สมบตั ทิ างดา้ นความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้า

และแรงดนั ไฟฟ้ากบั โหลดดงั นี้
1. คณุ สมบตั ิดา้ นความตา้ นทานในวงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รม

2. คณุ สมบตั ิดา้ นกระแสไฟฟา้ ในวงจรไฟฟา้ แบบอนกุ รม

3. คณุ สมบตั ิดา้ นแรงดนั ไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รม

5.2.3 การวัดค่าความต้านทาน กระแสไฟฟ้า แรงดนั ไฟฟ้า ในวงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม
เม่ือคานวณค่าต่าง ๆ ในวงจรไฟฟ้าแบบอนุกรมดงั คณุ สมบตั ิของวงจรจากหวั ขอ้ 5.2.2 แลว้

นามาต่อวงจรเพ่ือวดั คา่ ต่าง ๆ มีวธิ ีการดงั นี้

1. การวดั ค่าความตา้ นทานในวงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รม คือ การตอ่ วงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รมโดย
ยงั ไม่ตอ้ งต่อแหล่งจ่ายไฟฟ้าใหแ้ ก่วงจร ในการวดั ค่าความตา้ นทานรายละเอียดไดก้ ล่าวไว้ในเอกสาร
ประกอบการเรียนในหน่วยท่ี 4 หัวข้อท่ี 4.4 การวัดค่าตัวต้านทาน ซ่ึงมีขั้นตอนอยู่ 2 ขั้นตอน คือ
การเตรยี มมิเตอรย์ ่านวดั โอหม์ และทาการวดั ความตา้ นทาน

2. การวัดค่ากระแสไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม คือ การต่อวงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม
โดยต่อแหล่งจ่ายไฟฟ้าให้แก่วงจร ในการวัดค่ากระแสไฟฟ้ารายละเอียดได้กล่าวไว้ในเอกสาร
ประกอบการเรียนในหน่วยท่ี 3 หัวขอ้ ท่ี 3.1.3 การวดั ค่ากระแสไฟฟ้ากระแสตรงดว้ ยมัลติมิเตอร์ ซ่ึงมี
ขนั้ ตอนอยู่ 2 ขนั้ ตอน คือการเตรยี มมิเตอรย์ า่ นวดั DC . mA และทาการวดั กระแสไฟฟ้า

3. การวดั คา่ แรงดนั ไฟฟา้ ในวงจรไฟฟา้ แบบอนกุ รม คอื การต่อวงจรไฟฟ้าแบบอนกุ รม โดยต่อ
แหล่งจ่ายไฟฟ้าใหแ้ ก่วงจร ในการวดั ค่าแรงดนั ไฟฟ้ารายละเอียดไดก้ ล่าวไวใ้ นเอกสารประกอบการเรียน
หน่วยท่ี 3 ในหวั ขอ้ ท่ี 3.1.3 การวดั ค่าแรงดนั ไฟฟ้ากระแสตรง (DC.V) ดว้ ยมลั ตมิ ิเตอร์ ซ่ึงมีขนั้ ตอนอยู่ 2
ขนั้ ตอน คอื การเตรยี ม DC.V มิเตอร์ และการวดั แรงดนั ไฟฟา้ จาก DC.V มิเตอร์

วงจรไฟฟ้าแบบขนาน (Parallel Electrical Circuit) คือ การนาโหลดมาตอ่ ขนานกนั หรอื ตอ่ ครอ่ ม
กนั ตงั้ แตส่ องตวั ขนึ้ ไป โดยนาจดุ ตอ่ ของปลายทงั้ สองขา้ งของโหลดแตล่ ะตวั มาตอ่ รว่ มกัน ซ่งึ ในวงจรไฟฟ้า
แบบขนานนีจ้ ะมีโครงสรา้ ง คณุ สมบตั ิ และการวดั ค่าความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้า และแรงดนั ไฟฟ้าใน
วงจร ดงั นี้

5.3.1 ลักษณะของวงจรไฟฟ้าแบบขนาน
ลกั ษณะของวงจรไฟฟา้ แบบขนาน เป็นการนาเอาโหลดตงั้ แตส่ องตวั ขนึ้ ไปมาตอ่ ขนานกันหรอื

ต่อคร่อมกัน โดยนาจุดต่อของปลายทงั้ สองขา้ งของโหลดแต่ละตวั มาต่อร่วมกัน แลว้ นาเอาปลายของ
โหลดทงั้ สองขา้ งตอ่ เขา้ กบั แหล่งจา่ ยไฟฟ้า

5.3.2 คุณสมบตั ดิ ้านความต้านทาน กระแสไฟฟ้า แรงดนั ไฟฟ้า ในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน
จากการต่อวงจรไฟฟ้าแบบขนาน ทาใหเ้ กิดคุณสมบตั ิทางดา้ นความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้าและ
แรงดนั ไฟฟ้ากบั โหลด ดงั นี้

1. คณุ สมบตั ดิ า้ นความตา้ นทานในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน คือค่าความตา้ นทานรวมทงั้ หมดใน
วงจร (RT) ไดจ้ ากส่วนกลบั ของผลรวมของค่าความตา้ นทานแต่ละตวั ทงั้ หมดรวมกนั การต่อโหลดแบบ
ขนาน

2. คณุ สมบตั ิดา้ นกระแสไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน คือ ผลรวมของกระแสไฟฟ้าท่ีไหล
ผ่านตวั ตา้ นทานแตล่ ะตวั ในวงจร (IR1 – IRn) มีค่าเทา่ กบั กระแสไฟฟ้าท่ีไหลออกจากแหลง่ จ่ายไฟฟา้ (IT)

3. คุณสมบัติด้านแรงดันไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน คือแรงดันไฟฟ้าท่ีตกคร่อม ตัว
ตา้ นทานแตล่ ะตวั (VR) ในวงจร มีคา่ เทา่ กบั แรงดนั ไฟฟา้ ของแหลง่ จ่าย (ET)

5.3.3 การวัดค่าความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้า แรงดนั ไฟฟ้า ในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน
เม่ือคานวณคา่ ตา่ ง ๆ ในวงจรไฟฟา้ แบบขนานดงั คณุ สมบตั ขิ องวงจรจากหวั ขอ้ 5.3.2 แลว้ นามาตอ่
วงจรเพ่ือวดั คา่ ตา่ ง ๆ มีวธิ ีการดงั นี้

1. การวัดค่าความต้านทานในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน คือ การต่อวงจรไฟฟ้าแบบขนาน
โดยยงั ไม่ตอ้ งตอ่ แหลง่ จ่ายไฟฟา้ ใหแ้ ก่วงจร ในการวดั ค่าความตา้ นทานรายละเอียดไดก้ ล่าวไวใ้ นเอกสาร
ประกอบการสอน ในหวั ขอ้ ท่ี 4.4 การวดั ค่าตวั ตา้ นทาน ซ่งึ มีขนั้ ตอนอยู่ 2 ขนั้ ตอน คือ การเตรียมโอหม์
มิเตอร์ การวดั และการอ่านคา่ ความตา้ นทานจากโอหม์ มิเตอร์

2. การวัดค่ากระแสไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน คือ การต่อเคร่ืองมือวดั อนุกรมกับ
จดุ วดั (ในการวดั คา่ กระแสไฟฟ้ารายละเอียดไดก้ ลา่ วไวใ้ นเอกสารประกอบการเรียนหน่วยท่ี 3 ในหวั ขอ้ ท่ี
3.1.3การวดั ค่ากระแสไฟฟ้ากระแสตรงดว้ ยมลั ติมิเตอร์ มีขนั้ ตอนอยู่ 2 ขนั้ ตอน คือ การเตรยี ม DC.mA
มิเตอรแ์ ละการวดั กระแสไฟฟา้ โดย DC.mA มิเตอร์

3. การวัดค่าแรงดันไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบขนาน คือ การต่อเคร่ืองมือวดั ขนานกับ
จุดวัด (ในการวัดค่าแรงดันไฟฟ้ารายละเอียดได้กล่าวไว้ในหน่วยท่ี 3 หัวข้อท่ี 3.1.3 การวัดค่า
แรงดนั ไฟฟ้ากระแสตรง (DC.V) ดว้ ยมลั ติมิเตอร์ ซ่งึ มีขนั้ ตอนอยู่ 2 ขนั้ ตอน คือ การเตรียมย่านวดั DC.V
และทาการวดั แรงดนั ไฟฟา้

วงจรไฟฟ้าแบบผสม (Series–parallel Electrical Circuit) คอื การนาโหลดมาต่อในลกั ษณะท่ีมี
ทงั้ ต่อแบบอนกุ รมและขนาน ในวงจรเดียวกนั ซ่งึ ในวงจรไฟฟ้าแบบผสมนีจ้ ะมีลกั ษณะวงจร คุณสมบตั ิ
และการวดั คา่ ความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้า และแรงดนั ไฟฟ้าในวงจร ดงั นี้

5.4.1 ลักษณะของวงจรไฟฟ้าแบบผสม
ลกั ษณะของวงจรไฟฟ้าแบบผสม หรอื การต่อวงจร เป็นการนาเอาโหลดมาต่อในลกั ษณะท่ีมี

ทงั้ ต่อแบบอนกุ รมและขนานในวงจรเดียวกนั แลว้ นาเอาปลายของโหลดทงั้ สองขา้ งตอ่ เขา้ กบั แหล่งจ่าย
ไฟฟา้

5.4.2 คุณสมบตั ดิ ้านความต้านทาน กระแสไฟฟ้า แรงดันไฟฟ้า ในวงจรไฟฟ้าแบบผสม
จากการต่อวงจรไฟฟ้าแบบผสม ทาใหเ้ กิดคุณสมบตั ิทางดา้ นความตา้ นทาน กระแสไฟฟ้า

และแรงดนั ไฟฟา้

5.4.3 การวัดค่าความต้านทาน กระแสไฟฟ้า แรงดนั ไฟฟ้า ในวงจรไฟฟ้าแบบผสม
เม่ือคานวณคา่ ต่าง ๆ ในวงจรไฟฟ้าแบบผสมดงั คณุ สมบตั ิของวงจรจากหวั ขอ้ 5.4.2 แลว้ นามาต่อ
วงจรเพ่ือวดั คา่ ตา่ ง ๆ มีวธิ ีการดงั นี้

1. การวดั ค่าความตา้ นทานในวงจรไฟฟ้าแบบผสม คือ การต่อวงจรไฟฟ้าแบบผสมโดยยงั ไม่
ตอ้ งตอ่ แหลง่ จา่ ยไฟฟา้ ใหแ้ ก่วงจร การวดั คา่ ความตา้ นทานรายละเอียดไดก้ ล่าวไวใ้ นเอกสารประกอบการ
เรยี นหน่วยท่ี 3 ในหวั ขอ้ ท่ี 3.1.3 การวดั คา่ ตวั ตา้ นทาน

2. การวดั ค่ากระแสไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบผสม คือ การต่อวงจรไฟฟ้าแบบผสม โดยต่อ
แหล่งจา่ ยไฟฟ้าใหแ้ ก่วงจร ในการวดั ค่ากระแสไฟฟ้ารายละเอียดไดก้ ลา่ วไวใ้ นเอกสารประกอบการเรียน
หนว่ ยท่ี 3 ในหวั ขอ้ ท่ี 3.1.3 ในการวดั คา่ กระแสไฟฟา้ ทาเช่นเดียวกบั วงจรอนกุ รม และวงจรขนาน

3. การวดั ค่าแรงดนั ไฟฟ้าในวงจรไฟฟ้าแบบผสม คือ การต่อวงจรไฟฟ้าแบบผสม โดยต่อ
แหลง่ จ่ายไฟฟ้าใหแ้ ก่วงจร ในการวดั ค่าแรงดนั ไฟฟ้ารายละเอียดไดก้ ล่าวไวใ้ นเอกสารประกอบการเรยี น
3.1.3 ในการวดั คา่ แรงดนั ไฟฟ้าทาเช่นเดียวกบั วงจรอนกุ รม และวงจรขนาน

รางปล๊ักไฟฟ้ า เป็ นส่ิงท่ีมีความจาเป็ นอย่างหน่ึงในการใช้งานร่วมกับอุปกรณ์ไฟฟ้าและ

อิเล็กทรอนิกส์ รางปล๊ักไฟฟ้าท่ีมีขายอยู่ท่ัวไปตามท้องตลาดมีอยู่ดว้ ยกันหลายขน าด หลายราคา

คณุ ภาพขนึ้ อย่กู บั ราคาของวสั ดทุ ่ีนามาทา เราสามารถทารางปล๊กั ไฟฟ้าใชเ้ องไดโ้ ดยเลือกวสั ดทุ ่ีนามาทา

กาหนดความยาวของสายไฟฟ้าไดต้ ามความตอ้ งการ โดยนาความรูเ้ ร่ืองวงจรไฟฟ้าแบบอนุกรม และ

แบบขนาน มาประยุกตใ์ ชใ้ นการทารางปล๊กั ไฟฟ้า ซ่ึงมีวัสดุอุปกรณป์ ระกอบในการทารางปล๊กั ไฟฟ้า

ดงั ตอ่ ไปนี้

1. ปล๊กั ไฟฟ้าตวั เมีย (เตา้ รบั ) จานวน 3 ตวั

2. ปล๊กั ไฟฟ้าตวั ผู้ (เตา้ เสยี บ) จานวน 1 ตวั

3. สายไฟอ่อนชนิดแบน (VFF) แกนคู่ ขนาด 2 x 1.5 ยาว 5 เมตร

4. กลอ่ งฟิวสพ์ รอ้ มฟิวส์ จานวน 1 ชดุ

5. สวติ ช์ จานวน 1 ตวั

6. กลอ่ งปล๊กั พรอ้ มฝาปิด จานวน 1 ชดุ
7เม. ่ือไมเตอ้ รดั ีย(มขวนัสาดเุอทุปา่ กลรณอ่ ง์แปลลว้ ๊กั ด)ังรายการข้างตน้ แลว้ มีวจิธาีกนาวรนทารา1งปล๊ักแไผฟน่ ฟ้าใช้เองแบบง่าย ๆ

มีวธิ ีการทาดงั ตอ่ ไปนี้

1. ต่อวงจรปล๊กั ตวั เมีย หรอื เตา้ รบั ขนานกบั สวติ ชท์ ่ีมีหลอดไฟฟ้าแสดงผล และตอ่ อนกุ รมกบั
ฟิวส์ ดงั วงจรในรูป

วงจรการต่อรางปล๊ักไฟฟ้า
2. ตดั ไมอ้ ดั ใหม้ ีขนาดเท่ากับกล่องปล๊กั ปิดดา้ นล่างของกล่องปล๊กั เพ่ือความปลอดภยั และ
ความเรยี บรอ้ ยไมใ่ หส้ ายไฟฟ้าโผลอ่ อกมาดา้ นนอกกลอ่ ง และใชส้ กรูขนั ติดแผน่ ไมอ้ ดั ใหแ้ นน่
3. ประกอบปล๊กั ท่ีตอ่ วงจรลงบนกลอ่ งปล๊กั โดยขนั สกรูและปิดฝาครอบกล่องดา้ นบนใหเ้ ขา้ ท่ี
และกดปิดใหส้ นิท
4. ต่อสายปล๊กั ตวั ผู้ หรอื เตา้ เสียบ ดา้ นปลายสายไฟฟ้า L และ N เพ่ือใชต้ อ่ เขา้ กบั แหล่งจ่าย
ไฟฟา้ 220 V จะไดร้ างปล๊กั ไฟฟ้าไวใ้ ชง้ านในชีวิตประวนั ไดจ้ รงิ ดงั รูป

รางปล๊ักไฟฟ้าทเี่ สร็จสมบรู ณ์