กอแฆ หัต หั ถกรรมพื้น พื้ บ้า บ้ น บอกเล่าวิถีวิ ถี วัฒ วั นธรรมมุสลิม จัง จั หวัด วั ชายแดนภาคใต้ โครงการศึกษาองค์ความรู้ใ รู้ นพิพิพิธพิภัณฑ์คติชนวิทวิยา เชิดชิชัยชัอ๋องสกุลกุ เรียรีบเรียรีง ชุมชนบาราโหม จัง จั หวัด วั ปัต ปั ตานี COCONUT GRATER
กอแฆ โครงการศึกษาองค์ความรู้ใ รู้ นพิพิพิธพิภัณฑ์คติชนวิทวิยา เชิดชิชัยชัอ๋องสกุลกุ เรียรีบเรียรีง หัต หั ถกรรมพื้น พื้ บ้า บ้ น บอกเล่าวิถีวิ ถี วัฒ วั นธรรมมุสลิม จัง จั หวัด วั ชายแดนภาคใต้ ชุมชนบาราโหม จัง จั หวัด วั ปัต ปั ตานี COCONUT GRATER
เหล็กขูด โครงการศึกษาองค์ความรู้ใ รู้ นพิพิพิธพิภัณฑ์คติชนวิทวิยา สุธิวธิงศ์ พงศ์ไพบูลย์ ได้กล่าวใน สารานุกรมวัฒ วั นธรรมไทยภาคใต้ เล่มที่ ๑๒ หน้า ๖๐๑๔ ว่า ว่ "เหล็กขูด ในภาษาถิ่นใต้ เกิดจากการประสมคำ ระหว่า ว่ ง คำ ว่า ว่ "เหล็ก" และ "ขูด" ต่อมามีผู้คิดหาเหล็กมาทำ ให้ด้ ห้ ด้ านหนึ่งแหลมอีกด้าน หนึ่งแบน ใช้ต ช้ ะไบถูด้านแบนให้เ ห้ป็นซี่อ ซี่ ย่างฟัน ฟั ปลา นำ ไปใช้ขู ช้ ขู ดมะพร้า ร้ ว ก่อนที่ จะเกิดสิ่งที่เรีย รี กว่า ว่ เหล็กขูด มันเคยเป็นไม้ขูด มาก่อน สิ่งประดิษฐ์ทาง ภูมิปัญญาที่เรีย รี กว่า ว่ "ไม้ขูด" ถึงแม้จะเป็นนวัต วั กรรมในการนำ เนื้อมะพร้า ร้ วมา ใช้ปช้ ระโยชน์ที่ก้าวหน้าในยุคนั้น นั้ แต่ก็ยังมีข้อจำ กัดมากมายเช่น ช่ เนื้อมะพร้า ร้ วที่ ได้มักหยาบ และไม้ขูดที่ทำ ขึ้นใช้แ ช้ ต่ละอันนั้น นั้ มีอายุการใช้ง ช้ านสั้น สั้ จึง จึ เห็น ห็ ได้ว่า ว่ สิ่งที่นำ มาขูดมะพร้า ร้ วมีพัฒนาการเปลี่ยนแปลงมาตามลำ ดับ แต่เหล็กขูด ชนิดที่ใช้ค ช้ นนั่ง นั่ ขูด กล่าวได้ว่า ว่ เป็นชนิดที่แพร่ห ร่ ลายที่สุดและตรงกับความคิด รวบยอดของทุกคนเมื่อได้ยินคำ ว่า ว่ "เหล็กขูด" COCONUT GRATER
กอแฆ กอแฆ คำ เรียกขานในภาษามลายูท้องถิ่น ซึ่งตรง กับความหมายคือ กระต่ายขูดมะพร้าว หรือที่ชาวใต้ เรียกว่า เหล็กขูด นับเป็นหัตถกรรมงานไม้ที่ยังคงมี บทบาท หน้าที่ในฐานะเครื่องใช้ในครัวเรือน วิถีใน วัฒนธรรมมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้ นับแต่ อดีตมาจวบจนถึงปัจจุบัน งานหัตถศิลป์ในวิถีมุสลิม กอเเฆ หรือกระต่ายขูดมะพร้าว ที่มีรูปลักษณ์แสดงถึงลวดลายวิถีวัฒนธรรมมุสลิม จัดแสดงที่ห้องกระต่ายขูดมะพร้าว พิพิธภัณฑ์คติชนวิทยา เกาะยอ
กอแฆ กอแฆ มาจากภาษามลายูถิ่นปัตตานี แปลว่า กระต่าย ขูดมะพร้าว คำ ว่่า กอแฆ มาจากคำ ว่า อูโกแร ซึ่งหมายถึง การเปรียบเทียบ ดังคำ บอกเล่าต่อกันมาว่า มีหนุ่มสาวคู่ หนึ่งเป็นสามีภรรยา ทั้งสองเป็นคนหน้าตาดี สวย หล่อ คุณสมบัติเพียบพร้อมไม่มีคนใดคนหนึ่งด้อยกว่ากัน อยู่มา วันหนึ่งเขาทั้งสองได้หยอกล้อกัน โดยให้ฝ่ายชายทำ ท่านั่ง หมอบแบบสี่ขาแล้วให้ฝ่ายหญิงขึ้นไปนั่งเล่นอยู่บนหลัง นั่นแปลว่า สามียอมให้ภรรยาหยอกล้อ แม้ให้ขึ้นไปเล่นถึง บนหลังของเขา จึงเป็นที่มาของคำ เปรียบเทียบว่า สามี กลัวเมีย เสมือนกอเเฆ หรือท่ากระต่ายขูดมะพร้าว ซึ่งเป็น ท่าหมอบ บ้างเรียกว่ากระต่ายขูดมะพร้าว หรือเหล็กขูด เป็นเครื่องมือใช้สำ หรับขูดมะพร้าว จะมีฟันซี่โดยรอบ ปลายเหล็กคมเรียกว่า ฟันกระต่าย รูปลักษณ์ของตัว กระต่ายขูดมะพร้าวที่นิยมในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ คือ รูปสิงห์ เนื่องจากมีความสง่า มีราศรี และไม่ขัดต่อคติ ความเชื่อทางศาสนา ชาวบ้านเรียก กระต่ายขูดมะพร้าว ตามภาษามลายูถิ่นว่า กอแฆ กอแฆนามนี้คือสิ่งใด?
แบลี หรือ อาเยะห์อาลี มาหะ อายุ ๗๙ ปี บ้านปาเราะ ตำ บลบาราโหม อำ เภอเมือง จังหวัดปัตตานี เจ้าของมรดก ภูมิปัญญาด้านหัตถกรรมพื้นบ้าน เล่าว่า กระต่ายขูดมะพร้าว ซึ่งภาษาถิ่นเรียกว่า กอแฆ เป็นศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านของ ชาวบ้านชุมชนบาราโหม จังหวัดปัตตานี ที่ยังคงมีให้เห็นอยู่ ในพื้นที่ภาคใต้ ชิ้นงานที่มีความโดดเด่นและรูปลักษณ์ผสม ผสานระหว่างวัฒนธรรมมลายูกับวัฒนธรรมของไทย กล่าว ได้ว่ามีความแตกต่างจากกระต่ายขูดมะพร้าว พื้นที่อื่นๆ ใน ประเทศไทย คือ กระต่ายขูดมะพร้าว ของบ้านปาเระ ตำ บล บาราโหม อำ เภอเมือง จังหวัดปัตตานี เป็นภูมิปัญญาที่เกิดขึ้น โดยการคิดค้นของชาวบ้านเองในพื้นที่ สร้างลวดลายมลายูที่ เป็นเอกลักษณ์ มีความปราณีตและถ่ายทอดลวดลายผ่าน ความเชื่อและเรื่องราววิถีมลายูอย่างเด่นชัด งานหัตถศิลป์ ของคนท้องถิ่น
อาเยาะห์อาลี ได้กล่าวถึง แรงบันดาลใจในการ สร้างสรรค์งานหัตถศิลป์มายาวนานนับกว่า ๒๐ ปี เศษ ไว้ว่า ได้รับแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ ลวดลายเกิดจากสิ่งที่ได้พบเจอกับสิ่งที่อยู่รอบตัว เรา แล้วเก็บ ลวดลายที่บรรจงวาดฉลุลายลงบน เนื้อไม้ แล้วบรรจงเเกะสลักลวดลายอย่างประณีต ความโดดเด่นที่สำ คัญ คือ กระบวนการคิด ผสม ผสานลวดลายรูปแบบต่างๆ ทั้งลวดลายมลายูและ ลวดลายไทยเข้าไว้ด้วย แรงบันบั ดาลใจงานหัตถศิลป์
รูปลักษณ์ของตัวกระต่ายขูดมะพร้าวที่นิยมในพื้นที่ จังหวัดชายแดนภาคใต้ คือ รูปสิงห์ เนื่องจากมีความ สง่า มีราศรี และไม่ขัดต่อคติความเชื่อทางศาสนา องค์ประกอบหลักของกระต่ายขูดมะพร้าวมีอยู่ด้วย กัน ๖ ส่วน ได้แก่ ส่วนหัว ส่วนใต้ลำ คอ ส่วนหาง ส่วนหงอน และส่วนขา รูปแบบของลวดลายมลายูจะ มีลักษณะที่ชัดเจน ลวดลาย บ่งบอกถึงเอกลักษณ์ รูปลักษณ์แบบลวดลายมลายู ลวดลายชวา รูปลาย เถาวัลย์ผสมผสานด้วยดวงดอกไม้ รูปลายดอกไม้ มีความหลากหลาย ไม่มีขนบตายตัว ขึ้นอยู่กับความ สามารถของช่างผู้สร้างสรรค์ชิ้นงาน ลวดลาย ดอกไม้ที่ได้รับความนิยม คือ ดอกกุหลาบ และดอก ชบา ความนิยมต่อมามีการประยุกต์ลวดลายที่ใช้กับ เรือกอและนำ มาวาดลายบนตัวกระต่าย เป็นการเพิ่ม เติมสีสันให้มีความน่าสนใจ น่าจับต้องนำ มาใช้งาน มากยิ่งขึ้นและโดยเฉพาะนำ ไปเป็นสินค้าที่ระลึกจาก ชายแดนใต้ "บรรจงสร้างสรรค์ให้คงอยู่ คู่บ้านเมืองปัตตานี" แบลี ปราชญ์ชาวบ้านชุมชนบาราโหม ก่อนที่จะมีลวดลาย
ทายาทของอาเยาะห์แบลี ได้กล่าวถึง การสืบทอดมรดก ภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม กอแฆ ที่ผู้เป็นบิดาได้สั่งสมภูมิปัญญา มาอย่างยาวนานว่าเป็นเรื่องสำ คัญอย่างยิ่งที่จะทำ ให้หัตถกรรม พื้นบ้านชุมชนบาราโหม จังหวัดปัตตานี ยังคงอยู่ต่อไป ซึ่งโดย ปกติแล้วแวยูโซะ จะทำ หน้าที่จัดหา วัตถุดิบหาไม้มาประดิษฐ์ชิ้น งาน นำ ผลิตภัณฑ์ออกไปแสดงงาน เผยแพร่และหน้าที่สำ คัญคือ จำ หน่ายผลิตภัณฑ์ในสถานที่จัดงานต่าง ๆ กระต่ายขูดมะพร้าว ปัจจุบันพัฒนารูปแบบการติดต่อผ่านช่องทางสื่อออนไลน์ โดยนำ ภาพผลงานของแบลีสื่อผ่านทางเฟสบุ๊ค ทำ ให้มีผู้สนใจสั่งจอง สั่งซื้อมาเป็นจำ นวนมาก บางช่วงต้องใช้เวลาผลิตชิ้นงานนับเป็น เวลาเเรมเดือน ลูกค้าที่ชื่นชอบนำ ผลงานไปเก็บสะสมมีทั้งที่เป็น คนไทย และชาวต่างชาติ กลุ่มลูกค้าส่วนใหญ่จะเป็นประเทศ เพื่อนบ้าน โดยเฉพาะจากประเทศมาเลเซีย สิงคโปร์ รวมถึง ลูกค้าจากประเทศญี่ปุ่นได้ติดต่อสั่งซื้อผลิตภัณฑ์มาแล้วด้วย สืบต่อ สานงาน กอเเฆ แวยูโซะ มาหะ
สัมภาษณ์ แบบลี เล่าว่า เราภูมิใจในฝีมือ "บรรจงสร้างสรรค์ให้คงอยู่ คู่บ้านเมืองปัตตานี" อาลี มาหะ ครูภูมิปัญญาหัตถกรรมพื้นบ้าน บ้านเลขที่ ๑๑๔ หมู่ที่ ๒ ตำ บลบาราโหม อำ เภอเมือง จังหวัดปัตตานี. วันที่ ๖ กันยายน ๒๕๖๕ แวยูโซะ มาหะ ผู้สืบทอดมรดกภูมิปัญญา "กอเเฆ" บ้านเลขที่ ๑๑๔ หมู่ที่ ๒ ตำ บลบาราโหม อำ เภอเมือง จังหวัดปัตตานี. วันที่ ๖ กันยายน ๒๕๖๕ อับดุลลาซิ ดอเฮง เจ้าหน้าที่งานประชาสัมพันธ์ องค์การบริหารส่วนตำ บลบาราโหม อำ เภอเมือง จังหวัดปัตตานี