หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม
รายวชิ า การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
(สค11003)
ระดบั ประถมศึกษา
(ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560)
หลกั สูตรการศึกษานอกระบบระดบั การศึกษาข้นั พ้ืนฐาน
พทุ ธศกั ราช 2551
สานกั งานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ
กระทรวงศึกษาธิการ
ห้ามจาหน่าย
หนงั สือเรียนเล่มน้ีจดั พมิ พด์ ว้ ยเงินงบประมาณแผน่ ดินเพ่ือการศึกษาตลอดชีวติ สาหรับประชาชน
ลิขสิทธ์ิเป็นของ สานกั งาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ
เอกสารทางวชิ าการลาดบั ที่ 34/2554
หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม
รายวชิ า การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
(สค11003) ระดบั ประถมศึกษา
ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560
ลิขสิทธ์ิเป็นของ สานกั งาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ
เอกสารทางวชิ าการลาดบั ที่ 34/2554
คาํ นํา
สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ไดดําเนินการจัดทํา
หนังสือเรียนชุดใหมนี้ขึ้น เพื่อสําหรับใชในการเรียนการสอนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบ
ระดับการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ท่ีมีวัตถุประสงคในการพัฒนาผูเรียนใหมีคุณธรรม
จริยธรรม มีสติปญญาและศักยภาพในการประกอบอาชีพ การศึกษาตอและสามารถดํารงชีวิตอยูใน
ครอบครัว ชุมชน สังคมไดอยางมีความสุข โดยผูเรียนสามารถนําหนังสือเรียนไปใช ดวยวิธีการศึกษา
คนควาดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรมรวมท้ังแบบฝกหัดเพ่ือทดสอบความรูความเขาใจในสาระเน้ือหา
โดยเม่อื ศกึ ษาแลว ยงั ไมเขา ใจ สามารถกลับไปศึกษาใหมไ ด ผูเรียนอาจจะสามารถเพิ่มพนู ความรูหลังจาก
ศึกษาหนังสือเรียนน้ี โดยนําความรูไปแลกเปลี่ยนกับเพื่อนในช้ันเรียน ศึกษาจากภูมิปญญาทองถ่ิน
จากแหลงเรยี นรแู ละจากสือ่ อื่น ๆ
ในการดําเนินการจัดทําหนังสือเรียนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษา
ขน้ั พืน้ ฐาน พุทธศกั ราช 2551 ไดรับความรวมมือท่ดี ีจากผทู รงคุณวุฒิและผูเกี่ยวของหลายทานท่ีคนควา
และเรียบเรียงเนื้อหาสาระจากส่ือตาง ๆ เพ่ือใหไดส่ือที่สอดคลองกับหลักสูตรและเปนประโยชน
ตอผเู รยี นทอ่ี ยูน อกระบบอยา งแทจ ริง สาํ นกั งานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย
ขอขอบคุณคณะท่ีปรึกษา คณะผูเรียบเรียง ตลอดจนคณะผูจัดทําทุกทานท่ีไดใหความรวมมือดวยดี
ไว ณ โอกาสน้ี
สํานกั งานสงเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย หวังวาหนังสือเรียน
ชดุ น้ีจะเปนประโยชนใ นการจดั การเรียนการสอนตามสมควร หากมีขอเสนอแนะประการใด สํานักงาน
สงเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั ขอนอ มรับไวดวยความขอบคณุ ยิง่
สาํ นักงาน กศน.
3
สารบญั หนา
คาํ นาํ 1
คาํ แนะนําการใชหนงั สอื เรียน 2
โครงสรางรายวชิ า 8
บทท่ี 1 การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 9
9
ความหมาย ความสาํ คัญ และหลกั การพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม 13
ประโยชนท ีม่ ีตอ ตนเอง ชุมชน สังคม 24
บทที่ 2 การจดั เก็บและวเิ คราะหขอ มูล 27
ความสําคญั และคณุ สมบัติขอ มลู ที่ดี 28
วิธีการจดั เกบ็ ขอ มลู 30
เทคนิคการวเิ คราะหข อ มูล 31
บทที่ 3 การวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม และการนําไปใชใ นชีวติ ประจาํ วนั 34
การใชข อมลู จากการวเิ คราะหเ พอื่ วางแผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม
การนาํ แผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม ไปใชใ นชวี ติ ประจําวัน
การมีสวนรว มผลกั ดนั แผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม ใหเ ปน ท่ียอมรับ
บรรณานกุ รม
4
คําแนะนาํ การใชหนงั สอื เรียน
หนังสอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวิชาการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม ระดบั
ประถมศกึ ษา เปนหนงั สอื เรยี นที่จัดทําขนึ้ สาํ หรับผูเรียนทเ่ี ปน นักศกึ ษาการศกึ ษานอกระบบ
ในการศกึ ษาหนังสอื เรยี นสาระการพัฒนาสังคม รายวิชาการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม
ผเู รียนควรปฏบิ ัตดิ งั นี้
1. ศกึ ษาโครงสรางรายวิชาและทาํ ความเขาใจในหวั ขอสาระสําคัญ ผลการเรยี นรู
ทค่ี าดหวังและขอบขา ยเน้ือหา
2. ศกึ ษารายละเอยี ดเนอื้ หาของแตละบทอยา งละเอียดและฝก ปฏบิ ตั ิตามกจิ กรรม
ท่กี าํ หนด ถายงั ไมม่นั ใจวาปฏบิ ตั ิตามกิจกรรมไดอยางเหมาะสม ควรยอนกลบั ไปทําความเขา ใจเนอ้ื หา
นนั้ อกี ครง้ั กอ นศกึ ษาเรอ่ื งตอไป
3. ทํากิจกรรมทายเรื่องใหค รบทกุ เรือ่ ง เพอ่ื เปน การสรปุ ความรูท ่ีไดรับ ผเู รียนสามารถ
ตรวจสอบและทบทวนกบั ครู เพอื่ นและผูร ู
4. หนงั สอื เรียนเลม น้มี ี 3 บท คือ
บทที่ 1 การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
บทท่ี 2 การจดั เกบ็ และวเิ คราะหขอมูล
บทที่ 3 การวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม และการนําไปใชใ นชวี ติ ประจําวนั
5
โครงสรางรายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม (สค11003)
ระดับประถมศึกษา
สาระสําคัญ
1. ความหมาย ความสาํ คัญ หลักการและประโยชนของการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม
2. ความสาํ คญั ของขอมูล วิธีการจัดเกบ็ และวเิ คราะหอ ยา งงาย
3. การมสี ว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ไปใชใ นชีวิตประจําวนั
ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั
1. อธิบายสาระสาํ คญั ท่ีเกยี่ วขอ งกับการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม
2. จัดเก็บและวิเคราะหขอมูลอยา งงา ย
3. มีสวนรวมและนําผลจากการวางแผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม ไปใชใ นชวี ติ ประจาํ วนั
ขอบขายเน้ือหา
บทที่ 1 การพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม
บทที่ 2 การจดั เกบ็ และวเิ คราะหขอมลู
บทที่ 3 การวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คมและการนําไปใชในชีวิตประจาํ วนั
6
บทที่ 1
การพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม
การพัฒนาตนเองเปนเรื่องสําคัญและจําเปนอยางมาก การพัฒนาไมไดเนนเฉพาะ
ทางกาย แตตองพัฒนาจิตใจควบคูกันไป ทุกคนสามารถพัฒนาตนเองดวยการสรางนิสัยท่ีดีซ่ึงเปน
ประโยชนแกตนเอง ใหผูคนพ่ึงพาอาศัยกันไดและเปนพ้ืนฐานที่ดีในการพัฒนาชุมชน สังคมตอไป
ชวยใหชมุ ชนแข็งแกรงและสรางสงั คมทเ่ี ปนสุข
เราสามารถพัฒนาตนเองเปน อยางแรก โดยดูแลรา งกายใหแข็งแรง มสี ุขภาพอนามัยที่ดี
เพอ่ื ปอ งกนั ไมใ หเ กิดอปุ สรรคในการดําเนนิ ชีวติ สามารถทํางานไดอยางเตม็ ท่ี เม่ือรางกายแข็งแรงยอมมี
จิตใจมุงมั่นทํางานเพื่อชวยเหลือตนเองและเพื่อนมนุษยได
อยา งไมย อ ทอ ท้ังนต้ี อ งรวมไปถึงการพฒั นาบุคลิกภาพตนเอง
พัฒนาความรูและความคิด รวมท้ังความจํา ความเขาใจ
ความมีเหตุมีผล รูจักมองและประเมินสถานการณตาง ๆ ท่ี
ผานเขามาในชีวิต ตลอดจนตัดสินดวยความเปนธรรม
ไมลําเอียงหรือมีอคติ พูดงาย ๆ คือ รูจักคิดน่ันเอง คิดโดย
อาศยั ความรู มองจากตวั เราและไกลออกไปสูครอบครัว ชุมชน
สงั คม โดยคิดใหอ ยภู ายในกรอบของคณุ ธรรม จะทําใหความคิดและการตัดสินใจของเราเหมาะสมกับ
สถานการณท ่เี กดิ ข้ึน ไมเ บยี ดเบยี นตัวเราเองและผอู ืน่ ในสังคม อยา งนีจ้ งึ เรียกไดวา “คดิ เปน”
1
กจิ กรรม
อา นเร่ืองราว แลว คิดตาม
หวานหนาตาสวย เปนลูกคนสุดทอง พอแมทั้งหวงและเปนหวง หวานจบ ม.6 พอมี
อาชพี เกบ็ ของเกา ขาย แมร ับจางซกั ผา พี่ชายคนโตขับวินมอเตอรไซค พ่ีชายคนท่ีสองอาศัยอยูกับหลวง
ตาทวี่ ดั ใกลบ าน สวนพีส่ าวทาํ งานโรงงานปลากระปอ ง พักอยหู องเชาใกลโรงงาน หวานชอบทาํ กับขาว
และขนมไทย รสมอื ในการทําอาหารเปนเย่ยี ม จนพอ และแมอ อกปากชม
ถา คณุ เปนหวาน มชี อ งทางจะคิดทําอะไรใหมีเงินเก็บพอท่ีจะเรียนตอ โดยไมตองขอ
เงนิ จากครอบครัว
ลองคิดใหรอบคอบทุกดานแลวเขียนสรุปสั้น ๆ ในสมุดหรือกระดาษ จากน้ันเลาให
เพ่ือน ๆ ฟงแนวคิดของคุณ อยาลืมวาทุกปญหายอมมีทางออก ไมมีคําวาผิดหรือถูก แตละคนมองหา
คําตอบโดยใชเ หตุผลของตนเอง แลวมองขอ จํากัดท่ีมีอยรู อบดา น ทกุ การตัดสนิ ใจตองอธิบายไดดว ยเหตุ
และผล
เกบ็ ขอ สรุปไวใ หค รผู สู อนตรวจสอบ
ความหมาย ความสําคญั และหลักการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม
ภาพหลินปง นอนอยบู นอกหลนิ ฮุย ภาพหลินปงปน ตนไม มือ 2 ขางเกาะกงิ่ ไม
ตอนเกิดไดไ มก ี่สัปดาห เทาหอ ยอยู แมหลนิ ฮุยยนื มองอยูโ คนตน
การพฒั นา คือการปรบั ปรุง เปลีย่ นแปลงใหส ิ่งทเ่ี ปนอยู มอี ยู ดีขึ้นและกาวหนาไปกวา เดมิ จากที่เคย
เปน อยู
2
กิจกรรม
ลองถามเพ่อื นหรอื คนทีอ่ ยใู กลต วั วา เขาเคยเห็นอะไรท่ีพฒั นาไปจากเดมิ บา ง และ
เปลย่ี นแปลงไปจากเดิมอยางไร ไดค าํ ตอบแลว บันทกึ ยอ ไวใ นสมุดหรอื กระดาษ
เก็บบนั ทกึ ยอไวใ หค รูผูสอนตรวจสอบ
การพัฒนาตนเอง เปน การปรบั ปรงุ เปลย่ี นแปลงตนเองใหด ขี ้ึนกวาเดิม โดยตองคิดให
รอบดา นวา เดิมตวั ตนของเราเปน อยางไร ทง้ั สุขภาพกายและสขุ ภาพใจ เมอ่ื ปรับปรงุ ตนเองแลว สามารถ
มชี ีวิตท่เี ปนไปตามความตัง้ ใจท่ีหวงั ไวหรือไม ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนทําใหตัวเรามีจิตใจเบิกบาน
มอี ารมณแ จม ใสขน้ึ กวา เดิมใชหรือไม นอกจากนยี้ ังสามารถคดิ หาเหตผุ ลมารองรับใหเกิดความกาวหนา
ทางสตปิ ญญาของตนเองได เมื่อพึ่งพาสติปญ ญาตนเองได ก็ยอมมีโอกาสใหผูอื่นพ่ึงพาสติปญญาตัวเรา
ไดเ ชน กนั
คนท่พี ฒั นาตนเองไดดี ตอ งมคี วามมงุ มัน่ มีจิตใจแนวแนแ ละตัง้ ใจจรงิ
การคดิ ทางบวกท่ีชว ยพฒั นาตนเองไดดี :
มนุษยท กุ คนมคี ุณคาในตนเอง สามารถพฒั นาตนเองไดแทบทกุ เร่ือง
ไมม ีมนษุ ยคนใดที่ดพี รอ มทกุ อยางจนไมต อ งพฒั นาตนเองอกี
แมมนุษยจะรตู วั ตนอยางดี แตไมส ามารถปรบั เปล่ียนตนเอง ตอ งอาศยั ผอู ่นื ชว ยดว ย
การควบคมุ ความคิด ความรสู กึ และการกระทํา
มนษุ ยบางรายยดึ ตดิ กับความรสู กึ นกึ คดิ และการกระทาํ ของตนเอง ตองอาศัย
คนใกลชดิ ชวยมองแลวยอมรบั ที่จะสรางนสิ ยั ใหม
มนษุ ยส ามารถพัฒนาตนเองไดอ ยา งตอเน่ือง ตลอดเวลาเมือ่ พบขอบกพรองของตน
กจิ กรรม
ใหเวลาตนเองคิดทบทวนวา ตนมปี ญ หาและขอบกพรองใดบาง ยกมาเพียง 1 ตัวอยาง
แลว พิจารณาวา คุณจะพฒั นาตนเองไดด วยวธิ ีใด โดยเขยี นสรุปยอในสมุดหรือกระดาษ จากน้ันจับคูกับ
เพ่ือน เพอ่ื แลกเปลย่ี นประสบการณระหวา งกัน เพอ่ื หาแนวคิดท่ีแตกตางกัน หรือมีวิธีอื่นที่จะชวยเหลือ
เพื่อนเพือ่ พฒั นาตนเองอยางไร บันทึกเพ่ิมเตมิ ไว
อยาลืมวาทุกคนมีสิทธิ์ท่ีจะคิดดวยเหตุและผลของตนเอง ความคิดเห็นที่แตกตาง
ไมตองการคําตอบท่ีถูกตองท่ีสุดเพียงขอเดียว ใครคิดเห็นอยางไรขอใหมีเหตุผลสนับสนุน เรากําลัง
ฝกความคิดแบบประชาธิปไตย ฝกการมีสว นรว มและฝกการยอมรับความแตกตางของมนุษย
เก็บสรปุ ยอ ไวใหค รผู ูสอนตรวจสอบ
3
การพฒั นาตนเองดานบุคลกิ ภาพ ไมไ ดเ นนเฉพาะสง่ิ ทีม่ องเห็นดว ยตาเทาน้ัน แตยังรวมถึงส่ิงที่
ตอ งอาศัยการรไู ดด วยใจ
ภาพการต นู ผูหญงิ 25 ป แจงความรอ ยเวร
ท่ีโรงพักวาเกบ็ กระเปาสตางคไดมีคาํ พูด ความซ่อื สัตยตอ ตนเองและผูอื่น ท้งั ตอหนา
“ดิฉนั พบกระเปา สตางคห ลน อยูที่ปายรถเมลคะ ” และลับหลัง เปน ตัวอยางท่ีดีในสงั คม
ภาพการต ูน ชาย 30 ป สง ถงุ ขา วสารใหห ญงิ ชรา ความเอ้อื เฟอ เผ่อื แผ รจู กั การให การแบงปน
70 ป ทีอ่ ยูร ้ัวตดิ กนั มคี าํ พดู “ผมกลับบา นตาง ตามโอกาสอันควรโดยไมหวงั สิง่ ตอบแทน
จังหวัด ไดข าวสารมาฝากคณุ ยายครบั ”
ภาพการต นู หญิง 50 ป กาํ ลงั พดู โทรศัพท รักของสว นรวม เม่ือพบความเสยี หายในท่ี
มคี าํ พูด “ดิฉนั พบทอ ประปาแตกท่ีปากซอย สาธารณะ รบี แจงผรู บั ผิดชอบดวน เพื่อลด
สนั ติภาพคะ” การสูญเสียทรพั ยากร
ภาพการต ูนนกั ศึกษาสาว 22 ป ทกั ทายเพ่อื นหญิง การตรงตอ เวลาเปนการสรางนสิ ยั ทด่ี ีให
วยั เดียวกนั มคี าํ พูด “มาแตเ ชา เชยี ว ตรงเวลาอยา งนี้ เกดิ ขนึ้ ในสังคม นับวา เปน แบบอยา งทด่ี ี
ทค่ี วรปฏิบตั ิตาม
นอกจากส่ิงเหลานีแ้ ลว ยงั ควรยกยองผทู ําความดี รจู กั เสยี สละในทางท่ถี ูกทค่ี วร
ทางดา นอารมณ ควรพฒั นาตนเองใหม องโลกในแงดี มสี ตอิ ยเู สมอและสราง
ความเชอ่ื มน่ั ใหเ กดิ ขนึ้ ในตนเอง
ดา นสตปิ ญญา ควรพัฒนาความรอู ยา งสม่าํ เสมอไมห ยุดนง่ิ เพราะคนเราเรยี นรูก นั ได
ไมมวี ันจบ พฒั นาทักษะทางวชิ าชพี เมอ่ื มโี อกาส รวมท้ังพฒั นาความคิดใหกวางไกลยิ่งขึ้น
ดานสังคม ควรฝกการมีมนุษยสัมพันธท่ีดีกับคนรอบขางกับคนทุกเพศทุกวัย ให
เหมาะสม รูจักออนนอมถอมตนสามารถทาํ งานและอยรู วมกบั ผอู ่นื ไดและยังเปน ไดท้งั ผูนาํ และผตู ามทดี่ ี
4
กจิ กรรม
รวมกลุม กับเพื่อน 6 คน ทบทวนเร่ืองราวตาง ๆ อีกคร้ังหน่ึง แลวชวยกันคิดวาทุกคน
ในกลุมยังมีเรื่องใดที่ตองพัฒนาตนเองอีกบาง พูดกันในกลุมดวยความจริงใจและปรารถนาดีตอกัน
อยา มองกนั ดว ยการจบั ผดิ แลว ชวยกนั หาแนวทางการพัฒนา ระบุช่ือเพ่ือนที่จะชวยเพื่อนพัฒนาตนเอง
แตละคนใหมผี ูช ว ยพฒั นาตนเอง 1 คน สรปุ ในสมุดหรอื กระดาษ
ขอใหนึกไวเสมอวา สังคมจะดีไดตองมาจากคนในสังคม “หนึ่งคน หน่ึงความดี”
เพียงเทาน้ีสังคมก็จะมีหลากหลายความดี กิจกรรมนี้เพื่อสรางความรูสึกท่ีดี ขณะกลุมทํางานรวมกัน
ฝก การยอมรับซงึ่ กนั และกนั การเปนผูนําและผูตามที่ดี การฝกคิดดวยเหตุและผล รวมท้ังการตัดสินใจ
ภายใตเ ง่อื นไขและขอจาํ กัดทม่ี อี ยู
เม่ือไดผลสรุปของกลุมมอบผูสรุปยอและมอบผูแทนกลุมรายงาน สรุปผลใหเพ่ือน
กลมุ อ่ืนฟง
เกบ็ สรุปยอ ไวใหค รูผสู อนตรวจสอบ
การพัฒนาตนเองมีความสําคญั ย่ิง ทกุ คนตอ งการมีชวี ติ อยใู นสังคมดวยความสขุ
ดาํ เนนิ ชีวติ ไปตามทต่ี อ งการและคาดหวงั ไว สามารถพัฒนาตนเองไดทนั กบั สังคมที่เปล่ยี นไป
ความสําคญั ในการพฒั นาตนเอง
พรอ มรับสถานการณท ่เี กดิ ขึ้น
ปรบั พฤติกรรมใหเ หมาะสม ตรงตามท่สี ังคมตองการ
นําไปสูเปา หมายชีวิตทก่ี าํ หนดไว
เห็นคุณคาของตนเองและทาํ หนาที่ไดอยางเตม็ ที่
ความสําคัญที่มีตอการพัฒนาตนเองยังเกี่ยวของและสัมพันธกับผูอ่ืน ทั้งคนใน
ครอบครัวดานชีวิตสวนตัวและผูคนในชุมชน ดานชีวิตความเปนอยูรวมกัน ทําใหอยูรวมกันไดดวย
ความสขุ สงผลใหชุมชนเขมแข็งและมีการพฒั นาอยางตอเนอื่ ง
สังคมมั่นคงอยูไดดวยมนุษยที่พัฒนาตนเอง รูจักคิดคนแนวทางการทํางาน การใช
เทคโนโลยี มวี ิธีคิดและปรับปรงุ ทักษะท่เี พิ่มคณุ ภาพผลผลิต สามารถแขงขันกับสังคมอ่ืนและสงผลให
เศรษฐกิจของประเทศม่นั คง
5
กจิ กรรม
เลือกเพื่อน 1 คนมาชวยกันคิดวา การพัฒนาตนเองสําคัญตอตัวทาน ตอชุมชนและ
ตอสังคมอยางไร เขียนสรุปในสมุดหรือกระดาษ จากน้ันชวยกันเลาใหเพื่อน ๆ ไดฟงแนวคิดของคุณ
อยาลืมเพิ่มเตมิ สงิ่ ท่ีพบเห็นจากสภาพแวดลอ มที่เปนอยูนอกเหนือจากเรื่องราวในหนังสือเรียนนี้ พูดคุย
กันใหชัดเจน ทุกเหตุผลมีคา คุณจะรูวาการเคารพความคิดซ่ึงกันและกัน ชวยใหมีแนวคิดที่กวางขวาง
และรอบรูกวา งไกลมากกวาการคดิ เพยี งคนเดยี ว
ภาพการตูน
เกบ็ สรุปยอ ไวใ หค รูผสู อนตรวจสอบ
การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม อาศัยหลักการมสี วนรวม การประสานความรว มมอื
การประชาสมั พันธ การใหค วามรทู ั้งทางตรงและทางออ ม ฯลฯ
ภาพการตนู ชายหนุมวัย ชายหนุมคนเดิมกําลงั จับ 1. หญิงวัยกลางคนถอื โทร
มอื กบั หญงิ และชายที่ยืน โขง กําลังพดู
กลางคนยนื อยคู นเดียว อยทู างซา ยและทางขวา 2. ชายหนุม ชท้ี ห่ี นังสอื
และอธิบายใหผ ูชายอีกคน
ฟง
6
กจิ กรรม
อยคู นเดียวเงียบ ๆ นึกถึงการพัฒนาตนเองที่เคยทํามากอนวาใชวิธีการอยางไร ไดผล
แคไหน เขยี นสรปุ สัน้ ๆ ในสมุดหรือกระดาษ แลวหาเพ่ือนอกี 3 คน รวมท้ังตัวทานเปน 4 คน แยกจับคู
ผลัดกันเลาประสบการณพัฒนาตนเองที่สรุปไว ผูฟงแนะนําเพิ่มเติมใหกับคูของตน จากน้ันทั้ง 4 คน
รวมกลมุ อกี คร้งั เพอื่ สรปุ แนวทางจากประสบการณการพฒั นาตนเองของกลุม อยาลืมเลา ใหกลมุ อ่ืนฟง
กิจกรรมนี้ฝกการเลาเรื่องราว การฟง การคิด การใชเหตุและผล การตัดสินใจเลือก
เรอ่ื งราวทจี่ ะสรุปใหก ลมุ อ่นื รบั ฟง ทส่ี ําคญั ชว ยใหทุกคนในกลมุ รูจ กั การมสี วนรวม การรวมแรงรวมใจ
ใหเ กิดผลงานกลุมและการใชค วามสามารถทท่ี ุกคนในกลุม มอี ยู
เก็บสรุปส้ัน ๆ ไวใหค รผู ูส อนตรวจสอบ
พกั สักครูหนง่ึ กอ น หายเหนอ่ื ยแลว เร่ิมทาํ กิจกรรมตอไป
กิจกรรม
หาอาสาสมัครและผูชวย รวม 2 คน เพื่อนํากลุมใหญใหเพื่อน ๆ ทุกคนชวยกันระดม
ความคดิ วา นอกจากหลักการมีสวนรวมการรว มมือกนั การประชาสัมพันธและการใหค วามรทู ั้งทางตรงและ
ทางออมแลวยงั มีเร่อื งใดอีกบา งทีเ่ ปน หลกั การสาํ คญั ในการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม
ผนู าํ กลมุ ใหญพ ยายามรวบรวมแนวคดิ จากเพอื่ นๆ โดยมผี ชู ว ยบนั ทกึ แนวคดิ อยางยอไวใ ห
ทกุ คนไดอานทบทวน อยาลืมวาผูนํากลุมตองถามเพื่อใหไดรายละเอียดมากท่ีสุด สําหรับผูชวยใหบันทึก
สรุปอยางยอ ดว ยภาษาทีเ่ ขา ใจงา ยและชดั เจน อาจเพ่มิ คาํ ถามโดยถามถึงแนวทางการใหความรูทางตรงและ
ทางออมวาเปนอยางไรบาง เชน การบอกโดยตรง หรือการใหคําปรึกษาแนะนํา ผูชวยสรุปความคิดไว
บนกระดาษ ทุกคนมีโอกาสแสดงภาวะผูนําและผูตาม รูจักการคิดหาเหตุผล มีการตัดสินใจ มีสวนรวม
มกี ารยอมรบั และเรยี นรซู ึ่งกันและกนั ภายในกลมุ ทุกคนไดรบั โอกาสในการแสดงออกตามความถนัด
เกบ็ บันทกึ สรปุ ยอ ไวใ หค รผู สู อนตรวจสอบ
กิจกรรมเสนอแนะ
ศึกษาหาความรูเ พ่มิ เตมิ จากเว็บไซตต าง ๆ ที่เกย่ี วขอ ง
พูดคยุ ปรึกษาหารอื เร่อื งราวท่ีเปนประโยชนต อ การเรยี นรูเ รอื่ งการพฒั นาตนเอง
ชมุ ชน สงั คม
ฝกการแสดงแนวคิดกอ นตดั สินใจท้งั เรือ่ งการเรียน การทาํ งานและเร่ืองสวนตวั
โดยใชหลัก “คดิ เปน” ทเ่ี คยรจู กั กันมาแลว
7
ประโยชนทมี่ ีตอตนเอง ชมุ ชน สงั คม
ภาพการต ูน มีคําพดู สัน้ ๆ กระจายอยูในภาพ : ความสุข มเี ปาหมาย ใจเบกิ บาน รวดเรว็ มีระเบียบ สงบ
มีความหวัง ไมกลัวความยากลําบาก ตรงตอเวลา มานะบากบ่ัน ชนะใจตนเอง มีความรู คิดเปน มี
ปฏิภาณ รูจกั สังเกต ไมโกหกหลอกลวง กลา หาญ มีสมาธิ รจู กั เหตุผล มีสวนรวม เสมอตนเสมอปลาย
รูจักไตรตรอง ขยัน ประหยัด ซ่ือตรง มีสติ รูจกฝกฝนตนเอง ไมลดละความพยายาม รูจักกาลเทศะ
ระมัดระวัง ทําตนใหนาเชื่อถือ พ่ึงพาตนเอง ชวยเหลือผูอ่ืน รูจักเสียสละ เอื้อเฟอเผ่ือแผ คิดเชิงบวก
คิดดีทําดี มีเมตตา กตัญรู ูคุณ สามัคคี
หมายเหตุ : ตัวอกั ษรสวยงาม เอียงซายขวา โดยไมต องจัดเปน หมวดหมู
กิจกรรม
รวมกลุมเพอื่ น 4 คน คน หาขอ ความจากภาพ แลว สรปุ ในสมุดหรอื กระดาษ ดังนี้
ประโยชนใ ดเกิดขนึ้ จากการพัฒนาตนเองบาง
ขอความใดสรา งประโยชนใหเกดิ กับชมุ ชน สังคม กลุม สามารถคน หาขอความที่อยู
ในภาพ รวมทง้ั รวมกันคิดภายในกลุมเพ่ือเพิ่มเติมคุณลักษณะตาง ๆ ท่ีเปนประโยชนตอตนเอง ชุมชน
สงั คมไดตามตอ งการ
ขอใหคิดอยูเสมอวา ทุกคําตอบผานกระบวนการคิดดวยเหตุและผลมาแลว
การตดั สินใจเลือกคุณสมบัติใดก็ตามยอมมีเหตุผลรองรับและอธิบายได คุณสมบัติบางประการอาจเกิด
ประโยชนท ัง้ ตอ ตนเอง ชมุ ชนและสงั คม ทุกคนกําลังฝก การใชค วามรู ประสบการณ การรจู กั เคารพความ
คิดเห็นของเพื่อนรว มกลุม การรับฟงเหตุและผลดวยการไตรตรองอยางรอบคอบ รวมท้ังการตัดสินใจ
เลือกคุณสมบตั ทิ ีท่ กุ คนในกลมุ ยอมรบั ได
หลังจากสรปุ ในสมุดและกระดาษเรียบรอยแลว ทบทวนอีกครั้งภายในกลุมใหโอกาส
เพอ่ื นรว มกลุมเพม่ิ เติมส่งิ ทตี่ อ งการซ่ึงทกุ คนในกลุมพิจารณาแลว วาเหมาะสม
เก็บคาํ ตอบไวใหค รูผสู อนตรวจสอบ
8
บทที่ 2
การจัดเก็บและวเิ คราะหขอมลู
ขอมลู คอื สภาพเปน จรงิ ทป่ี รากฏในรปู ตวั อกั ษร สญั ลกั ษณ ตวั เลข คําบอกเลา จากผรู ู
สถานการณท ่ีเกดิ ข้ึน รวมทง้ั การบนั ทกึ และการถายทอดผา นส่ือตาง ๆ ท้ังเอกสาร บุคคล วทิ ยุ โทรทศั น
อนิ เทอรเนต็ ฯลฯ
กจิ กรรม
ทบทวนเหตุการณที่ผานมาวาคุณไดรับขอมูลจากท่ีใดบาง และใชประโยชนไดจริง
มากนอ ยแคไ หน บันทึกยอ ในสมดุ หรือกระดาษ จากนนั้ เลา ใหเ พอ่ื นฟง และบนั ทกึ ความเห็นของเพื่อนที่
เพมิ่ เติมไว
เก็บบนั ทกึ ยอไวใ หค รผู ูสอนตรวจสอบ
กจิ กรรมเสนอแนะ
หาโอกาสพูดคุยกับเพอื่ น ๆ เกีย่ วกบั เรอื่ งขอมูลวา การเสาะหาขอมูลเปน เร่อื งยาก
หรอื งายเพียงใด
ขอ มูลเหลา นี้เชื่อไดแ คไหน เคยไดร ับขอ มลู ท่ผี ิดพลาดอยา งไร
ความสําคัญและคณุ สมบตั ขิ อ มูลทด่ี ี
การทํางานใดกต็ ามตอ งใชข อ มลู มาประกอบเพือ่ เปนแนวทางในการคดิ พิจารณาและ
ตดั สินใจ
ขอมลู จะมคี วามสาํ คญั ไดก ต็ อเมอื่ เปนขอ มลู ท่ีมีความถูกตอ งและเช่อื ถือได ตรงตาม
ความตอ งการของผใู ชแ ละเปน ขอ มูลลา สุดทที่ ันสมัย
กจิ กรรม
รวมกลุมเพื่อน 6 คน เลือกหัวหนากลุมและผูชวยหัวหนากลุม สอบถามเพ่ือน ๆ ให
ออกความเห็นวา ขอมูลมคี วามสําคัญอยา งไร เหตุใดจึงตองใชขอมูลมาประกอบ ผูชวยรวบรวมแนวคิด
และบันทกึ สรุปในสมดุ หรอื กระดาษ แลว แลกเปลี่ยนขอ สรปุ ของกลมุ กับเพอื่ น ๆ กลมุ อื่น
เกบ็ บนั ทกึ สรปุ ไวใ หค รผู ูสอนตรวจสอบ
9
ขอ มูลทด่ี ตี อ งมลี ักษณะตอไปน้ี 1.ถูกตอ งและเชื่อถือไดต องรวบรวมผลของขอมลู
ความมัน่ ใจวา ถกู ตอ งและเช่ือถือไดโดยใหผ า น
ภาพการตนู การตรวจสอบโดยละเอียดขอ มูลอาจตองแปลงใหอ ยู
ในรูปแบบทเี่ คร่ืองคอมพิวเตอรเขาใจไดอยางถูกตอง
ภาพการต นู ภาพเดิม บางครั้งขอมลู ผดิ พลาดเพราะใชโปรแกรมหรือ
แตมองจากคนละมมุ มคี ําพดู ของ สตู รคาํ นวณผิดพลาดจึงตองกําหนดวธิ กี ารรวบรวม
เจานาย “ผมไมไ ดอยากรหู รอกนะ ผลดว ยความละเอยี ดรอบคอบ
วาเธอสนใจชายหนุมหนา ตาดี
แคไหน” 2. ตรงตามความตอ งการของผใู ช เมือ่ จะเก็บขอมูล
ใหเลอื กเกบ็ ขอมลู เฉพาะทผ่ี ใู ชต องการเทา นนั้ ตอง
ไมเกบ็ ขอ มูลอ่ืน ๆ ทไ่ี มตรงกบั การใชง าน แตใ ห
มัน่ ใจวา ขอ มูลทีต่ องการเกบ็ นน้ั เกบ็ ไดอ ยาง
ครบถว นและสมบรู ณ
ภาพการตูน ภาพเดมิ 3. เปนขอ มลู ลา สดุ ที่มคี วามทันสมยั ผใู ชขอ มลู
จะใชตวั เลขนีต้ ้ังแตเดือนท่แี ลว” นาํ ไปใชไดทนั เวลา เพราะเกบ็ ขอ มูลมาดวยความ
รวดเรว็ ทันความตอ งการของผูใช
10
กจิ กรรม
ชวนเพอื่ นทบทวนลักษณะท่ดี ขี องขอ มลู แลวสรุปเนื้อหารวมกัน เขียนลงในสมุดหรือ
กระดาษใหชัดเจน จากน้ันเลาส่ิงที่สรุปใหเพ่ือนคนอื่นฟง เพื่อแลกเปลี่ยนแนวคิด ขอสังเกตและ
ความเหน็ เพิม่ เติมโดยบนั ทกึ ยอ ในสมดุ หรือกระดาษอกี ครั้งหน่ึง
กิจกรรมลักษณะเชน นี้ เปนการชว ยฝกฝนใหมกี ารคดิ พิจารณา ไตรตรองและตัดสินใจ
เลอื กขอ สรปุ ทีด่ สี ําหรับกลมุ
การฝก ฝนจะชวยเพิม่ ความสามารถทางความคิด มีการพฒั นาตนเองในทางทีด่ ีใหเ กดิ ขน้ึ
ซ่ึงเปนรากฐานที่ดีที่นําไปสูการพัฒนาชุมชนและสังคมตอไป เพราะชุมชนและสังคมจะดีไดตองเริ่ม
จากคนซงึ่ เปน หนว ยเล็กท่ีสดุ เมือ่ มกี ารพฒั นาเกดิ ขน้ึ ทุกระดับ ทา ยทส่ี ุดจะสงผลทด่ี ีไปสปู ระเทศชาติให
เปน ปกแผน และมั่นคง
เก็บบนั ทกึ ยอ ไวใ หค รูผสู อนตรวจสอบ
คุณสมบัติของขอ มลู ทดี่ ี
ภาพการต นู
คน ลกั ษณะรูปรางหนาตาตา งกัน มองดนู ารกั ถอื ปา ยหรอื ยกปายดวย 2 มือชูขนึ้ ฯลฯ ใหม ีวธิ ี
ยกภาพการตูนทถี่ ือปา ยที่ 1 1. ขอมูลที่ดีมีความถูกตอ งแมน ยาํ อาจมคี วามคลาดเคลือ่ น
อยบู าง แตกค็ วรควบคมุ ใหเ กดิ ความคลาดเคลอ่ื น
นอ ยทีส่ ดุ
2. ขอมลู ทนั สมัย ทนั เวลาทีต่ องการใชข อ มูลท่ี
ถูกตองแมน ยาํ แตไดผ ลมาอยา งลาชา จะไมม คี ณุ คา
แมแ ตนอ ยและไมสามารถนาํ ไปใชประโยชนไดเ ลย
11
ยกภาพการตูนทถ่ี อื ปา ยที่ 3 3. ขอ มลู มคี วามสมบูรณครบถวน ใหทงั้ ขอเทจ็ จรงิ หรือให
“สมบูรณ” มาไวต รงนี้ ขา วสารอยางครบถว นทกุ ประการ ขอ มลู ทไ่ี ดม าไมครบ
ทาํ ใหใ ชก ารไมไ ด
ยกภาพการต ูนทถ่ี อื ปา ยที่ 4 4. ขอมลู ทไี่ ดรับควรจดั ระบบใหอยใู นรูปแบบที่กะทัดรดั
ไมเยน่ิ เยอ หรอื กระจดั กระจาย จึงจะสะดวกเมือ่ ตอ งการใช
และคน หา ผใู ชเ ขา ใจขอมลู ไดทนั ที
ยกภาพการตูนที่ถือปา ยที่ 6 5. ขอมูลที่จัดทําตรงกับความตองการของผูใชและจําเปน
ตองรู เพ่อื ใหเกิดประโยชนต อ การทาํ งานตอไป ท้ังการจัดทํา
แผนการตัดสินปญหาท่ีตองการหาแนวทางคําตอบขอมูล
มากมายทไ่ี มต รงตามความตอ งการของผูใชจะไมมีประโยชน
ใดเลย
6. ขอ มลู ตอ งเก็บรวบรวมอยางสมํา่ เสมอและตอเนื่อง
เพ่อื นาํ ไปใชประโยชนในการวิเคราะห วิจัย หรอื
หาแนวโนม ท่ีจะเกิดขึ้นในอนาคต
กจิ กรรม
รวมกลุมเพือ่ น 6 คน ชวยกนั ทบทวนเรื่องคณุ สมบตั ขิ องขอ มูลท่ดี ี โดยใหม ีผูอาสาเปน
หวั หนา กลมุ และผูช วยหัวหนา กลมุ พยายามใหเพอ่ื น ๆ ชว ยกันคิดผลสรุปจากกลุมใหผ ูชวยเขยี นในสมดุ
หรอื กระดาษแลวรายงานใหกลมุ อ่นื ทราบ
กิจกรรมน้ชี ว ยใหท กุ คนฝกการทํางานรวมกนั ไดร ับฟงความคิดเหน็ ของเพื่อน รจู ัก
ลําดบั ความคดิ การใชเ หตผุ ล การยอมรบั และฝก ตดั สินใจ ซง่ึ การทําเชน นี้ไดอ าศยั หลกั การ “คิดเปน ” ซงึ่
เปน พ้นื ฐานทด่ี ขี องมนษุ ย ใหไ ดพ ฒั นาตนเองและขยายขีดการพฒั นาไปสวู งกวา งตอไป
เก็บคําตอบไวใ หค รผู ูส อนตรวจสอบ
12
วธิ ีการจดั เก็บขอ มลู
เมอ่ื ตองการจัดเกบ็ ขอ มลู สง่ิ แรกทีต่ องคิดและตดั สินใจ คือ จะเก็บขอมูลดวยวิธีการใด
แตตอ งนกึ ดว ยวา วิธีท่ีเหมาะสมนั้นข้ึนอยูกับสภาพความเปนไปไดและความตั้งใจวา จะใชประโยชน
เพื่ออะไร เม่ือตอบคําถามนี้ไดแลว จึงเลือกวิธีการจัดเก็บขอมูลที่ตองการซึ่งมีอยูหลายวิธี วิธีแรกคือ
การสังเกต
ถา ตอ งการรวู าพระอาทติ ยตกโดยเฉลยี่ แลว
ภาพการต ูนผูชายอวนใสแวน กนั แดด มองไปท่ี ตรงกบั ชว งเวลาใด ก็สงั เกตชว งเวลา
ดวงอาทติ ยซง่ึ เกือบจะลับขอบฟา พระอาทิตยตกในแตละวนั
ภาพชายคนเดิมไมใ สแ วน (ครง่ึ ตวั ) แลว จดเวลาที่พระอาทติ ยต กไวท กุ วนั
กําลังจดขอ มลู ในสมุด ตอเนอ่ื งกนั ไปเปน สปั ดาหห รอื เปน เดือน
ก็ได
ภาพลูกตาสขี าว 1 คู จากนน้ั นําขอ มูลเวลาท่ีบนั ทกึ ไวแตละคร้งั
มารวมกนั ไดต วั เลขเทาใดกน็ าํ มาหารดวย
มองไปที่ตัวเลข จาํ นวนคร้ังทีจ่ ดบันทกึ เวลา กจ็ ะได
18.05 +18.07+18.09+18.10+18.13+18.15+18.16 น. “คา เฉล่ีย” วาพระอาทติ ยตกโดยเฉลยี่ แลว
หารดว ย 7 = ? ตรงกบั เวลาใด
กิจกรรม
ชวนเพื่อน 1 คนมาทบทวนวา วิธกี ารเก็บขอ มลู แบบแรกเรยี กวาอะไร ชว ยกนั
ยกตัวอยางอ่ืนเพ่ือใหเห็นวาจะเกบ็ ขอ มูลไดอ ยางไรและจะหาคาเฉลีย่ ดว ยวิธใี ด
เม่อื ไดข อ ตกลงรวมกนั แลวสรปุ ยอ ลงในสมุดหรอื กระดาษ
อยาลืมวาตองชว ยกนั คิดและยอมรบั ขอ เสนอแนะจากเพ่อื น โดยตางฝายตางฟงเหตผุ ล
ซง่ึ กนั และกัน ถา ยงั ไมเ ขาใจขอใหถามครผู สู อนหรอื ผูรู
เก็บสรุปยอ ไวใ หค รผู สู อนตรวจสอบ
13
การเก็บขอมูลดว ยการสงั เกตแมว าจะดูเหมือนงา ยและสะดวก แตถ าใหไดข อ มลู
ทชี่ ดั เจนและคลาดเคลอ่ื นนอยทีส่ ดุ ตองเฝาดูดวยความเอาใจใสโดยการสงั เกตและรบั รดู วยตา หู และ
การสัมผัส
วธิ ีการเกบ็ ขอ มูลโดยการสังเกต จึงจําเปน ตอ งมีขอกาํ หนดตาง ๆ ดงั นี้
กาํ หนดจดุ มงุ หมายที่แนนอนและชัดเจนวาตองการรเู รอ่ื งใด
วางแผนอยางเปน ระบบ กําหนดกรอบการสังเกตและระยะเวลาใหชดั เจน
บนั ทกึ เหตุการณและเรื่องราวทตี่ รงตามความตอ งการ
สามารถทดสอบเพื่อความถูกตอ งและนา เช่ือถอื ได
การเก็บขอ มูลโดยการสังเกต แบง ออกเปนขน้ั ตาง ๆ ที่สําคญั 4 ขนั้ ดว ยกนั คอื
1. ข้นั เตรยี มการสงั เกต :
เลอื กพื้นท่ี
เตรียมวัสดุอปุ กรณสําหรับเกบ็ ขอมูลท้ังภาพและเสียง
กําหนดวนั เวลา สถานท่แี ละนดั หมายผูท่ีจะไปทาํ การสงั เกต
2. ขน้ั การสังเกต :
แนะนําตนเองและทาํ ความรจู กั กบั หัวหนา กลมุ ผูท่ีจะไปศึกษา ซ่งึ เรยี กกนั วา กลุม
ประชากรศกึ ษา
สรา งสมั พนั ธทีด่ ีภายในกลมุ
สงั เกตและเก็บขอมูลตามประเดน็ หรอื กรอบทกี่ ําหนดไว
3. ขน้ั การบนั ทึกขอมลู :
เขียนบรรยายรายละเอยี ดใหไ ดม ากท่ีสุด
4. ขัน้ เสร็จส้ินการสงั เกต :
กลาวขอบคณุ ผใู หค วามรว มมือซึ่งใหข อมลู ที่เปนประโยชน
กิจกรรม
รวมกลุมเพื่อน 4-6 คน ทบทวนเรื่องราวเกี่ยวกับข้ันตอนตาง ๆ ท่ีสําคัญในการเก็บ
ขอ มลู โดยการสังเกต จากนนั้ เลือกตัวแทน 1 คน สรปุ ใหเ พ่ือนท่ีอยใู นกลุมฟง แตละคนบันทึกยอไวเพื่อ
เตือนความจําในสมุดหรือกระดาษ
ขอใหท กุ คนชว ยกนั คิดและชวยกันสรุปเพื่อบันทึกยอไวเตือนความจํา การมีสวนรวม
ในกลมุ ถือเปนกติกาสาํ คญั ท่ที กุ คนควรปฏบิ ตั ิ
เกบ็ บันทกึ ยอ ไวใ หค รผู ูส อนตรวจสอบ
14
วิธีเกบ็ ขอ มลู โดยการสัมภาษณ
กาพการต นู หญงิ สาวหนุ สวยน่งั อยูทโี่ ตะฝง หนง่ึ มอื ขวาถอื ดินสอ มือซายแตะ
กระดาษบนโตะ กําลังมองหนาชายหนุมผมฟซู งึ่ จอ งหญงิ สาวจนตาโต และยมิ้ ปากกวาง
ทา ทางปลื้มคนสวยอยา งมาก
การสัมภาษณ เปน การเกบ็ รวบรวมขอ มลู ท่ีผสู ัมภาษณและผูใหส มั ภาษณไ ด
เผชญิ หนากนั โดยมีการพูดคุยซกั ถามกันตอหนา แตต อ งไมลืมวาการพูดคุยกนั ตอ งมีจดุ มุงหมาย
ทช่ี ัดเจนขณะพดู คุย ผเู ก็บขอ มลู หรือผสู ัมภาษณ จะใชเครือ่ งมือเพ่อื เก็บขอ มลู ซึง่ ก็คือ แบบสัมภาษณ
แบบสมั ภาษณ คืออะไร...............
แบบสมั ภาษณ คือ เคร่อื งมือทีใ่ ชในการเกบ็ รวบรวมขอ มลู ซ่ึงในแบบสัมภาษณจะมี
ขอคําถามท่ผี ูเกบ็ รวบรวมขอ มูล หรือผูสัมภาษณใ ชเปนแนวทางในการซกั ถามและพดู คุยกับผูใหส ัมภาษณ
พูดใหงายก็คือ การสัมภาษณตองมีคนถามและคนตอบ คนถามใชแบบสัมภาษณท่ี
เขียนคาํ ถามไวแ ลว ขณะสมั ภาษณอาจถามและตอบกนั แบบปากเปลา คนตอบเลาใหฟ ง สวนคนถามก็จด
ไวเปนหลักฐานกันลืม หรืออาจใชการบันทึกเสียงดวยวิธีการตาง ๆ ท่ีทําไดโดยมีการขออนุญาต
บนั ทึกเสียงในขณะพูดคุยจดตามไปแลวเขียนอีกครัง้ หนึง่ หลงั การซักถามพดู คยุ จบลง
กิจกรรม
ลองทบทวนวาวิธีการเก็บขอมูลโดยการสัมภาษณเปนอยางไร แลวบันทึกยอเฉพาะ
เร่อื งสาํ คัญทคี่ วรจดจําไวในสมุดหรือกระดาษ มีโอกาสเมื่อใดใหเลาส่ิงท่ีเรียนรูใหกับเพื่อน ๆ ฟงบาง
จงเช่ือม่ันวาใครก็ตามเม่ือรูอะไรแลวสามารถบอกคนอื่นได จะย่ิงชวยใหเขาใจและจดจําไดตลอดไป
เพราะเม่ือเราเผ่ือแผความรูใหก ับเพอ่ื น เพ่อื นก็จะใหสิ่งเหลา น้ีกลบั คนื มาแกเ ราเชน กัน
เก็บบันทกึ ยอ ไวใ หครูผูส อนตรวจสอบ
15
การเก็บขอมูลโดยการสัมภาษณจําแนกไดต ามความเหมาะสมกับงานท่ตี องการศึกษา ดงั นี้
ภาพการต นู ชายวยั กลางคนกาํ ลังจดขอความ สัมภาษณเ ปน รายบคุ คล ผถู ูกเลอื กถอื วา
ลงบนกระดาษ สวนหญงิ สงู วัยใสแ วน รปู รางอว น เปนกลมุ ตัวอยา งทเี่ ปน ตวั แทนของ
กําลงั เลาเร่ืองราว ตามองผชู ายทกี่ าํ ลงั เขยี นขอความ ประชากรทจี่ ะศึกษาหรอื เรยี กใหงา ยวา
เปนตัวแทนของเรื่องทีต่ อ งการรู
ภาพการตนู ชายคนเดมิ กาํ ลงั พดู กบั ผูชายอายุ สมั ภาษณผรู ูท่ีใหข อมลู หลักหรอื ขอมลู
50 ป แตง กายภูมิฐานทีน่ ง่ั อยใู นหอ งทาํ งานท่ี สําคัญ ซึง่ คนอืน่ ไมร ู เปนบคุ คลท่ีแตกตา ง
มีชั้นหนงั สอื และกองเอกสาร จากคนอน่ื มคี วามรอบรขู อมูลตาง ๆ ในเร่ืองท่ี
ผูสมั ภาษณตองการ เพราะเปน การสัมภาษณ
ภาพการตนู ชายคนเดิมนง่ั ลอ มวงกบั ชาวบา น ที่เจาะลึกไดแ ก ปราชญชาวบาน นักวชิ าการ
ทงั้ หญงิ และชาย 8 คน ชาวบา นคนหนึง่ กําลัง นักธุรกจิ ผนู ําทอ งถน่ิ ฯลฯ
พดู ชายคนเดมิ กมหนาจดบนั ทึก
สัมภาษณเ ปน กลุม เพื่อหาขอ มลู จากกลมุ
บคุ คลทใี่ หขอ มูลเก่ยี วกบั เร่อื งทีต่ องการ
ศึกษา วิธีการแบบน้อี าจเรยี กวา ซักถาม
หรือสนทนากลุม ทุกคนออกความเห็น
และซักถามไดอยางเสรี
กิจกรรม
รวมกลมุ โดยชวนเพือ่ นอกี 2 คน มาพดู คยุ เก่ยี วกับการเก็บขอมูล 3 แบบ คือ สัมภาษณ
เปนรายบุคคล สัมภาษณผูร ทู ใี่ หขอมูลหลักและสัมภาษณเปนกลุม เมื่อทบทวนจนเขาใจแลว แตละคน
เลอื กวธิ กี ารสัมภาษณค นละแบบ แลว ทดลองหมุนเวียนกันเลาใหเ พอื่ นในกลุมฟง จนครบท้ัง 3 แบบ
16
ข้ันตอนเตรยี มการเกบ็ ขอ มลู โดยการสัมภาษณ
1. เตรยี มตัวผสู มั ภาษณ นัดประชุมชแี้ จงให
เขา ใจแบบสัมภาษณและที่สําคญั ตอง
เขา ใจทัง้ ดานภาษา วฒั นธรรมและ
ประเพณขี องทองถ่นิ รวมถึงผูใ ห
สัมภาษณและสถานทที่ ําการสมั ภาษณ
2. ทาํ หนังสอื ขอความรว มมือ
กําหนดวนั เวลาและสถานที่ ซึ่งจัดเตรยี มไว
เพือ่ การสมั ภาษณและอยา ลมื ตรวจสอบให
แนช ัดวา ติดตอประสานงานครบถวนแลว
ภาพการต นู 3. เตรยี มวสั ดอุ ุปกรณทตี่ องใชใ นการสัมภาษณให
ดินสอแหลมใสไ วในแกวนา้ํ พรอมใชง าน เชน ดนิ สอ ปากกา กระดาษ
ปากกาอยใู นแกว เปน ตน
กระดาษวางเปน ปก
4. ข้ันสงแบบสมั ภาษณใ หผใู หขอ มลู ไดท าํ ความ
ฯลฯ เขา ใจและเตรียมตัวใหพ รอ มกอ นการสมั ภาษณ
17
ภาพการต ูน ผชู ายอายุ 30 ป (ภาพครึ่งตวั ) 5. ขั้นการสมั ภาษณ
แสดงทาแนะนาํ ตนเอง ผหู ญงิ อายุ 25 ป ชี้แจงวตั ถุประสงคใ นการเกบ็ ขอ มูล
คนเดมิ ฟง อยา งตงั้ ใจ
บอกความสําคญั ของตัวผใู หส มั ภาษณ เพ่อื
กระตุน ใหไดข อมลู ทีเ่ ปน จริง
บอกประโยชนจากการเกบ็ ขอมลู และผลกระทบ
ทีจ่ ะเกดิ ข้ึน เพ่อื จะไดข อมูลท่ถี กู ตองและ
ครบถว น
พยายามใหผ ใู หสัมภาษณบอกขอมูลมากท่ีสุด
โดยใชภ าษาสภุ าพ ไมถ ามนํา แตพ ยายามให
ไดคาํ ตอบตามประเดน็ ทต่ี อ งการ
ข้นั บันทึกผลการสมั ภาษณ
ภาพการต ูน หญงิ สาวอายุ 25 กําลงั นง่ั บันทกึ ผล
การสมั ภาษณมีกระดาษบนั ทึกหลายแผนอยูบน
โตะ มอื ขวาถือปากกา เหนอื ศีรษะภาพแสดง
เหตุการณตอนสมั ภาษณ มือซายทาวคาง
ทาทางครุนคดิ
ขณะสมั ภาษณอ าจบนั ทึกไดไมครบถวน จงึ ตองทบทวนผลการสมั ภาษณอ กี ครง้ั
หลักปฏบิ ตั ิในการทบทวนผลการสัมภาษณท ่ีตองจดจํานําไปใช มดี ังนี้
ควรบนั ทกึ ผลทนั ทีระหวา งการสมั ภาษณ หรือหลังจากสมั ภาษณผานไปไดไมนาน
เพราะจะไดไ มหลงลืม หรอื ไดข อ มูลทีค่ ลาดเคลื่อนไปจากความเปนจรงิ
ควรบนั ทกึ ผลตามจรงิ เทานนั้ และตองไมเพมิ่ ความคดิ เห็นของผสู ัมภาษณเขา ไป
18
ข้นั ส้ินสดุ การสมั ภาษณ
ดคู วามถกู ตอ งของขอ มลู
ขอบคุณผูใหส มั ภาษณท ี่ชว ยใหข อมูลทเ่ี ปน ประโยชน
กจิ กรรม
ชวนเพือ่ น 1 คน ชวยกันทบทวนและพูดคุยเกยี่ วกับขนั้ ตอนการเก็บขอ มลู
โดยการสัมภาษณ จากน้นั สรปุ ยอลงในสมุดหรอื กระดาษ พยายามหาโอกาสเลา ผลสรปุ เรื่องน้ใี ห
เพ่อื นคนอนื่ ฟง
เก็บสรุปยอ ไวใ หค รูผสู อนตรวจสอบ
อยา ลมื วา การเรียนรเู รอื่ งใดก็ตาม ถาไดท บทวนบอยครง้ั และพูดคยุ แลกเปลย่ี นความรู
และประสบการณก ับผอู ่ืน ยอ มเปน การเพ่ิมพนู ความรูใหม ากยิ่งขน้ึ
วิธีการจดั เกบ็ ขอ มลู นอกจากการสังเกตและการสมั ภาษณ กย็ ังเกบ็ ขอ มลู ไดโดย
การสํารวจ การสอบถามและการรวบรวมขอมลู ท่ีผอู ื่นรวบรวมไวแลว
19
การเก็บขอมลู โดยการสํารวจ
ภาพการตนู ชายอายุ การสาํ รวจเปน การออกไปเก็บขอ มลู จาก
40 ป ผอมแหง สถานทจ่ี ริง เชน ถา ตอ งการรูข อมลู เก่ยี วกับ
ใสแ วน ใสห มวก แมลงที่ทาํ ลายตน ขาวในนา กต็ อ งสํารวจไป
ทีละแพต้ืนงทตี่ แัวลเทวน ถาํ ขืออ แมวู น ทีละพน้ื ท่ี แลว นําขอ มลู ที่ไดม าปรบั ปรงุ
แมลงทีต่ นขาว วธิ ีการกําจัดแมลงที่ทําลายตน ขาว
ขณะสาํ รวจกต็ อ งบนั ทึกขอมูลไวใหช ัดเจน เพราะขอมลู ท่ไี ดมาจากนาขา วแตล ะแปลง
ตอ งรวบรวมไวเ พือ่ วเิ คราะหว ิธีในการกําจดั และทําลายแมลงที่เปนศัตรขู า ว
กิจกรรม
หาเวลาวาง มองไปรอบ ๆ ตัว แลวลองคิดวาจะสํารวจอะไรบางและมีวิธีการสํารวจ
อยา งไร คงเดาไดวา เราตองมแี บบสํารวจ โดยเขียนประเด็นที่จะสํารวจไวล ว งหนาและบนั ทกึ สภาพทพี่ บ
เห็นขณะทาํ การสาํ รวจ ขอ มูลเหลาน้ีจะใชเ พือ่ การวเิ คราะหต อ ไป
หาโอกาสเลา เรือ่ งการสาํ รวจใหเพื่อน ๆ ฟงและลองสอบถามวาเพ่ือนเคยสํารวจอะไร
มาบาง เพอ่ื เปนการแลกเปลี่ยนประสบการณก ัน
20
การเกบ็ ขอมูลโดยการ
สอบถาม
การเก็บรวบรวมขอ มลู โดยการสอบถาม เปนการเกบ็ ขอมลู จากประชากร หรอื
กลุมตัวอยางที่ศกึ ษาโดยใชแ บบสอบถาม ซงึ่ หมายความวา เรามีแบบสอบถามใหค นทเี่ ราตอ งการรขู อ มลู
ตอบกลับมา การเกบ็ ขอมลู อยา งน้ี ทําได 4 วธิ ี ดงั นี้
ภาพการตนู ผูชายอว นเข็น สงแบบสอบถามทางไปรษณยี
รถเข็นสง ของที่มีซอง และกาํ หนดระยะเวลาสง แบบสอบถาม
จดหมายเปนมดั ๆ มาที่ตู ทีต่ อบแลวกลับคนื ใชว ิธนี ถี้ า ผูต อบ
ไปรษณีย แสดงทา ทางเขน็ อยูหางไกล คน หาหรือตดิ ตาม
ดวยความเหนอื่ ยมเี หงอ่ื ไมสะดวก
กระเด็นจากใบหนา
ภาพการต นู ผชู ายอวนคนเดิม สงแบบสอบถามใหก บั มือผตู อบ และ
กอดแบบสอบถามที่พบั ไว กาํ หนดวธิ กี ารรวบรวมเพ่ือสงคนื หรอื
ดานซา ย สว นมอื ขวาถือแบบ ใหเวลาผูตอบแลว สงคืนทางไปรษณยี
สง ออกไปมภี าพมอื คนย่นื มา
ขอรบั โดยรอบมากมาย เหงอื่
21
ภาพการตูน ผชู ายอว นคนเดมิ ฝากผนู ําทองถิ่นไปแจกจายใหถึงมอื
นง่ั อยูบ นแครไมไผท างขวา ผตู อบแบบสอบถามแลวรวบรวมสง คนื
ผูใหญบานมีผา ขาวมา คาดพงุ หรือใหเวลาผูตอบแลวสง คืนทางไปรษณยี
นั่ง
อยทู างซา ยตรงกลางแคร มกี อง
จดหมาย ผชู ายอว นยกมอื ไหว
ขอบคณุ
ภาพการต ูน ผชู ายอวนคนเดมิ ขอความรว มมอื เจา หนาทใี่ นพ้นื ที่
ยกมัดแบบสอบถามสงให แจกแบบสอบถามและรวบรวมสง กลับคนื
เจาหนาทอ่ี นามัยผูหญงิ หรอื หนว ยงานเจา ของแบบสอบถามไปเกบ็
เจาหนาทเ่ี อื้อมมือไปรับ ในภาพ แบบสอบถามจากเจาหนาทใี่ นพน้ื ทซ่ี ึ่ง
มีปา ยเขยี นวา “อนามัย” รวบรวมไวแ ลว
กจิ กรรม
ขอใหทบทวนวิธเี ก็บขอ มลู โดยใชแบบสอบถามดว ยการชวนเพือ่ นอกี 1 คน มาจบั คูก นั
แตละคนเลือกทบทวนวิธีเกบ็ ขอมูลคนละ 2 วิธี เมื่อเขา ใจดแี ลว ผลัดกันเลาใหเ พ่อื นฟง ขอใหนกึ เสมอวา
ยงิ่ เลาใหเพ่ือนฟง หลายครัง้ เทาไรคนเลา กจ็ ะจําไดแมนยํายงิ่ ขนึ้ เทานน้ั
ถา ยงั ไมเ หนื่อยจนเกินไป มารูจ ักวธิ ีการจดั เกบ็ ขอ มลู ทจ่ี ะฝากไวเปนวธิ สี ุดทายกันเลย
22
การรวมรวบขอมูลทผ่ี ูอน่ื รวบรวมไวแลว
ภาพการตนู ผูห ญงิ ผอมบาง 25 ป ใสแ วน ผมช้ีเหมอื น
ขนหัวลกุ น่ังอา นหนังสอื มกี องหนงั สืออยูบนโตะสงู
ทวมหัว บางสว นวางบนโตะ ขาง ๆ
การรวบรวมขอมูลที่ผูอ่ืนรวบรวมไวแลว เปนการรวบรวมขอมูลที่เสียคาใชจายนอย
เพราะคนอืน่ ลงทุนทงั้ สมอง เวลาและเงนิ แลว เชน อยากรขู อมูลเกยี่ วกบั สมุนไพรกห็ าขอ มลู โดยการอาน
หนังสือท่ีเก่ียวกับสมุนไพรท่ีมีผูเขียนไวหรือรวบรวมไวแลว นอกจากนี้ยังหาอานไดจากวารสาร
นติ ยสารและแหลง ขอ มูลทีม่ ผี นู ยิ มใชคน หาขอ มูลมากที่สดุ คอื การคนหาจากอนิ เทอรเนต็ เพราะสะดวก
รวดเร็ว มีขอ มลู ท่หี ลากหลายและเสยี คาใชจ ายไมม าก
ภาพการต ูน ชาย
หนุม 30 ป เหน็
เฉพาะใบหนาและ
ขอ ควรระวัง : ขอมูลจากอินเทอรเน็ตอาจมีผิดพลาดบา ง ควรตรวจสอบกบั แหลง ขอมูลอ่นื ๆ ดวย
23
กิจกรรม
อานทบทวนเร่อื งการรวบรวมขอมลู ทีผ่ ูอ นื่ รวบรวมไวแ ลวอีกครัง้ หน่งึ แลว เลา ใหเพ่อื น
ฟง จากนน้ั คุยกันเร่ืองผลดีและผลเสยี ทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ ได จากการคน หาขอ มูลทางอินเทอรเนต็ แลว สรปุ ยอ
ลงในสมดุ หรือกระดาษ
เก็บสรุปยอไวใ หครูผูส อนตรวจสอบ
เรือ่ งที่นาสนใจอีกเรอ่ื งหนึ่ง คอื
เทคนคิ การวเิ คราะหข อ มูล
ขอมลู ที่เกบ็ รวบรวมมาไดเ ปนจาํ นวนมากและหลากหลายกันไปนนั้ จําเปนตองนาํ มา
วิเคราะหก อ นใช เม่อื พูดถึงคําวา “วเิ คราะห” กค็ งตองดูทีค่ วามหมายกันกอน
24
“การวิเคราะห” หมายถึง การศึกษา คนควา ดวยความละเอียดและรอบคอบในเร่ือง
ตา ง ๆ ทีเ่ กิดขน้ึ ตรงตามความตอ งการท่ีจะนําไปใช โดยลกั ษณะของขอมูลและสถติ ติ าง ๆ เปน การเรยี นรู
ดวยการเก็บรวบรวมขอมูล การจัดหมวดหมูขอมูล การวิเคราะหขอมูลและการแปลความหมายของ
ขอมูล
ขอใหน กึ อยเู สมอวา “การวิเคราะหขอ มลู ” หมายถึง การดาํ เนนิ การเพือ่ สรปุ ความสาํ คัญ
ของขอมลู ท่ีจะนําไปใช ใหต รงตามความเปน จรงิ ตรงตามความตองการ จากนนั้ จงึ จะนําไปใชได
กิจกรรม
รวมกลุมเพ่ือน 4-5 คน เพ่ือทบทวนคําวา “การวิเคราะห” และ “การวิเคราะหขอมูล”
หมายถึง การดําเนนิ การเพอ่ื สรุปความสาํ คัญของขอ มลู ทจ่ี ะนําไปใช ใหตรงตามความเปนจริง ตรงตาม
ความตอ งการ จากนนั้ จึงจะนาํ ไปใชได
กิจกรรม
รวมกลุมเพ่ือน 4-5 คน เพื่อทบทวนคําวา “การวิเคราะห” และ “การวิเคราะหขอมูล”
ถาตองการเรียนรเู พมิ่ เติม อาจพูดคยุ กับผรู ู หาหนังสือมาอา น หรอื คนหาความรูเพิ่มเติมจากอินเทอรเน็ต
ชวยกันสรุปยอเพ่ือเตือนความจํา จากน้ัน เลือกตัวแทนจากกลุมเพ่ือน 1 คน เพื่อเลาสรุปถึงความรู
เพิ่มเติมท่ีหามาได เพื่อนในกลุมคนอ่ืนอาจซักถามขอสงสัย หรืออธิบายเพ่ิมเติมก็ได การแลกเปลี่ยน
ความรูกันจะชว ยใหความรแู ตกฉานมากข้ึน ขอใหทุกคนในกลุมมีสว นรว มและกลา แสดงออก
เกบ็ สรุปยอไวใ หครผู ูสอนตรวจสอบ
เทคนคิ การวิเคราะหข อ มลู น้ัน จาํ เปนตองมหี ลักเกณฑใ นการเลือกหัวขอ เพ่อื
การวเิ คราะหซ ่ึงตอ งนกึ ถงึ องคป ระกอบ 5 ประการทีส่ าํ คญั ดังน้ี
ความสําคญั ของปญหา
ปญหาบางเรือ่ งทเ่ี กิดขน้ึ อาจเปน ขอ มลู สวนนอ ยเทานั้น ไมไดม คี วามสาํ คญั
มากพอที่จะนาํ มาวิเคราะห
ความเปน ไปได
ขอ มลู บางเรื่องทเี่ ก็บรวบรวมมาไดอ าจเปนแคค วามคดิ ทเ่ี ลื่อนลอย จะคิดหา
หนทางอยา งไรกเ็ ปน ไปไมได
25
ความนา สนใจและทันตอ เหตกุ ารณ
ขอมูลบางเร่ืองไมไดเปนท่ีสนใจของผูคนท่ัวไป อาจนาสนใจเฉพาะสําหรับ
คนบางกลุม นอกจากน้ขี อ มลู บางเรื่องก็ไมค วรเลือกมาวเิ คราะห เพราะชาเกินไปและไมท นั ใชง านแลว
ความนา สนใจของผวู ิเคราะห
ผูทจี่ ะทําการวิเคราะหอ าจไมสนใจขอ มลู บางเร่อื งทีเ่ กบ็ รวบรวมมา เปนธรรมดา
ท่ีวา ใครก็ตามไมสนใจเรื่องใด ยอมไมคอยมีความรูลึกซ้ึงในเร่ืองนั้น จึงไมนาจะเลือกหัวขอนั้น ๆ
มาวิเคราะห
ความสามารถทจ่ี ะทําใหบรรลุผล
ขอมูลท่ีเก็บรวบรวมมา อาจเปนเร่ืองที่วิเคราะหออกมาแลว มองไมเห็น
ความสาํ เรจ็ ซ่ึงคาดวา จะเกิดขึ้น อาจเปน ปญ หาหรือเปน เรอ่ื งทยี่ ากเกนิ กวาจะแกไขใหสําเรจ็ ได
หลักเกณฑที่ไดรูจักกันไปแลวนี้ ตองนํามาคิดพิจารณาใหรอบคอบกอนที่
จะเลอื กหวั ขอ มาวเิ คราะห เพราะสิง่ เหลา นี้ คือเทคนิคสาํ คัญกอนทีจ่ ะเลอื กวเิ คราะหข อ มูล
กจิ กรรม
ชวนเพอื่ นสกั คนมาทบทวนเรอ่ื งราวเก่ยี วกับเทคนคิ การวิเคราะหขอมูลดวยกัน คอย ๆ
พยายามคิดตามและทาํ ความเขา ใจไปพรอ มกัน ขอใหทองไวในใจวา “ไมมอี ะไรท่ียากเกนิ เรยี นรู” เร่อื งที่
คิดวา ยาก ก็ควรใชเวลาทบทวนซ้ําหลายครงั้ ถาคร้ังนี้ยังไมเ ขา ใจ ครั้งตอไปกค็ งเขา ใจได ความตั้งใจจริง
เปนสิ่งสําคัญที่สุด เม่ือเขาใจแลวหาความรูเพ่ิมเติมจากผูรู อานจากหนังสือ ตํารา หรือคนควา จาก
อนิ เทอรเ น็ต จากน้นั ชว ยกันสรปุ ยอ เฉพาะเรือ่ งสําคญั
เกบ็ สรุปยอ ไวใ หค รผู ูสอนตรวจสอบ
ถาเหนือ่ ยหรือรสู ึกสมองลา หยุดพกั แลว คอยกลบั มาเรยี นรู บทที่ 3 ตอ ไป
26
บทที่ 3
การวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคมและการนําไปใชในชวี ิตประจําวัน
การพัฒนาตนเอง ชมุ ชนและสังคม เพ่อื ใหเ กดิ ประโยชนใ นชีวิตประจําวนั จําเปนตองมี
การวางแผนทด่ี ี
ภาพการต นู ภาพการต ูน ภาพการต นู
ใบหนาชายหนมุ 25 ป กําลงั ใบหนา ชายคนเดมิ คิดถึง ใบหนาชายคนเดิมคิดถึง
คดิ ถึงตนเองในอนาคตที่ลอย ชมุ ชนในอนาคต (ภาพเขา สงั คมในอนาคต (ภาพ
อยูเ หนอื ศีรษะ (ภาพคร่ึงตวั กาํ ลงั ตรวจคนไขที่อนามัย มี โรงพยาบาลมีรถพยาบาล
ใสเสอ้ื กาวนแ ละมีหูฟง แสดง คนไขรอตรวจอกี 2-3 คน) จอดอยู มปี ายช้ีไปฉกุ เฉิน)
วาเปนหมอ)
กอ นอื่นมารจู กั แผนพัฒนาตนเองกนั เปนอยา งแรก แผนพฒั นาตนเองเปน แผนทคี่ นใด
คนหนึ่งหรอื กลมุ คนหลายคนกําหนดข้ึนมา เพื่อเปน แนวทางปฏิบตั ิในการเสริมสรางและเพิ่มพนู ลักษณะ
ทจ่ี าํ เปนใหเกดิ ประสิทธิภาพและเพิ่มคุณภาพจนไปสจู ดุ หมายทตี่ อ งการ
กจิ กรรม
ลองนึกดูวา ทา นเคยคดิ วางแผนพฒั นาตนเองอยางไรแลว เลา ใหเพ่ือนสนทิ ฟง หลังจาก
เลา ไปแลว ยอ นกลบั มาตอบตัวทานเองวา เร่มิ ทาํ ตามแผนหรอื ยงั และดําเนินการตามแผนไปเพียงใด
กจิ กรรมน้ีชวยกระตุนใหม กี ารพัฒนาตนเองอยเู สมอ ไมลาหลัง สามารถกา วไปขางหนา
อยางมัน่ คงและตอเนอ่ื งตลอดเวลา
ควรมองภาพอนาคตไดวา การวางแผนพัฒนาตนเอง จะเปนรากฐานที่ดีท่ีจะนําไปสู
การวางแผนพัฒนาชมุ ชนและการวางแผนพัฒนาสงั คมในทสี่ ุด
27
การใชขอ มลู จากการวิเคราะหเพอื่ วางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม
การวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคม จําเปนตองใชขอมูลจากการวิเคราะห
มาชว ยตัดสินใจเลอื กเรื่องทีจ่ ะพัฒนา เราอาจตอ งการพัฒนาหลายเรอ่ื ง แตข อ มูลจากการวิเคราะหจะชวย
ในการจดั ลําดับความจําเปนวาเร่ืองใดควรเลือกมาพัฒนากอนและเร่ืองใดควรรอไวพัฒนาภายหลังได
รวมท้ังตอ งดูความเปน ไปไดที่จะพฒั นา
ภาพการตนู ชายหนมุ 25 ป (ครึง่ ตัว) กอดอก แผนพัฒนาตนเองกาํ หนดไดจากเหตุและผล
เห็นมอื ขา งหนึง่ ยกหวั แมโปง เหนือศีรษะ ในการพัฒนา มีการกาํ หนดเปา หมายทจ่ี ะ
กําลังคิดมีขอความ : พัฒนาและมองภาพในอนาคตวาจะไดร บั
ความสําเร็จไดอ ยางไร หลงั จากน้นั จึงคดิ หา
แผนที่พฒั นาตนเอง วธิ ีการพัฒนารวมไปถงึ ปจ จยั หรอื สิง่ ตา ง ๆ
1. ...................................................... ที่ชว ยใหป ระสบความสําเรจ็
2. .....................................................
3. ....................................................
กจิ กรรม
ชวนเพื่อน 2 คน มารวมพูดคุยและทบทวนเร่ืองการใชขอมูลจากการวิเคราะห
เพื่อวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคม วาตองทําอยางไรบาง ไดขอสรุปรวมกันแลว เลือกผูแทน
1 คน พดู สรปุ ใหฟ ง อกี ครั้ง สว นอกี 2 คน ถามีแนวคิดเพิม่ เตมิ ขอใหพ ูดไดอ ยางอสิ ระ
กิจกรรมนี้ชวยใหทุกคนในกลุมไดฝกคิด ฝกการมีสวนรวม รูจักการแสดงออกและ
ใจกวา ง ยอมรบั ความคิดเหน็ ของสมาชกิ ในกลมุ
28
ภาพการต ูน ผชู าย 30 ป (คร่ึงตวั ) อยูก ลางภาพ กําลังโอบไหลเ ทวดา มีปกและ
รัศมเี หนอื ศีรษะ สว นแขนอกี ขา งหนึง่ เหยียดไปผลกั ซาตาน มีเขา ถือ จน
เซไปไกลจากผชู ายกลางภาพ
การพัฒนาเปนการกําจัดขอบกพรองใหหมดสิ้นไป ซ่ึงตองใชความพยายามเปน
อยางมาก รวมทั้งตองเอาใจใสอยางจริงจัง จึงจะสามารถพัฒนาตนเอง สังคมและชุมชนไดตามแผน
ท่ีกาํ หนด
กจิ กรรม
รวมกลุมเพ่ือน 6 คน เลือกเพอ่ื นคนหนึ่งเปนตวั แทนกลุมท่ีจะเปนผูกําหนดแผนพัฒนา
ตนเอง ตัดสินใจวาจะเลือกพัฒนาเร่ืองใดกอน คาดวาจะมีปญหาอะไรเกิดขึ้นบาง และควรทําอยางไร
ใหป ระสบผลสําเร็จ เมื่อชวยกันคิดจนไดผลสรุป ใหเลือกผูท่ีจะสรุปเร่ืองราวเลาใหสมาชิกในกลุมฟง
ขาดตกบกพรอ งตรงไหนให เพื่อนในกลมุ ชว ยเพ่ิมเติม
กจิ กรรมนี้ ชว ยใหสมาชกิ กลมุ ไดฝ ก คดิ อยางเปน ระบบ รจู กั แบง ปน ประสบการณ
ใหแกก นั ฝกความกลา คดิ กลา แสดงออก และการยอมรบั เหตแุ ละผลของสมาชิกในกลุม
29
การนําแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม ไปใชใ นชวี ิตประจําวนั
มนษุ ยท กุ คนท่ีอยูในชุมชนและสังคม สามารถนําแผนพัฒนาตนเองไปใชใ น
ชีวิตประจําวันได ไมวาจะมีอาชพี ใดหรือฐานะเปน อยา งไร
ขอสําคัญ เม่ือใชชีวิตประจําวันตามแผนพัฒนาตนเองแลว ตองมีการติดตามผล
ประเมนิ ผลดูวา ตนเองกาํ จดั สง่ิ ไมด ี สงิ่ ที่ไมตอ งการออกไปจากชีวิตไดหรือไม เพราะทุกคนกําหนดไว
แลววาจะทาํ อะไร ใหไ ดผ ลเมอื่ ไหร อีกกว่ี นั กเ่ี ดือนขางหนา ยงั มอี ะไรที่เปนปญหาและอุปสรรคอีกบาง
จะแกไขหรือปรับตนเองอยา งไรใหก าวพนขอ จํากัดเหลา น้นั ไปได
กจิ กรรม
แตล ะคนลองคดิ ดวู า ขณะนไี้ ดใชช วี ติ ประจาํ วันไปตามแผนพัฒนาบคุ คลไดแ คไ หน
อยางไร จากนนั้ เลอื กเพอ่ื น 1 คน เพือ่ ผลดั กนั เลาเร่อื งราวทเี่ กดิ ขน้ึ
อยาลมื วา การทําแผนพัฒนาตนเอง อาจเปน เรอื่ งงายสาํ หรับบางคน แตส ําหรับอีกหลายคน
อาจเปนเร่ืองยาก ซึ่งตองใชความพยายามเพ่ิมมากขึ้น ฝกวินัยในตนเองอีกนิด เพ่ิมความอดทนและ
มคี วามเสมอตน เสมอปลายอีกหนอย การชืน่ ชมเพ่ือนจะเปนการใหก ําลงั ใจ ชว ยใหค นท่ีกําลังพยายามทํา
ตามแผนพัฒนาตนเองหายเหน่ือยไปไดบาง
ในขณะท่ที ุกคนทาํ ตามแผนพัฒนาตนเอง ยอมสงผลดีตอแผนพัฒนาชุมชนและสังคม
ตามไปดวย เกิดผลกระทบในทางท่ดี ีตอ ชมุ ชนและตอสังคมโดยรวม นอกจากนี้ยงั เปนตัวอยางท่ีดีใหกับ
ผคู นรอบขางในชมุ ชนและสังคม
30
จงเช่อื เสมอวา ธรรมชาติของมนษุ ยท กุ ผทู กุ นามเปนผูท ี่ใฝด แี ละทกุ คนจะคดิ แตสิง่ ดี
ใหกบั ตนเอง มคี วามพรอมทจี่ ะพัฒนาตนเองใหเ ปน ไปในทางทถ่ี กู ท่คี วร ประสบการณเปน ส่งิ ท่สี อน
มนุษยใ หรูจกั ปรับตวั และสนใจทจ่ี ะเรียนรูแ ละพฒั นาตนเองตอไปไมมีวันสน้ิ สดุ
การมสี วนรวมผลกั ดนั แผนพฒั นา ตนเอง ชุมชน สงั คม ใหเ ปน ทยี่ อมรับ
แผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชนและสงั คมจะเปน ท่ียอมรบั ไดถา ทกุ คนมีสว นรว มผลกั ดัน
ใหเกิดขึ้น
การมีสว นรว ม เปน คําที่ยิง่ ใหญท ี่จะชว ยใหเรื่องยากกลายเปนเรอ่ื งงา ย แตก อนอน่ื ควรดูวา แผนพฒั นา
ตนเองมีประโยชนอยา งไร ประโยชนข องแผนพฒั นาตนเองคือ
รขู อดีและขอบกพรองของตนเอง หรอื รจู ดุ เดน จดุ ดอ ยของตนเอง
แผนพัฒนาตนเองเกิดข้ึนจากความตองการและความพรอ มของผจู ดั ทาํ แผนโดยตรง
มแี นวทางปฏิบตั ทิ ่ีชดั เจน
มเี ปา หมายในการพฒั นาตนเอง
มีการพฒั นาตนเองอยางเปน ระบบ
เม่ือผูคนยอมรับและเขาใจถึงประโยชนของแผนพัฒนาตนเองก็จะนําไปสูการผลักดันใหมีการใชแผน
เหลานี้ ซ่ึงแผนพัฒนาชุมชนจะเปนแนวทางการพัฒนาและแกไขปญหาที่เกิดข้ึนในชุมชน โดยผาน
กระบวนการคดิ การตดั สนิ ใจโดยชมุ ชนเอง ตา งคนตา งรวมกนั คน หา รว มกันเรียนรู มีการสํารวจและ
วเิ คราะหขอ มลู ภายในชุมชน จัดทําแนวทางพัฒนาชุมชนใหสอดคลองกับความพรอมของชุมชนอยาง
ชัดเจน ซงึ่ แผนพฒั นาชมุ ชนมกั เนนทก่ี ารสรางรายไดใ หกับชมุ ชน การยกระดับคุณภาพชวี ติ ของผูคนใน
ชมุ ชนและการฟน ฟดู ูแลทรพั ยากรธรรมชาติ รวมท้ังส่ิงแวดลอ มภายในชุมชน
31
กจิ กรรม
ใชเวลาเพ่ือคิดดูวา ตัวทานเองมีสวนรวมผลักดันแผนพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคม
ใหเ ปนทีย่ อมรบั ภายในชมุ ชนและสังคมของทา นเพยี งใด จากนนั้ รวมกลุมเพื่อน 6 คน ชวยกนั คิดทบทวน
วา ในชมุ ชนท่ีทานอาศยั อยูน นั้ ผูค นใหความรว มมอื ในการผลักดนั ใหเ กดิ การพฒั นาเรอื่ งใดในชุมชนบา ง
ขออาสาสมัครภายในกลมุ 1 คน ชว ยเลาเร่ืองราวท่สี รปุ ไดภ ายในกลุมอกี คร้ังหนงึ่
กจิ กรรม
ชวนเพ่ือนมาพูดคุยเก่ียวกับหลักการพัฒนาชุมชนในเร่ืองความคิดริเร่ิมใหมาจาก
ประชาชน เร่ืองการมีสวนรวมของประชาชนและเร่ืองการพ่ึงพาตนเอง พยายามพูดขยายความใหได
รายละเอียดตามท่ีเขา ใจมากทส่ี ุด
เรอ่ื งบางเร่ืองถา เขาใจสภาพท่ีเปนอยอู ยางถองแท อาจอธิบายรายละเอียดตาง ๆ ไดเอง
ตามความเขาใจและถาตองการรูเพ่ิมเติมก็อาจพูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณกับผูสูงอายุในทองถ่ิน
ทีม่ ักมีสวนรว มในการพัฒนาทองถ่ินและชุมชนในดานตาง ๆ หรืออาจพูดคุยกับเจาหนาท่ีซ่ึงทําหนาท่ี
พฒั นาชมุ ชนก็จะไดรายละเอยี ดตา ง ๆ เพม่ิ เตมิ เปน อยา งดี
การมสี วนรวมของประชาชน
หลกั การสรา งการมีสวนรว มของประชาชน แบงไดเ ปน 5 ระดับ คือ
ใหขอ มูลขา วสาร เปน การเปดโอกาสใหประชาชนเขามามีสวนรว ม
รบั ฟงความคดิ เหน็ ผานการสํารวจความคิดเห็น การรบั ฟง ความคดิ เห็น การจดั เวที
สาธารณะและการแสดงความคดิ เห็นผา นเวบ็ ไซต ฯลฯ
ความเก่ยี วของ เปด โอกาสใหประชาชนรว มปฏบิ ัตงิ านชุมชน รว มเสนอแนะ
แนวทางเพ่อื การตดั สินใจ
ความรวมมอื ใหประชาชนไดเ ปน ผูแ ทนหรือเปน กรรมการในคณะกรรมการของ
ชุมชน
เสริมอาํ นาจใหป ระชาชน โดยใหประชาชนเปนผูตัดสนิ ใจ เชน ใหม กี ารลง
ประชามตเิ ร่อื งทีเ่ ปนประเด็นสาธารณะตาง ๆ ในชุมชน รวมท้งั เร่ืองโครงการกองทุนหมูบานทใี่ หอาํ นาจ
ประชาชนในพ้นื ทีเ่ ปนผตู ดั สินใจทั้งหมด
32
กจิ กรรม
ชวนเพือ่ น 3 คน มารวมกลมุ เพอื่ ทบทวนเร่อื งหลักการสรา งการมีสวนรว มของ
ประชาชนในพืน้ ท่ี เมอื่ ชว ยกนั สรปุ แลว หาอาสาสมคั รเปน ผแู ทนเพือ่ เลา เรือ่ งราวใหเพอื่ นกลุม อืน่ ฟง
กิจกรรมนเ้ี ปนการฝก การมีสว นรว มของสมาชิกกลมุ รวมกนั ทบทวน รว มกนั ทํา
ความเขาใจรว มกนั อธิบายใหแ กก ันและรว มกันสรุปยอ
เมอื่ ทุกคนไดฝ ก การทาํ งานรว มกนั แตละคนจะไดร ับโอกาสในการพัฒนาความคดิ
ความมีเหตุมีผล พรอมที่จะรบั รขู อ มูลตาง ๆ ทเ่ี ปน ประโยชนตอ ตนเอง ชุมชนและสงั คม ไดร ับ
การพัฒนาใหคดิ ดแี ละมีจติ ใจดี เปนคนท่ีมีคณุ ภาพ ซึ่งคณุ ลกั ษณะเหลา นเี้ ปน รากฐานของสงั คม
ประชาธปิ ไตยและเปน กลไกสําคญั ในการพัฒนาประเทศชาติ
กอ นผา นการเรยี นรเู รื่องการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ขอชื่นชมที่ไดใ ชเวลา
ในเรื่องนอี้ ยา งเต็มท่ี เรอ่ื งบางเร่ืองจะเรียนรไู ดตอ งอาศยั ใจมากอน จากนนั้ ตามดว ยความรูสึกนกึ คดิ ที่ดี
เมอ่ื เขา ใจอยา งถองแทและยอมรบั สภาพทีเ่ ปน จรงิ ของมนษุ ยแ ลว เราจะรูสกึ ไดวา การเรยี นรูเรื่องนี้
ไมยากอยางที่คดิ
33
บรรณานุกรม
การพฒั นาตนเองของครูสคู วามเปน เลิศ. http://202.143.146.195/km/index.php?option=com_
Content & task = view & id = 983 & Itemid = 57. คนเมื่อ 2 มนี าคม 2553.
การมสี ว นรวมของประชาชน. www.moph.go.th/opdc/data. คน เมือ่ 2 มนี าคม 2553.
การวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม. www.nonthaburi.go.th/Strategy/KPI_tem51_6M/2.1.doc.
คน เมื่อ 2 มีนาคม 2553.
เทคนคิ การวเิ คราะหขอมลู . http://xdhool.ofec.go.th/noonkuschool/multimedia/rabobsarasontes.
Php. คน เมื่อ 5 มีนาคม 2553.
ประชาชนกบั การมีสว นรวมในการพฒั นาสงั คม. http://dnfe5.nfe.go.th/ilp/soc2/so31-2-4.htm. คน เมอื่
5 มนี าคม 2553.
ระดบั การมีสวนรว มของประชาชน. www.portal.in.th/clinictech/news/384/. คนเมอ่ื 5 มีนาคม 2553.
วธิ กี ารเก็บขอ มลู . www.moac.go.th/bulider/gsilkkm/images/05Analysis.doc. คนเม่ือ 12 มนี าคม 2553.
วธิ ีการเก็บรวบรวมขอ มูล. http://webwerv.kmit.. Ac.th/&7065545/unit%201%20-%203.html. คน เม่ือ
12 มีนาคม 2553.
วิธกี ารจดั เก็บขอมลู . http ://202.129.1.133/createweb/00000//00000-504.html. คน เมอ่ื 12 มีนาคม 2553.
หลกั การพัฒนาชมุ ชน. www.nesdf.go.th/Portals/0/news/plan/p4/m3_8.doc. คนเมื่อ 12 มนี าคม 2553.
หลักเกณฑก ารเลอื กหัวขอ ในการวิเคราะห. www.moac.go.th/builder/qsilkkm/images/04 Collect.doc.
คนเมอ่ื 12 มีนาคม 2553.
34
ที่ปรึกษา คณะผจู ดั ทํา
1. นายประเสรฐิ บุญเรือง เลขาธิการ กศน.
รองเลขาธกิ าร กศน.
2. ดร.ชยั ยศ อิม่ สวุ รรณ รองเลขาธิการ กศน.
ทป่ี รึกษาดา นการพฒั นาหลักสูตร กศน.
3. นายวชั รนิ ทร จําป ผอู าํ นวยการกลุมพฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น
4. ดร.ทองอยู แกว ไทรฮะ กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน
ศูนยเ ทคโนโลยที างการศกึ ษา
5. นางรกั ขณา ตณั ฑวุฑโฒ
กลุม พัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น
ผูเขียนและเรียบเรยี ง ศนู ยเ ทคโนโลยีทางการศกึ ษา
กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรียน
1. นางกนกพรรณ สวุ รรณพิทกั ษ ขา ราชการบาํ นาญ
ขา ราชการบํานาญ
2. นางชนิดา ดียิง่ ขา ราชการบาํ นาญ
ขาราชการบํานาญ
ผูบรรณาธิการ และพฒั นาปรบั ปรุง ขา ราชการบาํ นาญ
ขา ราชการบํานาญ
1. นางกนกพรรณ สวุ รรณพิทกั ษ
กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรียน
2. นางชนิดา ดยี ิง่ กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรียน
กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรียน
3. นางสาววรรณพร ปท มานนท กลมุ พัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น
กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรยี น
4. นายววิ ฒั นไ ชย จันทนส คุ นธ
กลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น
5. นางสาวสุรีพร เจรญิ นิช
กลุมพัฒนาการศึกษานอกโรงเรียน
6. นางพิชญาภา ปตวิ รา
7. นางธัญญวดี เหลาพาณิชย
8. นางเออ้ื จติ ร สมจติ ตชอบ
9. นางสาวชนติ า จิตตธรรม
คณะทํางาน
1. นายสรุ พงษ มน่ั มะโน
2. นายศภุ โชค ศรีรตั นศลิ ป
3. นางสาววรรณพร ปท มานนท
4. นางสาวศริญญา กลุ ประดษิ ฐ
5. นางสาวเพชรินทร เหลอื งจติ วฒั นา
ผพู มิ พต น ฉบบั ปท มานนท
นางสาววรรณพร ศรีรตั นศลิ ป
ผอู อกแบบปก
นายศภุ โชค
35
คณะผปู รบั ปรุงขอมลู เกีย่ วกบั สถาบนั พระมหากษตั รยิ ป พ.ศ. 2560
ที่ปรึกษา จาํ จด เลขาธกิ าร กศน.
หอมดี ผตู รวจราชการกระทรวงศึกษาธิการ
1. นายสุรพงษ ปฏิบัติหนา ทรี่ องเลขาธกิ าร กศน.
2. นายประเสรฐิ สุขสุเดช
ผูอาํ นวยการกลุม พฒั นาการศกึ ษานอกระบบ
3. นางตรนี ุช และการศกึ ษาตามอธั ยาศัย
ผปู รบั ปรุงขอมูล
นางพรสวสั ด์ิ เถ่อื นมูลละ กศน.เขตบางซือ่ กรงุ เทพมหานคร
คณะทาํ งาน
1. นายสุรพงษ ม่นั มะโน กลุมพฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย
กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั
2. นายศภุ โชค ศรรี ตั นศิลป กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
3. นางสาวเบ็ญจวรรณ อาํ ไพศรี กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัย
4. นางเยาวรัตน ปน มณวี งศ กลุม พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั
5. นางสาวสลุ าง เพช็ รสวาง กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย
กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย
6. นางสาวทพิ วรรณ วงคเ รอื น
7. นางสาวนภาพร อมรเดชาวฒั น
8. นางสาวชมพนู ท สงั ขพ ชิ ยั
36