นางรัจนา พวงประยงค์

ชี ว ป ร ะ วั ติ

ศิ ล ปิ น แ ห่ ง ช า ติ ส า ข า ศิ ล ป ะ ก า ร แ ส ด ง

นางรัจนา พวงประยงค์

ศิ ล ปิ น แ ห่ ง ช า ติ พุ ท ธ ศั ก ร า ช ๒ ๕ ๕ ๔

ส า ข า ศิ ล ป ะ ก า ร แ ส ด ง ( น า ฏ ศิ ล ป์ไ ท ย - ล ะ ค ร )

จั ด ทำ โ ด ย

สมาชิกกลุ่มที่ ๔ ชั้น ม. ๕/๑

๑. นายเดชาธร พนังนิตินันท์ เลขที่ ๔
๒. นายบุญวัฒน์ พงศ์รัตนามาน เลขที่ ๘
๓. นายศศินทร์ จันทร์ทิพย์ เลขที่ ๑๒
๔. นางสาวครองขวัญ คงอินทร์ เลขที่ ๑๖
๕. นางสาวญาณิศา ไกรสิทธิ์ เลขที่ ๒๐
๖. นางสาวธัญพิชชา ชุมทอง เลขที่ ๒๔
๗. นางสาวปุณยนุช เดชะราช เลขที่ ๒๘

เสนอ

คุณครูตรีชฎา รักษ์บางแหลม

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์นี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชานาฏศิลป์ ศ๓๒๑๐๒
ภาคเรียนที่ ๒ ปีการศึกษา ๒๕๖๔
โรงเรียนเบญจมราชูทิศ

ก

คำนำ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชานาฏศิลป์
ศ๓๒๑๐๒ เพื่อศึกษาและจัดทำชีวประวัติของนางรัจนา พวง
ประยงค์ ผู้เป็นศิลปินแห่งชาติที่มีความเชี่ยวชาญทางนาฎศิลป์ไทย
ละครและนำแสดงผลงานสำคัญต่างๆจนเป็นที่ประจักษ์มากมาย

คณะผู้จัดทำได้เลือกศึกษาหัวข้อนี้เนื่องมาจากเป็นเรื่องราวที่น่า
สนใจอีกเรื่องหนึ่งทางนาฏศิลป์ไทยละคร รวมทั้งแสดงให้เห็นถึง
ชีวประวัติของนางรัจนา พวงประยงค์

คณะผู้จัดทำขอขอบคุณคุณครูผู้ให้ความรู้และแนวทางการศึกษา
ในครั้งนี้ ทางคณะผู้จัดทำหวังว่าหนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้จะให้
ความรู้และเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านทุกท่านไม่มากก็น้อย หากมีข้อ
เสนอแนะหรือข้อผิดพลาดประการใด คณะผู้จัดทำต้องขออภัยและ
ขอรับไว้ด้วยความขอบพระคุณยิ่ง

คณะผู้จัดทำ

ข

ส า ร บั ญ หน้า

ก
ข
เรื่อง ค
รายชื่อสมาชิกผู้จัดทำ ๑
คำนำ ๒
สารบัญ ๔
ประวัติส่วนตัวโดยสังเขป ๗
การศึกษา ๙
ผลงาน
การสอนและการยกย่องเกียรติคุณ
บรรณานุกรม

ค

- ป ร ะ วั ติ ส่ ว น ตั ว โ ด ย สั ง เ ข ป -

นางรัจนา พวงประยงค์ เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ ๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ ณ บ้านถนนข้าวสาร อำเภอ
พระนคร จังหวัดพระนคร (ปัจจุบันคือ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร) เป็นธิดาของนายหลี และ
นางสมพล พวงประยงค์ นายหลีผู้เป็นบิดาเคยเป็นคนละครสมัยเก่ามาก่อน ส่วนมารดาของ
นางรัจนา พวงประยงค์ นั้นเคยหัดละครอยู่กับนางมัลลี คงประภัศร์ (ครูหมัน) แต่เนื่องจากไม่
สนใจอย่างจริงจังและไม่ชอบเรื่องนาฏศิลป์จึงไม่ได้เป็นนักแสดง

๑ ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

- ก า ร ศึ ก ษ า -

เมื่ออายุอยู่ในวัยที่จะต้องเข้ารับการศึกษา นางรัจนา พวงประยงค์
ได้เข้าเรียนชั้นประถมที่โรงเรียนบำรุงวิทยา จนจบ ชั้นประถมปีที่ 4 ต่อจาก
นั้นจึงไปเรียนต่อที่โรงเรียนเขียนนิวาส พอสอบไล่ได้ชั้นมัธยมปีที่ 1 บิดาก็
ให้นางรัจนา พวงประยงค์ลาออกแล้วไปเรียนต่อที่โรงเรียนนาฏศิลป เหตุที่
ทำให้บิดาของนางรัจนา พวงประยงค์ ต้องการให้บุตรสาวของตนเองเข้า
เรียนที่นั่นก็เพราะว่าพี่สาวของนางรัจนา พวงประยงค์ คือ นางสาวอัมพร
พวงประยงค์ ซึ่งเป็นนักเรียนโรงเรียนนาฏศิลป ได้ถึงแก่กรรมขณะกำลัง
เรียนหนังสืออยู่ ด้วยเหตุนี้จึงปรารถนาจะให้นางรัจนา พวงประยงค์ เป็น
ตัวแทนของพี่สาวไปเรียนในโรงเรียนนาฏศิลปะแทน

ในชั้นต้นปีที่ 1 เมื่อแรกเรียนวิชานาฏศิลป์สาขาละครนั้น นางรัจนา
พวงประยงค์ ฝึกหัดเป็นตัวพระ โดยมีนางสุวรรณี ชลานุเคราะห์ เป็นครูสอน
ผลการเรียนในปีแรกนั้น นางรัจนา พวงประยงค์ ไม่ได้รับเลือกให้แสดง
ละครหรือนาฏศิลป์ชุดใด ๆ เลย จนกระทั่งสอบไล่ได้ขึ้นไปเรียนชั้นต้นปีที่ 2
ก็ไม่ได้แสดงอะไรอีก จนเรียนอยู่ชั้นต้นปีที่ 3 ก็ได้รับการคัดเลือกให้แสดง
โขนเป็นตัวนางกำนัล ในขณะนั้น นางรัจนา พวงประยงค์ จึงได้รู้จักกับนาง
เจริญจิต ภัทรเสวี ซึ่งเป็นครูนาง สอนทั้งละครและโขน นางเจริญจิต ภัทรเส
วีได้สอนการรำให้แก่นางรัจนา พวงประยงค์ จนมีความสามารถแสดงโขน
ได้เป็นอย่างดี จนกระทั่งปลายปีนั้น นางเจริญจิต ภัทรเสวีก็หัดนางรัจนา
พวงประยงค์ ให้แสดงเป็นนางเบญจกายในการแสดงโขนตอนหนุมานจับ
นางเบญจกาย จนกระทั่งเรียนอยู่ชั้นต้นปีที่ 4 ก็ได้รับคัดเลือกให้แสดงละคร
เรื่อง รถเสน เป็นตัวนางเมรี จากการแสดงเป็นนางเมรีทำให้นางรัจนา พวง
ประยงค์ มีชื่อเสียงขึ้นเป็นลำดับ นางรัจนาเรียนต่อมาจนจบชั้นสูงปีที่ 2 อัน
เป็นหลักสูตรนาฏศิลป์ชั้นสูงจากโรงเรียนนาฏศิลป์มหาลัย

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๒

๓ ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

- ผลงาน -

นางรัจนา พวงประยงค์ เคยไปแสดงนาฏศิลป์ไทยที่ต่างประเทศ
หลายประเทศ เช่น สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
สหภาพพม่า ญี่ปุ่น อินโดนีเซีย มาเลเซีย อินเดีย สิงคโปร์
สหรัฐอเมริกา และสาธารณรัฐประชาชนจีน นางรัจนา พวง
ประยงค์ มีผลงานการแสดงโขนละครเป็นตัวเอก เช่น

เป็นนางเกษสุริยงแปลงในละครนอกเรื่อง สุวรรณหงส์
ต อ น กุ ม ภ ณ ฑ์ ถ ว า ย ม้ า
เป็นนางวิมาลา ในละครนอกเรื่อง ไกรทอง
เป็นนางมณฑา ในละครนอกเรื่อง สังข์ทอง ตอนนาง
ม ณ ฑ า ล ง ก ร ะ ท่ อ ม
เป็นนางยุบล (ค่อม) ในละครเรื่อง อิเหนา ตอนตัด
ด อ ก ไ ม้ ฉ า ย ก ริ ช
เป็นนางคันธมาลี ในละครเรื่อง คาวี
เป็นนางรื่น นางโรย ในละครพันทางเรื่อง พระลอ
เป็นนางกุลา ในละครเรื่อง โสนน้อยเรือนงาม

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๔

- ผลงาน -

บทบาทที่นางรัจนา พวงประยงค์ แสดงได้ดีเป็นพิเศษจนได้ชื่อว่ามีความสามารถ
โดดเด่น คือการแสดงบทบาทและอารมณ์อันสมจริงในบทนางเอกละครนอก
แทบทุกเรื่อง ที่นับว่ายอดเยี่ยมคือบทนางเมรีขี้เมา ในเรื่อง รถเสน บทนางวิฬาร์
ในเรื่องไชยเชษฐ์ บทนางแก้วหน้าม้า ตอนรำเย้ยซุ้ม บทนางยี่สุ่น ในเรื่องลักษณ
วงศ์ บทนางมณฑาตอนลงกระท่อม นอกจากจะเป็นศิลปินที่มีกระบวนรำงาม
มากแล้ว ยังเป็นครูผู้รักษาขนบประเพณีในการแสดง ถูกต้องครบครันตามแบบ
ฉบับ เป็นนางเอกรูปลักษณ์งดงามแขนอ่อนยากจะหาใครเหมือน นับเป็นศิลปิน
บทนางที่มีความสามารถสูงส่ง ตีบทได้สมจริงทุกบทบาท ทั้งมีความสง่างาม สม
ที่เป็นแบบอย่าที่ดีแก่ศิลปินรุ่นหลัง นางรัจนา พวงประยงค์ มีพร้อมทั้งความ
สามารถในการกำกับการแสดง การออกแบบท่ารำในระบำต่าง ๆ ที่ได้สร้างขึ้น
ไว้ในกรมศิลปากรหลายชุด มีผลงานการแสดงทั้งในประเทศและต่างประเทศ
เป็นครูที่พร้อมด้วยความเมตตาและมีความตั้งใจจริงในการถ่ายทอดความรู้ มี
ศิษย์เป็นจำนวนมากได้รับการถ่ายทอดวิชาความรู้ไว้ ล่าสุดในพ.ศ. 2554 ได้รับ
พระราชทานเข็มพระบรมฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหา
ภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรและสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรม
ราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในงานแสดงโขนรามเกียรติ์ ตอนศึกมัย
ราพณ์สะกดทัพ ในฐานะศิลปินอาวุโส นางรัจนา พวงประยงค์ จึงได้รับการ
ยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์ไทย-
ละคร) พ.ศ. 2554

๕ ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

น า ง รั จ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ใ น บ ท ก า ร แ ส ด ง เ ป็ น น า ง เ ม รี ขี้ เ ม า
ใ น ล ะ ค ร น อ ก เ รื่ อ ง ร ถ เ ส น

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๖

๔
๔

- ก า ร ส อ น แ ล ะ ก า ร ย ก ย่ อ ง เ กี ย ร ติ คุ ณ -

ท่านเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์ไทย - ละคร) พุทธศักราช
๒๕๕๔ เป็นศิลปินผู้มีความรู้ความสามารถสูงส่ง และแสดงนำได้หลายหลากมากบท
ตั้งแต่กระบวนรำบทนางกษัตริย์ บทเทวดานางฟ้า จนถึงบทนางทุกประเภทละคร มี
ความเชี่ยวชาญทางนาฎศิลป์ไทยละคร สถาบันนาฎดุริยางค์ศิลป์ กรมศิลปกรและได้
ทำหน้าที่เป็นอาจารย์พิเศษ ถ่ายทอดนาฎศิลป์โขน ละคร และการแสดงเบ็ดเตล็ด ให้
แก่นักเรียน นักศึกษา วิทยาลัยนาฎศิลป์ สถาบันฑิตพัฒนศิลป์ นอกจากนี้ยังเป็นครูผู้
รักษาขนบประเพณีในการแสดงถูกต้องครบครันตามแบบฉบับ เป็นนางเอกรูปลักษณ์
งดงามแขนอ่อนยากจะหาใครเหมือน นับเป็นศิลปินบทนางที่มีความสามารถสูงส่งตีบท
ได้สมจริงทุกบทบาท ทั้งมีความสง่างามสมที่เป็นแบบอย่างที่ดียิ่งแก่ศิลปินรุ่นหลัง อีกทั้ง
ท่านยังมีความสามารถในการกำกับการแสดง การออกแบบท่ารำในระบำต่างๆ ที่ได้
สร้างขึ้นไว้ในกรมศิลปากรหลายชุด มีผลงานการแสดงทั้งในประเทศและต่างประเทศ
และในบางโอกาสได้รับหน้าที่ให้เป็นผู้ฝึกซ้อมการแสดง ผู้ช่วยผู้กำกับการแสดง ตลอด
จนผู้กำกับการแสดง ล่าสุดในปี ๒๕๕๔ ได้รับพระราชทานเข็มพระบรมฉายาลักษณ์
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ในงานแสดง
โขน ตอนศึกมัยราพณ์สะกดทัพ ในฐานะศิลปินอาวุโส

๗ ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

น า ง รั จ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

๘

บ ร ร ณ า นุ ก ร ม

บุคคลสำบคุัคญควลงสกำคาัรญนวาฏงกศิาลรปน์ กาฏารศิแลสป์ดกงา.ร(แมส.ปด.งป..()ม. .[ปอ.อปน.ไ)ล.น[์อ].อเนข้ไาลถึนง์]ไ.ด้เจข้าากถึง:ได้จาก :
https://sites.google.com/a/chiangkham.ac.th/artisfunwithkjum/importantpers
ondance?tmpl=%2Fsystem%2Fapp%2Ftemplates%2Fprint%2F&showPrintDialog
=1.(วันที่สืบค้นข้อมูล : 6 มกราคม 2565).

รัจนา พวรังจปนราะพยงวคง์ป. ร(2ะย5ง6ค4์.).([2อ5อ6น4ไล).น[์อ].อเนข้ไาลถึนง์]ไ.ด้เจข้าากถึง:ได้จาก:
https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%88%E0%B8%9
9%E0%B8%B2_%E0%B8%9E%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3
%E0%B8%B0%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B9%8C.(วันที่สืบค้นข้อมูล
: 6 มกราคม 2565).

รัจนา พวรังจปนราะพยงวคง์ป. ร(มะย.ปงค.์ป..()ม.[.อปอ.นปไ.ล).น[์อ].อเนข้ไาลถึนง์]ไ.ด้เจข้าากถึง:ได้จาก:
https://siam.wiki/content/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%88%E0%B8%99%
E0%B8%B2%20%E0%B8%9E%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3
%E0%B8%B0%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B9%8C/%E0%B8%81%E
0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B3%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%
B8%99%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%9C%E0%B8%A5%E0%B8
%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%81
%E0%B8%AA%E0%B8%94%E0%B8%87.html.(วันที่สืบค้นข้อมูล : 6 มกราคม 2565).

MIX MAMGIXAZMINAEG.A(2Z0IN17E)..(ร2ัจ0น17า )พ. วรังจปนราะพยงวคง์ป. ร[อะยองนคไ์ล. น[์อ].อเนข้ไาลถึนง์]ไ.ด้เจข้าากถึง:ได้จาก :
https://www.mixmagazine.in.th/00003163.(วันที่สืบค้นข้อมูล : 6 มกราคม 2565).

๙