นางรัจนา-พวงประยงค์

ชี ว ป ร ะ วั ติ
ศิ ล ปิ น แ ห่ ง ช า ติ
ส า ข า ศิ ล ป ะ ก า ร แ ส ด ง

นางรัจนา
พวงประยงค์

ศิ ล ปิ น แ ห่ ง ช า ติ

ส า ข า ศิ ล ป ะ ก า ร แ ส ด ง ( น า ฏ ศิ ล ป์ไ ท ย - ล ะ ค ร )

พุ ท ธ ศั ก ร า ช ๒ ๕ ๕ ๔

จั ด ทำ โ ด ย

สมาชิกกลุ่มที่ ๔ ชั้น ม. ๕/๑

๑. นายเดชาธร พนังนิตินันท์ เลขที่ ๔
๒. นายบุญวัฒน์ พงศ์รัตนามาน เลขที่ ๘
๓. นายศศินทร์ จันทร์ทิพย์ เลขที่ ๑๒
๔. นางสาวครองขวัญ คงอินทร์ เลขที่ ๑๖
๕. นางสาวญาณิศา ไกรสิทธิ์ เลขที่ ๒๐
๖. นางสาวธัญพิชชา ชุมทอง เลขที่ ๒๔
๗. นางสาวปุณยนุช เดชะราช เลขที่ ๒๘

เสนอ

คุณครูตรีชฎา รักษ์บางแหลม

กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลป ข (ดนตรี)
โรงเรียนเบญจมราชูทิศ

ก ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

คำ นำ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชานาฏศิลป์
ศ32102 เพื่อศึกษาและจัดทำชีวประวัติของนางรัจนา พวงประยงค์
ผู้เป็นศิลปินแห่งชาติที่มีความเชี่ยวชาญทางนาฎศิลป์ไทยละครและ
นำแสดงผลงานสำคัญต่างๆจนเป็นที่ประจักษ์มากมาย

คณะผู้จัดทำได้เลือกศึกษาหัวข้อนี้เนื่องมาจากเป็นเรื่องราวที่น่า
สนใจอีกเรื่องหนึ่งทางนาฏศิลป์ไทยละคร รวมทั้งแสดงให้เห็นถึง
ชีวประวัติของนางรัจนา พวงประยงค์

คณะผู้จัดทำขอขอบคุณคุณครูผู้ให้ความรู้และแนวทางการศึกษา
ในครั้งนี้ ทางคณะผู้จัดทำหวังว่าหนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้จะให้
ความรู้และเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านทุกท่านไม่มากก็น้อย หากมีข้อ
เสนอแนะหรือข้อผิดพลาดประการใด คณะผู้จัดทำต้องขออภัยและ
ขอรับไว้ด้วยความขอบพระคุณยิ่ง

คณะผู้จัดทำ
กลุ่มที่ ๔

ชั้น ม. ๕/๑

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ข

ส า ร บั ญ หน้า
ก
เรื่อง ข
รายชื่อสมาชิกผู้จัดทำ ค
คำนำ ๑
สารบัญ ๒
ประวัติส่วนตัวโดยสังเขป ๔
การศึกษา ๗
ผลงาน
การสอนและการยกย่องเกียรติคุณ

ค ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

ป ร ะ วัติ ส่ ว น ตั ว โ ด ย สั ง เ ข ป

นางรัจนา พวงประยงค์ เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ ๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ ณ บ้าน
ถนนข้าวสาร อำเภอพระนคร จังหวัดพระนคร (ปัจจุบันคือ เขตพระนคร
กรุงเทพมหานคร) เป็นธิดาของนายหลี และนางสมพล พวงประยงค์ นายหลี
ผู้เป็นบิดาเคยเป็นคนละครสมัยเก่ามาก่อน ส่วนมารดาของนางรัจนา พวง
ประยงค์ นั้นเคยหัดละครอยู่กับนางมัลลี คงประภัศร์ (ครูหมัน) แต่เนื่องจาก
ไม่สนใจอย่างจริงจังและไม่ชอบเรื่องนาฏศิลป์จึงไม่ได้เป็นนักแสดง

๑ ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

ก า ร ศึ ก ษ า

เมื่ออายุอยู่ในวัยที่จะต้องเข้ารับการศึกษา นางรัจนา พวงประยงค์ ได้เข้าเรียนชั้น
ประถมที่โรงเรียนบำรุงวิทยา จนจบ ชั้นประถมปีที่ 4 ต่อจากนั้นจึงไปเรียนต่อที่
โรงเรียนเขียนนิวาส พอสอบไล่ได้ชั้นมัธยมปีที่ 1 บิดาก็ให้นางรัจนา พวงประยงค์
ลาออกแล้วไปเรียนต่อที่โรงเรียนนาฏศิลป เหตุที่ทำให้บิดาของนางรัจนา พวง
ประยงค์ ต้องการให้บุตรสาวของตนเองเข้าเรียนที่นั่นก็เพราะว่าพี่สาวของนางรัจนา
พวงประยงค์ คือ นางสาวอัมพร พวงประยงค์ ซึ่งเป็นนักเรียนโรงเรียนนาฏศิลป ได้
ถึงแก่กรรมขณะกำลังเรียนหนังสืออยู่ ด้วยเหตุนี้จึงปรารถนาจะให้นางรัจนา พวง
ประยงค์ เป็นตัวแทนของพี่สาวไปเรียนในโรงเรียนนาฏศิลปะแทน

ในชั้นต้นปีที่ 1 เมื่อแรกเรียนวิชานาฏศิลป์สาขาละครนั้น นางรัจนา พวงประยงค์
ฝึกหัดเป็นตัวพระ โดยมีนางสุวรรณี ชลานุเคราะห์ เป็นครูสอน ผลการเรียนในปี
แรกนั้น นางรัจนา พวงประยงค์ ไม่ได้รับเลือกให้แสดงละครหรือนาฏศิลป์ชุดใด ๆ
เลย จนกระทั่งสอบไล่ได้ขึ้นไปเรียนชั้นต้นปีที่ 2 ก็ไม่ได้แสดงอะไรอีก จนเรียนอยู่
ชั้นต้นปีที่ 3 ก็ได้รับการคัดเลือกให้แสดงโขนเป็นตัวนางกำนัล ในขณะนั้น นางรัจ
นา พวงประยงค์ จึงได้รู้จักกับนางเจริญจิต ภัทรเสวี ซึ่งเป็นครูนาง สอนทั้งละคร
และโขน นางเจริญจิต ภัทรเสวีได้สอนการรำให้แก่นางรัจนา พวงประยงค์ จนมี
ความสามารถแสดงโขนได้เป็นอย่างดี จนกระทั่งปลายปีนั้น นางเจริญจิต ภัทรเสวี
ก็หัดนางรัจนา พวงประยงค์ ให้แสดงเป็นนางเบญจกายในการแสดงโขนตอน
หนุมานจับนางเบญจกาย จนกระทั่งเรียนอยู่ชั้นต้นปีที่ 4 ก็ได้รับคัดเลือกให้แสดง
ละครเรื่อง รถเสน เป็นตัวนางเมรี จากการแสดงเป็นนางเมรีทำให้นางรัจนา พวง
ประยงค์ มีชื่อเสียงขึ้นเป็นลำดับ นางรัจนาเรียนต่อมาจนจบชั้นสูงปีที่ 2 อันเป็น
หลักสูตรนาฏศิลป์ชั้นสูงจากโรงเรียนนาฏศิลป์มหาลัย

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๒

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๓

ผลงาน

น า ง รั จ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ เ ค ย ไ ป แ ส ด ง น า ฏ ศิ ล ป์ ไ ท ย ที่ ต่ า ง
ป ร ะ เ ท ศ ห ล า ย ป ร ะ เ ท ศ เ ช่ น ส า ธ า ร ณ รั ฐ ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย
ป ร ะ ช า ช น ล า ว ส ห ภ า พ พ ม่ า ญี่ ปุ่ น อิ น โ ด นี เ ซี ย ม า เ ล เ ซี ย
อิ น เ ดี ย สิ ง ค โ ป ร์ ส ห รั ฐ อ เ ม ริ ก า แ ล ะ ส า ธ า ร ณ รั ฐ
ป ร ะ ช า ช น จี น น า ง รั จ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ มี ผ ล ง า น ก า ร
แ ส ด ง โ ข น ล ะ ค ร เ ป็ น ตั ว เ อ ก เ ช่ น

เ ป็ น น า ง เ ก ษ สุ ริ ย ง แ ป ล ง ใ น ล ะ ค ร น อ ก เ รื่ อ ง สุ ว ร ร ณ
ห ง ส์
ต อ น กุ ม ภ ณ ฑ์ ถ ว า ย ม้ า
เ ป็ น น า ง วิ ม า ล า ใ น ล ะ ค ร น อ ก เ รื่ อ ง ไ ก ร ท อ ง
เ ป็ น น า ง ม ณ ฑ า ใ น ล ะ ค ร น อ ก เ รื่ อ ง สั ง ข์ ท อ ง ต อ น
น า ง ม ณ ฑ า ล ง ก ร ะ ท่ อ ม
เ ป็ น น า ง ยุ บ ล ( ค่ อ ม ) ใ น ล ะ ค ร เ รื่ อ ง อิ เ ห น า ต อ น
ตั ด ด อ ก ไ ม้
ฉ า ย ก ริ ช
เ ป็ น น า ง คั น ธ ม า ลี ใ น ล ะ ค ร เ รื่ อ ง ค า วี
เ ป็ น น า ง รื่ น น า ง โ ร ย ใ น ล ะ ค ร พั น ท า ง เ รื่ อ ง พ ร ะ ล อ
เ ป็ น น า ง กุ ล า ใ น ล ะ ค ร เ รื่ อ ง โ ส น น้ อ ย เ รื อ น ง า ม

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๔

ผลงาน

บทบาทที่นางรัจนา พวงประยงค์ แสดงได้ดีเป็นพิเศษจนได้ชื่อว่ามีความ
สามารถโดดเด่น คือการแสดงบทบาทและอารมณ์อันสมจริงในบทนางเอก
ละครนอกแทบทุกเรื่อง ที่นับว่ายอดเยี่ยมคือบทนางเมรีขี้เมา ในเรื่อง รถเสน
บทนางวิฬาร์ ในเรื่องไชยเชษฐ์ บทนางแก้วหน้าม้า ตอนรำเย้ยซุ้ม บทนาง
ยี่สุ่น ในเรื่องลักษณวงศ์ บทนางมณฑาตอนลงกระท่อม นอกจากจะเป็น
ศิลปินที่มีกระบวนรำงามมากแล้ว ยังเป็นครูผู้รักษาขนบประเพณีในการแสดง
ถูกต้องครบครันตามแบบฉบับ เป็นนางเอกรูปลักษณ์งดงามแขนอ่อนยากจะ
หาใครเหมือน นับเป็นศิลปินบทนางที่มีความสามารถสูงส่ง ตีบทได้สมจริงทุก
บทบาท ทั้งมีความสง่างาม สมที่เป็นแบบอย่าที่ดีแก่ศิลปินรุ่นหลัง นางรัจนา
พวงประยงค์ มีพร้อมทั้งความสามารถในการกำกับการแสดง การออกแบบท่า
รำในระบำต่าง ๆ ที่ได้สร้างขึ้นไว้ในกรมศิลปากรหลายชุด มีผลงานการแสดง
ทั้งในประเทศและต่างประเทศ เป็นครูที่พร้อมด้วยความเมตตาและมีความ
ตั้งใจจริงในการถ่ายทอดความรู้ มีศิษย์เป็นจำนวนมากได้รับการถ่ายทอดวิชา
ความรู้ไว้ ล่าสุดในพ.ศ. 2554 ได้รับพระราชทานเข็มพระบรมฉายาลักษณ์
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถ
บพิตรและสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปี
หลวง ในงานแสดงโขนรามเกียรติ์ ตอนศึกมัยราพณ์สะกดทัพ ในฐานะศิลปิน
อาวุโส นางรัจนา พวงประยงค์ จึงได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่ง
ชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์ไทย-ละคร) พ.ศ. 2554

๕ ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ใ น บ ท ก า ร แ ส ด ง เ ป็ น น า ง เ ม รีขี้ เ ม า ใ น ล ะ ค ร น อ ก เ รื่ อ ง ร ถ เ ส น

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๖

ก า ร ส อ น แ ล ะ ก า ร ย ก ย๔่ อ๔ ง เ กี ย ร ติ คุ ณ

ท่านเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์ไทย - ละคร) พุทธศักราช
๒๕๕๔ เป็นศิลปินผู้มีความรู้ความสามารถสูงส่ง และแสดงนำได้หลายหลากมาก
บทตั้งแต่กระบวนรำบทนางกษัตริย์ บทเทวดานางฟ้า จนถึงบทนางทุกประเภทละคร
มีความเชี่ยวชาญทางนาฎศิลป์ไทยละคร สถาบันนาฎดุริยางค์ศิลป์ กรมศิลปกรและ
ได้ทำหน้าที่เป็นอาจารย์พิเศษ ถ่ายทอดนาฎศิลป์โขน ละคร และการแสดง
เบ็ดเตล็ด ให้แก่นักเรียน นักศึกษา วิทยาลัยนาฎศิลป์ สถาบันฑิตพัฒนศิลป์
นอกจากนี้ยังเป็นครูผู้รักษาขนบประเพณีในการแสดงถูกต้องครบครันตามแบบฉบับ
เป็นนางเอกรูปลักษณ์งดงามแขนอ่อนยากจะหาใครเหมือน นับเป็นศิลปินบทนางที่
มีความสามารถสูงส่งตีบทได้สมจริงทุกบทบาท ทั้งมีความสง่างามสมที่เป็นแบบ
อย่างที่ดียิ่งแก่ศิลปินรุ่นหลัง อีกทั้งท่านยังมีความสามารถในการกำกับการแสดง
การออกแบบท่ารำในระบำต่างๆ ที่ได้สร้างขึ้นไว้ในกรมศิลปากรหลายชุด มีผล
งานการแสดงทั้งในประเทศและต่างประเทศ และในบางโอกาสได้รับหน้าที่ให้เป็นผู้
ฝึกซ้อมการแสดง ผู้ช่วยผู้กำกับการแสดง ตลอดจนผู้กำกับการแสดง ล่าสุดในปี
๒๕๕๔ ได้รับพระราชทานเข็มพระบรมฉายาลักษณ์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ในงานแสดงโขน ตอนศึกมัยราพณ์
สะกดทัพ ในฐานะศิลปินอาวุโส

๗ ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์

ชี ว ป ร ะ วั ติ น า ง รัจ น า พ ว ง ป ร ะ ย ง ค์ ๘