เส้นทางสู่สังคมไทยปลอดบุหรี่ ชนะหลายศึก แต่หนทางยังอีกยาวไกล

ปาฐกถา ศ.ดร.วจิ ติ ร บุณยะโหตระ
คร้ังที่ 8

“เส้ นทางสู่ สังคมไทยปลอดบุหรี่

ชนะหลายศึก แต่สงครามยงั อกี ยาวไกล”

ศ.นพ.ประกิต วาทีสาธกกิจ
18 ธนั วาคม 2562

1

พ.ศ.2507

- อเมริกาประกาศ “การสูบบุหรี่ทาให้เกดิ มะเร็งปอด”

พ.ศ.2517

- พมิ พ์คาเตือนบนซองบุหรี่ “การสูบบุหร่ีเป็ น

อนั ตรายต่อสุขภาพ”

- เสนอมาตรการต่าง ๆ ในการควบคุมการสูบบุหร่ีต่อ

นพ.สงคราม ทรัพย์เจริญ รัฐบาล
เลขาธิการแพทยสมาคม
พ.ศ.2519

- กทม.ห้ามสูบบุหรี่ในโรงภาพยนตร์และรถประจา

ทาง

- สานักงานสถิตแิ ห่งชาติเร่ิมสารวจสถติ ิการสูบบุหรี่

2

ธุรกจิ ยาสูบเป็ นกจิ การผูกขาดของกระทรวงการคลงั ต้งั แต่เร่ิมก่อต้งั
พ.ศ. 2528 :
บริษทั บุหร่ีข้ามชาติ เร่ิมโหมโฆษณา
เพอื่ เตรียมการนาเข้าบุหร่ีนอก

3

สถานการณ์ พ.ศ. 2529

1. จานวนผสู้ ูบบุหร่ี 10 ลา้ นคน
2. ชายไทยกวา่ ร้อยละ 60 สูบบุหร่ี
3. ไม่มีหน่วยงานท่ีรับผดิ ชอบเก่ียวกบั การควบคุมยาสูบ
4. การโฆษณาบุหร่ีมีอยทู่ ุกแห่งหน
5. กฎหมายควบคุมการสูบบุหร่ี

- ขอ้ บญั ญตั ิ กทม. หา้ มสูบบุหรี่ในโรงภาพยนตร์/รถเมล์

4

พ.ศ.2529 ก่อต้งั โครงการรณรงค์เพอ่ื การไม่สูบบุหร่ี
มูลนิธิหมอชาวบ้าน

“ไปประชุม ตปท.เขาพูดเร่ืองควบคมุ “รามาธิบดี ควรจะมบี ทบาทแก้ปัญหา ทมี่ ี
ยาสูบทว่ั ไป คนไทยสูบบุหร่ีกนั มาก ผลกระทบต่อสุขภาพของคนไทยจานวนมาก
ควรเร่ิมการควบคมุ ด้วย” นอกจากความเป็ นเลศิ ในวชิ าการด้านลึก”

นพ.ไพบูลย์ สุริยะวงศ์ไพศาล คุณบงั อร ฤทธภิ กั ดี นพ.สุรเกยี รติ อาชาณนุภาพ นพ.อดุ มศิลป์ ศรีแสงนาม นพ.ประกติ วาทสี าธกกจิ

พนั ธกจิ ของโครงการรณรงค์เพอ่ื การไม่สูบบุหร่ี

รณรงค์ สร้างเครือข่าย
ประชาสัมพนั ธ์ ภาคประชาชน /
พษิ ภยั ของยาสูบ
รัฐ

ชี้แนะและผลกั ดนั เฝ้ าระวงั ธุรกจิ
นโยบาย ยาสูบ

เป้ าหมายแรก : ผลกั ดนั ให้มกี ฎหมายห้ามโฆษณายาสูบ

6

การสารวจพฤติกรรมการสูบบุหร่ีของบุคคลวชิ าชีพต่าง ๆ
จงั หวดั ชลบุรี พ.ศ.2530

พญ.จุรีรัตน์ บวรวฒั นุวงศ์
โรงพยาบาลชลบุรี

7

เป้ าหมาย : 8
ต้องทาให้
พระ ครู แพทย์
เป็ นผู้นา สร้าง
ค่านิยมไม่สูบบุหร่ี

โปสเตอร์
แผ่นแรกของโครงการ

พ.ศ.2530

“อาจารย์ครับ

“เราจะรณรงค์ให้คน
ไม่สูบบุหรี่

รามาธิบดตี ้องทาให้เป็ น
แบบอย่างก่อน”

ห้ามสูบบุหรี่ใน
รพ. รามา และ
หยุดขายบุหรี่

9

ขอความร่วมมอื ผู้ป่ วย
ให้สื่อสัมภาษณ์

10

นพ.ชูชัย ศุภวงศ์ : “อาจารย์ครับ พวกผมจะช่วยได้อย่างไร?”
 วิ่งรณรงค์ไม่สูบบุหร่ี รวบรวมรายชื่อ
ผู้สนับสนุนได้ 6 ล้านช่ือ เสนอต่อ
ประธานสภาฯ นายชวน หลีกภัย
เพอ่ื ใหส้ นบั สนุนกฎหมายควบคุมยาสูบ

11 11

ผมต้องเลกิ สูบ ผู้หญงิ ไทย
ให้ได้ เพราะ ไม่ควรสูบบุหร่ี
สุขภาพไม่ดีแล้ว
นักฟุตบอล
ป๋ ุย ชอบผู้ชาย อาชีพเกาหลี
ทไ่ี ม่สูบบุหร่ี เขาห้ามสูบบุหร่ี

เดด็ ขาด

12

มกราคม 2531 : แถลงข่าวกบั Dr.Richard Peto
ประมาณการเสียชีวติ จากยาสูบของเดก็ ไทย
เดก็ ไทยอายตุ า่ กว่า 20 ปี

อยา่ งนอ้ ย 1-2 ลา้ นคนจะเสียชีวติ จากยาสูบในอนาคต

13

มกราคม พ.ศ.2531

- ครม.อนุมตั งิ บประมาณ 2 พนั กว่าล้านบาท

เพอ่ื สร้างโรงงานยาสูบแห่งใหม่ทเี่ สนอโดย
โรงงานยาสูบ กระทรวงการคลงั

- ศ.ประเวศ วะสี : รัฐบาลขาดคุณธรรมแล้ว
กระแสสังคมร่วมคดั ค้าน

14

มกราคม พ.ศ. 2531 ครม.กลบั มติ

 ระงบั โครงการสร้างโรงงานยาสูบแห่งใหม่
 อนุมตั ิงบใหป้ รับปรุงเครื่องจกั ร 150 ลา้ นบาท

พลเอกเปรม ติณสูลานนท์  เห็นชอบมาตรการควบคุมยาสูบ
นายกรัฐมนตรี
- หา้ มโฆษณา

- หา้ มสูบบุหรี่ในหอ้ งประชุม ครม.

- ให้ กสธ. ร่างแผนควบคุมยาสูบ

เสนอ ครม.พิจารณา

ชวน หลกี ภยั นพ.หทยั ชิตานนท์ 15
รมต.กสธ. รองอธิบดี กรมการแพทย์

16

รมต.กสธ.ชวน หลกี ภยั กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. 2532

 เสนอ ครม.ต้งั คณะกรรมการควบคุมการ
บริโภคยาสูบแห่งชาติ (คบยช.)

ศ.อรรถสิทธิ์, ศ.ประเวศ, ศ.ประกติ (ผ้ทู รงคณุ วฒุ ิ)

สคบ. ออกประกาศห้ามโฆษณาบุหรี่

พ.ศ. 2532 ร่วมยกร่าง

 พ.ร.บ.ควบคุมผลิตภณั ฑย์ าสูบ พ.ศ.....
 พ.ร.บ.คุม้ ครองสุขภาพผไู้ ม่สูบบุหรี่ พ.ศ....

นพ.หทยั ชิตานนท์
รองปลดั กสธ. / เลขานุการ คบยช

17

พ.ศ.2532 สานักผู้แทนการค้าสหรัฐ ใช้กฎหมายการค้า
มาตรา 301 เจรจาให้ไทยเปิ ดตลาดบุหรี่

ข้อเรียกร้ องของสมาคมผู้ส่ งออกบุหร่ีอเมริกา
• เปิ ดตลาดให้นาเข้าบุหรี่นอก
• ภาษยี าสูบต้องเท่ากนั และไม่เกบ็ ภาษนี าเข้า
• ยกเลกิ กม.ห้ามโฆษณา
• ระบบการตลาดไม่ต้องผ่านโรงงานยาสูบ

18

กาหนดกลยุทธ์ 19
ในการรับมอื กบั การเปิ ดตลาดบุหรี่

• ยดื เวลาการเจรจาใหน้ านที่สุด

• เตรียมมาตรการรองรับการเปิ ด
ตลาดใหไ้ ดม้ ากที่สุด

• สร้างกระแสความตื่นตวั พิษภยั
ของการสูบบุหรี่ใหม้ ากท่ีสุด

• ต่อรองเง่ือนไขการเปิ ดตลาดให้
ไดม้ ากที่สุด ท้งั กบั สหรัฐและ
รัฐบาลไทย

ร่วมก่อต้งั APACT (Asia Pacific Association

for the Control of Tobacco) 1989
เรียกร้องให้อเมริกาเปิ ดประชาพจิ ารณ์นโยบายส่งออกบุหร่ี

20

“จติ สานึกอเมริกนั ชนทย่ี งิ่ ใหญ่อยู่ทไ่ี หน?”

Where is the Great American Conscience?

เข้าให้การต่อเวทปี ระชาพจิ ารณ์ทก่ี รุงวอชิงตนั ดซี ี (ก.ย. 2532)

21

 เข้าให้การต่อกรรมาธิการ
วุฒสิ ภา (4 พ.ค. 2533) และ
คองเกรส สหรัฐอเมริกา
(11 พ.ค. 2533)

 เรียกร้องให้อเมริกายตุ กิ าร
ช่วยบริษทั บุหรี่ในการ
ส่ งออกบุหรี่

22

สานักผู้แทนการค้าสหรัฐอเมริกา

ส่งข้อพพิ าทให้ GATT เป็ นผู้ตดั สิน

พ.ศ.2532-2533

ผู้แทนไทย : การค้ายาสูบเสรี ขดั ต่อ นายการุณ กิตติสถาพร
เจตนารมณ์ของ GATT (WTO) รองอธิบดี กรมเศรษฐกิจการพาณิชย์
 เกดิ การเคลอื่ นตวั ของสินค้าอย่างเสรี
 เพมิ่ คุณภาพชีวติ 23
 เพม่ิ การจ้างงาน
 เกดิ การใช้ทรัพยากร / ส่ิงแวดล้อมเต็มที่

ตุลาคม พ.ศ.2533 แกตต์ตัดสินว่าไทยห้ามนาเข้าบุหร่ีไม่ได้

แต่จะมีมาตรการควบคุมยาสูบท่ไี ม่เลือกปฏบิ ัตไิ ด้

คุณพชร อสิ ระเสนา “ครม. จะประกาศเปิ ดตลาดใหม้ ีการ
นาเขา้ บุหร่ีเสรีอาทิตยห์ นา้
ปลดั กระทรวงพาณชิ ย์
หัวหน้าคณะผู้แทนไทย กระทรวงสาธารณสุขอยากไดอ้ ะไร
(เพ่ือควบคุมการสูบบุหรี่)
ตอ้ งขอรัฐบาลตอนน้ี
รัฐบาลตอ้ งใหห้ มอ”

24

เข้าพบ ประธานทปี่ รึกษาบ้านพษิ ณุโลก

“อาจารย์สุรเกยี รตคิ รับ ดร.สุรเกียรติ เสถียรไทย
ผมคดิ ว่ารัฐบาลจะเปิ ดตลาด
ให้บุหร่ีนอกเฉย ๆ โดยไม่มมี าตรการป้ องกนั
ไม่ให้การสูบบุหรี่เพม่ิ ขนึ้ ไม่ได้
กระแสสังคมจะคดั ค้านมาก

ถ้ารัฐบาลเปิ ดตลาดเฉย ๆ
รัฐบาลจะเสียหน้ามาก”

25

ดร.สุรเกยี รติ : ผมเห็นด้วยนะ “คุณหมอมีข้อเสนออะไร”
นพ.ประกติ : ขอเงอ่ื นไข 2 ข้อ เพอื่ ลดผลกระทบจากการ
เปิ ดตลาด

1. ผ่านร่าง พ.ร.บ.ควบคุมผลติ ภัณฑ์ยาสูบ พ.ศ. ….
2. จดั ต้งั หน่วยงานควบคุมการสูบบุหร่ีใน กสธ.

พร้อมจัดงบประมาณให้

26

มติ ครม. ตุลาคม 2533

 เปิ ดให้มกี ารนาเข้าบุหร่ีต่างประเทศอย่างเสรี
 เห็นชอบร่าง พ.ร.บ.ควบคุมผลติ ภณั ฑ์ยาสูบ พ.ศ.......
 อนุมตั ใิ ห้ต้งั สนง.ควบคุมยาสูบ กสธ.
 ให้สานักงบประมาณจัดงบสนับสนุน

พลเอก ชาติชาย ชุณหวณั ดร.สุรเกียรติ เสถียรไทย ศ..ประกิต วาทีสาธกกิจ ดร.สุรินทร์ พศิ ุวรรณ รอง นรม.ชวน หลีกภยั

27

ฉกฉวยหน้าต่างแห่งโอกาส (Window of opportunity)
ผลกั ดนั กฎหมายผ่านรัฐบาลหลงั ปฏวิ ตั ิ (2534-2535)

พระราชบญั ญตั คิ วบคุมผลติ ภณั ฑ์ยาสูบ พ.ศ.2535

 ห้ามโฆษณาและส่งเสริมการขาย

 ต้องพมิ พ์คาเตือน ฯลฯ

พระราชบัญญตั คิ ุ้มครองสุขภาพของผู้ไม่สูบบุหร่ี พ.ศ. 2535

ห้ามสูบบุหร่ีในสถานทสี่ าธารณะ

28

ทฤษฎสี ามเหลยี่ มเขยอื้ นภูเขา

HEART
การตัดสินใจทางการเมอื ง

HEAD HAND
หลกั ฐานทางวชิ าการ เครือข่ายกระแสสังคมสนับสนุน

29

เป้ าหมายต่อไป ผลกั ดนั ให้ขนึ้ ภาษี พ.ศ.2536

ข้นั ตอนการผลกั ดนั ขนึ้ ภาษบี ุหรี่
1 ใหค้ วามรู้แก่ผกู้ าหนดนโยบาย / สงั คมถึงประโยชนข์ องการข้ึนภาษี

2 วเิ คราะห์ใหก้ ระทรวงการคลงั เห็นวา่ ราคายาสูบถูกเกินไป

3 วิเคราะห์รายไดท้ ี่จะเพิ่มข้ึนจากการข้ึนภาษี

4 วเิ คราะห์จานวนเยาวชนท่ีจะเสพติดบุหร่ีนอ้ ยลงจากการข้ึนภาษี
5 สารวจความคิดเห็นของประชาชนต่อการข้ึนภาษี

6 ใหก้ ระทรวงสาธารณสุขเป็นผเู้ สนอข้ึนภาษีเพือ่ เหตุผลทางสุขภาพ/ลดแรงตา้ นทาน
30

มติ ครม.ข้ึนภาษีบุหร่ีซิกาแรต
จาก 55% เป็น 60% และ
ปรับข้ึนตามการเปลี่ยนแปลง
ค่าครองชีพ

ทฤษฎสี ามเหลย่ี มเขยอื้ นภูเขา

31 31

อตั ราภาษีสรรพสามิต, ยอดจาหน่ายบุหรี่, รายได้ภาษีสรรพสามติ และอตั ราการสูบบุหรี่

ปี อตั ราภาษี ยอดจาหนา่ ย ภาษสี รรพสามติ ราคาบหุ รี่ จานวนผสู้ บู บหุ ร่ี
(%) (ลา้ นซอง) (ลา้ นบาท) ตอ่ ซอง(บาท) (ลา้ นคน)

 2534 55 1,942 15,898 ----------------------------------12.3
 2535 55 1,983 15,438 ------------- 12 -----------------------------
 2536 55 2,135 15,345 ------------- 12
 2537 60 2,328 20,002 ------------- 15------------------------------
 2538 62 2,171 20,736
 2539 68 2,463 24,092 ------------- 18 ----------------12.5
 2540 68 2,415 29,755
 2541 70 1,951 28,691
 2542 70 1,810 26,708 ------------- 24
 2523 71.5 1,826 28,110 ------------- 28
 2544 75 1,727 29,627 ------------- 32 -------------- 11.9
 2545 75 1,716 31,247
 2546 75 1,904 33,582
 2547 75 2,110 36,326 ----------------------------------------------
 2548 75 2,187 39,690-----------------------------------------------
 2549 79 1,793 35,646 ------------- 42 --------------- 10.8

แหล่งข้อมูล : เวบ็ ไซต์โรงงานยาสูบ-กรมสรรพสามิต / สนง.สถติ แิ ห่งชาติ / มูลนิธิรณรงค์เพ่ือการไม่สูบบุหร่ี

ประมาณการภาษยี าสูบทเี่ กบ็ ได้เพมิ่ ขนึ้ (2537-2549)

เฉลยี่ เกบ็ ภาษยี าสูบ รวมภาษยี าสูบ
เพม่ิ ขนึ้ ได้ปี ละ ทเ่ี กบ็ เพม่ิ ขนึ้ (2537-2549)

= 14,019 ล้านบาท = 182,247 ล้านบาท

มากพอสาหรับงบประมาณท่ใี ช้สร้างบีทีเอส และรถไฟใต้ดนิ (MRT)

ทเ่ี ท่ากบั 170,000 ล้านบาท

33

งบประมาณก่ อสร้ าง

BTS MRT (Subway)
= 50,000 ลา้ นบาท = 120,000 ลา้ นบาท

34

งานต่อไป โครงการ หญงิ ไทยไม่สูบบุหรี่ พ.ศ.2537

Philip Morris

อตั ราการสูบบุหร่ี 2534
ชาย = 59.3%
หญิง = 4.6%

35 35

 พ.ศ.2538 โรงงานยาสูบเสนอแผนผลติ บุหรี่สาหรับผู้หญงิ
 โครงการรณรงค์เพอื่ การไม่สูบบุหร่ีระดมกระแสคดั ค้าน
 รัฐบาลส่ังให้โรงงานยาสูบยกเลกิ แผนผลติ ยาสูบสาหรับผู้หญงิ 36

สถานการณ์ พ.ศ.2537-38

• มกี ฎหมายแล้ว
• มหี น่วยงานควบคุมยาสูบใน กสธ.รับผดิ ชอบแล้ว
• แต่มงี บประมาณสนับสนุนการควบคุมยาสูบน้อยมาก
• การของบประมาณเพมิ่ โดย กสธ. ไม่ได้รับการอนุมตั ิ

โจทย์ : ทาอย่างไรให้ได้เงนิ
มาสนับสนุนงานควบคุมยาสูบ?

37

พ.ศ. 2537 – 2539 ดร.สุรเกยี รติ เสถยี รไทย
ศึกษาวจิ ัยเพอ่ื ผลกั ดนั การก่อต้งั กองทุน รมต.คลงั
สร้างเสริมสุขภาพและควบคุม ยาสูบ
จากภาษบี าป ตามรูปแบบออสเตรเลยี

Rhonda Galbally 38
CEO Vichealth

พ.ศ.2539

แผนแม่บทนโยบายการเงนิ การคลงั เพอื่ สังคม กระทรวงการคลงั

ด้านสาธารณสุข
• การต้งั องค์กรอสิ ระเพอ่ื ส่งเสริมสุขภาพ

เพอื่ ป้ องกนั โรค

• การสร้างหลกั ประกนั สุขภาพ เพอื่ รักษาทุกคนทปี่ ่ วย

กรอบคดิ ต้องป้ องกนั คนไม่ให้ป่ วย เพอ่ื ลดค่าใช้จ่าย 39
ประกนั สุขภาพ

“สร้างนาซ่อม”

ข้อเสนอต่อรัฐบาลเพอ่ื ให้ต้งั กองทุนสร้างเสริมสุขภาพ

ความสูญเสียทางเศรษฐกจิ ถ้ากองทุน 2 พนั ล้านบาท
จากยาสูบ สุรา และอบุ ตั เิ หตุ ทตี่ ้งั ขนึ้ สามารถลดปัญหา
จราจรปี ละ 200,000 ล้านบาท ท้งั 3 ได้ 10% ประเทศไทย จะ
ประหยดั เงินได้ 20,000 ล้านบาท

นพ.สุภกร บวั สาย

40

ดูงานกองทุนสร้างเสริมสุขภาพจากภาษยี าสูบ
เมลเบิร์น รัฐวคิ ตอเรีย ออสเตรเลยี พ.ศ.2539

41

ข้าราชการประจา ก.คลงั “เร่ืองนาภาษีมาต้ังกองทุนไม่เคยมีมาก่อนในประเทศไทย”

ดร.พสิ ิฐ ลอี้ าธรรม “การเจาะจงกาหนดภาษี
รมช.คลงั มาใช้สาหรับเฉพาะเรื่อง
แม้จะไม่เคยทามาก่อน
ในประเทศไทย แต่ไม่ได้
หมายความว่าจะทาไม่ได้”

พ.ศ.2542 ผลกั ดันร่างกฎหมายกองทุน
สนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส)

42

มติ ครม.

ดร.พสิ ิฐ ลอี้ าธรรม ตุลาคม 2542 นรม. ชวน หลกี ภยั
รมช.คลงั

เห็นชอบ พ.ร.ฎ จดั ต้งั สนง.สร้างเสริมสุขภาพ พ.ศ............
ลงราชกิจจานุเบกษา

เห็นชอบร่าง พ.ร.บ. กองทุนสนบั สนุนการสร้างเสริม
สุขภาพ พ.ศ.............ส่งใหส้ ภาฯพิจารณา

43

นพ.สุรพงษ์ สืบวงรี นพ.พรหมมนิ ทร์ เลศิ สุริย์เดช นายกทกั ษณิ ชินวตั ร
รมช.กสธ. เลขาฯ นรม.

ผลกั ดันให้รัฐบาลนายกทกั ษณิ รับร่าง พ.ร.บ. กองทุนสนับสนุนการสร้าง
เสริมสุขภาพ พ.ศ.........(โดยให้คงร่างเดมิ ทุกอย่าง)

“รัฐบาลมนี โยบายสร้างนาซ่อม โครงการ 30 บาทรักษาทุกโรค เน้นซ่อม
พ.ร.บ. กองทุนฯ จะช่วยรัฐบาลด้านการ สร้างเสริมสุขภาพ”

วงิ่ เต้นวุฒิสมาชิก นพ.ประสิทธ์ิ / พญ.มาลนิ ี คุณโสภณ / คุณจอห์น องึ้ ภากร /

นพ.นิรันดร์ / ดร.เจมิ ศักด์ิ ฯลฯ

44

การปฎริ ูประบบการเงนิ การคลงั เพอ่ื สุขภาพ

“สร้างนาซ่อม”

45

ธุรกจิ สุรา ภาษที ่ีเกบ็ เพม่ิ
2%
&

ธุรกจิ ยาสูบ

สสส.

46

ข้นั ตอนการผลกั ดัน สสส.

พ.ศ.2537-2539 ศึกษาขอ้ มูลใหค้ วามรู้ขบั เคล่ือนสงั คม
ขอเขา้ พบ รมต.คลงั ต้งั คณะทางาน

พ.ศ.2539 (ดร.สุรเกียรติ เสถียรไทย)

พ.ศ.2539 ทาขอ้ มลู เสนอกระทรวงการคลงั
ยกร่างกฎหมาย

พ.ศ.2539-2540 (ศ.วฑิ รู ย์ อ้ึงประพนั ธ์)

ผลกั ดนั กฎหมาย รมช.คลงั

พ.ศ.2540-2543 (ดร.พิสิฐ ล้ีอาธรรม / นายกชวน หลีกภยั )

47

นาไปสู่การเกดิ กองทุนสร้างเสริมสุขภาพประเทศต่าง ๆ

1. Thaihealth 2001 Funding source
2. Mysihat (Malaysia) 2006 Tobacco/alcohol tax
3. Tonga Health 2007
4. Mongolia Health 2007 General budget
5. Republic of Korea 2011 General budget
6. Vietnam Tobacco Control Fund 2013 Tobacco/alcohol tax
7. Laos Tobacco Control Fund 2013 General budget

Tobacco tax
Tobacco tax

“If Thailand can, why not Mongolia”

48

49

50