บ่อเกลือโบราณ

บ่อเกลือ ตง้ั อย่ใู นอำเภอบ่อเกลือ ทำงทิศตะวันออกเฉียงเหนอื ของจังหวดั นำ่ น
เดิมเรยี กว่ำ "เมืองบอ่ " ซงึ่ หมำยถงึ เมืองท่มี ีบอ่ เกลอื สินเธำว์ ท่ีมอี ยูใ่ นพืน้ ทซี่ งึ่ เดมิ มีอยู่ใน
จำนวน 7 บอ่ คือ บ่อหลวง บอ่ หยวก บอ่ เวร บอ่ น่ำน บอ่ กนิ บ่อแคะ และบ่อเจำ้ บอ่ เกลอื
มอี ยสู่ องบอ่ คอื บ่อเกลอื เหนอื และ บอ่ เกลอื ใต้ โดยบอ่ เกลอื เหนอื มีขนำดใหญ่ มีโรงตม้
เกลอื อย่หู ลำยโรง ส่วนบ่อเกลือใต้ มโี รงต้มเกลอื น้อยกว่ำ ท้ังสองบ่อชำวบ้ำนยังใชว้ ธิ ีกำรต้ม
เกลอื แบบโบรำณในโรงเกลือทปี่ ดิ มดิ ชดิ ภำยในมีเตำขนำดใหญ่ขึน้ รปู จำกดนิ เหนยี วสำหรับ
วำงกะทะใบเข่ือง หรือกระทะแขวนตะกร้ำไมไ้ ผส่ ำนใบเล็กๆ เพอ่ื ใช้สำหรบั บ่อเกลอื
ชำวบำ้ นท่บี ้ำนบ่อหลวง ทำกำรต้มเกลอื สนิ เธำว์มำตง้ั แตโ่ บรำณหลำยร้อยปมี ำแล้ว จำก
หลักฐำนทำงธรณีวทิ ยำระบวุ ำ่ เมือ่ หลำยแสนปีก่อน บริเวณนี้เคยเป็นทะเล

จำกคำบอกเล่ำของผู้อำวุโสประจำหมู่บ้ำนทจี่ ดจำจำก "ปบั๊ ปิน" เป็นเอกสำรใบลำนซึ่งเขียนเป็นอักษร
ธรรมล้ำนนำไวแ้ ละได้สู ญหำยไปจำกวัดบ่อหลวงรำว 40-70 ปี มำแล้ว แต่มีผู้จดจำเร่ืองรำวในเอกสำรน้ันเป็น
อย่ำงดีคือ อดีตกำนันนนท์ถี เขื่อนเมือง และเป็นผู้เดียวที่จดจำเร่ืองรำวเหล่ำน้ีได้ บรรพบุรุษเล่ำว่ำ...เป็นกลุ่ม
คนที่อพยพมำจำกมองโกเลียออกมำทำงแม่น้ำเหลืองทำงหัวพันห้ำท้ังหกเจ้ำหลวงภูคำจึงไปบอกให้มำหักล้ำง
ถำงพงอยู่บริเวณนี้มีแม่น้ำลำธำรดี ให้มำทำเกลือโดยท่ีเจ้ำหลวงภูคำไปขอเจ้ำหลวงน่ำน เจ้ำหลวงน่ำนไปขอ
พญำเม็งรำยเพ่ือขอคนเชียงแสนท่ีอพยพให้มำอยู่ที่น่ี รำว พ.ศ.2323-2327 ในสมัยล้ำนนำประชำกรส่วนใหญ่
เปน็ ชนเผ่ำลวั ะ ในอดีต อำเภอบ่อเกลือข้ึนตรงกับอำเภอปัว มี 2 ตำบลคือ ตำบลบ่อเกลือเหนือ และตำบลบ่อ
เกลอื ใต้ อำเภอบ่อเกลือถกู ปดิ ล้อมดว้ ยขนุ เขำกำรเดินทำงลำบำก กำรติดต่อส่ือสำรทำได้โดยทำงเท้ำเท่ำน้ัน ใช้
เวลำเดินทำง 1-2 วัน กว่ำจะถึงอำเภอปัว จึงถูกปิดล้อมด้วยกองกำลังติดอำวุธพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศ
ไทย ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2509 เป็นต้นมำ เม่ือสงครำมกำรใช้กำลังอำวุธยุติลง มีผู้เข้ำร่วมพัฒนำชำติไทยเป็นจำนวน
มำก ทำงรำชกำรจงึ ไดแ้ ยกตำบลบอ่ เกลือเหนือ และตำบลบอ่ เกลือใต้ออกจำกอำเภอปัว จัดต้ังเป็นก่ิงอำเภอบ่อ
เกลอื เมื่อวันที่ 15 กุมภำพนั ธ์ พ.ศ.2531 และยกฐำนะเป็นอำเภอบ่อเกลือในปี พ.ศ.2538

สภำพภูมิประเทศโดยรอบของบ่อเกลอื สว่ นใหญเ่ ปน็ เทอื กเขำสงู สลับซบั ซอ้ น พ้ืนที่มีควำม
ลำดชันมำกกว่ำรอ้ ยละ 40 บริเวณพื้นที่โดยทว่ั ไปสูง 730 เมตรจำกระดับน้ำทะเลปำน
กลำง จุดสงู สุด 1,648.066 เมตรจำกระดับนำ้ ทะเลระดบั ปำนกลำง ทด่ี อยดงหญำ้ หวำย
ในพืน้ ที่มนี ำ้ ไหลตำมชอ่ งเขำทั่วไป มพี ื้นทรี่ ำบตำมลำนำและหุบเขำแคบๆ เพยี งร้อยละ
1.5 ของพืน้ ท่ีท้งั หมด เทอื กเขำทส่ี ำคญั ไดแ้ ก่ เทอื กเขำภูคำ ภูแว ภูผีปนั นำ้ ภฟู ำ้ ลำนำ้ ท่ี
สำคัญ คือ ลำนำ้ มำง ลำน้ำว้ำ และลำน้ำนำ่ นสภำพภมู อิ ำกำศ เนอื่ งจำกภมู ปิ ระเทศอย่ใู น
รอ่ งเขำและมีป่ำไมม้ ำก อำกำศจงึ หนำวเย็นตลอดปี โดยเฉพำะกลำงคืนในฤดูหนำวจะ
หนำวจดั อณุ หภมู จิ ะลดลงถึง 0 องศำเซลเซียส พอส้นิ หนำวผำ่ นเดือนเมษำยนเพียงเดือน
เดยี ว กจ็ ะย่ำงเข้ำฤดฝู นและจะตกชุกไปถึงเดอื นพฤศจกิ ำยน

ภฟู ้า ดอยภคู า
ลา้ นา้ วา้
ล้าน้ามาง
ดอยภแู ว

กำรผลิตเกลอื ทีบ่ ้ำนบ่อหลวงแห่งนีเ้ ริม่ จำกกำรตกั นำ้ เกลอื จำกบ่อแล้วนำมำต้มในโรงต้มท่ี
ตอ้ งปิดทบึ ทงั้ 4 ดำ้ น เพอื่ กันลมเป็นกำรประหยัดเช้ือเพลิงและทำให้เม็ดเกลือเล็กละเอียด ส่วนเตำ
ท่ีใช้เป็นเตำดินท่ีทำจำกดินดิบหรือดินเหนียว ก่อเป็นรูปเตำ มีช่องใส่ฟืนด้ำนหน้ำ มีรูระบำยควัน
และควำมร้อน 2 ช่องด้ำนหลัง สำมำรถวำงกระทะตม้ เกลอื ได้ 2 กระทะ

โดยกระทะทใ่ี ช้เป็นกระทะเหลก็ ไมม่ ีหูจับ มีเส้นผ่ำศูนย์กลำง 85 เซนติเมตร กำรต้มเกลือ
1 กระทะต้องใชเ้ วลำประมำณ 6 ชัว่ โมง จะไดเ้ กลือกระทะละ 15 กิโลกรัม รวมเป็น 30 กิโลกรัมต่อ
กำรตม้ 1 ครั้ง และกำรต้มเกลือจะต้องต้มท้ังกลำงวันและกลำงคืนรวม 5 คืน 6 วัน ต่อหน่ึงกระทะ
แลว้ จงึ ล้ำงกระทะพักเตำ เพรำะถ้ำต้มนำนกว่ำนี้จะทำให้กระทะและเตำแตกได้ ซ่ึงเชื้อเพลิงจำกไม้
ฟืนเปน็ สิ่งสำคญั มำก ต้องใสฟ่ ืนเอำไวต้ ลอด ทำใหจ้ ำเป็นตอ้ งจ้ำงคนชักลำกฟืนไวใ้ ห้เพียงพอสำหรับ
กำรตน้ ในคร้งั หนง่ึ ๆแต่ก่อนที่จะต้มแบบนี้ได้ ชำวบ้ำนต้องทำพิธีเลี้ยงผีเมือง และเจ้ำรักษำบ่อเกลือ
หรือ เจ้ำซำงคำ เสียก่อน โดยจะมีพิธีทุกปี ในวันแรม 9 ค่ำ เดือน 5 หรือที่ชำวบ้ำนเรียกกันว่ำ
“งำนแก้ม” วำ่ กันว่ำสมัยก่อนเคยทำกันถึง 7 วัน แต่ปจั จุบันเหลือเพยี ง 3 วัน



ดอกเกลอื

เกลอื สปา สบู่เกลอื

ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อาเภอบ่อเกลอื