บทเรียนสำเร็จรูป

บทเรียนสำเร็จรูป

ผู้จัดทำ
นายณฐวัฒน์ ปาทา 611502108
นายภูวมินทร์ ชาวชอบ 611502119

สาขาคณิตศาสตร์ชั้นปีที่ 4

คำนำ

หนังสือเล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของรายวิชานวัตกรรม
หลักสูตรและการสอนสมัยใหม่ รหัสวิชา 5002603 เพื่อให้ได้ศึกษา
บทเรียนสำเร็จรูปได้ศึกษาอย่างเข้าใจเพื่อเป็นประโยชน์กับการเรียนรู้
ผู้จัดทำขอขอบคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ ชวนพิศ รักษาพวก ที่คอยให้
คำแนะนำในการจัดทำหนังสือเล่มนี้จำสำเร็จไปได้ด้วยดี ผู้จัดทำหวัง
ว่าหนังสื่อเล่มนี้จะเป็นประโยชน์กับ หรือนักเรียน นักศึกษาที่กำลังหา
ข้อมูลเรื่องนี้อยู่หากมีข้อแนะนำหรือข้อผิดพลาดประการใดผู้จัดทำ
ขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย

สารบัญ 1
1
ความหมายของบทเรียนสำเร็จรูป 2
จุดมุ่งหมายของบทเรียนสำเร็จรูป 2
หลักการบทเรียนสำเร็จรูป 3
ลักษณะบทเรียนสำเร็จรูป 10
ชนิดกรอบในบทเรียนสำเร็จรูป 12
กระบวนการผลิตและพัฒนาบทเรียนสำเร็จรูป
ตัวอย่างบทเรียนสำเร็จรูป

1

ความหมายของบทเรียนสำเร็จรูป

บทเรียนสำเร็จรูป หมายถ
ึง บทเรียนที่ผู้สอนจัดทำขึ้นเพื่อใช้

เป็นเครื่องมือในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้
ให้ผู้เรียนเรียนรู้ด้วยตนเอง ในแต่ละสาระการ
เรียนรู้ที่กำหนดไว้ในแต่ละบทเรียน โดยเริ่มจากเนื้อหาสาระที่ง่าย ๆ
ไปสู่เนื้อหาที่ยากขึ้นไปตามลำดับ เป็นบทเรียนที่สร้างขึ้นโดยกำหนด
วัตถุประสงค์ เนื้อหา วิธีการ และสื่อการเรียนการสอนไว้ล่วงหน้า ผู้
เรียนสามารถศึกษา ค้นคว้า และประเมินผลการเรียนด้วยตนเองตาม
ขั้นตอนที่กำหนดไว้

จุดมุ่งหมายของบทเรียนสำเร็จรูป

- เพื่อให้ผู้เรียนสามารถประกอบกิจ
กรรมการเรียนรู้ด้วย

ตนเองอย่างเต็มความสามารถ โดยครูคอยให้คำแนะนำ ช่วย
เหลือ เมื่อผู้เรียนมีปั ญหา

- เพื่อให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ไปตามลำดับขั้น จากง่ายไปหายาก
- เพื่อให้ผู้เรียนสามารถประเมินตนเองและทราบถึง
พัฒนาการในการเรียนรู้ของตนเอง
เพื่อให้ผู้เรียนเกิดความภาคภูมิใจ เมื่อประสพความสำเร็จใน
การเรียนรู้

หลักการเรียนรู้ด้วยบทเรียนสำเร็จรูป 2

1. ผู้เรียนได้ปฏิบัติกิจกรรม หรือมีส่วนร่วมในการปฏิบัติกิจกรรม
2. ผู้เรียนได้ประเมินตนเอง และรู้คำตอบได้ทันที
3. มีการเสริมแรงให้ผู้เรียนเกิดความภาคภูมิใจเมื่อสามารถปฏิบัติได้
ถูกต้อง และมีความพยายามที่จะแก้ไขส่วนที่บกพร่อง
4. ผู้เรียนได้เรียนรู้ไปที่ละลำดับ จากง่ายไปยากตามศักยภาพและ
ความสามารถของ แต่ละคน

ลักษณะของบทเรียนสำเร็จรูป
ลเันืก้อษหณาแะลสะำสคัาญระขกอางรบเทรียเรนียรูน้อสอำกเรเ็ปจ็นรูปกรคือ
อบก(าFรrอaอmกeแ)บซึบ่งกเานืร้อบหรารจุ

และสาระการเรียนรู้ดังกล่าวนั้นจะนำมาจัดทำเป็นหน่วยการ
เรียนรู้ย่อย ๆ แล้วบรรจุเนื้อหาสาระการเรียนรู้หน่วยย่อย ๆ ดัง
กล่าวลงไปในกรอบแต่ละกรอบให้มีความสัมพันธ์และเรียงลำดับ
เนื้อหาจากง่ายไปยาก กรอบสาระการเรียนรู้ (Frame) ในแต่ละ
กรอบของบทเรียนสำเร็จรูปประกอบด้วย
1. การอธิบายเนื้อหา
2. แบบประเมินผลก่อนเรียน
3. เนื้อหาสาระและกิจกรรมการเรียนรู้
4. คำถาม
5. เฉลยคำตอบ
6. แบบประเมินผลหลังเรียน

ชนิดกรอบในบทเรียนสำเร็จรูป 3

กรอบสาระการเรียนรู้ในบทเรียนสำเร็จรูปกำหนดไว้ 4 ชนิด ดังนี้

กรอบตั้งต้น (Set Frame) เป็นกรอบที่เป็นเสมือนกรอบนำเข้าสู่บท
เรียน ในกรอบนี้จะเป็นข้อมูลการเรียนรู้หลักการ ทฤษฎี และคำถาม
ง่าย ๆ ที่กำหนดให้ผู้เรียนตอบคำถามได้ถูกต้อง ทั้งนี้เพื่อเป็นการให้
กำลังใจหรือเสริมแรงให้มีความสุขกับการเรียนรู้

กรอบฝึกหัด (Practice Frame) เป็นกรอบที่ให้ผู้เรียนได้มีโอกาส
ฝึกหัดทำกิจกรรมที่มีเนื้อหาสาระเชื่อมโยงมาจากรอบตั้งต้น ในกรอบ
ฝึกหัดนี้เป็นกรอบสำหรับการฝึกทักษะเช่น การอ่าน การคิด การ
วิเคราะห์ และการเขียน ซึ่งเนื้อหาสาระการเรียนรู้จะเพิ่มมากขึ้นกว่า
กรอบตั้งต้น

กรอบรองกรอบส่งท้าย (Sub-Terminal Frame) เป็นกรอบการเรียน
รู้ก่อนที่จะถึงกรอบการเรียนรู้ สรุป ที่ผู้เรียนได้ผ่านกิจกรรมการเรียน
รู้มาตามลำดับ โดยมีเนื้อหาสาระที่เข้มข้นขึ้นทั้งนี้เพื่อให้ผู้เรียนใกล้จะ
สรุปองค์ความรู้ที่สมบูรณ์ที่ผ่านกระบวนการเรียนรู้จากบทเรียน
สำเร็จรูปได้อย่างชัดเจนถูกต้อง

กรอบส่งท้าย (Terminal Frame) เป็นกรอบสาระการเรียนรู้สรุป
สุดท้าย หรือกรอบจบของบทเรียนสำเร็จรูป เป็นกรอบที่มีเนื้อหาสาระ
เข้มข้น และยากกว่ากรอบสาระการเรียนรู้อื่นที่ผ่านมา

ชนิดของบทเรียนสำเร็จรูป 4

ในปัจจุบันบทเรียนส
ำเร็จรูปที่ใช้ในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้มี 3 ชนิด

ได้แก่
1. บทเรียนสำเร็จรูปแบบเส้นตรง (Linear Programme)
2. บทเรียนสำเร็จรูปแบบสาขา (Branchine Programme)
3. บทเรียนสำเร็จรูปแบบไม่แยกกรอบ

บทเรียนสำเร็จรูปแบบเส้นตรง (Linear Programme)
บทเรียนสำเร็จรูปแบบเส้นตรงจะจัดทำเป็นกรอบเนื้อหาสาระ

เรียงลำดับไว้ตั้งแต่กรอบที่ 1-2-3… จนถึงกรอบจบ ตามที่ผู้สอนได้
ออกแบบไว้ ลักษณะกรอบเนื้อหาสาระสำหรับการเรียนรู้จะมีลักษณะ
ดังนี้

กิจกรรมการเรียนรู้ของบทเรียนสำเร็จรูปแบบเส้นตรง 5

การเรียนรู้ตามบทเรียนสำเร็จรูปแบบเส้นตรง ผู้เรียนจะเริ่มต้นกิจกรรมการ
เรียนรู้ในกรอบเนื้อหาสาระการเรียนรู้ที่ 1-2-3-4 หรือมากกว่านี้ตามลำดับต่อ
เนื่องกันไปจนถึงกรอบเนื้อหาสาระสุดท้ายซึ่งเป็นกรอบจบ มีคำถามเสมอ
ว่าการเรียนรู้ตามบทเรียนสำเร็จรูปจะเรียนรู้ข้ามกรอบได้หรือไม่ คำตอบก็คือ

ไม่ได้ เพราะผู้สอนได้ออกแบบเนื้อหาสาระการเรียนรู้จากง่ายไปหายาก ซึ่ง
เนื้อหาทั้งหมดจะสานสัมพันธ์ต่อเนื่องกันไป ถ้าข้ามกรอบการเรียนรู้ใดกรอบ
การเรียนรู้หนึ่ง เนื้อหาสาระจะขาดหายไป การเรียนรู้ก็จะไม่เป็นไปตาม
วัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้ ลักษณะเด่นของบทเรียนสำเร็จรูปแบบเส้นตรงก็คือ
ผู้เรียนเก่งจะเรียนรู้ได้เร็วและจบเร็ว การทำบทเรียนก็ง่าย เพราะแต่ละกรอบ

สาระการเรียนรู้จะบรรจุเนื้อหาสาระไม่มาก
บทเรียนสำเร็จรูปแบบสาขา (Branchine Programme)

บทเรียนสำเร็จรูปแบบสาขาเป็นบทเรียนที่มีการจัดเนื้อหาสาระการเรียน
รู้ เป็นกรอบการเรียนรู้หลัก (กรอบยืน) เหมือนบทเรียนสำเร็จรูปแบบเส้นตรง

แต่มีความแตกต่างเพิ่มเติมตรงที่นอกจากจะมีกรอบสาระการเรียนรู้หลักแล้ว
จะมีกรอบสาระการเรียนรู้สาขาเพิ่มเติมหรือกรอบสาระการเรียนรู้สาขาเข้ามา
กรอบสาระการเรียนรู้สาขา

กรอบสาระการเรียนรู้สาขาเป็นกรอบที่มีเนื้อหาสาระการเรียนรู้พื้นฐาน
เพิ่มเติมแก่ผู้เรียนที่ยังขาดความพร้อมยังไม่เข้าใจเนื้อหาสาระหรือยังไม่พร้อม
ที่จะเรียนรู้ในกรอบต่อไปในแต่ละกรอบสาระการเรียนรู้หลัก จะมีกรอบสาขา
การเรียนรู้ 1 หรือ 2 กรอบเสมอ ทั้งนี้เพื่อให้ผู้เรียนที่ตอบคำถามผิดพลาดได้มี
โอกาสศึกษาเรียนรู้เพิ่มเติมในกรอบสาระการเรียนรู้สาขา

บทเรียนสำเร็จรูปแบบสาขายังมีอีกหลายรูปแบบ ดังนี้ 6

7

กรอบสาขาดังกล่าวนี้เรียกว่า Remedial Loops ถ้าผู้เรียนไม่สามารถ
ตอบคำถามในกรอบสาระการเรียนรู้หลักได้แล้วจะต้องเข้าไปศึกษา
เรียนรู้เพิ่มเติมในกรอบสาระการเรียนรู้สาขาที่แตกแขนงออกมาตั้งแต่
สองสาขาขึ้นไป ศึกษาสาระการเรียนรู้สาขาแรกแล้วก็สามารถกลับไป
ศึกษาในกรอบสาระการเรียนรู้หลักได้ในทันที แต่ถ้ายังไม่ผ่านก็ศึกษา
ในสาระการเรียนรู้สาขาอื่น ๆ จนพร้อมแล้วจึงกลับไปศึกษาและทดสอบ
ในกรอบสาระการเรียนรู้หลักอีกครั้ง เมื่อผ่านแล้วก็ศึกษาในกรอบฯ ถัด
ไป

8
กรอบสาขาลักษณะนี้เรียกว่า Secondary Tracks เมื่อผู้เรียนศึกษา
เรียนรู้ในกรอบสาระการเรียนรู้ที่ 1 และสามารถตอบคำถามได้ก็ผ่านไป
เรียนรู้ในกรอบฯ ที่ 2 ถ้าไม่ผ่านต้องกลับไปศึกษาในกรอบฯ สาขา 1 ถ้า
ตอบได้ถูกต้องก็ไปเรียนในกรอบฯ ที่ 2 แต่ถ้าตอบผิดก็ต้องไปเรียนใน
กรอบสาขาฯ 2 จนกว่าจะผ่าน

กรอบสาขาประเภทนี้เรียกว่า Gate Frame เมื่อศึกษาในกรอบสาระการ
เรียนรู้ 1 แล้ว สามารถที่จะข้ามกรอบฯ ไปข้างหน้าได้หลายกรอบ แต่เมื่อ
ข้ามกรอบฯ ไปแล้วไม่สามารถตอบคำถามในกรอบฯ ที่ข้ามได้ต้องถอย
กลับคืนไปกรอบฯ ที่ 1 เพื่อศึกษาเพิ่มเติมอีกครั้ง เป็นต้น

บทเรียนสำเร็จรูปแบบไม่แยกกรอบ 9

บทเรียนสำเร็จรูปแบบไม่แยกกรอบ เป็นบทเรียนสำเร็จรูปที่มี

การนำเสนอเนื้อหาสาระเพิ่มขึ้นทีละน้อยตามลำดับขั้น ในบทเรียนจะมี

แบบทดสอบและแบบเฉลยให้ตรวจสอบได้ในทันทีเหมือนบทเรียน

สำเร็จรูปแบบที่ 1-2 หากแต่การนำเสนอเนื้อหาสาระไม่นำเสนอในรูป

ของกรอบ เนื้อหาที่นำเสนอต้องต่อเนื่องกัน เหมือนกับการเขียนตำรา

หรือบทความ ส่วนประกอบของบทเรียนสำเร็จรูป

1.คำชี้แจง / คำแนะนำ

2.แนวคิด

3.วัตถุประสงค์

4.เนื้อหา

5.แบบฝึกหัด

6.แบบทดสอบก่อนและหลังเรียน

7.เฉลย แบบทดสอบ

กระบวนการผลิตและพัฒนาบทเรียนสำเร็จรูป

ขั้นวางแผน

ศึกษาหลักสูตร

กำหนดเนื้อหาสาระ

กำหนดมาตรฐานการเรียนรู้ และองค์ประกอบอื่น ๆ เช่น

จุดประสงค์นำทาง

จุดประสงค์ปลายทาง

ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง

วิเคราะห์ความยาก-ง่ายของเนื้อหา

เตรียมสร้างแบบทดสอบก่อนและหลังเรียน

10

กระบวนการผลิตและพัฒนาบทเรียนสำเร็จรูป
ขั้นผลิต
1.เขียนบทเรียนสำเร็จรูป
จุดประสงค์ของบทเรียน
ข้อทดสอบก่อนและหลังเรียน
กิจกรรมการเรียนรู้ ในแต่ละกรอบ
2.จัดทำแผนการเรียนรู้

ขั้นการทดลองต้นฉบับ
ขั้นหนึ่งต่อหนึ่ง
ทดลองกลับกลุ่มที่ยังไม่เคยเรียนเรื่องนั้นมาก่อน
เป็นการทดลองกับผู้เรียนเป็นรายบุคคล หรือผู้เรียนเป็นกลุ่มเล็ก ๆ
เพื่อศึกษาความถูกต้องของเนื้อหา ขั้นตอนต่าง ๆ ในการเรียนรู้ ความ
เหมาะสมกับเวลาที่ใช้
นำผล และข้อบกพร่องที่พบ มาปรับปรุงแก้ไข เพื่อใช้ในการทดลองขั้น
กลุ่มเล็กต่อไป

11

กระบวนการผลิตและพัฒนาบทเรียนสำเร็จรูป



ขั้นทดลองใช้จริง
1.นำบทเรียนสำเร็จรูป ไปจัดกิจกรรมการเรียนรู้ตามแผนการเรียนรู้ที่
กำหนดไว้
2.ประเมินผลการใช้
2.1 หาประสิทธิภาพของบทเรียนสำเร็จรูป
- กำหนดเกณฑ์
- ความรู้ ความจำ E1/E2 มีค่า 80/80 ขึ้นไป
- ด้านทักษะปฏิบัติการ E1/E2 มีค่า 70/70 ขึ้นไป
E1 คือ ประสิทธิภาพของกระบวนการ
E2 คือ ประสิทธิภาพของผลลัพธ์
- ค่า E1/E2 ต้องไม่แตกต่างกันเกินกว่าร้อยละ 5
2.2 หาค่าดัชนีประสิทธิผลของบทเรียนสำเร็จรูป
2.3 ศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน
3.จัดทำรายงานผลการใช้

ตัวอย่างบทเรียนสำเร็จรูป 12