CẨM NANG TIẾP CẬN TRẺ MỒ CÔI

1

2

3

4

5

6

1.1. Hiểu về trẻ mồ côi

1.1.1. Khái niệm về trẻ em

Theo Công ước về Quyền trẻ em: Trẻ em là người dưới 18 tuổi.

Theo Luật trẻ em năm 2016: Trẻ em là người dưới 16 tuổi. Bên cạnh đó theo Đề
cương Quyền dân sự, chính trị trong pháp luật về trẻ em (2020) đã phân tích về lý do Việt
Nam quy định độ tuổi của trẻ em là dưới 16 tuổi mà không phải 18 tuổi như Công ước về
Quyền trẻ em quy định. “Về mặt xã hội, Việt Nam là nước đang phát triển, nguồn nhân lực
đóng góp của toàn dân là rất quan trọng. Trong khi đó, độ tuổi từ 16 đến 18 tuổi được xem
là lứa tuổi đã dần hoàn thiện cả về trí và lực. Ở nhiều vùng nông thôn, độ tuổi 16-17 còn là
lực lượng lao động chính trong gia đình. Xưa vẫn có câu: “Thanh niên 17 bẻ gãy sừng
trâu”, tức là lứa tuổi hoàn toàn có thể cáng đáng, đảm đương được nhiều công việc nặng
nề rồi. Nếu nâng tuổi trẻ em từ đủ 16 lên dưới 18 tuổi nghĩa là sẽ làm thay đổi không nhỏ
tới cơ cấu, thành phần lao động hiện nay trong xã hội. Làm mất đi quyền được làm việc và
lao động của không ít những đứa trẻ khác. Vì vậy, trong độ tuổi từ đủ 14 tuổi tới dưới 18
tuổi nên chia làm hai giai đoạn. Giai đoạn 1 từ đủ 14 tuổi tới dưới 16 tuổi thì được coi là
trẻ em. Giai đoạn 2 từ đủ 16 tuổi tới dưới 18 tuổi là người chưa thành niên. Cần phải hiểu
rằng, trẻ em là khái niệm chỉ sự trong sáng, ngây thơ, non nớt của những đứa trẻ chưa
trưởng thành, chưa va vấp trong cuộc sống, xã hội. Trong khi đó, người chưa thành niên là
những người đã có được sự hiểu biết nhất định, dù chưa thực sự đầy đủ nhưng cũng ở một
mức độ tương đối rồi.”

Theo Quỹ dân số Liên hợp quốc (UNEFA), Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), Tổ chức
giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO): Trẻ em là những người dưới
15 tuổi.

Theo Ủy ban dân số Gia đình và trẻ em Việt Nam (2015) thì trẻ em là một thuật
ngữ nhằm chỉ một nhóm xã hội thuộc về một độ tuổi, trong giai đoạn đầu của sự phát triển
con người. Đó là những người chưa trưởng thành, còn non nớt về thể chất và trí tuệ, dễ bị
tổn thương cần được bảo vệ chăm sóc đặc biệt, kể cả sự bảo vệ thích hợp về mặt pháp lý
trước cũng như sau khi ra đời. Về vị thế xã hội, trẻ em là một nhóm thành viên xã hội ngày
càng không có khả năng hội nhập xã hội với tư cách là những chủ thể tích cực, có ý thức,
nhưng cũng là đối tượng cần được gia đình và xã hội quan tâm bảo vệ, chăm sóc, giáo dục.

7

Cho đến ngày nay, các Quốc gia và các tổ chức quốc tế vẫn chưa thống nhất về độ tuổi để
xác định trẻ em.

1.1.2. Khái niệm về trẻ mồ côi

Theo quy định tại Khoản 6 Điều 3 Luật Nuôi con nuôi 2010 thì trẻ em mồ côi được
định nghĩa như sau: Trẻ em mồ côi là trẻ em mà cả cha mẹ đẻ đã chết hoặc một trong hai
người đã chết và người kia không xác định được.

Theo Công ước Quốc tế về Quyền trẻ em, việc xếp trẻ em mồ côi là những “Trẻ em
tạm thời hoặc hoàn toàn không được sống trong môi trường gia đình hoặc vì lý do ảnh
hưởng đến lợi ích của một cá nhân không được quyền tiếp tục sống trong môi trường gia
đình sẽ có quyền được nhận sự trợ giúp và bảo vệ đặc biệt của Nhà nước”.

1.2. Phân loại hoàn cảnh trẻ mồ côi

Theo Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2014 thì trẻ em mồ côi là
những trẻ em có hoàn cảnh như sau:

- Mồ côi cả cha lẫn mẹ hoặc bị bỏ rơi.

- Mồ côi cha hoặc mẹ nhưng người còn lại (mẹ hoặc cha) mất tích theo quy định của
Bộ luật Dân sự hoặc không đủ năng lực, khả năng để nuôi dưỡng (như tàn tật nặng, đang
trong thời gian chấp hành án phạt tù tại trại cải tạo), không có nguồn nuôi dưỡng, hoặc
không có người thân thích để nương tựa.

Theo Luật trẻ em năm 2016 được điều chỉnh năm 2017 về Quy định chi tiết về
điều luật trẻ em, tại chương II mục I điều 3 quy định:

Trẻ em mồ côi cả cha và mẹ thuộc các trường hợp sau:

- Trẻ em mồ côi cả cha và mẹ không có người chăm sóc.

- Trẻ em mồ côi cả cha và mẹ được nuôi dưỡng trong cơ sở cung cấp dịch vụ bảo vệ
trẻ em hoặc cơ sở trợ giúp xã hội.

- Trẻ em mồ côi cả cha và mẹ sống với người thân thích.

- Trẻ em mồ côi cả cha và mẹ được nhận chăm sóc thay thế bởi cá nhân, gia đình
không phải người thân thích, trừ trường hợp được nhận làm con nuôi.

8

1.3. Thực trạng trẻ mồ côi hiện nay

Năm 2019, Việt Nam có 157.000 trẻ em mồ côi cả cha và mẹ, trẻ em bị bỏ rơi và trẻ
em không nơi nương tựa trong tổng số 1,4 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn,
1,9 triệu cháu sống trong các gia đình nghèo... Đây là thông tin được Phó Thủ tướng Vũ
Đức Đam cho biết khi tiếp đoàn đại biểu Làng trẻ em SOS quốc tế và các nhà tài trợ do các
ông Gunther Platter, Thủ hiến bang Tyrol (Áo) và Chủ tịch danh dự Làng trẻ em SOS quốc
tế Helmut Kutin dẫn đầu đang có chuyến thăm, làm việc tại Việt Nam. Việt Nam luôn coi
trọng việc hợp tác với làng trẻ em SOS và ủng hộ mô hình gia đình thay thế của làng, tạo
điều kiện để có thể phát triển lâu dài. Bên cạnh đó các tỉnh, thành phố hỗ trợ hết sức để làng
trẻ em SOS hoạt động tốt nhất hỗ trợ các trẻ em mồ côi. Với số lượng trẻ mồ côi như thế đã
làm nảy sinh nhiều vấn đề về dinh dưỡng, nơi ở, học tập,…đối với các em. Từ đó đã hình
thành một số trung tâm, mái ấm, nhà mở để nuôi dưỡng, chăm sóc các em. Tuy nhiên nếu tổ
chức chăm sóc bảo vệ các em không đúng cách, không phù hợp dễ xảy ra các trường hợp
lạm dụng sức lao động, trẻ thang lang, các trường hợp vi phạm pháp luật, tệ nạn xã hội,…
Bên cạnh đó chính quyền địa phương, các cơ sở xã hội, nhà nước luôn quan tâm và có biện
pháp để đảm bảo và hỗ trợ trẻ mồ côi được phát triển toàn diện nhất.

Hiện nay một số các cá nhân đang mạo danh các cơ sở, mái ấm, chùa,… nuôi dưỡng
trẻ mồ côi để xin tiền hỗ trợ từ người dân, mạnh thường quân,… Theo Báo Hà Tĩnh (2019),
có bài viết về “Lộ mặt 2 kẻ mạo danh Làng Trẻ em mồ côi Hà Tĩnh xin tiền hỗ trợ”. Sau
thời gian được người dân phản ánh về việc xuất hiện 2 người đàn ông tự xưng là cán bộ tại
Làng Trẻ em mồ côi Hà Tĩnh đến nhà người dân xin tiền hỗ trợ, vì thế lực lượng chức năng
đã theo dõi và điều tra làm rõ sự việc. Theo phía Làng Trẻ em mồ côi Hà Tĩnh khẳng định
không có việc cán bộ đi xin tiền quyên góp, số tiền để nuôi dưỡng các em đều được tỉnh cấp
và một phần được các nhà hảo tâm đến trực tiếp Làng ủng hộ. Theo thông tin, hai người đàn
ông mang danh cán bộ tại Làng trẻ mồ côi Hà Tĩnh đến nhà người dân xin quyên góp tiền để
mua xe lăn cho trẻ khuyết tật và xây dựng công trình lợp mái tại Làng SOS. Họ đưa ra nhiều
lý do để không xuất trình giấy tờ và kèm theo đó có một quyển sổ ghi chép thông tin người
dân đã quyên góp để tạo niềm tin. Với thực trạng này, nhà hảo tâm Hà Huy Khánh đã đăng
tải một video với chủ đề “Vạch trần bộ mặt kẻ giả mạo thầy tu tung tin giả nuôi 32 trẻ mồ
côi để lừa đảo xin tiền từ thiện” (2021). Khi đến chùa An Xá tại tỉnh Quảng Bình, anh
Khánh chỉ gặp được một người đàn ông trông coi chùa và không có thêm bất kỳ ai hoặc

9

những trẻ em mồ côi tại đây. Người đàn ông giả mạo đã lấy tin tức sai sự thật và lấy danh
các trẻ mồ côi để đánh vào lòng thương xót của người dân, mạnh thường quân, các nhà hảo
tâm và nhận số tiền quyên góp vì mục đích cá nhân của bản thân. Đây chỉ là hai trong số rất
nhiều trường hợp một số cá nhân, tổ chức mạo danh và lấy trẻ mồ côi làm đối tượng để xin
tiền quyên góp sai mục đích, lừa đảo người dân. Thực trạng này đã và đang tồn tại trong xã
hội với nhiều hình thức tinh vi và xảo trá hơn trước. Vì vậy người dân nên cảnh giác và
thông báo đến các cơ quan chức năng có thẩm quyền để kịp thời ngăn chặn, có biện pháp
giải quyết triệt để tình trạng này.

Ngoài ra báo Lao động (2020), đã có đưa tin về việc “Xử lý nghiêm tình trạng trẻ em,
người khuyết tật bị lợi dụng ăn xin”. Nội dung xoay quanh về thông tin Bộ Lao động -
Thương binh và Xã hội yêu cầu các cơ quan chức năng xử lý nghiêm về các tình trạng lợi
dụng, bắp ép, dụ dỗ trẻ em, người khuyết tật và người cao tuổi lang thang xin ăn. Thực trạng
này đang rất nhức nhối và xảy ra tràn lan tại các địa điểm du lịch, đường phố và các thành
phố có mật độ dân số cao. Điều này không những gây mất trật tự an ninh xã hội mà còn ảnh
hưởng đến quyền trẻ em, quyền con người và một số quyền khác. Trẻ em, người khuyết tật,
người cao tuổi bị ảnh hưởng về sức khỏe, sự phát triển và một số nhu cầu cơ bản của con
người; đôi khi các đối tượng yếu thế này còn bị những thế lực đó hành hạ, đánh đập một
cách tàn nhẫn. Bên cạnh đó Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng đưa ra các biện
pháp hỗ trợ và chấm dứt thực trạng này. Tuy nhiên trong thực tế, hiện vẫn còn rất nhiều
đường dây, tổ chức lợi dụng, bắt ép, dụ dỗ đối tượng yếu thế lang thang xin ăn.

Bên cạnh những vấn đề xuất phát từ sự lợi dụng, ép buộc các trẻ em mồ côi, người
khuyết tật để trục lợi về phía cá nhân, thì thực trạng trẻ em mồ côi sống trong một môi
trường không được sự trang bị chỉn chu về chất lượng chăm sóc và nuôi dạy tại các trung
tâm bảo trợ cũng là một trong những yếu tố góp phần ảnh hưởng đến môi trường sống của
các em mồ côi rất nhiều. Trong thực tế, cả nước hiện có hơn 400 cơ sở bảo trợ xã hội. Theo
đề án 32, hiện số người cần trợ giúp của các dịch vụ công tác xã hội chiếm khoảng 40% dân
số. Cả nước có hơn 32.000 cán bộ, nhân viên, cộng tác viên làm việc trong lĩnh vực công tác
xã hội, tuy nhiên phần lớn (81,5%) chưa qua đào tạo, còn thiếu các kỹ năng công tác xã hội,
trong đó có các kỹ năng công tác xã hội cá nhân [Chính Phủ (2010), Quyết định
32/2010/QĐ-TTG Đề án phát triển nghề Công tác xã hội giai đoạn 2010 - 2020, còn gọi là
Đề án 32]. Ở các trung tâm bảo trợ xã hội, vẫn còn một bộ phận cán bộ xã hội chưa được

10

bồi dưỡng các kỹ năng công tác xã hội cá nhân với trẻ mồ côi, điều này đã ảnh hưởng đến
chất lượng chăm sóc và nuôi dạy trẻ mồ cô.

Do đặc thù của bản thân và môi trường sống, trẻ mồ côi ở các trung tâm nuôi dưỡng vẫn
phải chịu nhiều thiệt thòi và sự phát triển về trí tuệ cũng như nhân cách của các em gặp rất
nhiều trở ngại khi tiếp xúc với cộng đồng và như trong tương quan của riêng các em. Trong
thực tế, hầu hết những sự trợ giúp đến với trẻ mồ côi là sự trợ giúp về vật chất. Điều đó là
cần thiết, nhưng cần thiết thôi vẫn chưa đủ, các em cần sự trợ giúp về tinh thần, mà cụ thể là
những nhu cầu về tâm lý, môi trường sinh hoạt phát triển toàn diện của một con người, sự tự
tin và lòng tự trọng chính mình để đối đầu và vượt qua cuộc sống đặc biệt nhiều khó khăn
thử thách khi các em bước vào cuộc sống của một công dân trong xã hội sau này. Sức khỏe
tinh thần của các em mồ côi rất quan trọng, nó ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của các
em sau này.

Nhìn chung, thực trạng về trẻ em mồ côi đang diễn ra với nhiều trường hợp, nhiều
khía cạnh khác nhau. Các thông tin không chỉ liên quan về trẻ mồ côi mà còn từ cách chăm
sóc, nuôi dưỡng các em tại các mái ấm, Làng trẻ SOS, các chùa chiền,…. Bên cạnh đó còn
rất nhiều vấn đề, khó khăn liên quan đến trẻ em mồ côi tại Việt Nam chưa được giải quyết
triệt để cũng như gây hoang mang, bức xúc và mất niềm tin cho người dân.

Một trường hợp điển hình về trẻ mồ côi

Để hiểu rõ hơn phần nào hoàn cảnh của một số trẻ em mồ côi hiện nay. Dưới đây là
một trường hợp được trích theo nguồn từ một chương trình “Hát mãi ước mơ mùa 3” - Tập
2: Xót xa cô bé mồ côi cha mẹ, một mình vật lộn cuộc sống nuôi 2 em nhỏ (2019) được phát
sóng trên kênh HTV7 - Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh.

Em H.T.M, quê ở Quảng Ngãi, năm nay học lớp 10. Ba mẹ mất sớm, hiện tại em vừa
làm ba, vừa làm mẹ để chăm lo cho 2 đứa em nhỏ. Một bé 7 tuổi và một bé 12 tuổi, nhưng
do bị suy dinh dưỡng từ năm 6 tuổi nên em phải nghỉ học ở nhà, nên năm nay phải học cùng
lớp với em út. Tiền học được nhà nước hỗ trợ, tiền ăn thì xin từ mọi người. Sáng 4h - 4h30
em M phải dậy để lo cơm nước cho các em, trưa về thì 3 chị em chia nhau công việc giúp
mấy cô hàng xóm để có tiền trang trải cuộc sống. Nhiều lúc các em chỉ ăn cơm với muối
nhưng vẫn rất yêu thương nhau và đoàn kết. M và các em luôn nhớ về cha mẹ của mình,
mỗi khi nhắc đến cha mẹ M đều không kiềm được nước mắt. M cảm thấy tủi thân khi cả cha

11

và mẹ đều bỏ 3 chị em mà đi. M chia sẻ trước kia mẹ bỏ tụi con đi giờ ba cũng đi theo mẹ,
sao ba mẹ đều bỏ tụi con, các em còn nhỏ mà trong nhà không có gì ăn hết. Hiện tại 3 chị
em sống trong căn nhà nhỏ đã cũ, mùa mưa cứ bị dột và rất lạnh. Tuy cuộc sống cơ cực và
khó khăn nhưng M luôn cố gắng. Ước mơ của em là được làm giáo viên để có tương lai tươi
sáng hơn và làm chỗ dựa vững chắc hơn cho 2 em của mình.

Qua trường hợp của em M chúng ta thấy:
Căn cứ điều 5, Nghị định 20/2021/NĐ-CP, M được xem là trẻ em mồ côi cả cha lẫn
mẹ, vì cha mẹ em đều đã qua đời. M và các em cũng đang nhận được sự hỗ trợ của nhà
nước về chi phí học tập theo quy định tại điều 10, Nghị định 20/2021/NĐ-CP về việc được
trợ giúp Giáo dục, Đào tạo và dạy nghề.
Với trường hợp của M, hiện tại em chưa được các cơ sở xã hội nhận nuôi dưỡng và
đang gặp vấn đề về chi phí sinh hoạt, sức khỏe và tâm lý. Chi phí sinh hoạt hàng ngày đều
do em đi phụ hàng xóm xung quanh để trang trải, nhưng với chi phí ít ỏi không đủ để đảm
bảo M và các em được đáp ứng các nhu cầu cơ bản. Về sức khỏe, M và các em thường
xuyên ăn uống không đủ chất dinh dưỡng và hiện em đang bị suy dinh dưỡng, M cũng
thường đi phụ giúp việc điều này cũng ảnh hưởng phần nào đến sức khỏe của em. Khi cha
mẹ đều mất, M và các em rất buồn, tủi thân và cảm thấy cô đơn. Điều này cho thấy các em
đang gặp vấn đề về tâm lý, thiếu đi sự yêu thương và chăm sóc. Tuy nhiên M rất kiên cường
và cố gắng để chăm lo cho hai em và thực hiện ước mơ.

12

13

Những câu chuyện trẻ mồ côi cũng không còn là vấn đề gì quá xa lạ với chúng ta nữa.
Có lẽ ai trong số chúng ta cũng đã từng phải rơi lệ vì những hoàn cảnh đáng thương của
những trẻ mồ côi. Đó dường như là sự cảm thông hay còn gọi là sự thấu hiểu, vậy thì chúng
ta đã hiểu được tâm lý của trẻ em mồ côi được bao nhiêu, tại sao chúng ta lại rơi lệ như vậy.
Hãy để cuốn cẩm nang này giải thích giúp bạn nhé.

Trẻ mồ côi Việt Nam có lẽ ở đâu chúng ta cũng có thể bắt gặp được, bất kể ở tỉnh
thành nào. Đôi khi bất giác trên đường chúng ta lại vô tình bắt gặp được những cô bé, cậu
bé dáng người nhỏ nhắn, áo quần hơi nhếch nhác nhưng đặc biệt ấn tượng bởi đôi mắt ngây
thơ, long lanh và ẩn chứa trong đó là cả những nỗi buồn khó nói. Một đứa trẻ vì một lý do
nào đó mà không còn cha không còn mẹ, đó là một điều đau đớn nhất trên đời.

Những trẻ mồ côi nếu không được họ hàng nuôi dưỡng thì hoặc là được các cá nhân,
tổ chức xã hội chăm sóc, bảo trợ; hoặc nếu không được một cá nhân hay tổ chức nào chăm
sóc, nuôi dưỡng thì các bé phải tự mình kiếm sống và phải sớm tiếp xúc với xã hội. Môi
trường sống và phát triển khác nhau đều ít nhiều sẽ có những tác động cả tích cực lẫn tiêu
cực đối với tâm lý của trẻ.

2.1. Những tâm lý thường thấy ở trẻ mồ côi

2.1.1. Tâm lý tiêu cực thường có ở trẻ mồ côi

Theo nghiên cứu The psychosocial wellbeing of orphans and youth in the
Rwanda : Analysis of predictors, vulnerability factors and buffers (Tâm lý xã hội của
trẻ em mồ côi và thanh thiếu niên ở Dwanda: Phân tích các yếu tố dự đoán, các yếu tố dễ
bị tổn thương và các vùng đệm) của Khoa nghiên cứu xã hội - Đại học Helsinki, Phần
Lan (2017) là trẻ em mồ côi thường xuyên dễ có những vấn đề về “sức khỏe tâm lý xã hội”
- bởi ảnh hưởng của nhiều yếu tố: môi trường sống, chất lượng chăm sóc, tính dễ bị tổn
thương tâm lý (dưới dạng kỳ thị và thiệt thòi). “Orphan’ psychological vulnerability, such
as perceived stigma and marginalization, were explored with respect to living
environments, status and cause of parental death, and their roles on emotional well-being
and mental distress. The result indicated perceived stigma and marginalization were
associated strongly only with the living environments. High level of stigma and
marginalization were associated with lower level of emotional well-being and higher level
of mental distress…” (tạm dịch là Tính dễ bị tổn thương tâm lý của trẻ mồ côi, chẳng hạn

14

như nhận thức sự kỳ thị và bị gạt ra ngoài lề, đã được khám phá liên quan tới môi trường
sống, tình trạng và nguyên nhân gây ra cái chết của cha mẹ, và vai trò của các em đối với
sức khỏe cảm xúc và nỗi đau tinh thần. Kết quả cho thấy sự kỳ thị và bị gạt ra ngoài lề chỉ
có liên quan chặt chẽ đến môi trường sống. Mức độ kỳ thị và bị gạt ra ngoài lề xã hội có liên
quan với mức độ hạnh phúc về tình cảm thấp hơn và mức độ về tinh thần cao hơn...). Chính
vì vậy mà trẻ em mồ côi rất dễ nhạy cảm về mặt tình cảm, các bé muốn một sự nhẹ nhàng
và thấu hiểu hơn.

 Điều dễ nhận thấy nhất trong tâm lý trẻ mồ côi là cảm giác cô đơn, trống trải.

 Do thiếu thốn tình cảm nên hầu hết trẻ mồ côi đều rất nhạy cảm đối với các vấn đề liên
quan đến gia đình. Một số trẻ có thể cảm thấy khó chịu, dễ nổi cáu hay phản ứng một
cách dữ dội, hung hăng khi phải đối mặt với vấn đề này.

 Trẻ thường cảm thấy tự ti, dễ tủi thân vì thiếu vắng tình thương của cha (hoặc mẹ), hoặc
cả ba lẫn mẹ .

 Một số trẻ sẽ có lối sống trầm mặc, hay cảm thấy mặc cảm, thua thiệt với bạn bè xung
quanh dẫn đến việc trẻ lo lắng sợ hãi, xa lánh không muốn tiếp xúc với bạn bè.

 Nghiêm trọng hơn, nhiều trẻ có thể cảm thấy u uất, căm phẫn với số phận hoặc thậm chí
chán ghét bản thân. Những cảm xúc tiêu cực này dễ làm các bé có nguy cơ mắc các
bệnh về tâm lý .

 Một số các bé đang được nuôi dưỡng tại các cô nhi viện, các tổ chức xã hội, bé ít cơ hội
cảm nhận cũng như tiếp xúc với các gia đình bình thường và các tương tác xã hội. Điều
này dễ dẫn đến tâm lý dựa dẫm vào những người, những nơi mà các bé đã gắn bó trong
một khoảng thời gian dài vì các bé xem đó là chỗ dựa duy nhất và vốn có của các bé.

 Thêm vào đó, đến một giai đoạn mà các bé buộc phải bước ra khỏi vùng an toàn của
mình cũng như buộc phải có nhiều các tương tác xã hội hơn thì trẻ thường rụt rè, lo lắng,
sợ sệt, ngại giao tiếp, cố thu mình lại và không dám thể hiện bản thân.

 Bên cạnh đó, việc trẻ bị choáng ngợp và đè nặng bởi tâm trạng cá nhân cũng là một
trong những nguyên nhân khiến trẻ chưa bao giờ được khuyến khích để có đủ tự tin nói
về mình, không có đủ lời để diễn tả tâm trạng của mình và dễ khiến trẻ có cách cư xử

15

hoặc suy nghĩ theo hướng có hại cho bản thân, không có định hướng rõ ràng cho tương
lai, mất đi những hứng thú trong các hoạt động bình thường.

 Các bé có thể gặp khó khăn trong việc thể hiện cảm xúc cá nhân do bé không muốn
khơi dậy những tổn thương, nén bên trong; hoặc do bé ít khi được khuyến khích thể
hiện bản thân mình.

 Với những trẻ không được bất cứ cá nhân, tổ chức nào chăm sóc, nuôi dưỡng và phải tự
mình kiếm sống, trở thành những đứa trẻ đường phố. Một số trẻ lại trở nên liều lĩnh, gan
lì, mánh khóe để kiếm được bữa cơm tồn tại qua ngày; bé có xu hướng nói dối do cơ
chế nghi ngờ và phòng vệ.

 Các bé trong tình cảnh này cũng thường hay giận dữ, có ác cảm và đề phòng với người
lạ.

 Trẻ em mồ côi lang thang tuy tiếp xúc xã hội nhiều, nhưng không có người giáo dục,
dạy bảo, chỉ dẫn cho trẻ điều đúng, điều sai nên trẻ dễ bị ảnh hưởng bởi những hiện
tượng xã hội tiêu cực, dễ tiêm nhiễm những thói xấu, dễ bị kẻ xấu lợi dụng và các tệ nạn
xã hội.

 Trẻ em mồ côi cũng thường có cảm giác hoài nghi, thiếu tin tưởng với những người
xung quanh vì những người lớn mà các em đã gặp không hiểu được những vấn đề của
các em

2.1.2. Tâm lý tích cực ở trẻ mồ côi

Không phải tất cả các trẻ mồ côi đều mang cho mình tâm lí tiêu cực, bên cạnh đó vẫn
có rất nhiều trẻ tràn đầy năng lượng tích cực, tự tin và mạnh dạn trong cuộc sống.
 Một số trẻ mồ côi có khả năng tự lập từ rất sớm. Do ý thức được việc không có ba mẹ

bên cạnh nên trong tâm lý các bé có sự chín chắn hơn; các bé sống độc lập, nề nếp và
trân trọng những sự giúp đỡ dành cho mình.
 Một số bé cũng rất kiên cường và không muốn đầu hàng số phận, lấy khó khăn làm
động lực để phấn đấu vươn lên trong cuộc sống.
 Một điều rất đáng trân trọng trong tâm lý trẻ mồ côi đó là trẻ biết chia sẻ, thấu hiểu,
đồng cảm và giúp đỡ các bạn có cùng cảnh ngộ như mình.

16

 Trẻ sẵn sàng mở lòng mình khi nhận được sự quan tâm và tin yêu của người khác đối
với mình, trong các em sẽ hình thành một tình cảm rất sâu nặng, biết ơn đối với người
đã giúp đỡ mình

 Trẻ luôn có sự khao khát tình thương, luôn muốn được yêu thương và đối xử công bằng
như những đứa trẻ bình thường khác luôn mơ ước có một gia đình bình thường với đầy
đủ các thành viên. Các em luôn khao khát được nuôi dưỡng về cả vật chất và tinh thần.

2.1.3. Nhu cầu của trẻ mồ côi
Trẻ em mồ côi cũng giống như bao đứa trẻ của những gia đình bình thường khác, các

bé cũng có những mong muốn, có quyền được đáp ứng các nhu cầu cần có như các trẻ đồng
trang lứa khác. Đó là những nhu cầu về một môi trường sống tốt, là môi trường giúp các em
phát triển bản thân, giúp các em nhận thức đúng và trưởng thành từng ngày. Các em được tự
do sáng tạo, tự do tìm tòi học hỏi, được nêu lên chính kiến của mình. Những nhu cầu về sức
khỏe, về học tập, được sinh hoạt, tham gia các hoạt động xã hội, những nhu cầu mà đứa trẻ
nào cũng cần trong quá trình phát triển. Hơn hết là sự thấu hiểu và sẻ chia là một trong
những nhu cầu cần thiết nhất đối với các bé mồ côi.

2.1.4. Kết luận
Sự mất mát về tinh thần cũng như vật chất của trẻ mồ côi là quá lớn, vì vậy đòi hỏi

những người thân như họ hàng, cộng đồng và xã hội hãy quan tâm, hỗ trợ các em ngay khi
mà các em bị chia lìa khỏi cha mẹ. Trẻ em cũng như tất cả mọi người chúng ta luôn cần tới
sự nâng đỡ, an ủi mỗi khi gặp khó khăn và đặc biệt đối với tâm lý trẻ mồ côi thì điều đó hết
sức quan trọng. Tâm lý trẻ mồ côi như một quả bóng căng tròn, nếu đập mạnh thì sẽ vỡ tan
tành, nếu không đụng vào thì sẽ dần xì hơi và không bay nữa. Vì vậy, trẻ mồ côi cần được
chăm sóc không chỉ về thể chất mà còn tâm sinh lý để trẻ lớn lên khỏe mạnh.

Qua đó chúng ta cũng có một cái nhìn tổng thể về những vẫn đề tâm lý mà trẻ mồ côi
gặp phải, các bé có những nỗi sợ khó nói ra (sợ hãi về tương lai, nghi ngờ, sự thay đổi) và
một cảm giác cô đơn, ngột ngạt. Sự căng thẳng trong nội tâm và sự không hòa hợp, đặc biệt
là trong mối quan hệ với người lớn và bạn bè đồng trang lứa.

Các bé ở mỗi độ tuổi khác nhau đều mang một tâm lý khác nhau và để hiểu được tâm
lý của trẻ không phải là một điều dễ dàng gì mà ai cũng có thể làm được. Nhưng hãy luôn
tin tưởng rằng sự kiên nhẫn có thể sẽ giúp chúng ta rất nhiều, chỉ cần sự ân cần nhẹ nhàng

17

thôi, tôi nghĩ rằng các bạn sẽ có trải nghiệm, cảm xúc đáng nhớ như thế nào khi tiếp xúc với
trẻ mồ côi.

2.2. Phản ứng cảm xúc của trẻ mồ côi

Nói về phản ứng cảm xúc của trẻ mồ côi thì có lẽ đây là cách để chúng ta nhận biết
được rõ về những mong muốn, những nhu cầu mà trẻ cần và thông qua đó chúng ta sẽ biết
được mình nên phải làm gì để tạo niềm tin tưởng của trẻ. Điều đơn giản đầu tiên mà chúng
ta phải có là sự quan sát tỉ mỉ từ những hành động cụ thể của trẻ hoặc là những cảm xúc mà
trẻ bộc lộ ra. Mỗi bé có một tính cách khác nhau và những tính cách đó thường được bộc ra
ngoài một cách rất tự nhiên, đơn thuần và chỉ cần chúng ta để ý thì có thể dễ dàng nhận thấy
được.

Để cụ thể hơn chúng ta có thể nhận thấy được một số tâm lý cơ bản của trẻ em mồ côi
như là sẽ có những bé hay ngại ngùng hoặc là không biết diễn tả như thế nào để nói lên
mong muốn của bản thân và bé thường có những biểu hiện như không vui, đôi khi cau có,
khó chịu, ngại tiếp xúc và vẻ mặt của bé có chút buồn. Có những bé thì hay tỏ ra nóng giận
và khó chịu, quấy phá quăng hết đồ đạc, khóc lóc khi không được đáp ứng nhu cầu. Cũng có
những bé hiếu động, tay chân tinh nghịch, với bản năng thích khám phá, đôi khi dễ gây ra
lỗi và lúc mà bé bị mắng thường thì bé sẽ rất buồn và cảm giác mặc cảm bản thân. Trẻ em
mồ côi thường có tính thu hẹp bản thân mỗi khi bị trách móc vì một hành động nào đấy, đôi
khi những lời nói của người lớn không có ám chỉ hay trắch mắng gì quá đáng, nhưng đôi khi
những lời nói nặng lời, to tiếng đó lại ảnh hưởng đến tâm lý của các bé rất nhiều. Biểu hiện
ở đây sự sợ hãi, nép mình không tiếp xúc với bạn bè vì mang cảm giác mặc cảm, thiếu đi sự
thích thú với mọi thứ hằng ngày và vẻ mặt lo lắng.

Bởi vậy, chúng ta luôn phải hiểu rõ rằng trẻ em mồ côi là những tâm hồn nhỏ, những
hành động của các bé thường theo cảm tính. Các bé chưa suy nghĩ nhiều đến những hậu quả
có thể xảy ra bởi hành động của mình. Trẻ mồ côi cũng thường rất ít khi nói thẳng ra những
mong muốn, những vấn đề về tâm lý mà các bé gặp phải nên là chúng ta phải luôn quan sát
thật kỹ những hành động, lời nói và phản ứng cảm xúc của trẻ.

2.3. Cách thức giao tiếp với trẻ mồ côi
Đối với trẻ mồ côi, tính cách mỗi em rất đa dạng, có những trẻ nhút nhát, nhạy cảm

bên cạnh đó cũng có những đứa trẻ rất hiếu động. Tuy nhiên các em đều có chung hoàn

18

cảnh nên những đặc điểm về tâm lý cũng có nét tương đồng. Chính vì điều đó mà cách để
giao tiếp với các em có những điều nên và không nên mà chúng ta phải chú ý như sau:

NÊN KHÔNG NÊN

Tiếp - Tình nguyện viên hay sinh viên - Tạo vẻ ngoài không mấy thân thiện
xúc lần ngay từ lần đầu tiên gặp trẻ.
chuyên ngành công tác xã hội
đầu Không nên tránh xa trẻ khi trẻ có ý
đầu tiên phải tạo một hình ảnh muốn tiếp cận, bắt chuyện với mình
-
Ở giai đoạn đầu không nên hỏi hay
tốt trong mắt các em ( hình ảnh nhắc về những vấn đề liên quan đến
gia đình, học vấn, ngoại hình của trẻ.
luôn vui vẻ, năng động, hoạt bát
Không dựa vào ngoại hình, học thức
và thân thiện). - của trẻ để đánh giá trẻ ngay từ lần đầu
gặp mặt.
- Trong buổi gặp mặt đầu tiên
nên sinh hoạt, làm quen nhẹ
nhàng để tình nguyện viên và -
các em có thể giới thiệu về bản

thân

- Tìm hiểu sở thích cá nhân của - Không nên kỳ thị trẻ, phân biệt trẻ bởi
từng nhóm để dễ tiếp cận trẻ, bề ngoài. Không nên chỉ tiếp xúc với
thông qua những người phụ các trẻ nhìn có vẻ sạch sẽ hơn mà gạt
trách nuôi dưỡng, thông qua bỏ các trẻ còn lại.

những câu hỏi về sở thích của - Không nên dùng quà bánh để thu hút
trẻ sự chú ý của trẻ

- Không phán xét sở thích cá nhân, thói
quen hằng ngày của trẻ.

- Không dùng những từ ngữ nặng nề,
bạo lực để nói chuyện với trẻ

- Nếu trẻ không tham gia các trò chơi
theo cặp, nhóm, cũng không để trẻ một
mình, không mặc kệ trẻ

19

Trong - Thường xuyên tổ chức các trò - Nặng lời khi trẻ làm sai vì như vậy trẻ

quá chơi để giúp các em hòa nhập sẽ càng tăng động hoặc có những hành

trình hơn (hoạt động thể chất, chương vi không đúng.

giúp đỡ trình âm nhạc,...) - Nói chuyện cộc lốc và phê bình trẻ.

- Chọn lọc những chủ đề để giao Tổ chức những trò chơi mang tính kích
-
tiếp với trẻ (sở thích, ước mơ,
động tâm lý hoặc là bạo lực.
câu chuyện đạo đức trong cuộc

sống, hành động đẹp trong xã - Tránh chia sẻ những câu chuyện quá cá

hội,...) nhân.

- Thường xuyên và khuyến khích - Không cắt ngang trẻ khi trẻ đang chia
trẻ nói lời cảm ơn và xin lỗi sẻ một điều gì đó.

trong giao tiếp.

- Ghi nhận lời nói, cảm xúc, quan
điểm của trẻ trước khi bạn cần
dạy trẻ một điều gì.

- Tạo cơ hội cho trẻ chia sẻ về
mình.

- Khi trẻ chia sẻ chuyện của
mình, luôn lắng nghe, thấu hiểu,
quan tâm và đợi trẻ nói hết lời.

- Đặt mình vào vị trí của trẻ, chấp
nhận những điểm tốt lẫn chưa
tốt của trẻ.

- Trả lời các câu hỏi, thắc mắc
của các em rõ ràng.

- Những người thực hiện trách
nhiệm giúp đỡ trẻ mồ côi phải
có cách “ứng phó với sự đau

20

khổ”.
- Nghiêm túc giải thích, nhận xét

khi trẻ làm sai và nói về hậu
quả.
- Nên gửi lời khen và khích lệ để
trẻ tiếp tục, mong muốn trình
bày quan điểm, ý kiến vào
những lần sau.

Từ những gì nên và không nên ta được biết ở trên, chúng ta sẽ cần phải lưu ý ở
những hành động nhỏ trong giao tiếp với trẻ để có thể gây thiện cảm dễ dàng hơn:

- Nên nhìn vào mắt trẻ khi trò chuyện.
- Không chỉ tay vào mặt trẻ.
- Hãy thể hiện sự quan tâm và kiên nhẫn, dịu dàng.
- Cởi mở, linh hoạt, tự nhiên, hài hước.
- Giữ giọng nói luôn nhẹ nhàng, hài hoà, thân thiện.
- Đối xử công bằng với tất cả trẻ, không thiên vị.
- Kiên nhẫn với các trường hợp trẻ không hợp tác.
- Khi giao tiếp nên quỳ hoặc ngồi xuống sàn ngang với bé ( vì làm vậy bạn sẽ tạo cho

trẻ cảm giác gần gũi, bé sẽ thân thiện với bạn hơn).
- Nếu đã đưa ra lời hứa với trẻ thì phải giữ lời
- Đưa ra những lời khuyên tích cực cho trẻ.
- Giữ kín những câu chuyện, tâm tư riêng của trẻ.
- Khi chia sẻ thông tin với trẻ phải chọn lọc những thông tin cần thiết.
- Đôi khi sự thật không phải tốt nhất, đặc biệt đối với trẻ em mồ côi các em dễ bị tổn

21

thương về tinh thần
22

23

Trẻ mồ côi luôn là đối tượng cần nhận được sự giúp đỡ của tất cả mọi người trong
cộng đồng, tuy nhiên chúng ta cần phải biết cách giúp đỡ các trẻ một cách đúng đắn và phù
hợp. Ở đây, chúng ta sẽ tiếp cận vấn đề dưới hai góc độ: Một là cách giúp đỡ trẻ em mồ côi
đối với các bạn sinh viên chuyên ngành không thuộc các lĩnh vực như Tâm lý học giáo dục,
Công tác xã hội... và hai là các bạn sinh viên chuyên ngành Công tác xã hội.
3.1. Đối với những bạn sinh viên có chuyên ngành không thuộc các lĩnh vực như Tâm
lý học giáo dục, Công tác xã hội.

Chúng ta thường cho rằng một người thông minh khi tiếp xúc với một đứa trẻ thường
phải có đầy đủ các yếu tố như: kiên trì, nhiệt huyết với trẻ, có tri thức chuyên môn cứng cỏi,
bàn tay khéo léo để vận dụng thực tế và cải tạo môi trường.

Nhưng trong trường hợp đối tượng mà chúng ta đang quan tâm đến là những đứa trẻ
mồ côi, những đứa trẻ thuộc diện cần bảo vệ khẩn cấp theo quy định của pháp luật (bị lạm
dụng, bạo hành, ...) hay những đứa trẻ sơ sinh bị bỏ rơi, không tìm thấy cha mẹ hoặc cha mẹ
mất tích, chịu án tù, đang hưởng chế độ tại cơ sở bảo trợ xã hội, trường giáo dưỡng, cơ sở
cai nghiện bắt buộc, cha mẹ ly hôn và tái hôn không ai nuôi trẻ. Cuộc đời của những đứa trẻ
ấy không chỉ bị "khuyết" đi sự yêu thương, bảo bọc của một gia đình trọn vẹn, mà còn bị
chính cuộc đời bất hạnh, đầy cơ cực đã ít nhiều tác động đến quá trình phát triển tâm sinh lý
của trẻ. Từ đó khi lớn lên, trẻ dần bị thụ động, xa cách với xã hội, từ từ mất đi nhiều bản
năng vốn có của một đứa trẻ.

Không những vậy, một số nghiên cứu từng chỉ ra rằng, các cuộc viếng thăm và tình
nguyện làm việc ngắn hạn, tại các trung tâm bảo trợ trẻ mồ côi, có thể gây hại đến quá trình
phát triển tâm sinh lý bình thường của trẻ.

Vậy vấn đề đặt ra rằng nếu như chúng ta không phải là người được đào tạo chuyên
sâu trong lĩnh vực ngành nghề liên quan đến công tác chăm sóc sức khỏe, tâm lý cho trẻ em
như: Tâm lý học giáo dục, Công tác xã hội... thì ta có thể làm gì để giúp đỡ trẻ mồ côi cho
đúng cách? Hãy cùng nhau tìm hiểu nhé!

3.1.1. Hỗ trợ quan tâm chăm sóc sức khỏe cho trẻ em mồ côi

Nếu chúng ta là thành viên của một tổ chức phi chính phủ, phi lợi nhuận, phi tôn giáo
được lập ra với mục đích giúp đỡ và bảo vệ trẻ mồ côi, lang thang, cơ nhỡ. Thì việc đầu tiên
ta cần làm trước khi tiếp nhận, chăm sóc và nuôi dạy những đứa trẻ mồ côi đó là hàng năm

24

ta cần thực hiện công tác phối hợp với các Trung tâm Y tế để tổ chức khám sức khỏe cho trẻ
em, nhằm đảm bảo được những đứa trẻ ấy sẽ đầy đủ sức khỏe để có thể sinh hoạt và học tập
một cách lành mạnh nhất.

Trong trường hợp phát hiện ra những đứa trẻ đang mắc bệnh hiểm nghèo hay xuất
hiện ''mầm mống'' bệnh tật. Ta cần có sự chăm sóc đặc biệt theo chuẩn y tế với trẻ, kịp thời
theo dõi tình trạng bệnh tình để mà tìm cách chữa trị và quan tâm một cách tốt nhất.

3.1.2. Đẩy mạnh công tác vận động tài trợ

Chúng ta cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền và vận động nguồn kinh phí tài trợ, ủng
hộ tiền, hàng hóa, hỗ trợ đồ dùng, trang thiết bị phục vụ cho trẻ em, máy móc, cũng như hỗ
trợ học phí vào quỹ thiện nguyện, quỹ phúc lợi trẻ em. Để các em có thể phát triển về trí tuệ,
trở thành những người có ích cho xã hội.

3.1.3. Hãy giúp trẻ tăng tương tác với thế giới bên ngoài

Người ta nói rằng trẻ em thường có xu hướng học hỏi và thích nghi với môi trường
xung quanh. Do đó, điều đầu tiên và quan trọng nhất mà chúng ta cần làm là không để trẻ
cảm thấy mình khác biệt, mặc cảm so với những đứa trẻ đồng trang lứa khác, rằng bản thân
không có cha mẹ và chỉ là một đứa trẻ mồ côi. Chúng ta hãy luôn có cái nhìn công bằng ở
mỗi đứa trẻ, hãy tạo cho các em một môi trường năng động. Bằng cách dẫn các em đến
công viên hoặc các khu vui chơi để tăng sự tương tác của trẻ với xã hội bên ngoài. Hay đơn
giản hơn là tổ chức những trò chơi giao lưu tập thể, những buổi ca hát, trò chuyện với nhau.
Vì khi thấy nhiều người nói chuyện, các em sẽ cảm thấy có động lực để nói chuyện hơn.

3.1.4. Hãy tin tưởng và ủng hộ những hoạt động mà trẻ yêu thích

Chúng ta hãy luôn động viên và cho trẻ biết rằng chúng ta sẽ luôn ở bên cạnh các em
mỗi lúc khó khăn, nâng đỡ các em trưởng thành hơn. Đừng bắt ép các em phải học hay buộc
trẻ làm một điều gì đó khiến các em cảm thấy khó chịu, không thể thích nghi. Vì khi chúng
ta đang gây áp lực cho trẻ, làm như vậy các em sẽ cảm thấy căng thẳng và không tìm thấy
hứng thú trong việc học.

Hãy nhớ rằng, chúng ta phải luôn giữ bầu không khí vui vẻ và lạc quan vì điều này rất
tốt cho quá trình phát triển và học hỏi của trẻ. Đừng để bất kỳ áp lực nào ảnh hưởng đến trẻ.

25

3.1.5. Hãy động viên và dành lời khen nhiều hơn cho trẻ

Khi chăm sóc và tiếp cận một đứa trẻ có hoàn cảnh tâm lý đặc biệt. Chúng ta nên
khích lệ trẻ thậm chí khi chúng ta cảm thấy điều đó dường như là vô nghĩa. Ví dụ, ta có thể
lắng nghe trẻ hát, lắng nghe trẻ đọc truyện, chăm chú nhìn trẻ khi chúng đang hoàn thiện
một bức tranh… rồi sau đó, hãy dành cho trẻ nhiều lời khen khích lệ cũng như những phần
thưởng và động viên trẻ khi chúng làm được việc gì cho dù là nhỏ.

3.1.6. Hướng dẫn những phương pháp học tập phù hợp cho trẻ

Mỗi một người sẽ có các phương pháp học tập riêng, để có thể giúp trẻ có cảm hứng
trong việc học, chúng ta cần gợi ý cho trẻ những cách học khác nhau, sau đó để trẻ tự do
sáng tạo, lựa chọn phương pháp phù hợp nhất cho riêng mình. Bởi vì chỉ có học tập mới có
thể giúp trẻ có cuộc sống đầy đủ sau này, vì vậy chúng ta cần đồng hành và giúp đỡ trong
quá trình các em học tập, khiến các em có niềm đam mê yêu thích với việc học và tìm ra
biện pháp học hiệu quả.

3.1.7. Tạo dựng môi trường học tập lành mạnh

Chất lượng của việc tương tác giữa giáo viên và học sinh có ảnh hưởng rất lớn đến
việc nâng cao hiệu quả học tập và thành tích của học sinh. Vì vậy, nếu bạn là giáo viên của
các trẻ, hãy cố gắng xây dựng một lớp học sinh động, khơi gợi trí tò mò và ham học hỏi của
các học sinh. Cần cung cấp cho trẻ một lớp học mà ở đó các em được tôn trọng, được học
tập và làm việc cùng bạn bè. Đặc biệt, tất cả học sinh đều nhận được sự quan tâm, chăm sóc,
chỉ bảo tận tình từ thầy cô và người hướng dẫn.

3.1.8. Hãy dùng sự chân thành để trò chuyện cùng trẻ

Chúng ta nên gợi mở một cách tế nhị để các em chia sẻ về những câu chuyện xoay
quanh cuộc sống của mình. Đó có thể là cuộc nói chuyện về sở thích, ước mơ của các bé
hay đơn giản chỉ cần kể lại những việc tốt các em đã làm được trong tuần nay. Qua đó,
chúng ta có thể thấu hiểu những tâm tư, tình cảm của các bé và tìm cách hỗ trợ. Bằng cách
này sẽ giúp trẻ cảm thấy mình được lắng nghe, được quan tâm, sẽ sẵn sàng hợp tác và mở
lòng mình ra đối với những người muốn giúp đỡ các em.
3.1.9. Hướng dẫn trẻ mồ côi với cách hành xử đúng mực và một lối sống đẹp

26

Không phải bất cứ trẻ nào ở trong hoàn cảnh mồ côi cũng có thể dễ dàng chấp nhận sự
thật và đối mặt với hiện tại. Vì vậy, sẽ có thể dẫn đến tình trạng đối phó, chống lại tất cả
mọi người và cư xử thô lỗ. Điều chúng ta cần làm là giúp các trẻ hòa nhập với cộng đồng,
gỡ bỏ những nỗi sợ hãi, sự chống đối trong lòng để các em tiếp tục sống một cuộc đời vui
vẻ và hạnh phúc. Đồng thời, chỉ dẫn những cách cư xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức,
sống quan tâm, yêu thương, chia sẻ và thân thiện với tất cả mọi người.
3.2. Đối với một sinh viên chuyên ngành công tác xã hội

Trẻ em mồ côi hay còn gọi những đứa trẻ dễ bị tổn thương và đây cũng chính là đối
tượng mà người nhân viên xã hội (là sinh viên công tác xã hội sau này) đặc biệt quan tâm.
Vậy thì câu hỏi đặt ra ở đây là một người theo chuyên ngành công tác xã hội phải có hướng
giải quyết vấn đề của trẻ như thế nào?

Ngoài các kỹ năng giao tiếp với trẻ, lắng nghe trẻ bày tỏ ý kiến, chú ý đến cảm xúc
của trẻ và biết cách trao đổi phù hợp với trẻ, tôn trọng trẻ, khuyến khích đưa trẻ vào các
hoạt động chung của xã hội để phát triển bản thân hơn. Đối với một người sinh viên chuyên
ngành công tác xã hội không chỉ chừng đó là đủ, chúng ta còn phải đào sâu hơn vào vấn đề,
phải hiểu rõ được tâm tư của trẻ qua một bức tranh hay một hành động của trẻ vì đơn giản
trẻ em khó có thể bộc lộ những nỗi niềm giấu kín qua câu nói và cả sự đề phòng khi gặp
phải một người lạ. Sinh viên công tác xã hội cũng là người tham vấn tâm lý cho trẻ, người
mà phải hiểu rõ những sợ hãi trong tâm hồn trẻ, sự khó khăn trong việc thực hiện ước mơ
hay đơn giản hơn giúp trẻ biết cách hòa nhập cộng đồng, làm sao để trẻ có thể mạnh mẽ hơn,
tiếp sức mạnh cho trẻ hơn. Để hiểu thêm về điều đó, Clare Winnicott - nữ nhân viên xã
hội, nhà phân tích tâm lý - đã từng chia sẻ về công việc của cô ấy như là một “người tham
gia chuyển tiếp” trong quá trình làm việc với trẻ. Đoạn trích là văn bản tiếng anh được tạm
dịch sang tiếng việt như sau:

“Nhân viên xã hội... bắt đầu như một người thực sự quan tâm đến các sự kiện bên
ngoài và những người trong cuộc sống đứa trẻ.[...] Là một người có thể di chuyển từ thế giới
này sang thế giới khác, nhân viên xã hội có thể có một giá trị đặc biệt mà cô ấy dành cho
đứa trẻ và một loạt mối quan hệ mà một nhà trị liệu tâm lý có...(Nhân viên xã hội) không
bao giờ có thể hoàn toàn trở thành khách thể chủ quan mà nhà trị liệu tâm lý trở thành; cô ấy
bị ràng buộc bởi thực tế bên ngoài bởi vì cô ấy là một phần và mảnh đất của thế giới thực

27

của đứa trẻ, và thường phải chịu trách nhiệm duy trì thế giới đó...” (C. Winnicott, 1963,
tr.171-172)

Nói đến đây chắc chúng ta cũng đã hiểu được phần nào trong những suy nghĩ của trẻ.
Muốn hoàn thành tốt những điều này đòi hỏi chúng ta phải có kiến thức đầy đủ và làm việc
đúng cách vì chỉ một hành động nhỏ sai lầm sẽ ảnh hưởng đến suy nghĩ và cuộc đời của trẻ
sau này. Sau đây là một số những điều mà sinh viên công tác xã hội cần phải làm được.

3.2.1. Sinh viên công tác xã hội cần sử dụng các kỹ năng của mình một cách nhạy bén
và sáng tạo nhằm tạo một không gian giao tiếp có hứng thú với trẻ

Cách thức giao tiếp với trẻ như đã được nêu rõ ở chương IV, một nhân viên xã hội có
thể giao tiếp với trẻ bằng nhiều hình thức như nói chuyện trực tiếp, nghe, viết, để ý nét mặt
của trẻ và chăm chú quan sát hiểu hơn những bức tranh mà trẻ vẽ. Một nhân viên xã hội
tương lai không chỉ đến để giúp đỡ trẻ mồ côi, mà chúng ta phải hiểu hơn về hoàn cảnh, tâm
lý của các bé. Nói đơn giản hơn là sinh viên công tác xã hội phải có khả năng kết nối, gắn
kết, hỗ trợ, biết nói chuyện và lắng nghe trẻ, thấu hiểu tâm tư của các bé.

3.2.2. Xác định và xây dựng các điểm mạnh: Giúp trẻ em mồ côi biết được điểm mạnh
của mình, vận dụng để phát triển bản thân. Ngoài ra còn khai thác được những điểm mạnh
và tiềm năng mà trẻ chưa nhận ra từ trước đến giờ.

3.2.3. Tư vấn tâm lý xã hội, tư vấn pháp luật nhằm ngăn chặn các vấn đề xảy ra với trẻ
em mồ côi

Trẻ mồ côi là nhóm đối tượng dễ bị thiệt thòi trong xã hội bởi lẽ các em chưa có đủ
hiểu biết cũng như không có người bảo hộ, vì thế có thể các em sẽ bị bắt nạt, trong trường
học, làng xóm,... Việc một sinh viên công tác xã hội cần làm đó là đồng hành cùng các em
để có những phát hiện kịp thời, những khó khăn, vấn đề mà các em đang gặp phải, từ đó có
những phương án giải quyết cụ thể để tránh những điều đáng tiếc xảy ra.

3.2.4. Các nguyên tắc cần được lưu ý trong công tác xã hội cá nhân với trẻ mồ côi

3.2.4.1. Chấp nhận mọi vấn đề của trẻ mồ côi

Ở đây có nghĩa là chúng ta chấp nhận tiếp nhận trẻ cho dù là các bé có những hành
động chưa đúng, tính cách nóng giận thất thường hay ngại tiếp xúc, khó gần. Cách duy nhất

28

để tiếp cận các bé là bản thân chúng ta phải tin tưởng và thừa nhận những cảm giác khó
khăn khi tiếp xúc với các bé.

3.2.4.2. Tạo điều kiện để trẻ mồ côi tham gia giải quyết vấn đề

Các vấn đề mà trẻ gặp phải, việc đầu tiên chúng ta phải cùng trẻ, hỗ trợ trẻ để trẻ nhận
ra vấn đề đó. Từ đó chúng ta khích lệ trẻ, động viên các bé tự lực giải quyết vấn đề của
mình, có như thế trẻ mới có thể đứng vững hơn khi nếu sẽ có một sự việc tượng tự nữa xảy
ra và không có ai ở đó hỗ trợ bé.

3.2.4.3. Tôn trọng quyền tự quyết của trẻ

Trẻ em có những niềm mong muốn riêng, các bé thường thích tự mình sáng tạo, tự
mình tìm tòi. Chính vì vậy mà chúng ta không nên gò bó trẻ trong một khuôn phép hay một
tính chất công việc nào đấy. Chúng ta phải luôn lắng nghe cảm nhận của trẻ, ủng hộ những
bước đi của trẻ. Chúng ta tôn trọng những điều mà trẻ đã chọn, cho dù là trẻ có hành động
sai thì đến khi trẻ nhận ra và sẽ không bao giờ quay lại vết đổ đó nữa. Và đặc biệt là mỗi
hành vi tự quyết của trẻ phải nằm trong những hành vi chuẩn mực hành vi xã hội nhất định,
đúng quy định pháp luật.

3.2.4.4. Đảm bảo tính cá nhân hóa

Ở mỗi trẻ mồ côi mà chúng ta tiếp xúc, mỗi bé có một hoàn cảnh riêng, tính cách
cũng khác biệt nhau. Vì vậy việc của chúng ta là phân tích, tổng hợp và các biệt hóa trường
hợp của mỗi trẻ về môi trường sống, những thứ xung quanh đang và tác động tới trẻ. Tại đó
ta sẽ đưa ra một cái nhìn tổng quan, tính khác biệt, tính linh hoạt trong việc giải quyết các
vấn đề của trẻ. Đồng thời đưa ra các giải pháp cho mỗi trường hợp trẻ mồ côi cần được cân
nhắc trên cơ sở nhu cầu, đặc điểm và khả năng của trẻ. Không nên áp dụng một phương
pháp, một cách thức cho nhiều trẻ khác nhau vì mỗi trẻ là một cá thể riêng biệt.

3.2.4.5. Đảm bảo tính riêng tư, kín đáo về thông tin của trẻ mồ côi

Kín đáo hay còn gọi là giữ bí mật thông tin là một trong những nguyên tắc cơ bản cho
mọi ngành và đặc biệt là ngành Công tác xã hội. Chúng ta luôn phải tôn trọng sự riêng tư
của các bé, và không được chia sẻ với bất kỳ ai khi chưa được sự đồng ý của trẻ. Bởi vì tùy

29

vào từng trường hợp cụ thể mà chúng ta sẽ có cách giải quyết phù hợp mang tính nhân văn
và không ảnh hưởng xấu đến tính mạng của trẻ.

3.2.5. Hỗ trợ trẻ mồ côi trong công tác xã hội với nhóm

3.2.5.1. Hỗ trợ, giúp đỡ, bảo vệ các như cầu, quyền lợi của trẻ mồ côi thông qua các
chính sách trợ giúp xã hội

Từ 01/7/2021, chính sách đối với trẻ mồ côi sẽ được áp dụng theo các quy định tại
Nghị định 20/2021/NĐ-CP. Theo đó, tùy từng trường hợp, trẻ mồ côi có thể được trợ cấp
hàng tháng, cấp bảo hiểm y tế miễn phí và trợ giúp giáo dục, đào tạo và dạy nghề.

Theo đó, trong trường hợp các em gặp khó khăn có thể về việc trợ cấp hàng tháng,
chưa được hưởng đầy đủ các chính sách dành cho mình, hoặc các vấn đề có liên quan
khác,... nhân viên công tác xã hội sẽ là người đại diện để hỗ trợ giải quyết các khó khăn này
cho các em. Đảm bảo rằng các em sẽ được hưởng đầy đủ quyền lợi các chính sách hỗ trợ về
mặt pháp luật.

3.2.5.2. Bảo vệ các quyền lợi (giáo dục, phát triển, y tế, dinh dưỡng) của trẻ mồ côi
thông qua việc huy động nguồn lực xã hội

Nhân viên công tác xã hội sẽ là người đứng ra huy động nguồn lực xã hội từ mạnh
thường quân, các tổ chức phi chính phủ, các trung tâm bảo trợ trẻ em,.. nhằm bảo vệ các
quyền lợi của các em như giáo dục, y tế, đảm bảo sự phát triển toàn diện về mọi mặt.

Kết nối, duy trì hiệu quả mạng lưới các dịch vụ, cá nhân, tổ chức, xã hội, gia đình và
cộng đồng trong việc giúp đỡ trẻ mồ côi. Nhân viên công tác xã hội sẽ đóng vai trò trung
gian để kết nối trẻ mồ côi với các tổ chức hỗ trợ, các dịch vụ, cá nhân. Sau khi hoàn thành
việc kết nối, nhân viên công tác xã hội sẽ tiếp tục thăm hỏi nhằm mục đích duy trì tốt đẹp
mối quan hệ 2 bên.

3.2.6. Vai trò của người nuôi dưỡng trong quá trình hỗ trợ phát triển tâm lý trẻ mồ côi

Trẻ mồ côi có tâm lý vô cùng nhạy cảm bởi lẽ các em đã bị thiệt thòi về mặt tình cảm,
cảm xúc từ nhỏ, thậm chí là từ khi mới chào đời. Bởi vậy vai trò của người nuôi dưỡng rất
quan trọng đối với trẻ mồ côi. Người nuôi dưỡng là những người trực tiếp và thường xuyên
tiếp xúc với trẻ từ nhỏ đến lớn, tại đó có một sự gắn bó ràng buộc. Thế nên, các em phải

30

được quan tâm, chăm sóc đặc biệt về mặt tâm lý để các em không bị mặc cảm, tự ti về hoàn
cảnh của mình, giúp các em được phát triển ổn định về mặt tâm lý, trở thành công dân tốt
cho xã hội.
3.2.7. Với trường hợp các em không muốn vào các Trung tâm bảo trợ xã hội

Việc của nhân viên công tác xã hội đó là hỗ trợ các em đến các trường đào tạo nghề
khi các em đã đủ tuổi, hỗ trợ cho các em học nghề, song song đó là việc phổ cập kiến thức
phổ thông để cho các em có những hiểu biết nhất định.

31

32

4.1. Đối tượng trẻ mồ côi được hưởng các chính sách hỗ trợ xã hội

Căn cứ Điều 5 Nghị định 20/2021/NĐ-CP, trẻ em mồ côi được hưởng các chính
sách hỗ trợ xã hội là những trẻ em dưới 16 tuổi không có nguồn nuôi dưỡng thuộc một
trong các trường hợp:

- Bị bỏ rơi chưa có người nhận làm con nuôi;
- Mồ côi cả cha và mẹ;
- Mồ côi cha hoặc mẹ, và người còn lại bị tuyên bố mất tích theo quy định của
pháp luật;
- Mồ côi cha hoặc mẹ và người còn lại đang hưởng chế độ chăm sóc, nuôi dưỡng
tại cơ sở trợ giúp xã hội, nhà xã hội;
- Mồ côi cha hoặc mẹ và người còn lại đang trong thời gian chấp hành án phạt tù
tại trại giam hoặc đang chấp hành quyết định xử lý vi phạm hành chính tại trường giáo
dưỡng, cơ sở giáo dục bắt buộc, cơ sở cai nghiện bắt buộc.

Ngoài ra, khoản 1 Điều 5 còn quy định một số trường hợp khác cũng thuộc đối
tượng trẻ không có nguồn nuôi dưỡng và trẻ dưới 16 tuổi.

4.2. Các chính sách đối với trẻ mồ côi (từ ngày 1/7/2021)
Chính sách trợ cấp xã hội hàng tháng
Theo Điều 5 Nghị định 20 quy định, các đối tượng là trẻ em mồ côi, không có

nguồn nuôi dưỡng như trên là một trong những đối tượng được hưởng chính sách trợ cấp
xã hội hàng tháng. Cụ thể:

a/ Trợ cấp tiền
Tại khoản 1 Điều 6 Nghị định 20 quy định, các đối tượng là trẻ em mồ côi không

có nguồn nuôi dưỡng được hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng là:
- 900.000 đồng/tháng với trẻ dưới 4 tuổi;
- 540.000 đồng/tháng với trẻ từ đủ 4 tuổi trở lên;

33

b/ Được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí
Điều 9, Nghị định 20 quy định, đối tượng bảo trợ xã hội đang hưởng trợ cấp xã hội

hàng tháng được cấp thẻ bảo hiểm y tế theo quy định của pháp luật về bảo hiểm y tế.
Nếu thuộc diện được cấp nhiều loại thẻ bảo hiểm y tế thì chỉ được cấp một thẻ bảo

hiểm y tế có quyền lợi bảo hiểm y tế cao nhất.
c/ Được trợ giúp Giáo dục, Đào tạo và dạy nghề

Trẻ mồ côi khi học Giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp, Cao đẳng và Đại
học được hưởng chính sách hỗ trợ về giáo dục, Đào tạo và dạy nghề theo quy định của
pháp luật như là: Miễn, giảm học phí,… (căn cứ Điều 10 Nghị định 20).
4.3. Chính sách cho trẻ em mồ côi được nhận chăm sóc, nuôi dưỡng tại Cộng đồng

Theo điều 19, Nghị định 20, chế độ cho trẻ mồ côi được nhận chăm sóc, nuôi
dưỡng tại cộng đồng bao gồm:
a/ Trợ cấp xã hội hàng tháng

- 900.000 đồng/ tháng với trẻ dưới 4 tuổi;
- 540.000 đồng/tháng với trẻ từ đủ 4 tuổi trở lên;
- Cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí;
- Trợ giúp giáo dục, đào tạo và dạy nghề;
Bên cạnh đó, khi sống tại hộ nhận chăm sóc, nuôi dưỡng thì trẻ mồ côi còn được
hỗ trợ:
- Tiền ăn trong thời gian sống tại hộ nhận chăm sóc, nuôi dưỡng;
- Chi phí điều trị trong trường hợp phải điều trị tại các cơ sở khám bệnh, chữa
bệnh mà không có thẻ bảo hiểm y tế;
- Chi phí đưa đối tượng về nơi cư trú hoặc đến cơ sở trợ giúp xã hội, nhà xã hội.

34

Ngoài ra, hộ gia đình, cá nhân chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ mồ côi thuộc đối tượng
hưởng trợ cấp sẽ được hỗ trợ kinh phí nhận chăm sóc, hỗ trợ hàng tháng là: 900.000
đồng/tháng với trẻ dưới 4 tuổi; 540.000 đồng/tháng với trẻ từ đủ 4 tuổi trẻ lên;
4.4. Chính sách chăm sóc, nuôi dưỡng tại cơ sở trợ giúp xã hội

Các đối tượng trẻ mồ côi như trên có thể được nhận chăm sóc, nuôi dưỡng tại các
cơ sở trợ giúp xã hội tại Địa phương. Trong đó, các em sẽ được hưởng các chế độ theo
quy định tại Điều 25, 26 Nghị định 20 năm 2021 như sau:
a/ Hỗ trợ tiền hàng tháng và vật dụng sinh hoạt

Khi sống tại cơ sở trợ giúp xã hội được hưởng chế độ chăm sóc, nuôi dưỡng theo
quy định sau đây:

- Mức trợ cấp nuôi dưỡng hàng tháng thấp nhất cho mỗi đối tượng bằng là:
1.800.000 đồng đối với trẻ dưới 4 tuổi; 1.440.000 đồng đối với trẻ em đủ 4 tuổi trở lên;

- Cấp thẻ bảo hiểm y tế theo quy định pháp luật về bảo hiểm y tế
- Cấp vật dụng phục vụ cho sinh hoạt hằng ngày chăn, màn, chiếu, thuốc chữa
bệnh thông thường,… vệ sinh cá nhân hàng tháng đối với đối tượng nữ trong độ tuổi
sinh đẻ, sách, vở, đồ dùng học tập đối với đối tượng đang đi học và các chi phí khác theo
quy định.
b/ Hỗ trợ chi phí mai táng khi chết
Với mức tối thiểu bằng 50 lần mức chuẩn trợ giúp xã hội quy định tại khoản 2
Điều 4 Nghị định này.
c/ Hỗ trợ dạy nghề, tạo việc làm, cụ thể
Trẻ mồ côi sẽ được chăm sóc, nuôi dưỡng tại cơ sở trợ giúp xã hội được hưởng
chính sách hỗ trợ học mầm non, giáo dục phổ thông, học nghề, trung học chuyên nghiệp,
cao đẳng, đại học văn bằng thứ nhất theo quy định của pháp luật.

35

Trẻ từ 16 tuổi trẻ lên đang học các cấp phổ thông, học nghề, trung học chuyên
nghiệp, cao đẳng, đại học văn bằng thứ nhất thì tiếp tục được chăm sóc, nuôi dưỡng tại
cơ sở trợ giúp xã hội cho đến khi kết thúc học, nhưng không quá 22 tuổi.

Trẻ từ 13 tuổi trở lên không còn học phổ thông thì được đào tạo học nghề.

Trẻ từ 16 tuổi trở lên không tiếp tục học phổ thông, học nghề, trung học chuyên
nghiệp, cao đẳng đại học được đưa trở về nơi ở trước khi vào trợ giúp xã hội. Ủy ban
nhân dân cấp xã nơi ở trước đây của đối tượng có trách nhiệm tiếp cận, tạo điều kiện để
có việc làm, ổn định cuộc sống.

Trẻ từ 16 tuổi trở lên không tiếp tục học phổ thông, học nghề, trung học chuyên
nghiệp, cao đẳng đại học thì cơ sở trợ giúp xã hội và địa phương xem xét hỗ trợ để có
nơi ở, tạo việc làm và cơ sở trợ giúp xã hội tiếp tục trợ cấp nuôi dưỡng hàng tháng cho
đến khi tự lập được cuộc sống, nhưng không quá 24 tháng.

4.5. Các dự án, tổ chức phi chính phủ hỗ trợ trẻ em mồ côi

Bên cạnh các chính sách của Nhà nước, Luật ban hành theo quy định của pháp
luật. Song song đó là các dự án, các tổ chức phi chính phủ về hỗ trợ trẻ em mồ côi, trẻ
em bị bỏ rơi, thất học. Điển hình và nổi bật nhất là ‘’Làng trẻ em SOS’’.

Bên cạnh chương trình nuôi dưỡng trẻ em tập trung tại các Làng trẻ em SOS khắp
cả nước, từ năm 2005, chương trình “Hỗ trợ cộng đồng’’ đã được thực hiện thí điểm tại
Đà Lạt và Đà Nẵng nhằm giúp đỡ lâu dài cho trẻ em mồ côi vẫn còn sinh sống với người
thân còn lại, trẻ em thuộc các gia đình khó khăn để các em được chăm sóc và đến trường.

Hiện nay, chương trình đã được mở rộng ra 6 tỉnh và Thành phố là: Thái Bình,
Nghệ An, Đà Nẵng, Đà Lạt, Bến Tre, Cà Mau, với số trẻ đang nuôi dưỡng hiện tại là
1656 trẻ.

a/ Chăm sóc dinh dưỡng, quần áo
- Mức hỗ trợ 300.000 đồng/tháng trẻ phổ thông;
- Mức hỗ trợ 900.000 đồng/tháng trẻ học Đại học, Cao đẳng;

36

Nhân viên SOS cùng cán bộ xã, huyện đến tại nhà của trẻ để cấp hỗ trợ và hướng
dẫn sử dụng kinh phí.
b/ Hỗ trợ giáo dục

Bắt buộc đối tượng hưởng lợi trong độ tuổi đi học phải được đến trường, hỗ trợ
giáo dục cho trẻ hưởng lợi thông qua việc xây dựng kế hoạch phát triển cá nhân trẻ (lồng
ghép với kế hoạch phát triển gia đình); Nhân viên chương trình phối hợp với nhà trường
và gia đình giúp trẻ học tập; Thường xuyên kiểm tra tình hình học tập của trẻ.
c/ Sức khỏe và chăm sóc khác

Hằng năm tổ chức khám sức khỏe cho trẻ hưởng lợi. Hướng dẫn sử dụng nguồn
kinh phí hỗ trợ của Chương trình và cho Gia đình vay vốn ưu đãi để phát triển tăng kinh
tế tăng thu nhập, giảm nghèo. Tập huấn và tư vấn kỹ năng sống, Quyền trẻ em, Phòng
chống bạo lực gia đình, mở thư viện.

37

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Alemu, B. (2017). The psychosocial wellbeing of orphans and youth in Rwanda:

Analysis of predictors, vulnerability factors and buffers. Tehetna Alemu Caserat.

2. Anh Thư. (2020). Xử lý nghiêm tình trạng trẻ em, người khuyết tật bị lợi dụng ăn xin.
Truy cập 29/07/2021, từ https://laodong.vn/xa-hoi/xu-ly-nghiem-tinh-trang-tre-em-nguoi-
khuyet-tat-bi-loi-dung-an-xin-830740.ldo

3. Bùi Thị Bích. (2013). Khảo sát nhu cầu về mặt tinh thần của trẻ mồ côi tại Trung tâm
nuôi dưỡng trẻ mồ côi ST. Joseph - Giáo xứ Hà Nội”. Truy cập 29/07/2021, từ
https://ctxh.hcmussh.edu.vn/Resources/Docs/SubDomain/ctxh/Bui%20Thi%20Bich.pdf

4. Dien Quan Entertainment/Giải trí. (2019). Hát mãi ước mơ 3 - Tập 2: Xót xa cô bé mồ côi
cha mẹ, một mình vật lộn với cuộc sống nuôi 2 em nhỏ. Truy cập 12/07/2021, từ
https://www.youtube.com/watch?v=hd_0Q5hw2wM

5. Hà Huy Khánh. (2021). Vạch trần bộ mặt kẻ giả mạo thầy tu tung tin giả nuôi 32 trẻ mồ
côi để lừa đảo xin tiền từ thiện. Truy cập 29/07/2021, từ
https://www.youtube.com/watch?v=RI33EwbI4bQ

6. Hoàng Bách. (2019). Lộ mặt 2 kẻ mạo danh Làng Trẻ em mồ côi Hà Tĩnh xin tiền hỗ trợ.
Truy cập 29/07/2021, từ https://baohatinh.vn/ban-doc-viet/lo-mat-2-ke-mao-danh-lang-tre-
em-mo-coi-ha-tinh-xin-tien-ho-tro/179796.htm

7. Hoàng Hải. (2019). Cả nước có 157.000 trẻ em mồ côi, không nơi nương tựa. Truy cập
12/07/2021, từ https://vnmedia.vn/dan-sinh/201902/ca-nuoc-co-157000-tre-em-mo-coi-
khong-noi-nuong-tua-626657/

8. Kanter, J. (2009). Clare and Donald Winnicott: Play, Holding and Transitional
Participant. Truy cập 29/07/2021, từ https://goodenoughcaring.com/the-journal/clare-and-
donald-winnicott-play-holding-and-the-transitional-participant/

9. Luật Trẻ em (Luật số 102/2016/QH13) ngày 05 tháng 04 năm 2016.

10. Nghị định số 20/2021/NĐ-CP của Chính phủ bổ về việc Quy định chính sách trợ giúp
xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội.

38

11. Nghị quyết số 50/155 ngày 21 tháng 12 năm 1995 của Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc
thông qua việc sửa đổi khoản 2, Điều 43 của Công ước Quyền trẻ em
12. Nghị quyết số 52/2010/QH12 ngày 17 tháng 6 năm 2010 của Quốc hội ban hành đã
được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Nghị quyết số 51/2001/QH10 về Luật nuôi con nuôi.
13. Nguyễn Hữu Hùng. (2016). Kỹ năng công tác xã hội cá nhân với trẻ em mồ côi của cán
bộ xã hội. (Luận án Tiến sĩ tâm lý học, Học viện Khoa học xã hội)
14. Nguyễn Ngọc Lâm. (2005). Tâm lý trẻ em có hoàn cảnh khó khăn. NXB Đại học Mở
bán công TP. HCM
15. Stafford, B., Schonfeld, D., Keselman, L., Ventevogel, P., & Stewart, C. L. (2006). The
emotional impact of disaster on children and families. PAHO, Practical guide of mental
health in disaster situations. Washington D.C
16. Trẻ mồ côi cần được quan tâm nhiều hơn. (2013). Truy cập 29/07/2021, từ
http://btxh.gov.vn/danh-muc-tin/tro-giup-xa-hoi/tre-mo-coi-can-duoc-quan-tam-nhieu-
hon_t114c36n313
17. Unicef. (Truy cập 16/07/ 2021). SOS Children’s Villages Vietnam. Truy xuất từ
https://www.sos-childrensvillages.org/where-we-help/asia/vietnam
18. Williamson, J & Greenberg, A. (2010). Families, Not Orphanages. Better Care
Network.
19. 10 lời khuyên khi giao tiếp với trẻ. (2008). Truy cập 29/07/2021, từ
https://vnexpress.net/10-loi-khuyen-khi-giao-tiep-voi-tre-2268913.html

39

40