หนังสือเล่มเล็กเรื่องพลายบัวเกี้ยวนางตานี สำหรับอ่านเพิ่มเติมความรู้รายวิชานาฏศิลป์ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๓ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ นางสาวดวงฤทัย ยุทธไชย รหัสนักศึกษา ๖๔๑๑๑๒๐๐๑๕ หนังสือเล่มเล็กเรื่องรำพลายบัวเกี้ยวนางตานีเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษารายวิชารำเดี่ยว, รำคู่ สาขาวิชานาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช ๒๕๖๖
ก คำนำ หนังสือเล่มเล็ก เรื่อง พลายบัวเกี้ยวนางตานีสำหรับอ่านเพิ่มเติมความรู้รายวิชานาฏศิลป์ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีทึ่ ๓ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษารายวิชารำเดี่ยว , รำ คู่สาขาวิชานาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช มีวัตถุประสงค์เพื่อในนักเรียนมีเอกสารที่ใช้ ค้นหาความรู้เรื่องพลายบัวเกี้ยวนางตานีเพื่อให้นักเรียนเข้าใจบทร้องและทำนองเพลงรำพลายบัวเกี้ยว นางตานีเพื่อให้นักเรียนทราบถึงเครื่องแต่งกายพลายบัวเกี้ยวนางตานีเพื่อให้นักเรียนทราบถึงฝึกปฏิบัติ ท่ารำพลายบัวเกี้ยวนางตานีและจัดทำขึ้นเพื่อเป็นสื่อในการค้นคว้าหาความรู้เพิ่มเติมโดยมีการศึกษา รายละเอียดจากแหล่งข้อมูลต่างๆ ที่มีความน่าเชื่อถือแล้วนำมารวบรวมเป็นเอกสารประกอบการเรียน ต่อไป สาระสำคัญของหนังสือเล่มเล็ก เรื่อง พลายบัวเกี้ยวนางตานีประกอบด้วย ประวัติชุดการแสดงรำ พระลอตามไก่ ข้อแนะนำก่อนใช้หนังสือเล่มเล็ก จุดประสงค์สื่อการเรียนการสอน บทร้อง ลักษณะการ แต่งกาย การอธิบายท่ารำฉุยฉายพราหมณ์สรุป และคำถามทบทวน ขอขอบคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ธีรวัฒน์ ช่างสาน อาจารย์ประจำวิชาการแสดงรำเดี่ยว รำคู่ ที่ชี้แนะการพัฒนาเอกสารจนสมบูรณ์เป็นสื่อที่ดีมีประโยชน์และต่อท่ารำที่ถูกต้องตามแบบแผน จึง ขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ นางสาวดวงฤทัย ยุทธไชย ๐๙/เมษายน/๒๕๖๖
ข สารบัญ หน้า คำนำ.............................................................................................................................................. ก สารบัญ....................................................................................................................... .................... ข สารบัญภาพ.............................................................................................................................. ..... ค ข้อแนะนำก่อนใช้หนังสือเล่มเล็ก.................................................................................................... ๑ สาระของหนังสือ............................................................................................................................ ๒ จุดประสงค์................................................................................................................. .................... ๒ สื่อการเรียนการสอน...................................................................................................................... ๒ ประวัติชุดการแสดงพลายบัวเกี้ยวนางตานี.................................................................................... ๓ บทร้อง............................................................................................................................... ............. ๔ ลักษณะการแต่งกาย....................................................................................................................... ๕ อธิบายท่ารำ................................................................................................................................ ... ๘ คำถามทบทวน................................................................................................................................ ๓๑ แบบฝึกหัดที่ ๑ เรื่อง ประวัติชุดการแสดง..................................................................... ๓๑ แบบฝึกหัตที่ ๒ เรื่อง องค์ประกอบของการแสดง......................................................... ๓๒ แบบฝึกหัดที่ ๓ เรื่อง ท่ารำ............................................................................................ ๓๓ แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน......................................................................................... ๓๔ บรรณานุกรม............................................................................................................................... ... ๓๖ ภาคผนวก....................................................................................................................................... ๓๘ ภาคผนวก ก. กระตาษคำตอบ....................................................................................................... ๓๙ ภาคผนวก ข. เกณฑ์การให้คะแนน................................................................................................ ๔๐ ภาคผนาก ค. ประวัติและประสบการณ์ผู้เขียน.............................................................................. ๔๒
ค สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า ๑ ภาพที่ ๑ แสดงวงตนตรี……………………………………………………………………………………. ๕ ๒ ภาพที่ ๒ การแต่งกายพลายบัว.................................................................................... ๕ ๓ ภาพที่ ๓ การแต่งกายแบบนางตานี............................................................................. ๖ ๔ ภาพที๔ ย่ามสะพาย................................................................................................... ๖ ๕ ท่าที่ ๑ เพลงรัวท่าที่ ๑................................................................................................. ๘ ๖ ท่าที๒ เพลงรัวท่าที่ ๒................................................................................................. ๘ ๗ ท่าที่ ๓ เพลงรัวท่าที่ ๓.................................................................................................. ๙ ๘ ท่าที่ ๔ เพลงร้องสีนวลท่าที่ ๑...................................................................................... ๙ ๙ ท่าที่ ๕ ร้องเอื้อน ๑.................................................................................................... ๑๐ ๑๐ ท่าที่ ๖ ท่าเป็นสาวน้อย............................................................................................ ๑๐ ๑๑ ท่าที่ ๗ ท่าแช่ช้อย..................................................................................................... ๑๑ ๑๒ ท่าที่ ๘ ท่านวลละออง............................................................................................... ๑ ๑๓ ท่าที่ ๙ ท่าผ่องใส..................................................................................................... ๑๒ ๑๔ ท่าที่ ๑๐ ท่าเฉิดโฉมประโลม...................................................................................... ๑๒ ๑๕ ท่าที่ ๑๑ ท่าร้องเอื้อน ๑............................................................................................ ๑๓ ๑๖ ท่าที่ ๑๒ ท่าละลานใจ............................................................................................... ๑๓ ๑๗ ท่าที่ ๑๓ ท่าแอบตันกล้วยใหญ่แล้วถามา................................................................... ๑๔ ๑๘ ท่าที่ ๑๔ ท่าพ่อหนุ่มน้อยคนนี้อยู่ที่ไหน...................................................................... ๑๔ ๑๙ ท่าที่ ๑๕ ท่าพ่อหนุ่มน้อยคนนี้อยู่ที่ไหน....................................................................... ๑๕ ๒๐ ท่าที่ ๑๖ ท่าแต่คนเดียวเดินไป..................................................................................... ๑๕ ๒๑ ท่าที่ ๑๗ ท่าที่ในป่า.................................................................................................... ๑๖ ๒๔ ท่าที่ ๒๐ ท่าเมื่อนั้น.............................................................................................. ๑๗ ๒๕ ทำที่ ๒๑ ทำพลายบัวตรองตรึก................................................................................ ๑๘ ๒๖ ท่าที่ ๒๒ ท่าให้นึกกรึ่ง.............................................................................................. ๑๘ ๒๗ ทำที๒๓ ท่าเห็นตานีมีฤทธิ์ศักดิ์สิทธิ์จริง................................................................... ๑๙ ๒๘ ทำที่ ๒๔ ท่าจึงวอนวิงด้วยสุนทรวาจา..................................................................... ๑๙ ๒๙ ท่าที่ ๒๕ ท่าเจ้านางตานีทองน้องแก้ว........................................................................ ๒๐ ๓๐ ท่าที่ ๒๖ ท่าเป็นคนแล้วที่จะรัก.................................................................................. ๒๐ ๓๑ ท่าที่ ๒๗ ท่าให้หนักหนา............................................................................................ ๒๑ ๓๒ ท่าที๒๘ ท่าพี่ขอเชิญนวลแก้ว.................................................................................. ๒๑ ๓๓ ท่าที่ ๒๙ ท่าแววตา...................................................................................................... ๒๒ ๓๔ ท่าที่ ๓๐ ท่าไปเป็นเพื่อนที่ยา...................................................................................... ๒๒
ง สารบัญภาพ ( ต่อ ) ภาพที่ หน้า ๓๖ ท่าที่ ๓๒ ท่าพี่มุ่งมาหวังว่า.................................................................................. ๒๓ ๓๗ ท่าที่ ๓๓ ท่าจะเชิญน้อง....................................................................................... ๒๔ ๓๘ ท่าที่ ๓๔ ท่าเจ้านางตานีทอง............................................................................... ๒๔ ๓๙ ท่าที๓๕ ท่าละอองอาย....................................................................................... ๒๕ ๔๐ ท่าที่ ๓๖ ท่าไปเป็นเพื่อนคู่ยาก............................................................................ ๒๕ ๔๑ ท่าที่ ๓๗ ท่าลำบากกาย...................................................................................... ๒๖ ๔๒ ท่าที่ ๓๘ ท่าแล้วเจ้าพลายเป่ามนห์เสน่ห์จันทร์เอย.............................................. ๒๖ ๔๓ ท่าที่ ๓๙ ท่ารัว ๑.................................................................................................. ๒๗ ๔๔ ท่าที่ ๔๐ ท่ารัว ๒................................................................................................. ๒๗ ๔๕ ท่าที๔๑ ท่ารัว ๓................................................................................................. ๒๘ ๔๖ ท่าที๔๒ ท่ารัว ๔................................................................................................. ๒๘ ๔๗ ท่าที่ ๔๒ ท่ารัว ๕.................................................................................................. ๒๙ ๔๘ ท่าที่ ๔๓ ท่ารัว ๖................................................................................................... ๒๙
๑ ข้อแนะนำก่อนใช้หนังสือเล่มเล็ก ๑. หนังสือฉบับนี้เป็นนวัตกรรมทางการศึกษาเรียกว่าหนังสือเล่มเล็กเรื่อง รำพลายบัวเกี้ยวนาง ตานี ๒. หนังสือเล่มเล็กเรื่อง พลายบัวเกี้ยวนางตานีสำหรับอ่านเพิ่มเติมความรู้รายวิชานาฏศิลป์ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีทึ่ ๓ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ และผู้ที่สนใจ ๓. นักเรียนต้องมีความซื่อสัตย์ต่อตนเอง โดยไม่เปิดดูเฉลยก่อนและตรงต่อเวลา ๔. นักเรียนใช้เอกสารประกอบการเรียน ๑ เล่ม ต่อนักเรียน ๑ คน และควรใช้เพื่อค้นหาความรู ๕. พฤติกรรมการใช้หนังสือที่ดีก่อนใช้ผู้อ่าน ที่มีความสนใจที่จะศึกษาข้อมูลเรื่องพลายบัวเกี้ยว นางตานีควรจะศึกษาความรู้ให้เป็นพื้นฐาน และระยะใช้ผู้อ่านจะได้ศึกษาความรู้และเทคนิคการร่ำฉุยฉาย พราหมณ์หลังใช้ผู้อ่านเกิดความเข้าใจเกิดทักษะการอ่าน และสามารถปฏิบัติท่าตามคำธิบายได้อย่าง ถูกต้อง ๖. หนังสือเล่มนี้ควรใช้๔ - ๕ ครั้งเพื่อให้ได้ข้อมูลที่ชัดเจน
๒ สาระของหนังสือ ๑. ประวัติความเป็นมาพลายบัวเกี้ยวนางตานี ๒. บทร้องและทำนองเพลงพลายบัวเกี้ยวนางตานี ๓. เครื่องแต่งกายพลายบัวเกี้ยวนางตานี ๔. การฝึกปฏิบัติท่ารำพลายบัวเกี้ยวนางตานี จุดประสงค์ ๑. เพื่อในนักเรียนมีเอกสารที่ใช้ค้นหาความรู้เรื่องพลายบัวเกี้ยวนางตานี ๒. เพื่อให้นักเรียนเข้าใจบทร้องและทำนองเพลงพลายบัวเกี้ยวนางตานี ๓. เพื่อให้นักเรียนทราบถึงเครื่องแต่งกายพลายบัวเกี้ยวนางตานี ๔. เพื่อให้นักเรียนทราบถึงฝึกปฏิบัติท่ารำพลายบัวเกี้ยวนางตานี สื่อการเรียนการสอน ๑. คู่มือการใช้เอกสารประกอบการ ๒. เอกสารประกอบการเรียน
๓ พลายบัวเกี้ยวนางตานี พลายบัวเกี้ยวนางตานี.สาระสำคัญที่จะนำเสนอ ประกอบด้วย ประวัติชุดการแสดง บทร้อง ลักษณะการ แต่งกาย เพราะจะทำให้เกิดความตระหนัก และเข้าใจแนวคิดปรัชญาชุดการแสดงได้อย่างลึกซึ้ง เพื่อให้ เกิดอารมณ์ร่วมขณะปฏิบัติท่ารำ สาระสำคัญที่จะนำเสนอมีดังต่อไปนี้ ประวัติชุดการแสดง การแสดงชุด "พลายบัวเกี้ยวนางตานี" เป็นการแสดงชุดหนึ่งที่ตัดตอนมาจากการแสดงละครเรื่อง ขุนช้างขุนแผน ตอนพลายเพชรพลายบัวออกศึก กล่าวถึงพลายบัวบุตรของพระไวยกับนางศรีมาลา ได้หลง รักในตัวของนางแว่นแก้ว จึงเดินทางไปที่บ้านของนางแว่นแก้ว ในระหว่างเดินทางไปนั้นได้ผ่านดงกล้วย ตานีและได้พบกับภูติผีปิศาจมากมายแต่พลายบัวสามารถปราบได้แต่มีนางตานีตนหนึ่งได้แปลงกายเป็น หญิงงาม เข้ามายั่วยวนพลายบัว แต่ภายหลังทนเวทมนตร์ของพลายบัวไม่ได้จึงคืนกลับร่างเดิมและเป็น บริวารของพลายบัวต่อมา (เกศสุริยง, ๒๕๕๒) องค์ประกอบของชุดการแสดง องค์ประกอบของชุดการแสดงพลายบัวเกี้ยวนางตานี คือ สิ่งที่ทำให้ชุดการแสดงพลายบัวเกี้ยว นางตานีมีความสมบูรณืมากยิ่งขึ้น ประกอบด้วย ผู้แสดง เพลงและดนตรี เครื่องแต่งกาย อุปกรณ์ ประกอบการแสดง และท่ารำ ดังนี้ ๑. ผู้แสดง ผู้แสดงที่ใช้ประกอบการรำพลายบัวเกี้ยวตานี ใช้ผู้แสดง ๒ คน คือ ผู้ชายแสดงเป็นพลายบัว ผู้หญิงแสดงเป็นนางตานีนิยมใช้ผู้แสดงชาย และหญิงแสดงตามบทบาทตัวละครที่ปรากฏในเรื่อง ๑.๑ พลายบัว หมายถึง คนชาวบ้านที่มีคาถาอาคม ซึ่งเป็นลูกของพระไวย วิธีการคัดเลือก นักแสดงพลายบัว จะคัดเลือกตามลักษณะของนักแสดงตัวพระ ซึ่งมีหลักการเลือกคือ ผู้ที่ลักษณะใบหน้า รูปไข่สวยงาม คมคาย เด่นสะดุดตา ท่าทางสะโอดสะองและผึ่งผาย ลำคอระหง ไหล่ลาดตรงช่วงอกใหญ่ ขนาดลำตัวเรียวเอวเล็กกิ่วคอดตามลักษณะชายงามในวรรณคดีไทยเช่นพระอภัยมณีศรีสุวรรณ ๑.๒ นางตานี หมายถึง ผีในต้นกล้วยที่แปลงร่างเป็นผู้หญิงสวยออกมาหลอกล่อพลายบัว วิธีการคัดเลือกนักแสดงนางตานี จะคัดเลือกตามลักษณะของนักแสดงตัวนาง ซึ่งมีหลักการคือ ผู้ที่ลักษณะ ใบหน้ารูปไข่สวยงามขนาดลำตัวเล็กกว่าตัว พระจะใช้ผู้ชายหรือผู้หญิงก็ได้แต่ต้องรูปร่างเล็กกว่าตัวพระ ๒. เพลงและดนตรี เพลงและดนตรี ของการแสดงชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานีจะให้รายละเอียดของสาระ ๒ ประเด็น คือ เพลง และดนตรี ดังนี้ ๒.๑ เพลง หมายถึง ถ้อยคำที่นักประพันธ์เรียงร้อยหรือเรียบเรียงขึ้น ซึ่งประกอบด้วย เนื้อ ร้อง ทำนอง จังหวะ ทำให้เกิดความไพเราะสร้างความเพลิดเพลินให้แก่ผู้ฟัง เพลงที่ใช้ประกอบการแสดงชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี ประกอบด้วย เพลงรัว เพลงสีนวล เพลงร้องร่าย และเพลงทองหย่อน อ้างอิง ดังนี้ ๒.๑.๑ เพลงรัว หมายถึง เพลงที่ใช้ประกอบกิริยาที่สำเร็จด้วยคาถาที่ร่ายมนต์มาแล้ว
๔ หรือใช้เป็นหน้าพาทย์ประกอบกิริยานิมิตสิ่งต่างๆให้เกิดขึ้น จะอยู่ในชุดการแสดงพลายบัวเกี้ยวนางตานี ตอนที่นางตานีแปลงร่างเป็นมนุษย์ ๒.๑.๒ เพลงสีนวล หมายถึง เพลงที่ใช้สำหรับท่วงทีเยื้องยาตรนาดกราย หรือความรื่น เริงบันเทิงใจของอิสตรี ในการแสดงชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี จะนำเสนอบรรยายพฤติกรรมตานีมา ทักทายพลายบัว ๒.๑.๓ เพลงร้องร่าย หมายถึง คำประพันธ์ประเภทร้อยกรองแบบหนึ่งที่แต่งง่าย และมีฉันท์ลักษณ์น้อยกว่าร้อยกรองประเภทอื่น ถ้าพิจารณาให้ดีจะพบว่าร่ายมีลักษณะใกล้เคียงกับคำ ประพันธ์ประเภทร้อยแก้วมาก เพียงแต่กำหนดที่คล้องจองและบังคับวรรณยุกต์ในบางแห่ง การแสดง พลายบัวเกี้ยวนางตานี จะบรรยายพฤติกรรมของพลายกำลังคิดแผนการจัดการกับนางตานี ๒.๑.๔ เพลงทองหย่อน หมายถึง ชื่อเพลงอย่างหนึ่ง ปรากฏอยู่ในละครเรื่องลำหับ ด้วยการมี ทำนองไพเราะ จึงนำทำนองมาใช้ในการแสดงพลายบัวเกี้ยวนางตานี ซึ่งจะบ่งบอกถึงความรัก เพื่อให้นาง ตานีหลง ๒.๒ เนื้อเพลง -รัว- -ร้องสีนวล- รูปร้ายกลายกลับเป็นสาวน้อย แช่มช้อยนวลละอองผ่องใส งามโฉมประโลมละลานใจ แอบต้นกล้วยใหญ๋แล้วถามหา พ่อหนุ่มน้อยคนนี้อยู่ที่ไหน แต่คนเดียวเดินไปที่ในป่า มีธุระสิ่งใดไปไหนมา เมตตาบอกความแต่ตามจริง -ร้องร่าย- เมื่อนั้น พลายบัวตรองตรึกให้นึกกริ่ง เห็นตานีมีฤทธิ์ศักสิทธิ์จริง จึงวอนวิงด้วยสุนทรวาจา -ร้องทองย่อน- เจ้านางตานีทองน้องแก้ว เป็นคนแล้วพี่จะรักให้หนักหนา พี่ขอเชิญนวลแก้วแววตา ไปเป็นเพื่อนพี่ยาจนวันตาย พี่มุ่งมาหวังว่าจะเชิญน้อง เจ้านางตานีทองละอองฉาย ไปเป็นเพื่อนคู่ยากลำบากกาย แล้วเจ้าพลายเป่ามนต์เสน่ห์จันทร์เอย -รัว- ๒.๓ ดนตรี หมายถึง เสียงที่จัดเรียงอย่างเป็นระเบียบ และมีแบบแผนโครงสร้าง เป็นรูปแบบ ของกิจกรรมเชิงศิลปะของมนุษย์ที่เกี่ยวข้องกับเสียงโดยดนตรีนั้นแสดงออกมาในด้านระดับเสียง (ซึ่ง รวมถึงท่วงทำนองและเสียงประสาน) จังหวะ และคุณภาพเสียง (ความต่อเนื่องของเสียง พื้นผิวของเสียง ความดังค่อย) ดนตรีนั้นสามารถใช้ในด้านศิลปะหรือสุนทรียศาสตร์ การสื่อสาร ความบันเทิง รวมถึงใช้ใน งานพิธีการต่างๆ (สุกรี เจริญสุข,๒๕๖๑) วงดนตรีที่ใช้ประกอบการบรรเลงชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี เป็นวงดนตรีประเภทวงปี่พาทย์ไม้ นวม โดยมีเครื่องดนตรี ประกอบด้วย ขลุ่ย ระนาดเอก ฆ้องวงใหญ่ – เล็ก ซออู้ตะโพน กลองทัด ฉิ่ง ดัง ภาพ
๕ ภาพที่ ๑ แสดงวงดนตรี ที่มา : ( ภีระเมศร์, ๒๕๖๐) ๓. เครื่องแต่งกาย เครื่องแต่งกายชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี มี ๒ ลักษณะ คือ การแต่งกายแบบพลายบัว และ การแต่งกายแบบนางตานี ดังนี้ 3.1 การแต่งกายแบบพลายบัว มีรายละเอียด ผ้ายัญโพกหัว สร้อยคอ ผ้ารัดสะเอว เข็มขัด หัวเข็มขัด เสื้อ กำไลมือ ผ้านุ่ง สนับเพลา กำไลเท้า ภาพที่ ๒ การแต่งกายพลายบัว
๖ 3.1 การแต่งกายแบบนางตานี การแต่งกายแบบนางตานี มีรายละเอียด ต่างหู สร้อยคอ สังวาล เสื้อในนาง เข็มขัด หัวเข็มขัด ดอกไม้ทัดหู กำไลมือ ผ้านุ่ง กำไลข้อเท้า ภาพที่ ๓ การแต่งกายแบบนางตานี อุปกรณ์ประกอบการแสดง อุปกรณ์ประกอบการแสดง หมายถึง อุปกรณ์การแสดงเป็นสิ่งที่ทำให้การแสดงมีความน่าสนใจ มากขึ้น ในการสร้างสรรค์อุปกรณ์การแสดงสามารถนำความรู้ด้านจิตรกรรมมาใช้ในการออกแบบ ตกแต่ง ลวดลายอุปกรณ์การแสดงให้มีความสวยงาม การแสดงชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี ใช้อุปกรณ์ประกอบการ แสดงที่สำคัญ คือ ย่าม ถุงผ้าที่พลายบัวใช้ใส่สิ่งของ จำพวกของด้านไสยศาสตร์ ดังภาพ ภาพที่ ๔ ย่ามสะพาย
๗ ๕. โอกาสที่ใช้แสดง นิยมนำมาใช้แสดงในงานอวมงคลและงานมงคลต่างๆ อย่างไรก็ตามสามารถใช้ประกอบการ เรียนการสอนด้วยเช่นกัน
๘ ท่ารำพลายบัวเกี้ยวนางตานี ๑. เพลงรัว ๑.๑ ท่าที่ ๑ ตานี พักท่า เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงซ้าย ท่าที่ ๑ เพลงรัวท่าที่ ๑ ๑.๒ ท่าที่ ๒ ตานี ยืดยุบ วิ่งซอยเท้า มือทั้งสองปฏิบัติท่าสอดสร้อยมาลา ๕ ครั้ง จบจังหวะมือซ้าย ตั้งวงบน มือขวาจีบหงายชายพก เอียงขวา ท่าที่ ๑ เพลงรัวท่าที่ ๒
๙ ๑.๓ ท่าที่ ๓ ตานี เบี่ยงตัวทางซ้าย ถอนเท้าซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงาย ชายพก เอียงซ้าย จากนั้นหมุนตัวทางขวา ,kเบี่ยงตัวทางขวา กระทุ้งเท้าซ้าย มือซ้ายปล่อยเป็นป้องหน้า มือขวาแบลาด เอียงซ้าย ท่าที่ ๗ เพลงรัวท่าที่ ๓ ๒. เพลงร้องสีนวล ๒.๑ รูปร้ายกลายกลับ ตานี “รูปร้าย” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองวาดเป็นวงบนลดลง มาระดับสะเอว เอียงขวา “กลายกลับ” เบี่ยงตัวทางขวา แตะเท้าขวา มือทั้งสองจีบคว่ำแขนงอระดับ สะเอว แล้วปล่อยเป็นลักษณะวงบัวบาน เอียงซ้าย หมุนตัวทางขวา ๑ รอบ ท่าที่ ๘ เพลงร้องสีนวลท่าที่ ๑
๑๐ ๒.๒ ร้องเอื้อน ๑ ตานี หน้าตรง ก้าวไขว้เท้าขวา มือทั้งสองเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ลักคอซ้าย จังหวะที่๒ ปฏิบัติเท้าเหมือนเดิม ทิ้งน้ำหนักตัวมาเท้าซ้าย พลิกมือทั้งสองเป็นจีบหงาย ลักคอขวา จังหวะที่๓ ปฏิบัติเท้าเหมือนเดิม ทิ้งน้ำหนักตัวมาเท้าขวา ปล่อยจีบเป็นตั้งปลายมือ ลักคอซ้าย พลายบัว เดินออกหน้าเวที ที่ตานีปฏิบัติท่ารำจังหวะแรก ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๙ ร้องเอื้อน ๑ ๒.๓ เป็นสาวน้อย ตานี “เป็นสาว” ก้าวข้างเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงกลาง มือขวาจีบหงายต่อศอก เอียง ซ้าย “น้อย” กระดกเสี้ยวเท้าขวา มือซ้ายพลิกข้อมือเหยียดแขนตึง มือขวาปล่อยลักษณะวงกลางต่อ ศอก เอียงขวา พลายบัว เดินออกจากหลังเวทีมายืนพักเท้าขวา มือขวาชี้มาที่นางตานี มือซ้ายจับ สะเอว เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๑๐ ท่าเป็นสาวน้อย
๑๑ ๒.๔ แช่มช้อย ตานี “แช่ม” ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายแทงมือไปด้านหน้า มือขวาตั้งวงบน เอียงขวา “ช้อย” เปลี่ยนเป็น มือซ้ายแทงมือไปด้านหน้า มือซ้ายตั้งวงบน เอียงซ้าย พลายบัว ยืนพักเท้าซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๑๑ ท่าแข่มข้อย ๒.๕ นวลละออง ตานี ยืนพักเท้าซ้าย มือซ้ายเหยียดแขนไปด้านหน้า ปลายนิ้วตั้งขึ้น มือขวาลูกแบน ซ้าย เอียงซ้าย พลายบัว ยืนพักเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบรวมมือระดับอก จากนั้นดึงมือจีบปล่อยเป็น วงบัวบาน เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๑๒ ท่านวลละออง
๑๒ ๒.๖ ผ่องใส ตานี “ผ่อง” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองจีบรวมไว้ระดับอก เอียง ซ้าย “ใส” กระดกเท้าขวา มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่(พิสมัยเรียงหมอน) เอียงขวา พลายบัว ถอนเท้าซ้ายแตะเท้าขวา มือซ้ายบัวชูฝัก มือขวาตั้งวงหน้า (ท่าสวยงาม) เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๑๓ ท่าผ่องใส ๒.๗ เฉิดโฉมประโลม ตานี “เฉิดโฉม” ปฏิบัติเท้าต่อเนื่อง มือซ้ายจีบคว่ำระดับอกแล้วปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือ ขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา “ประโลม” เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าวหน้าเท้าซ้าย กระดกเท้าขวา มือ ขวาจีบคว่ำระดับอกแล้วปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย พลายบัว เดินผ่านหลังตานีไปทางขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๑๔ ท่าเฉิดโฉมประโลม
๑๓ ๒.๘ ร้องเอื้อน ๑ ตานี หน้าตรง ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายไสมือออก เอียงขวา จังหวะที่๒ ปฏิบัติเท้าเหมือนเดิม ทิ้งน้ำหนักตัวมาเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาไสมือออก เอียง ซ้าย จังหวะที่๓ ปฏิบัติเท้าเหมือนเดิม ทิ้งน้ำหนักตัวมาเท้าขวา มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายไสมือออก เอียง ขวา พลายบัว เดินผ่านหลังนางตานี มายืนทางขวาของตัวนาง ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๑๕ ท่าร้องเอื้อน ๑ ๒.๙ ละลานใจ ตานี “ละลาน” เบี่ยงตัวทางขวา เท้าซ้ายก้าวไขว้ มือทั้งสองประกบกันระดับอก เอียง ซ้าย “ใจ” หมุนตัวทางขวามา เท้าขวาก้าวไขว้ มือทั้งสองประกบกันระดับอก เอียงขวา พลายบัว เดินผ่านหน้าเวทีไปทางซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒
๑๔ ท่าที่ ๑๖ ท่าละลานใจ ๒.๑๐ แอบต้นกล้วยใหญ่แล้วถามมา ตานี “แอบต้นกล้วยใหญ่” หน้าตรง เท้าขวาก้าวไขว้ มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาตั้งวงหน้า เอียงขวา (โยกตัวตามจังหวะเพลงเอื้อน) “แล้วถามมา” ก้าวหน้าเท้าขวามือขวาจีบระดับริมฝีปากแล้วม้วน ออกเป็นวงหน้า มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย พลายบัว ยืนพักเท้าซ้าย มือซ้ายแบมือแตะหน้าขา มือขวาจับสะเอว เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ท่าที่ ๑๗ ท่าแอบต้นกล้วยใหญ่แล้วถามมา ๒.๑๑ พ่อหนุ่มน้อยคนนี้อยู่ที่ไหน ตานี “พ่อหนุ่มน้อยคนนี้” ยืนผสมเท้าขวา มือซ้ายชี้ไปที่พลายบัว มือขวาจับสะเอว “อยู่ที่ไหน” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาชี้กวาด มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย พลายบัว ยืนพักเท้าซ้าย มือซ้ายแบมือแตะหน้าขา มือขวาจับสะเอว เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒
๑๕ ท่าที่ ๑๘ ท่าพ่อหนุ่มน้อยคนนี้อยู่ที่ไหน ๒.๑๒ พ่อหนุ่มน้อยคนนี้อยู่ที่ไหน ตานี “พ่อหนุ่มน้อยคนนี้” ยืนผสมเท้าขวา มือซ้ายชี้ไปที่พลายบัว มือขวาจับสะเอว “อยู่ที่ไหน” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาชี้กวาด มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย พลายบัว ยืนพักเท้าซ้าย มือซ้ายแบมือแตะหน้าขา มือขวาจับสะเอว เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๑๙ ท่าพ่อหนุ่มน้อยคนนี้อยู่ที่ไหน ๒.๑๓ แต่คนเดียวเดินไป ตานี “แต่คนเดียวเดินไป” ยืนผสมเท้าขวา มือซ้ายกำนิ้วขี้ตั้งข้อมือขั้น มือขวาจับ สะเอว เอียงขวา “เดินไป” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงขวา (ท่าเดิน) พลายบัว ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงขวา (ท่าเดิน) ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๒๐ ท่าแต่คนเดียวเดินไป
๑๖ ๒.๑๓ ที่ในป่า ตานี “ร้องเอื้อน” ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงซ้าย (ท่า เดิน) “ที่ในป่า” เท้าซ้ายก้าวหน้า มือขวากำมือชี้ด้านล่าง มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย พลายบัว ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงซ้าย (ท่าเดิน) ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๒๑ ท่าที่ในป่า ๒.๑๔ มีธุระสิ่งใดไปไหนมา ตานี “มีธุระ” ผสมเท้าขวา มือขวาจับสะเอว มือซ้ายจีบหงายชายพก “สิ่งใด” จากนั้น ผสมเท้าซ้าย มือซ้ายตบลงหน้าขา เอียงซ้าย “ไปไหนมา” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายจีบปาดมือระดับวง กลาง มือขวาส่งจีบหลัง เอียงซ้าย พลายบัว ยืนพักเท้าซ้าย มือซ้ายแบมือแตะหน้าขา มือขวาจับสะเอว เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ มีธุระ สิ่งใด ไปไหนมา ท่าที่ ๒๒ ท่ามีธุระสิ่งใดไปไหนมา
๑๗ ๒.๑๕ เมตตาบอกความแต่ตามจริง ตานี “เมตตา” ผสมเท้าขวา มือทั้งสองประสานกันระดับอก เอียงขวา “บอกความ” ผสมเท้าซ้าย มือขวาชี้ที่ริมฝีปาก เอียงซ้าย “แต่ตามจริง” ยืนผสมเท้าขวา มือซ้ายไว้มือ มือขวาจับสะเอว เอียงซ้าย พลายบัว ก้าวข้างเท้าขวามือซ้ายจับสะเอว มือขวาแตะหน้าขาขวา เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ เมตตา บอกความ แต่ตามจริง ท่าที่ ๒๓ ท่าเมตตาบอกความแต่ตามจริง ๓. เพลงร้องร่าย ๓.๑ เมื่อนั้น พลายบัว ยืนผสมเท้าซ้าย มือทั้งสองม้วนมือจีบแล้วปล่อยเป็นมือซ้ายแตะหน้าขา มือ ขวาจับสะเอว เอียงขวา ตานี ยืนพักท่าผสมเท้าซ้าย มือซ้ายแตะหน้าขา มือขวาจีบหงายชายพก เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่๒
๑๘ ท่าที่ ๒๔ ท่าเมื่อนั้น ๓.๒ พลายบัวตรองตรึก พลายบัว ถอนเท้าซ้าย แตะจมูกเท้าขวา มือทั้งสองกำหลวม ๆ ใต้สะโพก หน้าแหงน มองบน เอียงซ้าย ตานี ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงขวา (ท่าเดิน) ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๒๕ ท่าพลายบัวตรองตรึก ๓.๓ ให้นึกกริ่ง พลายบัว ยืนพักเท้าขวา มือทั้งสองกำหลวม ๆ ใต้สะโพก ส่ายหน้า เอียงขวา ตานี ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงซ้าย (ท่าเดิน) ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ท่าที่ ๒๖ ท่าให้นึกกริ่ง
๑๙ ๓.๔ เห็นตานีมีฤทธิ์ศักดิ์สิทธิ์จริง พลายบัว “เห็นตานีมีฤทธิ์” ก้าวข้างเท้าขวา มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจับสะเอว เอียง ซ้าย “ศักดิ์สิทธิ์จริง” ยืนพักเท้าขวา มือซ้ายบัวชูฝัก มือขวาตั้งวงหน้า เอียงขวา ตานี ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงขวา (ท่าเดิน) ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ นางตานี เห็นตานีมีฤทธิ์ ศักดิ์สิทธิ์จริง ท่าที่. ๒๗ ท่าเห็นตานีมีฤทธิ์ศักดิ์สิทธิ์จริง ๓.๔ จึงวอนวิงด้วยสุนทรวาจา พลายบัว “จึงวอนวิง” ก้าวข้างเท้าขวา มือขวาตั้งวงกลางกดมือลงระดับสะเอว เอียง ขวา “ด้วยสุนทรวาจา” ยืดตัวขึ้นผสมเท้าซ้าย มือขวารวบมือจีบแล้วปล่อยเป็นวงกลาง เอียงซ้าย ตานี ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาส่งจีบหลัง เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ จึงวอนวิงด้วยสุนทรวาจา ท่าที่ ๒๘ ท่าจึงวอนวิงด้วยสุนทรวาจา
๒๐ ๔. เพลงทองหย่อน ๔.๑ เจ้านางตานีทองน้องแก้ว พลายบัว “เจ้านางตานีทอง” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา จากนั้นซอยเท้าเข้าหานาง พร้อมกับเคาะนิ้ว “น้องแก้ว” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบบนไหล่ นาง (ทับมือจีบนาง) เอียงซ้าย และค่อยปล่อยมือจีบเป็นตั้งวงบน ตานี “เจ้านางตานีทอง” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียง ขวา แล้วเดินหน้าเท้าขวา มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อย เอียงซ้าย “น้องแก้ว” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือ ทั้งสองจีบบนไหล่ เอียงซ้าย และค่อยปล่อยมือจีบเป็นตั้งวงบน (โลมบน) ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ เจ้านางตานีทอง น้องแก้ว ท่าที่ ๒๙ ท่าเจ้านางตานีทองน้องแก้ว ๔.๑ เป็นคนแล้วพี่จะรัก พลายบัว “เป็นคนแล้ว” ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้ายชี้ผ่านหน้าอกไปหานาง มือขวาจับ สะเอว เอียงขวา “พี่จะรัก” เข้าหานางแล้วเท้าซ้ายก้าวข้าง มือทั้งสองประสานหน้าอก เอียงขวา (ท่ารัก) ตานี “เป็นคนแล้ว” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา “พี่จะรัก” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองผลักแขนขวาพระ เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ เป็นคนแล้ว พี่จะรัก ท่าที่ ๓๐ ท่าเป็นคนแล้วพี่จะรัก
๒๑ ๔.๒ ให้หนักหนา พลายบัว เดินผ่านหลังนางมือทางขวาของเวที จากนั้นเท้าขวาก้าวข้าง มือทั้งสองตบลง บนหน้าขา เอียงซ้าย ตานี ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา แล้วก้าวหน้า เท้าขวา มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงซ้าย มือทั้งสองผลักแขนซ้ายพระ เอียงขวา ท่าที่ ๓๑ ท่าให้หนักหนา ๔.๓ พี่ขอเชิญนวลแก้ว พลายบัว “พี่ขอเชิญ” ยืนพักเท้าซ้าย มือทั้งสองโกยมือจากล่างขึ้นบน เอียงซ้าย “นวล แก้ว” เดินผ่านหลังนางมาทางซ้ายของเวที ตานี ยืนพักเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายแตะหน้าขา เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ พี่ขอเชิญ นวลแก้ว ท่าที่ ๓๒ ท่าพี่ขอเชิญนวลแก้ว
๒๒ ๔.๔ แววตา พลายบัว เดินสองมือเข้าหานาง จากนั้นก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายจีบบนไหล่นาง (ซ้อน บนมือนาง) แล้วปล่อยเป็นวงบน เอียงซ้าย (ท่าโลมมือเดียว) ตานี ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายจีบบนไหล่ แล้วปล่อยเป็นวงบน เอียงซ้าย (ท่าโลมมือ เดียว) ท่าที่ ๓๓ ท่าแววตา ๔.๕ ไปเป็นเพื่อนพี่ยา พลายบัว “ไปเป็นเพื่อน” ยืนพักเท้าขวา มือซ้ายม้วนมือจีบแล้วปล่อยเป็นวงบน เอียง ซ้าย “พี่ยา” เข้าหานางแล้วเท้าซ้ายก้าวข้าง มือขวาพับแขนแบมือแตะหน้าอก เอียงขวา ตานี “ไปเป็นเพื่อน” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา “พี่ยา” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองผลักแขนขวาพระ เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ไปเป็นเพื่อน พี่ยา ท่าที่ ๓๔ ท่าไปเป็นเพื่อนพี่ยา
๒๓ ๔.๖ จนวันตาย พลายบัว เดินผ่านหลังนางมือทางขวาของเวที ผสมเท้าขวา กระเถิบเข้าหานาง แล้วเท้า ขวาก้าวข้าง มือทั้งสองแบหงายฝ่ามือเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย ตานี ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา แล้วก้าวหน้า เท้าขวา มือทั้งสองผลักแขนซ้ายพระ เอียงขวา ท่าที่ ๓๕ ท่าจนวันตาย ๔.๗ พี่มุ่งมาหวังว่า พลายบัว “พี่มุ่งมา” ก้าวข้างเท้าซ้าย มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายตั้งวงล่าง เอียงซ้าย “หวัง ว่า” ยืนพักเท้าขวา มือซ้ายจีบเข้าอก มือขวาจับสะเอว เอียงขวา ตานี ยืนพักเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายแตะหน้าขา เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ พี่มุ่งมา หวังว่า ท่าที่ ๓๖ ท่าพี่มุ่งมาหวังว่า
๒๔ ๔.๘ จะเชิญน้อง พลายบัว “ร้องเอื้อน” เดินลอยชาย ผ่านหลังนาง “จะเชิญน้อง” สะดุดเท้าขวา มือขวา คว้าข้อมือซ้ายนาง แล้วปล่อย เอียงซ้าย ตานี “ร้องเอื้อน” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา “จะเชิญน้อง” สะบัดมือพระ เอียงขวา จะเชิญน้อง ท่าที่ ๓๗ ท่าจะเชิญน้อง ๔.๙ เจ้านางตานีทอง พลายบัว “เจ้านาง” เดินเข้าหานาง จากนั้นก้าวเท้าซ้ายก้าวหน้า มือซ้ายจีบบนไหล่นาง แล้วปล่อยเป็นวงบน เอียงซ้าย “ตานีทอง” เท้าขวาก้าวหน้า มือขวาจีบบนไหล่นางแล้วปล่อยเป็นวงบน เอียงขวา ตานี “เจ้านาง” เท้าซ้ายก้าวหน้า มือซ้ายจีบบนไหล่แล้วปล่อยเป็นวงบน เอียงซ้าย (ท่าโลมมือเดียว) “ตานีทอง” เท้าขวาก้าวหน้า มือขวาจีบบนไหล่แล้วปล่อยเป็นวงบน เอียงขวา (ท่าโลม มือเดียว) ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ เจ้านาง ตานีทอง ท่าที่ ๓๘ ท่าเจ้านางตานีทอง
๒๕ ๔.๑๐ ละอองฉาย พลายบัว “ละออง” เท้าขวาก้าวข้าง มือขวาจีบคว่ำแขนงอระดับไหล่ มือซ้ายแบลาด เอียงซ้าย “ฉาย” มือขวาส่งบัวชูฝัก มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา ตานี “ละออง” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา “ฉาย” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองผลักแขนขวาพระ เอียงซ้าย ละอองฉาย ท่าที่ ๓๙ ท่าละอองฉาย ๔.๑๑ ไปเป็นเพื่อนคู่ยาก พลายบัว “ไปเป็นเพื่อน” ยืนพักเท้าขวา มือซ้ายม้วนมือจีบปล่อยเป็นวงบน มือขวาจับ สะเอว เอียงซ้าย “คู่ยาก” ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองกำมือรวมชี้นิ้ว หน้าตรง ตานี ยืนพักเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายแตะหน้าขา เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ไปเป็นเพื่อน คู่ยาก ท่าที่ ๔๐ ท่าไปเป็นเพื่อนคู่ยาก
๒๖ ๔.๑๒ ลำบากกาย พลายบัว “ร้องเอื้อน” เดินผ่านหลังตัวนาง “ลำบากกาย” ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้ายแบ มือแตะที่อก มือขวาจับสะเอว เอียงซ้าย ตานี “ร้องเอื้อน” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบข้างสะโพก แล้วปล่อย เอียงขวา “ลำบากกาย” ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองผลักแขนขวาพระ เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ร้องเอื้อน ลำบากกาย ท่าทื่ ๔๑ ท่าลำบากกาย ๔.๑๓ แล้วเจ้าพลายเป่ามนต์เสน่ห์จันทร์เอย พลายบัว วิ่งวนไปซ้อนหลังนาง ยืนรวมเท้า มือทั้งสองพนมมือระดับอก หน้าตรง ตานี ยืนพักเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายแตะหน้าขา เอียงซ้าย ท่าที่ ๔๒ ท่าแล้วเจ้าพลายเป่ามนต์เสน่ห์จันทร์เอย
๒๗ ๕. เพลงรัว ๕.๑ รัว ๑ พลายบัว ยืนรวมเท้า พนมมือ หน้าตรง ตานี เบี่ยงหน้าทางขวา ประเท้าขวา มือทั้งสองพนมไหว้ระดับอก จากนั้นก้าวหน้า เท้าขวา ยกมือไหว้ระดับศีรษะ หมุนตัวทางซ้าย ท่าที่ ๔๓ ท่ารัว ๑ ๕.๒ รัว ๒ พลายบัว ยืนรวมเท้า พนมมือ หน้าตรง ตานี เบี่ยงหน้าทางซ้าย ประเท้าซ้าย มือทั้งสองพนมไหว้ระดับอก จากนั้นก้าวหน้า เท้าซ้าย ยกมือไหว้ระดับศีรษะ หมุนตัวทางขวา ท่าที่ ๔๔ ท่ารัว ๒
๒๘ ๕.๓ รัว ๓ พลายบัว เดินสองมือ มือยืนทางขวาของเวที ตานี ก้าวข้างเท้าขวา มือทั้งสองจีบคว่ำแขนงอระดับอก เอียงซ้าย จากนั้นหมุนตัว ทางขวา วาดแขนทั้งสองขึ้นปล่อย ระดับศีรษะ เอียงซ้าย ท่าที่ ๔๕ ท่ารัว ๓ ๕.๔ รัว ๔ พลายบัว กันหน้านาง โดยการซอยเท้า มือทั้งสอง ตั้งวงกลาง ตานี เจอหน้าพระ ตกใจ มือทั้งสองรวมกันระดับอก วิ่งขึ้นลง หน้าเวที ท่าที่ ๔๖ ท่ารัว ๔
๒๙ ๕.๕ รัว ๕ พลายบัว หันหน้าเข้าหานาง จับพลาด ดังนี้ ๑. ก้าวข้างเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายจับสะเอว เอียงซ้าย ๒. ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้ายจีบหลายชายพก มือขวาจับสะเอว เอียงขวา ๓. ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายจับสะเอว เอียงซ้าย ตานี หันหน้าเข้าหาพระ จับพลาด ดังนี้ ๑. ผสมเท้าขวา มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงขวา ๒. ผสมเท้าซ้าย มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ๓. ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายชายพก มือซ้ายจีบส่งหลัง เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ท่าที่ ๔๗ ท่ารัว ๕ ๕.๖ รัว ๖ พลายบัว วิ่งตามหลังนางคว้าผ้าสไบ ซ้าย และขวา สลับกัน ตานี วิ่งหนีพระ หลบซ้าย หลบขวา ท่าที่ ๔๘ ท่ารัว ๖
๓๐ สรุป พลายบัวแก้วตานีเป็นการแสดงรำคู่ อยู่ในบทละครขุนช้างขุนแผน ตอน พลายบัวเกี้ยวนางตานี มี องค์ประกอบของการแสดง ประกอบด้วย ผู้แสดง ใช้ผู้แสดง ๒ ตัว คือตัวพลายบัว และนางตานี เพลงรัว เพลงร่าย เพลงสีนวล และเพลงทองหย่อน ใช้วงดนตรีปี่พาทย์ไม้นวม ซึ่งมีองค์ประกอบของเครื่องดนตรี คือ ขลุ่ย ระนาดเอก ฆ้องวงใหญ่ – เล็ก ซออู้ ตะโพน กลองทัด ฉิ่ง ลักษณะการแต่งกายตัวพลายบัวจะ แต่งแบบละครพันทางตามลักษณะตัวละคร โดยมีผ้ายัญโพกหัว ตัวนางตานี จะแต่งกายโดยการห่มสไบ สองชายสีแดง ทิ้งชายไปด้านหลัง และนุ่งหางไหล่ ท่ารำมีทั้งหมด ๗๒ ท่า แบ่งตามเนื้อเพลง คือ เพลงรัว (ออก) ๓ ท่า เพลงร่าย ๙ ท่า เพลงสีนวล ๒๓ ท่า เพลงทองย่อน ๒๙ ท่า และเพลงรัว(จบ) ๘ ท่า ดังได้ กล่าวแล้วข้างต้น
๓๑ คำถามทบทวน คำถามทบทวน แบบฝึกหัดที่ ๑ เรื่อง ประวัติชุดการแสดง *************************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. การแสดงชุด "พลายบัวเกี้ยวนางตานี" เป็นการแสดงชุดหนึ่งที่ตัดตอนมาจากการแสดงชุดใด ...................................................................................................................................... ................... ................................................................................................................ ....................................................... ............................................................................................................................ ๒. การแสดงชุด "พลายบัวเกี้ยวนางตานี" กล่าวถึงใครและมีความเป็นมาอย่างไร ................................................................................................................................ ......................... .......................................................................................................... ............................................................. ............................................................................................................................ 3. พลายบัว คือใคร ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. .......................................... .............................................................................................................. ๔. นางตานีคือใคร ............................................................................................... ............................................ ............................................................................................................................. .......................................... ..........................................................................................................................................
๓๒ แบบฝึกหัดที่ ๒ เรื่อง องค์ประกอบของการแสดง ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. อธิบายองค์ประกอบของผู้แสดงชุดพลายบัวเกี้ยวตานี ............................................................................................................................. ............................ ........................................................................................................................................ ............................... ............................................................................................................................ ๒. อธิบายองค์ประกอบของเครื่องแต่งกายชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี ............................................................................................................................. ............................ ........................................................................................................................................... ............................ ....................................................................................................... .....................
๓๓ แบบฝึกหัดที่ ๓ เรื่อง ท่ารำ ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. จงอธิบายการปฏิบัติท่ารำ ตามภาพที่ปรากฏ ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ..................................................... ๒. จงอธิบายการปฏิบัติท่ารำ ตามภาพที่ปรากฏ ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. .......................................... ............................................................................................................................. .......................................... ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. .......................................... .....................................................
๓๔ แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๖ เรื่อง พลายบัวเกี้ยวนางตานี รหัสวิชา ...... เวลา ๒๐ นาที คะแนน ๒๐ คะแนน ********************************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุดแล้วทำเครื่องหมาย (×) ลงในกระดาษคำตอบ ๑. พระไวยเป็นอะไรกับพลายบัว ก. พ่อ ข. ปู่ ค. ลุง ง. อา ๒. พลายบัวเป็นลูกของใคร ก. พลายงาม กับ นางศรีมาลา ข. พลายชุมพล กับ นางวันทอง ค. นายขวัญ กับ นางเม้ย ง. พระไวย กับ นางศรีมาลา ๓. เพลงใดในจำนวนเพลง ๔ เพลง เพลงที่ใช้แสดงในการเริ่มต้นการแสดง ก. เพลงรัว ข. เพลงสีนวล ค. เพลงร่าย ง. เพลงทองย่อย ๔. ข้อใดคืออุปกรณ์กรการแสดงของพลายบัว ก. พระขรรค์ ข. ตรี ค. คันศร ง. ย่าม ๕. การแสดงพลายบัวเกี้ยวนางตานีใช้วงดนตรีชนิดใด ก. วงปี่พาทย์ไม้นวม ข. วงปี่พาทย์มอญ ค. วงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ ง. วงปี่พาทย์นางหงส์
๓๕ ๖. จงเติมบทร้องให้ถูกต้อง " ......................... พลายบัวตรองตรึกไม่นึกกริ่ง ............................ จึงวอนวิง ด้วยสุนทรวาจา" ก. เจ้านางตานีทองน้องแก้ว , ไปเป็นเพื่อนพี่ยา ข. เมื่อนั้น , ต้องมนต์ดลจิตคิดผูกพัน ค. รูปร้ายกลายกลับเป็นสาวน้อย , เชิดโฉมประโลมละลานใจ ง. เมื่อนั้น , เห็นตานีมีฤทธิ์ศักดิ์สิทธิ์จริง ๗. ท่าที่ปรากฏในรูปเป็นท่าทางใด ก. วิ่ง ข. เหาะ ค. เดิน ง. คลาน ๘. .............เป็นสาวน้อย แช่มช้อยนวล....... ก. แปลงร่างเปลียนกลับ ละอองผ่องศรี ข. รูปร้ายกลายกลับ ละอองผ่องใส ค. รูปร้ายกลายกลับ ละอองผ่องศรี ง. รูปร้ายกลายไป ละอองผ่องใส ๙. งามโฉมประโลม....... แอบต้นกล้วยใหญ๋....... ก. ละลานใจ แล้วถามหา ข. ละลานกาย แล้วถามมา ค. ละลานตา แล้วถามว่า ง. ละลานจิง แล้วถามพา ๑๐. มีธุระสิ่งใด..... เมตตาบอก...... ก. ไปไหนมา ความลับมาตามจริง ข. ไปไหนมา ความว่าตามจริง ค. ไปเที่ยวมา ความแต่ตามจริง ง. ไปไหนมา ความแต่ตามจริง
บรรณานุกรม
๓๘ บรรณานุกรม เกศสุริยง. (๒๕๖๑). รำ พลายบัวเกี้ยวนางตานี. สืบค้นเมื่อ วันที่ ๒๔ เมษายน ๒๕๖๓ จาก https://www.bloggang.com นาย เศกสรร ครูเศก แสงจินดาวงศ์เมือง (สายวงศ์คำ). (๒๕๕๖). รำพลายบัวเกี้ยวนางตานี. สืบค้นเมื่อ วันที่ ๒๔ เมษายน ๒๕๖๓ จาก https://www.gotoknow.org นางสาว สุภคินี ปานแป้น. (๒๕๖๐). การคัดเลือกนักแสดง. สืบค้นเมื่อ วันที่ ๑ พฤษภาคม ๒๕๖๓ จาก https://sites.google.com ปี๊บ คงลายทอง. (๒๕๓๗). เพลงปี่ฉุยฉาย: การวิเคราะห์ทางดนตรีวิทยาและภาพสะท้อน แห่งความงาม วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปะศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาวิชาวัฒนธรรมศึกษา แขนงวิชาวัฒนธรรมดนตรี บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล. พจนีย์ กงตาล. (๒๕๔๓). ฉุยฉาย. นครปฐม: สถาบันราชภัฏนครปฐม. มนตรี ตราโมท และวิเชียร กุลตัณท์. (๒๕๒๓). ฟังและเข้าใจเพลงไทย. พิมพ์ในงาน พระราชทานเพลิงศพขุนทรงสุขภาพ (นายแพทย์ทรง บุณยะรัตเวช) เมื่อวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๒๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ไทยเขษม.
ภาคผนวก
ภาคผนวก ก. กระดาษคำตอบ กระดาษคำตอบ โรงเรียน......................................................................ปีการศึกษา........................... ชื่อ..........................................................................ชั้น...................เลขที่................ กลุ่มสาระการเรียนรู้.....................วันที่..............เดือน...................พ.ศ.................. ข้อ ก ข ค ง ข้อ ก ข ค ง ๑ ๖ ๒ ๗ ๓ ๘ ๔ ๙ ๕ ๑๐ ประเมินผล เต็ม ได้
๔๑ ภาคผนวก ข. เกณฑ์การให้คะแนน การสอบร้องเพลง ( ๑๐ คะแนน ) ลำดับที่ เกณฑ์การปะเมิน เกณฑ์การให้คะแนน ดีมาก (๓) พอใช้ (๒) ปรับปรุง (๑) ๑. เนื้อร้องมีความถูกต้อง ๒. ร้องได้ถูกต้องตามจังหวะ ๓. ร้องถูกต้องตามทำนองเพลง ๔. มีความไพเพราะ มั่นใจ รวม เกณฑ์การให้คะแนน ดีมาก = ๘ - ๑๐ คะแนน พอใช้ = ๕ - ๗ คะแนน ปรับปรุง = ต่ำกว่า ๕ คะแนน
๔๒ การสอบปฏิบัติท่ารำ ( ๒๐ คะแนน ) ลำดับที่ เกณฑ์การปะเมิน เกณฑ์การให้คะแนน ดีมาก (๓) พอใช้ (๒) ปรับปรุง (๑) ๑. ปฏิบัติท่ารำได้ถูกต้อง ๒. ปฏิบัติท่ารำได้ถูกต้องตามทำนอง เพลงและคำร้อง ๓. มีลีลาท่าทางการรำที่สวยงาม ๔. มีการถ่ายทอดอารมณ์การได้ รวม เกณฑ์การให้คะแนน ดีมาก = ๑๕ - ๒๐ คะแนน พอใช้ = ๑๐ - ๑๔ คะแนน ปรับปรุง = ต่ำกว่า ๑๐ คะแนน
๔๓ คำถามทบทวน คำถามทบทวน แบบฝึกหัดที่ ๑ เรื่อง ประวัติชุดการแสดง *************************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. การแสดงชุด "พลายบัวเกี้ยวนางตานี" เป็นการแสดงชุดหนึ่งที่ตัดตอนมาจากการแสดงชุดใด การแสดงชุด "พลายบัวเกี้ยวนางตานี" เป็นการแสดงชุดหนึ่งที่ตัดตอนมาจากการแสดงละครเรื่อง ขุนช้างขุนแผน ตอนพลายเพชรพลายบัวออกศึก ๒. การแสดงชุด "พลายบัวเกี้ยวนางตานี" กล่าวถึงใครและมีความเป็นมาอย่างไร กล่าวถึงพลายบัวบุตรของพระไวยกับนางศรีมาลา ได้หลงรักในตัวของนางแว่นแก้ว จึงเดินทางไป ที่บ้านของนางแว่นแก้ว ในระหว่างเดินทางไปนั้นได้ผ่านดงกล้วยตานีและได้พบกับภูติผีปิศาจมากมายแต่ พลายบัวสามารถปราบได้แต่มีนางตานีตนหนึ่งได้แปลงกายเป็นหญิงงาม เข้ามายั่วยวนพลายบัว แต่ ภายหลังทนเวทมนตร์ของพลายบัวไม่ได้จึงคืนกลับร่างเดิมและเป็นบริวารของพลายบัวต่อมา 4. พลายบัว คือใคร พลายบัว หมายถึง คนชาวบ้านที่มีคาถาอาคม ซึ่งเป็นลูกของพระไวย วิธีการคัดเลือกนักแสดง พลายบัว จะคัดเลือกตามลักษณะของนักแสดงตัวพระ ซึ่งมีหลักการเลือกคือ ผู้ที่ลักษณะใบหน้ารูปไข่ สวยงาม คมคาย เด่นสะดุดตา ท่าทางสะโอดสะองและผึ่งผาย ลำคอระหง ไหล่ลาดตรงช่วงอกใหญ่ขนาด ลำตัวเรียวเอวเล็กกิ่วคอดตามลักษณะชายงามในวรรณคดีไทยเช่นพระอภัยมณีศรีสุวรรณ ๔. นางตานีคือใคร นางตานี หมายถึง ผีในต้นกล้วยที่แปลงร่างเป็นผู้หญิงสวยออกมาหลอกล่อพลายบัว วิธีการ คัดเลือกนักแสดงนางตานี จะคัดเลือกตามลักษณะของนักแสดงตัวนาง ซึ่งมีหลักการคือ ผู้ที่ลักษณะ ใบหน้ารูปไข่สวยงามขนาดลำตัวเล็กกว่าตัว พระจะใช้ผู้ชายหรือผู้หญิงก็ได้แต่ต้องรูปร่างเล็กกว่าตัวพระ
๔๔ แบบฝึกหัดที่ ๒ เรื่อง องค์ประกอบของการแสดง ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. อธิบายองค์ประกอบของผู้แสดงชุดพลายบัวเกี้ยวตานี ผู้แสดงที่ใช้ประกอบการรำพลายบัวเกี้ยวตานี ใช้ผู้แสดง ๒ คน คือ ผู้ชายแสดงเป็นพลายบัว ผู้หญิงแสดงเป็นนางตานีนิยมใช้ผู้แสดงชาย และหญิงแสดงตามบทบาทตัวละครที่ปรากฏในเรื่อง ๑.๑ พลายบัว หมายถึง คนชาวบ้านที่มีคาถาอาคม ซึ่งเป็นลูกของพระไวย วิธีการคัดเลือก นักแสดงพลายบัว จะคัดเลือกตามลักษณะของนักแสดงตัวพระ ซึ่งมีหลักการเลือกคือ ผู้ที่ลักษณะใบหน้า รูปไข่สวยงาม คมคาย เด่นสะดุดตา ท่าทางสะโอดสะองและผึ่งผาย ลำคอระหง ไหล่ลาดตรงช่วงอกใหญ่ ขนาดลำตัวเรียวเอวเล็กกิ่วคอดตามลักษณะชายงามในวรรณคดีไทยเช่นพระอภัยมณีศรีสุวรรณ ๑.๒ นางตานี หมายถึง ผีในต้นกล้วยที่แปลงร่างเป็นผู้หญิงสวยออกมาหลอกล่อพลายบัว วิธีการคัดเลือกนักแสดงนางตานี จะคัดเลือกตามลักษณะของนักแสดงตัวนาง ซึ่งมีหลักการคือ ผู้ที่ลักษณะ ใบหน้ารูปไข่สวยงามขนาดลำตัวเล็กกว่าตัว พระจะใช้ผู้ชายหรือผู้หญิงก็ได้แต่ต้องรูปร่างเล็กกว่าตัวพระ ๒. อธิบายองค์ประกอบของเครื่องแต่งกายชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี เครื่องแต่งกายชุดพลายบัวเกี้ยวนางตานี มี ๒ ลักษณะ คือ การแต่งกายแบบพลายบัว และการ แต่งกายแบบนางตานี ดังนี้ การแต่งกายแบบพลายบัว มีรายละเอียด ผ้ายัญโพกหัว สร้อยคอ ผ้ารัดสะเอว เข็มขัด หัวเข็ม ขัด เสื้อ กำไลมือ ผ้านุ่ง สนับเพลา กำไลเท้า การแต่งกายแบบนางตานี การแต่งกายแบบนางตานี มีรายละเอียด ต่างหู สร้อยคอ สังวาล เสื้อ ในนาง เข็มขัด หัวเข็มขัด ดอกไม้ทัดหู กำไลมือ ผ้านุ่ง กำไลข้อเท้า
๔๕ แบบฝึกหัดที่ ๓ เรื่อง ท่ารำ ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. จงอธิบายการปฏิบัติท่ารำ ตามภาพที่ปรากฏ ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ..................................................... ๒. จงอธิบายการปฏิบัติท่ารำ ตามภาพที่ปรากฏ ............................................................................................................................. .......................................... ............................................................................................................................. .......................................... ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. .......................................... ............................................................................................................................. .......................................... .....................................................