ใบความรู้ สำนวน

ใบความรู้
สานวนสภุ าษิตคาพงั เพย

คาพังเพย
คอื ถ้อยคาํ ทเี่ ปรยี บเทียบเหตกุ ารณ์ หรอื เรอื่ งราวต่างๆ ทพ่ี บเหน็ ไดใ้ นการ

ดํารงชีวิตของคนรนุ่ ก่อน โดยมากไม่เนน้ การสั่งสอน แต่ใชใ้ นทาํ นองเสยี ดสีประชด
ประชนั เพื่อให้สะทอ้ นความคดิ ความเชื่อถือ และเป็นคตเิ ตือนใจ หรอื เป็นขอ้ คดิ สะกดิ
ใจใหน้ ํามาปฏบิ ตั ิ
ตวั อยา่ งคาพงั เพย เช่น

งมเข็มในมหาสมุทร

ขงิ ก็ราข่ากแ็ รง

ตาํ นาํ พรกิ ละลายแม่นํา ฯลฯ

สภุ าษติ
สุภาษติ คือ คํากลา่ วทม่ี คี ตสิ อนใจ สภุ าษติ จงึ มีลักษณะเดียวกับสาํ นวนและคํา

พังเพย แต่มจี ุดมุ่งหมายเพอื่ การส่งั สอน เตอื นสติให้คดิ ไม่มกี ารเสียดสหี รือตชิ มอยา่ งคํา
พงั เพย เป็นถ้อยคาํ ที่แสดงหลักความจรงิ เปน็ ทีย่ อมรบั กนั โดยทัว่ ๆ ไป ภาษิตนยี ังมี
ความหมายรวมไปถึง สัจธรรม คาํ ส่ังสอนทเ่ี ปน็ ความจรงิ อนั เที่ยงแทท้ างศาสนาด้วย

ตวั อย่างสภุ าษติ เช่น
ทาดไี ดด้ ีทาชั่วไดช้ วั่ คือ โบราณทา่ นใช้สอนคนให้กระทาํ แต่ความดี ละเว้นความ

ช่ัว เพราะเม่อื เราทาํ ดี เรากจ็ ะได้ผลดเี ปน็ การตอบแทน แตใ่ นทางกลับกนั ถา้ ทําแต่ความ
ชวั่ เรากจ็ ะได้สิ่งทไี่ ม่ดเี ป็นการตอบแทน

ตนเป็นทีพ่ ึ่งแห่งตน สภุ าษติ หมายถงึ จะทาํ การใดๆ ควรคดิ ควรศึกษา พยายาม
ทําด้วยตวั เองอยา่ งสุดความสามารถ กอ่ นท่จี ะไปพึง่ พา ขอความชว่ ยเหลือจากผอู้ ่นื
เพราะในบางสถานการณ์ผูอ้ ืน่ กอ็ าจจะไม่สามารถช่วยเหลอื ได้ เช่น ถา้ อยากชนะการ
ประกวดเธอก็ตอ้ งหมัน่ ฝึกซอ้ ม ฝึกฝน พยายามใหเ้ ต็มท่ี เพราะตนเป็นทพี่ ึง่ แหง่ ตน ไมม่ ี
ใครชว่ ยเธอไดน้ ะ อยทู่ ่ตี วั ของเธอเอง

คนล่วงทกุ ข์ได้เพราะความเพียร คือ ความมานะบากบน่ั ความเพยี รพยายาม
จะช่วยให้คนเราสามารถฟันฝา่ อปุ สรรคต่าง ๆ

กงเกวียน กาเกวยี น ใช้เป็นคาํ อุปมาหมายความวา่ เวรสนองเวร, กรรมสนอง
กรรม, เช่น ทําแก่เขาอย่างไร ตนหรอื ลกู หลานเป็นตน้ ของตนกอ็ าจจะถกู ทาํ ในทํานอง
เดยี วกนั อย่างนันบา้ ง เปน็ “กงเกวยี นกาํ เกวยี น"

รกั ยาวใหบ้ ่ันรักสนั้ ให้ต่อ สุภาษิตนีความหมายถงึ หากตอ้ งการใหร้ กั ยืนยาวกใ็ ห้
ตัดความอาฆาตพยาบาทออก แต่หากสง่ั สมไว้แต่ความอาฆาตพยาบาทความรักนนั กจ็ ะ
จบลงในช่วงเวลาสนั ๆ สาํ นวนสุภาษติ ทค่ี ล้ายคลึงกัน : รกั ววั ใหผ้ กู รกั ลูกให้ตี

นา้ เชี่ยวอยา่ ขวางเรอื หมายถงึ อย่าทาํ อะไรทีเ่ ปน็ การขดั ขวาง ขัดอารมณ์ของผู้
มีอํานาจหรือ ขดั ขวางในส่งิ ที่กาํ ลงั มคี วามรนุ แรง ซึ่งอาจทําใหไ้ ด้รบั อนั ตรายได้

ขม่ เขาโคขนื ให้กนิ หญา้ หมายถึง การบังคับให้ผ้อู ืน่ กระทาํ ตามในสง่ิ ทตี่ วั เอง
ตอ้ งการ โดยทีผ่ อู้ น่ื ไมเ่ ต็มใจ

สานวน
หมายถึง ถ้อยคาํ ที่กระทดั รดั คมคายกนิ ใจผู้ฟัง ไพเราะสละสลวยและมี

ความหมายลกึ ซึง เปน็ ท่รี ู้จักกนั ทวั่ ไป สาํ นวนในท่นี รี วมถงึ สภุ าษติ ภาษิต และคําพงั เพย
ด้วย

คาคม
คอื ถอ้ ยคําทีห่ ลกั แหลมชวนใหค้ ดิ หรอื ถ้อยคาํ หรอื ข้อความที่มคี วามหมายอยู่ใน

ตวั ดว้ ยการกลา่ วซาํ คํา บางคาํ ในขอ้ ความนนั ๆ ใหม้ คี วามหมายเกีย่ วพันกับเนอื ความ
เดิม คําคมทด่ี ีต้องแสดงถึงการใช้ความคดิ หรือแสดงใหเ้ กิดความร้สู ึกอย่างใดอยา่ งหนงึ่
อยา่ งชัดเจนเพ่อื ให้ผู้อา่ นเกิด ความลึกซงึ เมอื่ ได้อ่าน

คาคม มหี ลายลักษณะ
คาคมทเ่ี ปน็ คาพดู ธรรมดา ไม่มสี มั ผสั โดยมากใชค้ ํางา่ ยๆ ไม่ตอ้ งแปล อา่ นแลว้

เขา้ ใจทันที เช่น “ความรักทาํ ใหค้ นตาบอด” “ลืมทีอ่ นั ตรายคือลมื ตวั ” “ไมม่ ีใครรกั เรา
เท่าพ่อแม่” “อดตี คือสิ่งที่ผา่ น อนาคตคอื สิ่งท่ฝี ัน ปัจจุบนั เท่านนั คือความจริง”

คาคมทเี่ ปน็ คาสมั ผัสคลอ้ งจองกันสน้ั ๆ ส่วนมากมี ๒ วรรค เพอ่ื จดจาํ ได้งา่ ย
เชน่ “ซือ่ กนิ ไม่หมด คดกนิ ไม่นาน” “โกรธคอื นรก งกคือเปรต” “ความงามไมค่ งท่ี
ความดซี ิคงทน” “ความสาํ เร็จของลูก คอื ความสุขของพ่อแม่” “อันนารไี ม่ใช่เลขคณิต
อยา่ ไปคิดใหห้ นักสมอง”

คาคมที่แตง่ ด้วยคาประพนั ธ์ เช่น ใครลมื ใครใจรู้ ใครอยู่ใครไปใจเหน็ , ใครสขุ
ใครเศร้าเชา้ เยน็ ใจเป็นทีแ่ จง้ แห่งเรา , ใครชอบใครชงั ช่างเถิด ใครเชิดใครชชู ่างเขา,
ใครเบ่อื ใครบ่นทนเอา ใจเรารม่ เยน็ เป็นพอ

คตพิ จน์
คอื ถ้อยคําท่ีเปน็ แบบอยา่ ง มีคติชวนคดิ มงุ่ ใหเ้ กดิ ผลดตี อ่ ตนเองและสงั คม (ใช้

ถ้อยคาํ น้อยมีความหมายลกึ ซึง, ใช้คําคลอ้ งจอง สละสลวย, มงุ่ ให้เกิดผลในด้านดเี ทา่ นัน)
ตัวอยา่ งคตพิ จน์

– ถงึ บรรลยั ไว้ชื่อใหล้ ือชา หมายความวา่ จงเปน็ คนกลา้ หาญยอมสละชพี เพอ่ื ให้
ชอ่ื เสยี งยงั คงปรากฏ อยใู่ นแผน่ ดิน

– ศรทั ธาในธรรม นาํ ทางชีวติ พิชิตกิเลส หมายความว่า ให้ยึดถอื หลกั ธรรมของ
พระสมั มาสมั พุทธเจา้ เปน็ แนวทาง ในการดําเนินชีวิตเพ่ือความสงบสขุ โดยปราศจาก
กเิ ลสใดๆ มาแผว้ พาน

คาขวญั
คือ คําพดู หรอื ขอ้ ความทีม่ ุ่งให้กาํ ลังใจ มักจะมขี อ้ คดิ ท่ผี ูอ้ า่ นสามารถนาํ ไปใชเ้ ป็น

แนวทางในการดาํ เนินชวี ิตได้

สรุป
คาพงั เพย คือ ถอ้ ยคาํ เปรยี บเทยี บเหตกุ ารณ์ โดยมากไม่เน้นการสงั่ สอน แตใ่ ช้

ในทาํ นองเสียดสีประชดประชัน เพ่อื ใหส้ ะท้อนความคิด ความเชอื่ ถอื
สานวน หมายถึง ถ้อยคําท่ีกระทัดรดั คมคายกนิ ใจผู้ฟงั ไพเราะสละสลวยและมี

ความหมายลึกซึง
สภุ าษิต คือ คาํ กล่าวทมี่ ีคติสอนใจ มจี ุดมุง่ หมายเพอ่ื การสัง่ สอน เตอื นสติให้คิด

ไม่มกี ารเสียดสีหรอื ตชิ ม
คาคม คอื ถ้อยคําท่หี ลกั แหลมชวนใหค้ ิด หรอื ถอ้ ยคาํ หรือขอ้ ความทีม่ คี วามหมาย

อยใู่ นตวั

คาขวัญ คือ คาํ พูดหรอื ขอ้ ความท่ีมุ่งใหก้ ําลงั ใจ มกั จะมีขอ้ คดิ ให้นาํ ไปใช้ดําเนนิ
ชวี ิตได้

อธบิ ายใหเ้ ห็นภาพอกี แบบหนึ่งได้ตามนี้
สานวน : เปน็ การใช้ถอ้ ยคาํ หรือประโยค ไม่ใช่การเปรียบเปรยเปรียบเทยี บหรอื มี

ข้อคิด อยา่ ง แกะดาํ กระต่ายหมายจนั ทร์ เปน็ สํานวนค่ะ
สุภาษิต จะตอ้ งมีขอ้ คิด ขอ้ สั่งสอน เชน่ รกั ววั ให้ผูก รกั ลกู ใหต้ ี , อยู่บา้ นทา่ นอยา่

นง่ิ ดดู าย ปั้นววั ป้ันควายให้ลกู ทา่ นเล่น
คาพังเพย เป็นการเปรยี บเทยี บส่งิ หนง่ึ กับอกี สิ่งหนึ่งค่ะ เชน่ ขาวเหมอื นสําลี โง่

เหมอื นควาย ฯลฯ