การเกิดเงา

หนว่ ยที่ 5
เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ

เงาเกดิ ขน้ึ ได้อย่างไร ???
แนวคดิ สาคญั
เมอ่ื นาวัตถุทบึ แสงมากนั้ ทางเดินของแสงจะเกิดเงาบนฉาก ซึง่ ทง้ั ปรากฏการณ์สรุ ยิ ุปราคาและ
จันทรุปราคาท่ีเกิดข้ึนจากการทโ่ี ลก ดวงจันทร์ และดวงอาทติ ยโ์ คจรมาอยูใ่ นแนวเสน้ ตรงเดียวกัน
โลกหรอื ดวงจันทร์ซึ่งเป็นวัตถุทบึ แสงกจ็ ะมากัน้ ทางเดินของแสงจากดวงอาทิตย์ทาให้เกดิ เงาเชน่ กัน

เคยสงั เกตหรือไม่ว่า เม่อื เราเดนิ ออกไปกลางแจง้ ในเวลากลางวัน จะเห็นเงาของเราปรากฏบนพน้ื
แตห่ ากเมือ่ ใดทไ่ี ม่มีแสงจากดวงอาทติ ย์ เช่น ในเวลากลางคนื ท่ไี ม่มีแสงไฟหรอื แสงจากดวงจันทร์
หรือในเวลากลางวนั ขณะเกดิ สุริยปุ ราคาเต็มดวง เราจะยังสังเกตเหน็ เงาหรอื ไม่ ร้หู รือไมว่ า่ เงา
เกดิ ขนึ้ ไดอ้ ย่างไรและต้องมอี งคป์ ระกอบอะไรบา้ งจงึ เกิดเงาได้ และปรากฏการณส์ ุริยปุ ราคาและ

จนั ทรุปราคาเก่ยี วข้องกบั เงาหรอื ไม่ และเกิดข้นึ ได้อย่างไร

การเกิดเงา

ในคืนวันหยุดวนั หน่ึง ขณะท่ีพอ่ น่ังอา่ นหนังสือ พอเพยี งกาลังเลือกนทิ านเพอื่ จะอ่านแลว้ อัดเสียงไว้
ทาเป็นหนงั สอื เสียงให้กบั เดก็ ทม่ี คี วามบกพรอ่ งทางสายตาได้เปดิ ฟัง พอเพียงเลือกนิทานอสี ปเร่ือง
สุนขั กบั เงา โดยเนือ้ เร่อื งมีอย่วู ่า “สนุ ขั ตวั หนึง่ มนี ิสัยขข้ี โมยเดนิ เขา้ ไปในตลาดและไดเ้ จอเนอื้ ช้นิ
ใหญ่ชนิ้ หนึง่ วางอยู่ มันไมร่ อช้ารบี เขา้ ไปคาบเน้อื ชิ้นนน้ั แล้ววง่ิ หนีออกมา เมอ่ื ว่งิ มาถึงกลางสะพาน
มนั ชะโงกหนา้ มองลงไปในลาธารแล้วเหน็ สุนขั อกี ตัวหน่ึงกาลังคาบเนอ้ื ชิน้ ใหญก่ วา่ ทีม่ นั ขโมยมา
พลนั คดิ ในใจวา่ “โอ้โห!! ทาไมเจ้าสนุ ัขตัวน้ันจงึ มีเนื้อชน้ิ ใหญก่ วา่ ขา้ เสียอกี ” และด้วยความโลภ
อยากได้เนอ้ื ชน้ิ นัน้ มามนั จึงเหา่ สนุ ัขตัวทอี่ ยใู่ นลาธารนนั้ เพือ่ หวงั จะแยง่ เอาเนอื้ ทีส่ นุ ัขตัวนน้ั คาบไว้
มาเปน็ ของตน ทันใดนนั้ เองเนื้อทคี่ าบอยใู่ นปากของมนั กต็ กลงไปยงั ลาธารนน้ั ซงึ่ กวา่ จะรู้วา่ สุนขั

กับเนื้อช้นิ ใหญใ่ นลาธารน้ันเปน็ เงาของตนเองกส็ ายเกินไปเสยี แล้ว”

กจิ กรรม : เงาเกดิ ขึ้นได้อยา่ งไรและมีลักษณะอยา่ งไร

ถา้ นักเรียนมอี ปุ กรณด์ ังภาพ ไดแ้ ก่ แหล่งกาเนดิ แสง (ไฟฉาย) ส่ิงกดี ขวาง (ดินน้ามนั ,ลูกปิงปอง)
ฉากรับแสง (กระดาษแขง็ สีเทาขาว) จัดวางอุปกรณ์ดงั ภาพ

1.ทาใหเ้ กิดเงาของดนิ นา้ มันบนฉาก เลอ่ื นดินนา้ มันให้เข้าใกลไ้ ฟฉาย สงั เกตและวาดรูปลักษณะ
ของเงาบนฉาก

2.ทาใหเ้ กิดเงาของดนิ นา้ มันบนฉาก เลือ่ นดนิ นา้ มนั เขา้ ใกลฉ้ ากรบั สังเกตและวาดรูปลักษณะของ
เงาบนฉาก

เม่อื นาวัตถุไปกนั้ แนวการเคลอ่ื นทข่ี องแสง และมีฉากอยู่ด้านหลังวัตถุนั้นจะปรากฏเงาบนฉาก เงา
ไม่ใช่วัตถุ เพราะไมม่ ีมวล ไม่มีน้าหนัก สัมผสั ไม่ได้ แต่เงาเป็นบริเวณบนฉากที่ไมม่ แี สงหรือมีแสง
บางสว่ นตกกระทบ เงาทเ่ี กดิ ขน้ึ อาจมีลักษณะแตกต่างกัน โดยแบ่งลักษณะของเงาออกเป็น 2
ประเภท คอื เงามืดและเงามวั โดยเงามืดเป็นบรเิ วณทีไ่ มม่ แี สงตกถงึ ฉากเลย บรเิ วณนนั้ จงึ มืด
สนทิ ส่วนเงามัวเปน็ บริเวณท่ีมีแสงบางส่วนตกถึงฉาก จงึ ทาใหบ้ ริเวณน้นั ไม่มืดสนทิ เมอ่ื ระยะหา่ ง
ระหวา่ งแหลง่ กาเนดิ แสง วตั ถุ และฉากเปลี่ยนไป ขนาดของเงามืดและเงามัวจะเปลยี่ นไป เรา
สามารถแสดงการเกิดเงาและลกั ษณะของเงาได้โดยการเขยี นแผนภาพรงั สีของแสง

ซึง่ แหลง่ กาเนิดแสงหน่ึงๆ ทุกๆจุดบนแหลง่ กาเนดิ แสงจะมีรงั สีของแสงออกมาทุกทิศทาง ดังภาพ

การเกิดสุริยปุ ราคา และจันทรุปราคา

มเี ร่อื งเลา่ ว่า เมื่อคร้ังทเ่ี หลา่ เทวดาและยักษท์ ัง้ หลายรว่ มกนั ทาพธิ ีกวนเกษียรสมทุ รเพือ่ ให้
ไดน้ า้ อมฤตท่ที าใหส้ ามารถมีชีวิตอยู่ได้ตลอดไป ในขณะนัน้ พระราหแู อบอยใู่ นกลีบเมฆ เมอ่ื ทาพิธี
สาเรจ็ พระราหจู งึ รีบแอบมาด่ืมนา้ อมฤตน้ัน พระอาทติ ยแ์ ละพระจนั ทร์เห็นเขา้ จึงรบี ไปบอกพระ
นารายณ์ เมือ่ พระนารายณท์ ราบจึงขว้างจกั รไปตัดถูกกลางลาตัวพระราหูขาดกลายเป็น 2 ท่อน
แตด่ ว้ ยวา่ น้าอมฤตท่ีพระราหูได้ดืม่ นนั้ ไหลไปจนถงึ กลางลาตวั พระราหแู ล้วพอดี คร่ึงบนของพระ
ราหทู ่ีถกู ตดั ออกจึงกลายเปน็ อมตะ ตงั้ แต่น้นั มา พระราหูประกาศเป็นศัตรกู ับพระอาทิตย์และ
พระจันทร์ทันที เมอ่ื ใดที่พระราหพู บเจอพระอาทิตยห์ รอื พระจนั ทร์ ก็จะจับมาอมไว้ดว้ ยความโกรธ
แค้นทาใหพ้ ระอาทิตยแ์ ละพระจันทรม์ ืดลง แต่ก็อมไว้ได้ไม่นานก็ต้องคายออกมาเพราะทนความ
รอ้ นและรัศมีของพระอาทิตยแ์ ละพระจันทรไ์ มไ่ ด้

ดงั นัน้ หลายคร้ังเมื่อเกดิ ปรากฏการณด์ วงอาทิตยม์ ดื หรอื ทเ่ี รียกว่า สุริยุปราคาและ
ปรากฏการณ์ดวงจันทรม์ ืดลงแลว้ อาจเปลี่ยนเป็นสีแดง ท่เี รียกวา่ จันทรปุ ราคา เราอาจเคยเหน็
คนเคาะหรือตีสิ่งต่างๆใหม้ ีเสียงดงั เพอ่ื ไล่พระราหูให้รบี คายพระอาทิตย์และพระจนั ทร์ออกมา เรา
คิดว่าเรอื่ งเล่านีเ้ ป็นเรอ่ื งทเี่ กดิ ขึ้นจริงหรอื ไม่

สุรยิ ปุ ราคา
การท่ีดวงจันทร์ โลก และดวงอาทติ ยโ์ คจรมาอยใู่ นแนวเสน้ ตรงเดียวกนั โดยดวงจนั ทร์อยู่ระหวา่ ง
ดวงอาทิตย์และโลก และเงาของดวงจันทรท์ อดมายังโลก ทาให้คนบนโลกทีอ่ ยบู่ ริเวณเงามองเหน็
ปรากฏการณด์ วงจันทรบ์ งั ดวงอาทิตย์ เรียกปรากฏการณน์ ว้ี ่า สรุ ิยปุ ราคา ซ่ึงเกดิ ในเวลากลางวนั

และคนทอ่ี ยนู่ อกบรเิ วณเงาจะมองไม่เห็นปรากฏการณ์นี้

สุริยปุ ราคาเตม็ ดวง คนที่อยู่ในบริเวณเงามดื ของดวงจันทรจ์ ะมองเห็นดวงจนั ทร์บังดวงอาทิตยท์ ั้ง
ดวง

สรุ ิยปุ ราคาบางส่วน คนที่อยู่ในบรเิ วณเงามัวของดวงจนั ทร์จะมองเห็นดวงจันทร์บงั ดวงอาทิตย์
บางส่วน

สุริยปุ ราคาแบบวงแหวน ถ้าดวงจนั ทร์อยหู่ ่างจากโลกจนเงามืดของดวงจันทรท์ อดไปไมถ่ ึงโลก มี
เพยี งเงามัวส่วนในของดวงจันทร์ทอดไปยงั โลก คนบนโลกบริเวณเงามัวจะมองเหน็ ดวงจันทร์บงั

ดวงอาทิตยไ์ ม่มิด ปรากฏแสงเปน็ รปู วงแหวน
จันทรปุ ราคา

การทด่ี วงจันทร์ โลก และดวงอาทติ ย์โคจรมาอยู่ในแนวเส้นตรงเดยี วกัน โดยโลกอยรู่ ะหวา่ งดวง
อาทิตยแ์ ละดวงจันทร์ ทาให้โลกบังดวงอาทิตย์และเงาของโลกทอดมายังดวงจันทร์ ทาใหค้ นบน

โลกมองเห็นปรากฏการณ์จันทรปุ ราคาซ่ึงเกิดในเวลากลางคืน

จันทรุปราคาเต็มดวง ดวงจันทร์โคจรเข้าไปในเงามืดของโลกท้ังดวง คนบนโลกจะเห็นดวงจนั ทร์
มืดไปทั้งดวงและกลายเป็นสีแดงอิฐ

จนั ทรุปราคาบางส่วน ดวงจันทร์โคจรเขา้ ไปในเงามืดของโลกบางส่วน คนบนโลกจะเหน็ สว่ นสว่าง
ของดวงจันทรเ์ ปน็ เส้ียวไม่เต็มดวง

จนั ทรุปราคาในเงามวั เงามวั ของโลกทอดไปยังดวงจันทร์ ดวงจนั ทรจ์ ะได้รบั แสงลดลง แต่จะ
มองเหน็ ดวงจันทรเ์ ตม็ ดวงแต่สว่างน้อยลงเลก็ นอ้ ย