วันป่าชุมชนชายเลนไทย

นทิ รรศการ

วนั ปาชมุ ชนชายเลนไทย

ธรรมชาตสิ มดลุ
ระบบนเิ วศนส์ มดลุ

คนสมดลุ

กร – สริ กิ ร ลมิ สวุ รรณ กจิ การเพอื สงั คมบา้ นรกั ษด์ นิ

ศนู ยว์ ทิ ยาศาสตรเ์ พอื การศกึ ษายะลา 1

ปา ชมุ ชนชายเลนไทย

ปาชายเลนเกิดจากตะกอนท่ีมากบั แมน้าํ สะสมรวมตวั กนั เปนหาดเลนกวาง บริเวณรอยตอ
ของทะเลกบั พน้ื ดิน ซึง่ เปนท่ีอยอู าศัยของสตั วน ้ําและสัตวบ ก โดยปจ จุบนั ปาชายเลนถกู รกุ ลํา้ ทาํ ใหระบบ
นิเวศนตาง ๆ เสยี ไป จึงมกี ารกาํ หนดใหว ันท่ี 12 เมษายน ของทกุ ป เปน วันปาชุมชนชายเลนไทย เพื่อ
ใหท กุ ฝายรว มมือกันรักษาทรพั ยากรธรรมชาตนิ ไ้ี วไมใ หสญู หายไป รวมถึงสรา งจติ สาํ นกึ ในการ
อนุรกั ษธรรมชาตเิ พื่อนํามาพฒั นาใหปา ชายเลนไทย ดาํ รงอยตู อไป

ความสาํ คญั ของปา ชายเลน

ปา ชายเลน (ภาษาอังกฤษ: Mangrove Forest) เปนบรเิ วณทเ่ี ต็มไปดว ยพืชหลากชนดิ และ
หลายตระกลู โดยเฉพาะไมใบทเ่ี ขยี วตลอดป เปนศนู ยรวมของพชื ทข่ี ้นึ อยูต ามบริเวณชายฝงทะเล ปากแมน ํ้า
หรอื ปากอา ว ทะเลสาบ และเกาะ ปาชายเลน ในเมืองไทยมปี ระมาณ 78 ชนดิ เชน โกงกาง โปรง ลําพู
ตะบนู เหงือกปลาหมอ จาก ตาตมุ ทะเล หงอนไก เปนตน โดยจะมีการแบง เขตการแพรกระจายกนั อยา ง
ชดั เจน ซง่ึ กลายเปน แหลง รวมพนั ธุสัตวช นดิ ตา ง ๆ ทั้งสตั วบก สตั วป กและสตั วน ํ้า นบั วา มีความสําคัญตอ
การดาํ รงชพี ของมนุษยมากท้งั ในเขตปา ชายเลนและตามแนวชายฝง โดยเฉพาะกุง หอย ปู ปลา ท่ีมี
มากมายหลายชนดิ ที่ชาวบา นสามารถนาํ มารับประทานและขายเปน รายไดต ลอดท้งั ป ดงั นัน้ ปาชายเลน
จึงเปรยี บเสมือนตลาดสดสําหรบั ชุมชน ชุมชนชายฝง จะมชี ีวิตความเปน อยทู ีด่ ีไดน ัน้ จะตองขนึ้ อยูกบั ความ
อุดมสมบรู ณข องปา ชายเลนเปนหลกั

นอกจากนั้นปาชายเลนยงั คอยเก้อื หนุนตอทรพั ยากรทางทะเล เชน เปนแหลง อนุบาลสตั วน้าํ วัยออ นชนิด
ตา ง ๆ เปนแหลงอาหารของสตั วน ํ้านานาพันธุ ชว ยปอ งกันการพงั ทลายชายฝงจากคลื่นลมและทําหนาที่
รกั ษาสมดลุ ของระบบนิเวศชายฝง ทีเ่ กอ้ื กลู ตอ พนั ธสุ ตั วแ ละพรรณพืช รวมถงึ ลดมลภาวะทางอากาศและ
สง่ิ ปฏิกลู ตาง ๆ เปน ตน ดงั น้นั ปาชายเลนจึงถอื วามีคณุ คาอยางยิ่งตอ ชมุ ชนและประเทศชาตขิ องเรา

ปาชายเลนในประเทศไทย

ประเทศไทยมี 23 จังหวัด ทีม่ พี ้ืนท่ีปาชายเลนตามชายฝงทะเลแมน ํา้ ลาํ คลอง ทะเลสาบ
และเกาะตางๆ ตั้งแตภ าคกลางตอนลาง ภาคตะวนั ออกตลอดไปจนถงึ ภาคใตท้ังสองฝง จากการสาํ รวจ
พื้นทป่ี าชายเลนของประเทศไทยในป 2504 พบวา มีพืน้ ทร่ี วมทัง้ สิน้ 2,299,375 ไร หรอื รอ ยละ 0.72
ของพ้นื ทีป่ ระเทศ ในระยะ 25 ปต อมาพนื้ ทปี่ า ชายเลนไดลดลงอยา งรวดเรว็
จากการสํารวจเมือ่ 2529 ปรากฏวามีพนื้ ทีป่ า ชายเลนประมาณ 1,220,000 ไร หรอื ลดลงเกือบคร่งึ หนึ่ง
ตอมาปาชายเลนยังคงลดลงอยา งตอ เนอื่ งและมแี นวโนม อตั ราการบุกรกุ เพม่ิ มากยง่ิ ขนึ้ โดยในป 2534
พืน้ ท่ปี า ชายเลนคงเหลือเพยี ง 1,076,250 ไร หรอื รอ ยละ 0.33 ของพืน้ ท่ปี ระเทศ

ถกู ทาํ ลาย 1,223,125 ไร หรือประมาณรอ ยละ 54 เม่อื เทยี บกับป 2504 และลดลงเหลือ
ประมาณ 1,047,781.25 ไร ในป 2539 แตห ลงั จากป 2539 มีพืน้ ทป่ี า ชายเลนเพิ่มขน้ึ เนอื่ งจากไดมนี โย
บายการฟนฟูปา ชายเลน เชน การปลูกปาทดแทนและการลดการบกุ รุกทาํ ลายปา สง ผลใหใ นป 2543
พ้นื ท่ปี า ชายเลนเพม่ิ ข้นึ 1,578,750 ไร และเปน 2,384 ไร ในป 2547 โดยมพี นื้ ที่เพม่ิ ขึ้นมากกวาแผน
พฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาติ ฉบบั ที่ 9 (ป 2545–2549) ไดต ้ังเปา หมายไวว า ควรมีปา ชายเลนท้ัง
ประเทศประมาณ 1,250,000 ไร

หากเทียบอัตราการเปล่ียนแปลงพื้นทีป่ า ชายเลนรายจังหวดั ในชวงป 2518-2536 พบวา จังหวดั ชลบุรี
มอี ตั ราลดลงเฉล่ยี ตอปมากทีส่ ุดถงึ รอยละ 5.42 เนอ่ื งจากการขยายตัวทางเศรษฐกิจ โดยเฉพาะการ
พัฒนาพ้ืนท่ชี ายฝง ทะเลและการพฒั นาแหลง ทอ งเทีย่ ว

ระบบนเิ วศปา ชายเลน

ระบบนเิ วศวทิ ยาทีเ่ กดิ ขึน้ ในปา ชายเลนนั้น เปน เรื่องทีเ่ กี่ยวของกับความสมั พันธท ีม่ ีตอ กันระหวางส่งิ มชี วี ิตกับ
สิ่งแวดลอ มพชื พรรณธรรมชาติชนิดตา ง ๆ เมือ่ ไดรบั แสงจากดวงอาทติ ย เพอ่ื ใชใ นการสงั เคราะหแสงจะทําให
เกิดอนิ ทรยี วัตถแุ ละการเจรญิ เตบิ โต กลายเปนผูผ ลติ (producers) ของระบบสว นตาง ๆ ของตนไม
นอกเหนือจากมนษุ ยน ําไปใชป ระโยชนจ ะรว งหลนทับถมในน้าํ และในดนิ ในทส่ี ุดก็จะกลายเปน แรธ าตขุ องพวก
จลุ ชวี ัน เชน แบคทเี รีย เช้อื รา แพลงกต อน ตลอดจนสัตวเ ล็ก ๆ

หนาดนิ ทเ่ี รียกกลุมน้ีวา ผบู รโิ ภคของระบบ (detritus consumers) พวกจุลชีวันเหลา นี้
จะเจริญเติบโตกลายเปน แหลง อาหารของสัตวน้าํ เลก็ ๆ อ่นื ๆ และสตั วเ ล็ก ๆ เหลา นี้ จะเจริญเติบโตเปน
อาหารของพวกกงุ ปู และปลาขนาดใหญข ้ึนตามลําดับของอาหาร (tropic levels) นอกจากนี้ ใบไมท ี่
ตกหลนโคนตน อาจเปน อาหารโดยตรงของสัตวนํ้า (litter feeding) กไ็ ด ซง่ึ ทั้งหมด จะเกดิ เปน หวงโซ
อาหารข้ึน ในระบบนิเวศปาชายเลน และโดยธรรมชาติแลว จะมีความ สมดุลในตัวของมันเอง แตถามกี าร
เปล่ยี นแปลงเกดิ ข้ึนในขน้ั ตอนใดขัน้ ตอนหนึ่งกจ็ ะเปนผลทําใหระบบความสมั พันธนถี้ กู ทาํ ลายลง จนเกดิ เปน
ผล เสียขึน้ ได เชน ถา หากพนื้ ท่ีปาชายเลนถกู บกุ รุกทาํ ลาย จํานวนสตั วน ํ้ากจ็ ะลดลงตามไปดว ยตลอดจน
อาจเกิดการเนาเสยี ของนํา้

ประเภทของปา ชายเลน

1.Basin forest เปนปาชายเลนท่ีพบติดกับแผน ดินใหญต ามลํานํ้าและไดอิทธพิ ลจากน้าํ ทะเลนอยมาก
นํ้าทะเลจะทวมถงึ เฉพาะเวลาที่นาํ้ ทะเลขึ้นสูงสุด

2. Riren forest เปน ปาชายเลนทพี่ บบริเวณชายฝง แมนํ้าใหญท่ตี ิดกบั ทะเล ทะเลสาบ มนี ํ้าทะเลทวม
ถงึ ทกุ วัน

3. Fringe forest เปนปา ชายเลนทีพ่ บบรเิ วณชายฝงทะเลทีต่ ดิ กบั แผนดนิ หรอื รอบเกาะทเี่ ปน เกาะ
ใหญ น้ําทะเลทว มถงึ เสมอเปน ประจําทกุ วัน ยกเวน ชายฝง ทะเลของเกาะใหญ นา้ํ ทะเลทว มถงึ เมอื่ นํา้ ทะเล
ขึน้ สงู สุด

4. Overwash forest เปน ปาชายเลนทพ่ี บตามเกาะเล็กๆ เมอ่ื น้าํ ทะเลข้ึนสูงสดุ จะทว มตนไมห มด
พรรณไมท ี่จะเต้ียกวาปกติ มอี ัตราการเตบิ โตต่ํา

แนวทางการอนุรักษป าชายเลน

-ใหช ุมชนมามีสวนรว มตัง้ แตเริม่ ตน ของการฟนฟู
-นําองคค วามรดู ้ังเดิมและวถิ ีชวี ติ ของชมุ ชนมาประยกุ ตใ ชใ นการฟนฟูและจดั การทรพั ยากรปา ชาเลน
-สรา งจิตสํานกึ และเสรมิ สรา งแรงจูงใจตาง ๆ ใหก ับชุมชน
-ใหค วามรูและประสบการณต าง ๆ แกชุมชนในการฟน ฟูและจดั การทรัพยากรปาชายเลน
-สรา งผนู ําและเครอื ขายเพอื่ ใหอ งคก รชุมชนมีความเขมแข็ง
-จดั กจิ กรรมเกยี่ วกบั ปา ชายเลน เชน การปลกู ปา ชายเลน การอนรุ กั ษระบบนิเวศปาชายเลน

แหลง ขอ มูลอา งอิงเนื้อหาและรูปภาพ

https://www.nanitalk.com/interesting-story/important-day/4416
https://www.shutterstock.com/th/image-photo/riren-forest-mangrove-forestthailand-1154448754
https://www.flickr.com/photos/catorg/2345462694
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.dreamstime.com%2Froyalty-free-stock-
photography-bog-reflection-fringe-forest-i

ศูนยว์ ิทยาศาสตร์เพือการศึกษายะลา