กระบวนการย้อมสีธรรมชาติ (เส้นฝ้าย)

51 วิธีท า น ามะขามเปียกมาแช่คั้นน ้า เนื้อครามใส่ในภาชนะดินเผา หรือ ถังพลาสติก ผสมเนื้อคราม กับ น ้า มะขามเปียกให้เข้ากันด้วยมือ จากนั้นใส่น ้าด่าง การโจกครามด้วยขันพลาสติกที่มีด้ามจับ โดยการตักน ้าย้อมคราม ยกขึ้นสูงประมาณ 1 ฟุตแล้วเทน ้าย้อมกลับคืนลงหม้อเดิม 4-5 ครั้งต่อวันวนไปเหมือนการท าชาชัก เพราะการท าวิธีนี้ จะเป็นการเติมออกซิเจนให้กับน ้าคราม หลังจากนั้นรอเวลาให้หม้อขึ้นเป็นสึเหลือง จึงจะได้ครามที่มีสีน ้าเงินเขียวอม เหลืองแสดงว่าการก่อครามนั้นส าเร็จพร้อมส าหรับน าไปย้อมได้ เทคนิค - ปกติถ้าน ้าด่างมีค่า PH 14 ภายในเวลา 6 ชั่วโมงหม้อครามก็ขึ้นสีเหลือง แต่ถ้าค่า PHเกิน 14 ภายใน 45 นาที ครามที่ก่อก็เหลืองแล้ว พักหม้อไว้ 48 ชั่วโมง ถ้าหม้อครามสุกใหม่ๆ ความเป็นด่างสูงจะท าให้ ไหมหรือฝ้ายเปื่อยง่าย ทิ้งให้ด่างจากขี้เถ้าอ่อนตัวลง - วิธีการแก้ก่อหม้อครามเพื่อน ามาย้อมได้เร็ว น าน ้าด่างที่อ่อนเทผสมลงไปทุกวัน เป็นเวลา 3 วัน วันละ 1-2 ลิตร ขั้นตอนการย้อม ต้องย้อมฝ้ายก่อน 1 -2 รอบ เพื่อเช็คอุณหภูมิของหม้อครามพร้อมที่จะย้อม ไหม ขัน้ตอนและเทคนิคการย้อมคราม เช็คสีครามด้วยการ โจก ก่อนย้อม น าฝ้ายย้อมคราม

52 นวด/ขย า คราม 2-3 นาที บิดหมาด กระตุกเส้นฝ้าย ย้อมรอบที่1 สีทไี่ด้= สีฟ้าคราม

53 ย้อมรอบที่2 สีทไี่ด้= สีนา ้เงนิเข้ม ย้อมรอบที่3 สีทไี่ด้= สีกรมท่า วิธีท า ก่อนน าเส้นฝ้ายลงย้อม ท าการโจกหม้อคราม สังเกตสีของน ้าครามที่ก่อไว้จะมีสีเหลืองพร้อมย้อมได้ น า เส้นฝ้ายสีขาวที่เตรียมไว้ จุ่มน ้าครามให้ทั่วเส้นไหม (สังเกตเส้นฝ้ายตอนจุ่มน ้าครามสีที่ติดเส้นฝ้ายจะเป็นสีเขียว) ท า การนวด ขย าเส้นฝ้ายกับน ้าครามด้วยมือให้ทั่ว ใช้เวลาประมาณ 2- 3 นาที

54 การนวด ท าได้โดยการเลื่อนเส้นฝ้ายพร้อมกับการใช้นิ้วนวดเส้นฝ้ายอยู่ตลอดเวลาเพื่อให้สีครามติดเสมอกัน เมื่อ ท าการนวด จนเส้นฝ้ายเปลี่ยนสีเป็น “สีฟ้าคราม” ให้น าเส้นฝ้ายมาบิดน ้าครามออกให้หมาด น าฝ้ายมากระตุกให้เรียง เส้นและคลายตัวออกเพื่อสัมผัสอากาศให้ทั่วทุกเส้น หากต้องการสีเข้มขึ้น น าเส้นฝ้ายจุ่มลงในน ้าครามรอบที่ 2 เส้น ฝ้ายจะเปลี่ยนเป็น “สีน ้าเงินเข้ม” และหากน าเส้นฝ้ายจุ่มในน ้าครามรอบที่ 3 สีที่เส้นฝ้ายจะเปลี่ยนเป็น “สีกรมท่า” เมื่อได้สีตามที่ต้องการ ยกเส้นฝ้ายขึ้นจากน ้าครามน ามาบิดน ้าครามออกให้หมาด กระตุกเส้นฝ้ายให้เรียงเส้นและคลาย ตัวออกเพื่อสัมผัสอากาศให้ทั่วทุกเส้น แล้วจึงน าตากแดดให้แห้ง ซักล้างตามขั้นตอนปกติ เทคนิค ถ้าเส้นฝ้ายที่ได้ยังไม่เข้มตามที่ต้องการให้ท าการย้อมทับอีกครั้ง หรือจนกว่าจะเข้มตามที่ต้องการ ข้อควรระวัง ไม่ควรจุ่มเส้นฝ้ายลงไปถึงก้นของภาชนะที่ก่อคราม จะท าให้เนื้อครามที่ขุ่นมาติดเส้นฝ้าย ท าให้ สีของฝ้ายไม่เข้มและหมอง ขัน้ตอนการซักล้าง โดยกระบวนการซักล้างของทุกสีย้อม จะมีขั้นตอนเหมือนกันทกุเฉดสีดงันี้

55 1.นา เส้นฝ้ายทหมักไว้ ี่เตรียมซักล้าง 2.ซักกล้างนา ้เปล่า 3 นา ้

56 3.ใช้นา ้ยาล้างจานซักเส้นฝ้าย 4.ซักนา ้เปล่าจนหมดฟอง

57 5. ขั้นตอนสุดทา้ยนา เส้นฝ้ายทซี่ัก ตากในทรี่่ม (แดดอ่อน) วิธีท า น าเส้นฝ้ายที่ผ่านการย้อม และหมักทิ้งไว้ 1 คืน ออกจากถังหมัก จากนั้นน าไปซักน ้าเปล่า ใช้มือค่อยๆ ขยี้เส้นฝ้าย เพื่อไล่สีส่วนเกินออกให้หมด ประมาณ 3 น ้า หรือจนกว่าน ้าจะใส แล้วจึงน าไปซักด้วยน ้ายาล้างจาน ซัก ด้วยน ้าเปล่าจนหมดฟอกอีกครั้ง น าเส้นฝ้ายขึ้น บิดหมาด กระตุกเส้นฝ้ายให้คลายตัว ยืดเสมอกัน ขั้นตอนสุดท้ายน า เส้นฝ้ายไปตากในแดดอ่อน เมื่อเส้นฝ้ายแห้ง จึงสามารถน าเส้นฝ้ายไปใช้ได้ . เทคนิค ใช้น ้ายาล้างจานซักล้างเส้นฝ้ายที่ย้อม จะท าให้เส้นฝ้ายสีติดทน เส้นใยสว่าง สีเข้ม มันเงาขึ้น ข้อควรระวัง เส้นฝ้ายที่ย้อมเสร็จใหม่ ควรตากไว้ในที่ร่ม หรือ แดดอ่อน สีจะไม่ซีดจาง ทมี่าข้อมูล : ครูนิทศัน์ จันทร อ.บ้านไร่ จ.อุทัยธานี