การปั้นหม้อดินเผา คลองสระบัว ครูนงนุช เจริญพร ครูช่างศิลปหัตถกรรมประจ าปี พ.ศ. 2563 ต าบลคลองสระบัว อ าเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
หม้อดินเผาคลองสระบัว จังหวัดพระนครศรีอยุธยา หัตถกรรมเครื่ องปั้นดินเผา คือ งานฝีมือที่ขึ้นรูปด้วยดิน เป็นหัตถกรรมพื้นบ้านที่ผลิตจากวัตถุดิบธรรมชาติในท้องถิ่น โดยผสมผสานกระบวนการผลิต และภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เกิดจากชาวบ้านหรือชุมชนที่อาศัยอยู่ร่วมกัน ในการสร้างงานหัตถกรรมนี้ เพื่ อความจ าเป็นต่อการด าเนินชีวิต ในด้านประโยชน์ ใช้สอย หัตถกรรมช่วยให้เกิดความสะดวกสบายต่อการด ารงชีวิตและช่วยพัฒนา คุณภาพชีวิตของมนุษย์ในด้านความเป็นอยู่ท าให้เกิดความสมดุลต่อชุมชนและธรรมชาติ การสร้างงานศิลปหัตถกรรมเครื่ องปั้นดินเผาพื้นบ้านจึงถือได้ว่าเป็น ศิลปะเครื่ องปั้นดินเผาของแต่ละกลุ่มชุมชนที่มีพื้นฐานทางวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์ของ ตนเอง
1.ไม้ขูดดิน (ท าจากไม้ไผ่ ผ่าบางๆ) วัสดุ อุปกรณ์ 2.ตะแกรงร่อนทราย 3.ช่อปั้นหม้อแบบโบราณ (แท่นปั้นหม้อ)
4.น ้าและผ้าส าหรับลูบดิน 5.เชือกตัดก้นหม้อ 6.หินรองไม้ตีหม้อดิน (รองด้านในหม้อ )
7.ไม้ตีหม้อดิน 8.ไม้คว้านฝาหม้อ 9.สีเคลือบหม้อ (ท าจากดินรูปูผสมน ้า )
10.หินขัดหม้อ 11.เตาเผาหม้อ
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การร่อนทราย) 1. น าทรายที่เตรียมไว้มาเทกองรวมไว้ที่พื้น 2. น าทรายมาใส่ในตะแกรงร่อนทราย 3. ร่อนทรายเพื่ อกรองเศษหิน และเศษดินออก ข้อแนะน า : การร่อนทรายเพื่ อกรองเอาเศษหิน เศษดินออก และท าให้ทรายละเอียดยิ่งขึ้น โดยให้ร่อนหลายๆ ครั้งเพื่ อให้ได้ทรายที่ละเอียดมากที่สุด
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การฉะดิน) 1. น าดินที่เตรียมไว้มากองรวมกัน 2. ใช้ทรายที่ร่อนแล้วมาโรยบางๆ บนดิน 3. ใช้หินทุบดินเพื่ อให้แน่น ข้อแนะน า : การโรยทรายบนหน้าดิน เพื่ อไม่ให้ดินติดหินขณะทุบ
3. ใช้ไม้ขูดหน้าดินให้เป็นชิ้นบางๆ 4. น าดินที่ขูดแล้วไปใส่ในภาชนะที่เตรียมไว้ จนได้ ปริมาณตามที่ต้องการ
5. เอาน ้ามาพรมดินในภาชนะ 6. พรมน ้าให้ทั่ว และใช้มือกดดินเบาๆ เพื่ อให้น ้าซึมเข้าเนื้ อดินให้ทั่วถึง ข้อควรระวัง : การพรมน ้าต้องไม่ให้ดินแห้งหรือเปียกจนเกินไป
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การเหยียบดินผสมทราย) 1. น าดินที่ขูดเสร็จแล้วมาวางลงบนกองทรายที่ร่อนแล้ว 2. ใช้เท้าชุบน ้า 3. ใช้เท้าเหยียบดินจนแบนและให้เป็นลักษณะวงกลม ข้อแนะน า : การใช้เท้าชุยน ้าก่อนเหยียบดิน เพื่ อไม่ให้ดินติดเท้าระหว่างเหยียบ
4. แบ่งดินในลักษณะรูปสามเหลี่ยม แล้วพลิกดินจาก ด้านในออกด้านนอกตามที่แบ่งไว้ 5. จากนั้นให้เหยียบดินจนแบนและให้เป็นลักษณะ วงกลม 6. แบ่งดินและโกยดินตามที่แบ่งไว้มากองรวมไว้ตรง กลาง
6. กองดินให้เป็นก้อนกลุ่มรวมกัน 7. พรมหน้าดินด้วยน ้าพอหมาด ให้ทั่วกองดิน ข้อแนะน า : การพรมหน้าดินด้วยน ้า เพื่ อไม่ให้ดินแห้ง
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การปั้นหม้อดิน) 1. น าดินที่เหยียบเสร็จแล้วมาวางบนช่อปั้นหม้อ 2. หมุนช่อปั้นหม้อ ใช้มือทั้ง 2 ข้างประคองดินขณะปั้น 3. ใช้มือทั้ง 2 ข้างสร้างรูปทรงให้สูงตามความต้องการ
4. เมื่ อได้ความสูงตามที่ต้องการแล้ว ให้ใช้นิ้วโป้งทั้ง 2 ข้างกดเจาะรูตรงกลาง 5. เมื่ อเจาะให้เกิดรูแล้ว ให้ใช้มือข้างใดข้างหนึ่ งล้วงลง ไป เพื่ อท าให้เกิดหม้อ พร้อมใช้มืออีกข้างจัดรูปทรง 6. ใช้ผ้าชุปน ้าลูบพร้อมจัดทรงของตัวหม้อและปาก ข้อแนะน า : ระหว่างการปั้นหม้อให้ใช้มือชุบน ้าพอหมาดตลอด เพื่ อไม่ให้ดินดินมือ
7. เมื่ อได้รูปทรงตามที่ต้องการแล้วให้หยุดหมุนช่อปั้น 8. ใช้เชือกตัดก้นหม้อ 9. น าหม้อไปผึ่งแดด ให้พอหมาด ข้อแนะน า : ระหว่างที่น าหม้อไปผึ่งแดด ให้ผึ่งให้ทั่วถึงทุกด้าน และให้หมาดเท่าๆ กัน หากด้านใดด้านหนึ่ งแห้งเกินไปจะท าให้ตีก้นหม้อไม่ได้รูปทรง และอาจจะท าให้หม้อแตกได้
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การปั้นฝาหม้อดิน) 1. น าดินที่เหยียบเสร็จแล้วมาวางบนช่อปั้นหม้อ 2. หมุนช่อปั้นหม้อ ใช้มือทั้ง 2 ข้างประคองดินขณะปั้น พร้อมลูบบีบให้สูง 3. ใช้มือทั้ง 2 ข้างจัดรูปทรงของฝาหม้อ โดยให้ใช้ นิ้ วโป้งจัดทรงด้านบนฝา และใช้อีกสี่ นิ้ วที่เหลือจัด ประคองใต้ฝาหม้อ
4. ใช้มือทั้งสองข้างลูบเพื่ อให้ผิวฝาหม้อเรียบ 5. เมื่ อได้ขนาดและรูปทรงตามที่ต้องการแล้วให้หยุด หมุนช่อปั้น 6. ใช้มือยกฝาหม้อดินออกแล้วน าไปผึ่งแดด ข้อแนะน า : ระหว่างการปั้นฝาหม้อให้ใช้มือชุบน ้าพอหมาดตลอด เพื่ อไม่ให้ดินดินมือ
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การแกะฝาหม้อดิน) 1. น าฝาหม้อที่ผึ่งแดดพอหมาดมาคว้านดินด้านในออก 2. ใช้ไม้คว้านที่เตรียมไว้ คว้านดินด้านในออก 3. คว้านแต่งทรงด้านในหม้อให้เรียบร้อย
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การตีก้นหม้อดิน) 1. น าหินที่เตรียมไว้ชุบน ้าให้เปียก 2. ใช้มือด้านใดด้านหนึ่ งจับก้อนให้เข้าไปด้านในหม้อ 3. ใช้ไม้ตีหม้อดินด้านนอก โดยใช้มือจับหินรองด้านใน
4. เริ่ มตีจากตรงกลางหม้อจนครบรอบ แล้วค่อยๆ ตีลง มาก้นหม้อ เพื่ อให้ดินมาปิดก้นหม้อ 5. เมื่ อตีปิดก้นหม้อเสร็จแล้ว ให้ตีหม้อรอบๆ อีกครั้งเพื่ อจัดทรงรูปหม้อ
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การทาสีหม้อดิน) 1. น าสีที่เตรียมไว้(ดินรูปูผสมกับน ้า) 2. ใช้มือชุบสีแล้วทาด้านนอกให้ทั่วหม้อ 3. จากนั้นให้ทาด้านในหม้อจนทั่ว และน าไปผึ่งให้พอ หมาด
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การขัดสีหม้อดิน) 1. เตรียมหินขัดหม้อ และหม้อทาสีผึ่งแดดพอหมาด 2. ใช้หิดขัดหม้อดินให้ทั่ว 3. ขัดให้เกิดความเงา
ขั้นตอนการปั้นหม้อดิน (การเผาหม้อดิน) 1. น าหม้อดินที่ขัดแล้วไปวางในเตาเผา 2. ก่อไฟโดยใช้ฟื้นไม้ทั่วไป ที่หาได้จากในชุมชน 3. เผาทิ้งไว้ประมาณ 3 วัน จากนั้นให้น าแกจากเตา