suwe dangu dangu lama
suwara swanten swanten suara
T
takon tanglet ndangu bertanya
tali tangsul tangsul tali
tamba jampi usada obat
tamu dhayoh dhayoh tamu
tandang gawe nyambut damel ngasta damel bekerja
tandhatangan tandha tangan tapak asta tanda tangan
tandur tanem tanem tanam
tangan tangan asta tangan
tangi tangi wungu bangun tidur
tapihan tapihan nyampingan memakai kain
50
teka dugi, dhateng rawuh dating, tiba
tongkat
teken teken lantaran jumpa, temu
kenal
temu panggih panggih terus
sunat
tepung tepang tepang jatuh
berkunjung
terus lajeng lajeng tertinggal/mati
tombak
tetak, sunat tetak, sunat supit lihat
membeli
tiba dhawah dhawah tulis
tilik tuwi tuwi
tinggal tilar tilar
tombak waos watangan
tonton tingal pirsa
tuku tumbas mundhut
tulis serat serat
51
tulisan seratan seratan tulisan
tuma tuma
tuna tuni itik kutu rambut
tunggal tunggil
tunggang tumpak tuni rugi
tunggu tengga
turah tirah tunggil satu, tunggal
turu tilem
turun turun titih naik
tutu gentang
tuwa sepuh tengga tunggu
U
udan jawah tirah sisa
sare, nendra tidur
tedhak keturunan
gentang tumbuk padi
yuswa tua
jawah hujan
52
udhar udhar lukar lepas, terurai
udheng iket dhestar ikat kepala
udud ses ses merokok
uga ugi ugi juga
ujar ujar punagi janji, ikrar
ukiran jejeran jejeran ukiran
ula sawer sawer ular
ulat ulat pasuryan raut muka
ulem-ulem ulem-ulem atur-atur undangan
umbel umbel gadhing ingus
umpama umpami umpami umpama
umur umur yuswa umur
undang timbale ngaturi mengundang
53
ungkur pengker pengker belakang
uni ungel ungel bunyi, suara
untu untu waja gigi
upakara upakawis upakawis pelihara
upama upami upami umpama, misal
urip gesang sugeng hidup
utang nyambut ngampil hutang
utama utami utami utama, terbaik
utawa utawi utawi atau
uyah sarem sarem garam
uyuh toyan turas kencing
W
waca waos waos baca
54
wacanan waosan waosan bacaan
wadi wados wados rahasia
wadon estri estri perempuan
wae kemawon kemawon hanya
wahing wahing sigra bersin
wani wanton wanton berani
waras saras waluya sehat
watu sela sela batu
watuk watuk cekoh batuk
wayah wanci wanci waktu
wayang ringgit ringgit wayang
wedang benteran unjukan minuman
wedhus menda menda kambing
55
wedi ajrih ajrih takut
wektu wekdal
wengi dalu wekdal waktu
weruh sumerep
weteng weteng dalu malam
weweh nyukani
wicara wicanten priksa, uninga tahu
wiring isin
wis sampun padharan perut
wisuh wisuh
wong tiyang peparing member
wuda wuda
wudel wudel ngendika berkata
lingsem malu
sampun sudah
wijik cuci tangan
tiyang orang
lukar telanjang
tuntunan pusar
56
wudun wudun untar bisul
wulang wucal wucal ajar
wutuh wetah wetah utuh
Y
Yekti yektos yektos sungguhsungguh
yen menawi menawi kalau
57
58
BULIK BEJO
BUku kamus ciLIK BElajar boso JOwo
(Indonesia-Jawa)
A
Abang = kakang
Abu = awu
Ada = ana
Adik = adi
Air = banyu
Air mata = iluh
Air matang = wedang
Akan = arep
Akar = oyod/oyot
Aku = aku/enyong/inyong
Alasan = alesan
Alis = alis
Almari = lemari
Aman = aman
Ambil = njupuk
Anak = bocah
Angsa = banyak/bebek
Anjing = asu
Anting-anting = suweng
Apa = apa
59
Apa adanya = apa anane
Apabila = nek
Api = geni
Asam = kecut
Asap = kukus
Asin = asin
Asli = asli
Atap rumah = payon
Awan = lamuk
Ayah = bapak/rama
Ayam = pitik
Ayam betina = babon
Ayam jantan = jago
B = waca
= kepriwe/kepriben
Baca = bungah
Bagaimana = basa
Bahagia = apik
Bahasa = wawuh
Baik = klambi
Baikan = obong
Baju
Bakar 60
Bambu = pring
Bangun tidur = tangi turu
Bantu = mbantu
Banyak = akeh
Baris = baris
Baru = anyar/gres
Basah = teles
Batu = watu
Batu bata = bata
Batu kecil = kerikil/krikil
Batu sedang = gragal
Bau = mambu
Bau harum = mambu wangi
Bawah = ngisor/ngingsor
Bawang merah = brambang
Bawang putih = bawang
Bayam = bayem
Bayar = mbayar
Bebas = bebas
Begadang = lek-lekan
Bekal = sangu
Belajar = sinau
Belakang = mburi
Belakang rumah = mburitan
Beli/membeli = tuku
61
Belok = menggok
Belum = durung/urung
Belut = welut
Benang jahit = bolah
Benar = bener
Benci = sengit
Beneran = temenan
Bengkok = mbengkong
Bentar = dela; sebentar = sedela
Berani = wani/kendel
Berapa = pira
Beras = beras
Berat = abot
Berbuah = woh
Berdiri = ngadeg/ngadek
Beri/memberi = aweh
Berkelahi = gelut/tukaran
Berkurang = kalong
Bersandar = lendehan
Bersih = resik
Bertambah banyak = ngakeih
Berudu = kecebong
Beruntung = beja
Besar = gede
Besi = wesi
62
Besok = ngesuk
Betis = kempol
Betul = bener
BH = kotang
Biar = ben
Biarkan = jarno
Biasa = biasa
Bibi = bulik/lilik
Bintang = lintang
Biru = biru
Bisa (racun ular) = upas
Bisa/dapat = isa
Bohong = nglombo,mbujuk
Bola = bal
Boleh = oleh
Bosan = bosen
Buah = buah
Buang air besar = eeh/ngising
Buang air kecil = nguyuh/pipis
Buat = gawe
Buaya = baya
Buka = bukak; membuka = mbukak
Bukan = udu
Buku = buku
Bulan = wulan
63
Bulat besar = mblondo
Bulat = bunder
Bulat kecil = mblindi
Bunga = kembang
Bunglon = blungon
Bunyi = muni
Buruk = elek
Burung = manuk
Burung hantu = horhuk
Bus = bis
Busuk = bacin/mambu
Buta = picek
Butuh = butuh
C = lombok
= jabud/jabut
Cabai = tanggalen
Cabut = cacing
Cacar = pecut
Cacing = pacul
Cambuk = ayu
Cangkul = kesel/sayah
Cantik
Capai/capek 64
Caping = tudung
Capung = kinjeng
Celana = katok; pakai/memakai
Celanaan = katokan
Celana dalam = cawet
Cepat = cepet/banter
Cerai = pegatan
Cerdas = cerdas, pinter
Cerewet = crewet/crewed
Cerita = crita
Ceriwis = criwis
Cermat = cermat
Cicak = cecek
Cicak terbang = celeret
Cicit = buyut
Cincin = ali-ali
Cinta = seneng/demen
Cium = ambung
Coba = njajal
Contoh = conto
Cubit = ciwit
Cucu = putu
Cukup = cukup
65
D = gemien/mbiyen
= njero/jero
Dahulu/dulu = karo
Dalam = cetek
Dan = pedangan/pawon
Dangkal = getih
Dapur = tekan ngendi
Darah = rata
Darimana = godong
Datar = edek
Daun = wolu
Dekat = krungu;
Delapan = desa
Dengar = nang
Desa = nang ngendi
Di = meneng
Di mana = mencret
Diam = dibusek
Diare = diwei
Dihapus = ditokna
Dikasih/diberi = titik; sedikit = setitik/saipet
Dikeluarkan = dibalang/diuncalno
Dikit = diculna
Dilempar
Dilepas
66
Dimasuki = dileboni
Dimasukkan = dilebokna
Dingin = adem
Doa = donga/dunga
Dorong = surung
Dua = loro
Dua kali = pindo/ping pindo
Duduk = njagong
Dukuh = dukuh
Dunia = dunya
Durian = duren
E = mada
= papat
Ejek = ping papat
Empat = enak
Empat kali = enam
Enak
Enam = guna
F
Fungsi
67
G
Gajah = gajah
Galak = galak
Ganjil = ganjil
Garam = uyah
Gatal = gatel
Gelang = gelang
Gelap = peteng
Gelas = gelas
Gelisah = sedih
Gempa bumi = lindu
Gemuk = lemu/gendut
Genap = genep
Genteng/genting = genteng
Gerak = obah
Gerimis = grimis
Gigi = untu
Gigit = cokot
Gila = gemblung
Guna = kanggo
Gunung = gunung
68
H = entek
= adang
Habis = em,mens
Hadang = kaji
Haid/menstruasi = ngarepan/latar
Haji = alangan
Halaman rumah = alus
Halangan = meteng/mbobot
Halus = ampang/sepi
Hamil = ajur/remuk/ambyar
Hampa = anduk
Hancur = anget
Handuk = gosong
Hangat = mung
Hangus = busek
Hanya = rega
Hapus = dina
Harga = lebaran kaji/besar
Hari = lebaran/badan/riyoyo
Hari Idul Adha = macan
Hari Idul Fitri = wangi
Harimau = kudu
Harum
Harus
69
Hasil = kasil
Hati = ati
Haus = ngelak
Hebat = hebat
Hemat = irit
Henti = mandeg
Heran = gumun
Hidung = irung
Hidup = urip
Hijau = ijo
Hina = nista
Hisap = serot
Hitam = ireng
Hujan = udan
Hutan = alas
Hutang = utang
I = biyung/simbok/mamak
= iwak
Ibu = jiret
Ikan = melu
Ikat/tali = niru-niru
Ikut = alang-alang
Ikut-ikutan
Ilalang 70
Inap = nginep
Indah = indah
Ingat = eling; teringat = kelingan
Ingin = kepengin
Ingus = umbel
Ini = iki
Injak = pidek
Iris = rajang
Itik = bebek
Itu = iku
J = dadi
= nakal/jahat/nyengiti
Jadi = dalan
Jahat = mlaku
Jalan = jambu
Jalan kaki = jambu wer
Jambu = jambu klutuk
Jambu air = aja
Jambu biji = jangkrik
Jangan = jarang
Jangkrik = dom
Jarang = tiba
Jarum
Jatuh 71
Jauh = adoh
Jelas = genah
Jelek = elek
Jembatan = powotan
Jemur = meme/mepe
Jendela = jendela
Jernih = bening
Jeruk = jeruk
Jilbab = kudung
Jinak = lulut
Jongkok = ndodok
Jorok = jorok/kemproh
Jual = adol
Jumat = jemuah
Jungkir balik = jungkir walik
K
Kadal = kadal
Kain = gombal
Kakak laki-laki = kakang/mas
Kakak perempuan = mbakyu/mbekayu
Kakek = kaki/mbah kakung
Kaki = sikil
Kaku = kaku
72
Kalender = tanggalan
Kali = ping/sungai
Kalung = kalung
Kamar = sentong/kamar
Kambing = wedus/embek
Kamis = kemis
Kamu = kowe/sampeyan
Kanan = tengen
Kancing baju = benik
Kangkung = kangkung
Kantong plastik = plastik
Kapas = kapuk
Kasar = kasar
Kasihan = melasi
Kasti = kasti
Kasur = kasur
Kata = omong
Katak = kodok
Katak hijau = kodok ijo
Katak kecil = percil/precil/ceblong
Kaya = sugih
Kayu = kayu
Kebanyakan = kakehan
Kebetulan = ndilalah/ketepakan
Kecil = cilik
73
Kecoa = kecoro
Kedondong = kedondong
Kejar = buru
Kelamaan = kesuwen
Kelapa = kerambil
Kelapa muda = degan
Kelelawar = kampret
Kelereng = neker
Kelinci = trewelu
Keluar = metu
Keluarga = keluarga
Kemalaman = kebengen
Kemari/kesini = reneh
Kemarin = wingi
Kemasukkan = kelebon
Kencang = banter/cepet
Kencing = uyuh/nguyuh
Kentang = kentang
Kentut = entut
Kenyang = wareg
Kepala = endas
Keras = atos
Kerbau = kebo
Kereta api = sepur
Kering = garing
74
Kerja = nyambet gawe
Kertas = kertas
Keruh = butek
Ketapang = ketapang
Ketela = ketelo
Ketela/Singkong = pohong
Keterlaluan = nemen/kebangeten
Ketuk/mengetuk = ndodog
Khawatir = melang-melang
Khitan = sunat
Kijang = kidang
Kipas = kipas
Kiri = kiwo
Kompor = kompor
Kondisi = kahanan
Korek = korek
Kotor = kotor/rusuh
Kotoran (hidung) = upil
Kotoran (telinga) = kopok
Kuat = kuat/rosa
Kubis = gubis
Kucing = kucing
Kuda = jaran
Kue = roti
Kulit = kulit
75
Kumis = brengos
Kunci = kunci
Kuning = kuning
Kupu-kupu = kupu
Kurang = kurang
Kursi = kursi
Kurus = gering/kuru
Kutu = tumo
L = gonggo
= maning (satu lagi = siji maning)
Laba-laba = sedang
Lagi = lair
Lagi = liyo
Lahir = lanang
Lain = laler
Laki-laki = sue/suwe
Lalat = sue banget/suwene
Lama = alon
Lama sekali = langit
Lambat = serbed
Langit = luweh
Lap = mlayu
Lapar
Lari 76
Latihan = latian
Laut = laut
Layang-layang = layangan
Lebah = tawon
Lebar = amba
Lebih = luwih
Leher = gulu
Leher belakang = jitok
Lemas = lemes
Lempar = mbalang
Lepas = ucul
Lepaskan = culno
Lidah = ilat
Lidi = biting
Lihat = deleng
Lima = limo
Lincah = lincah/kesit
Lingkaran = bunderan
Luar = njaba
Luas = amba/omber
Lubang = bolongan
Luber = mbludak/amber
Lucu = lucu
Ludah = idu
Lupa = kelalen
77
Lurus = lurus/lempeng
M = ngapura/sepurane
= macem
Maaf = wesi brani
Macam = larang
Magnet = dolan
Mahal = dolanan
Main = maju
Mainan = mangan
Maju = nyemil
Makan = maem/mangan
Makanan ringan = mangkane
Makan nasi = mulane
Makannya = lumrah
Makanya = wengi
Maklum = isin
Malam = adus
Malu = pelem/Poh
Mandi = pencit
Mangga = legi
Mangga muda = ngalem
Manis = nesu/ngamuk
Manja
Marah
78
Mari = ayo/monggo
Masak air = nggodog banyu
Masak nasi/beras = ngliwet/adang
Masjid = mesjid
Masuk = mlebu
Mata = mripat
Mata terbuka = melek
Mata terpejam = merem
Matahari = srengenge
Matang = mateng
Meja = meja
Melakukan = ngelakoni
Melempar = mbalang
Melihat/menonton = ndeleng
Melotot = mendelik
Memalukan = ngisin-ngisini
Membaca = maca
Membayar hutang = mbayar utang/nyaur
Membelikan = nukokno
Membohongi = mbujuki
Membuat = gawe
Menangis = nangis/mular
Menanti = nunggoni/ngenteni
Menantu = mantu
Menari = nari/joged
79
Menaruh = ndepek
Mencabut = njabud
Mencangkul = macul
Mencuci pakaian = ngumbaih/nyuci
Mencuci tangan = wisuh/wijik
Mendung = teduh
Mengaji = ngaji
Mengapa/kenapa = nangapa
Mengejar = mburu
Mengejek = ngilokno
Mengeluarkan = ngetokno
Menggigit = nyokot
Menggosok = nggosok
Menghampiri = marani
Mengigau = nglindur
Menginap = nginep
Menginjak = midek
Mengiris = ngrajang
Mengkilap = nggilap
Mengulangi = mbaleni
Menikah = rabi
Meninggal = mati
Menteskan air mata = mrebes mili
Mentok = entog
Menulis = nulis
80
Menyebalkan = nyebeli
Menyesal = getun
Menyetrika = nggosok
Merah = abang
Merayakan = ngrayakna
Merpati = dara
Mertua = mertua
Mimpi = ngimpi
Minggu = minggu/ahad
Minta = njaluk
Minum = ngombe
Minyak = lenga
Misal = umpama
Miskin = kere
Mobil = montor
Muda = enom
Mudah = gampang/gempil
Mudah-mudahan = mugi-mugi
Mulut = lambe/cangkem
Mundur = mundur
Murah = murah
Musholla = langgar
Musyawarah = rembugan
81
N = munggah
= nakal
Naik = jeneng
Nakal = nanas
Nama = ketewel
Nanas = mengko/engko
Nangka = sega
Nanti = nini/mbah putri
Nasi = murub
Nenek = lemut/lemud
Nyala = nembang
Nyamuk
Nyanyi = soko
= jajan
O = wong
Oleh = mati
Oleh-oleh = pari
Orang = esuk
= pupu
P = pahit
Padam 82
Padi
Pagi
Paha
Pahit
Pahit = pait
Pajak = pajeg
Pakde = pakde
Palsu = palsu
Paman = paman
Panas = panas
Panci = panci
Pandai = pinter
Panjang = dawa
Pasir = wedi
Payung = payung
Pecah = pecah
Peci = kupluk
Pegal = pegel
Pegang = cekel
Pekarangan = karangan
Peluk = rangkul
Pembagian = bagi-bagi
Pendam = pendem
Pendek = cendek
Penghapus = busek
Pengurangan = kurang-kurangan
Penjumlahan = tambah-tambahan
Pepaya = kates
83
Perahu = prau
Perempatan = prapatan
Perempuan = wedok
Pergi = lunga
Perintah = prentah
Perkalian = ping-pingan
Pertigaan = pertelon
Perut = weteng
Pesawat terbang = kapal mabur
Pesta = nduwe gawe
Pijat = pijet
Pinjam = nyelang/nyilih
Pintu = lawang
Piring = piring
Pisang = gedang
Pisau = peso/lading
Plastik = atum
Pohon = wit
Pompa air = sanyo
Potong = ketok
Potong rambut = cukur
Pukul = antem
Pulang = bali/balik
Pura-pura = etok-etok/epok-epok
Pusar = udel
84
Pusing = mumet/ngelu
Putih = putih
Q = rebo
= gak sreg
R = sregep
= ramah
Rabu = rame
Ragu-ragu = rambut
Rajin = rapet
Ramah = bulan
Ramai = nglangi
Rambut = endek
Rapat = kangen
Rembulan = enteng
Renang = ban
Rendah = mbale/bale
Rindu = rugi
Ringan = umah
Roda = rong/susuan
Ruang tamu = suket
Rugi
Rumah 85
Rumah tikus
Rumput
Rusak = rusak
S = arit
= sabtu
Sabit = lara/mriyang/greges
Sabtu = salah
Sakit = salak
Salah = kalen
Salak = pada
Saluran irigasi = sambung/sembung
Sama/serupa = sampah
Sambung = sandal/sendal
Sampah = lembu/sapi
Sandal = siji
Sapi = sepisan
Satu = sedulur/dulur
Satu kali = sawah
Saudara = eman
Sawah = jangan
Sayang = sebab
Sayur = sebel
Sebab = lagi
Sebal = sedih
Sedang
Sedih
86
Sedikit = setitik
Segar = seger
Seharusnya = kudune
Sejuk = anyes
Sekali = banget
Sekarang = saiki
Selamat = slamet
Selasa = slasa
Selesai = rampung
Semangat = semangat
Semangka = semangka
Sembilan = sanga
Sembuh = mari
Sembunyi = singitan
Semen = semen
Sempat = kober
Sempit = ciut
Semua = kabeh
Semut = semut
Sendiri = dewe; sendirian =dewekan
Sendok = sendok
Senin = senen
Senjata = gaman
Sentuh = senggol, jempok
Sepak bola = bal-balan
87
Sepeda = pit
Seperapat = seprapat
Sepertiga = sepertelon
Sepi = sepi
Sepuluh = sepuluh
Seratus = satus
Seribu = sewu
Sesat = nyasar
Setengah = separo
Siang = awan
Siap = siap
Siapa = sapa
Siram = grujug
Sisa minyak goreng = jelantah
Sombong = sombong
Sopan = sopan
Sore = sore
Soto = soto
Sudah = wis/uwis
Sudut = pojok
Suka = demen/seneng
Sulit = angel/iwuh
Sumur = sumur
Sungai = kali
Surat = layang
88
T = tai
= andeng-andeng
Tahi/tinja = tahu
Tahi lalat = taun
Tahu = landep
Tahun = gak nyongko
Tajam = wedi
Tak disangka = plesir
Takut = tambah
Tamasya = gagah, ganteng
Tambah = lemah
Tampan = lempung
Tanah = tangan
Tanah liat = cekel
Tangan = gered
Tangkap = sog; Menaruh = ngesogna
Tarik = kandel
Taruh = tego
Tebal = tilpun
Tega = tipi
Telepon = kuping
Televisi = endog
Telinga
Telur 89
Tempat = nggon/panggonan
Tempat = panggonan/nggon/enggon
Tempe = tempe
Tenang = ayem/tenang
Tengah = tengah
Tenggelam = kelem
Tengkurap = mengkureb
Tepi = pinggir
Terang = padang
Terapung = kambang
Terbang = mabur/ngawang
Tergesa-gesa = kesusu
Tergigit = kecokot
Teriak = njerit
Teriak keras = bengok-bengok
Terima kasih = suwun
Terinjak = kepidek
Terjepit = kecepit
Terjungkal = kejungkel
Terkapar = nggeletak
Terlanjur = kadung
Terminal = terminal
Ternyata = jebule, ndilalah
Terpeleset = kepleset
Tersandung = kesandung
90
Tersesat = kesasar
Tertabrak = ketabrak
Tertangkap = kecekel
Tertawa = ngguyu
Terus = terus
Tetap = ajeg
Tiba-tiba = ujug-ujug
Tidak = ora
Tidak mau = ora gelem / emoh/ moh
Tidur = turu
Tiduran = turonan
Tiga = telu
Tiga kali = ping telu
Tikar = klasa
Tikungan = belokan
Tikus = tikus/condol
Tinggi = duwur
Tipis = tipis
Toko = warung
Tolong = tulung
Toples = lodong
Truk = trek
Tua = tuwek
Tubuh = awak
Tujuh = pitu
91
Tukar = ijol
Tuli = budeg/budong
Tulis = tulis
Tumpah = utah
Tumpul = budel, ketul
Tunggu = enteni
Tupai = bajing
Turun = mudun
Tutup = tutup
U = duwek
= susuk
Uang = sangu
Uang kembalian = uwan
Uang saku = urang
Uban = tes, ulangan
Udang = balen
Ujian = ula
Ulang = uler
Ular = kanggo
Ulat = bati
Untuk = wutuh
Untung
Utuh
92
V
W = rai
= wektu
Wajah = wektu/wayah
Waktu = wektu surup
Waktu = warna
Waktu maghrib
Warna
X
Y = yaiku
= sing
Yaitu = liane
Yang
Yang lain = jaman
= nekani/nyekar
Z
Zaman
Ziarah
93