เอกสารการเพาะปลาเวียนและปลาพลวงหิน

คำำ�นิยิ ม

ในอดีตี ปลาพลวงหิินและปลาเวียี นยัังไม่่มีชี ื่อ่� เรียี ก การตั้้�งชื่�อ่ ให้้
แก่ป่ ลาทั้ง�้ สองชนิดิ เกิดิ ขึ้น�้ จากพฤติกิ รรมของปลาซึ่ง่� มีพี ฤติกิ รรมชอบ
ว่า่ ยน้ำ��ำ ของปลาที่่ช� อบพุ่ง�่ ขึ้น้� ทวนการไหลของกระแสน้ำ��ำ ในพื้้น� ที่่น� ้ำำ��ตก
(ปลาปุุง เป็็นชื่�่อรวมเรีียกปลาพลวงหิินและปลาเวีียน) ส่่วนในช่่วง
เวลาที่่�ปลามีีความพร้้อมของเซลล์์สืืบพัันธุ์์�ทั้�้งเพศผู้้�และเพศเมีียปลา
จะมีีพฤติิกรรมการจัับคู่่�กัันผสมพัันธุ์์�ในโพรงหิินที่่�มีีน้ำ��ำ ท่่วมถึึง
เกษตรกรเลยเรียี กปลาทั้ง�้ สองชนิิดนี้้�ว่า่ ปลาโพรงหิินและในเวลาต่่อ
มาชื่อ�่ ของปลาก็เ็ พี้้ย� นกลายเป็น็ พลวงหรืือพลวงหินิ กระทั่่ง� ถึงึ ปัจั จุุบันั
เนื้้อ� ปลานิยิ มมาปรุุงเป็น็ เมนููอาหารได้ห้ ลากหลาย โดยเฉพาะเมนููลาบ
ปลา และต้้มยำ�ำ หััวปลา ซึ่่�งเมื่�่อลองชิิมพบว่่ารสชาติิเนื้้�อปลามีีความ
มััน อร่่อยเป็็นที่่�ติิดใจของทุุกคน ส่่งผลให้้ปลาทั้�้งสองชนิิดนี้้ป� ััจจุุบััน
เป็็นที่่�ต้้องการของตลาดในหลายพื้้�นที่่�ของจัังหวััดน่่านโดยเฉพาะ
อำ�ำ เภอบ่่อเกลืือ อำำ�เภอปััว อำำ�เภอแม่จ่ ริิม และอำำ�เภอท่า่ วัังผา

ภาพที่�่ 1 แหล่ง่ อาศัยั ของปลาพลวงหินิ และปลาเวีียนในแหล่่งน้ำ��ำ ธรรมชาติิในพื้้น� ที่่ป� ่่าต้น้ น้ำ�ำ� จัังหวัดั น่า่ น
ที่่�มา: เอกชัยั ดวงใจ

ปลาพลวงหิินและปลาเวีียนพบการเริ่ �มเลี้ �ยงครั้ �งแรกในพื้้�นที่่�ตำำ�บล
บ่อ่ เกลืือใต้้ อำำ�เภอบ่อ่ เกลืือ จังั หวัดั น่า่ น ตั้ง� แต่ป่ ีี พ.ศ. 2540 เป็น็ ต้น้
มา แต่่การดำำ�เนิินงานในช่่วงนั้้�นยัังไม่่ประสบความสำ�ำ เร็็จเท่่าที่่�ควร
เนื่อ่� งจากชาวบ้า้ นมีคี วามรู้�้ ทางด้า้ นการเพาะเลี้ย� งปลากลุ่่�มนี้้ค� ่อ่ นข้า้ ง
น้อ้ ย ในเวลาต่อ่ มาสำำ�นักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) และมหาวิทิ ยาลัยั
เทคโนโลยีีราชมงคลล้้านนา (มทร.ล้้านนา) รวมทั้�้งส่่วนราชการที่่�
เกี่ �ยวข้้องระดัับพื้้�นที่่�โดยเฉพาะหน่่วยงานที่่�เกี่ �ยวข้้องด้้านประมงใน
พื้้�นที่่�จัังหวััดน่่าน ได้้ร่่วมมืือร่่วมใจกัันเพื่่�อพััฒนารููปแบบการเพาะ
เลี้�ยงกลุ่่�มปลาชนิิดนี้้�กระทั่่�งปััจจุุบัันได้้ประสบความสำำ�เร็็จ กระทั่่�ง
สามารถถ่า่ ยทอดองค์ค์ วามรู้แ�้ ก่เ่ กษตรกรในพื้้น� ที่่จ� ังั หวัดั น่า่ นเพื่อ�่ ให้้
สามารถนำำ�องค์ค์ วามรู้�้ มาประกอบเป็น็ อาชีพี เสริมิ ด้า้ นการเลี้ย� งปลา
จำ�ำ หน่่ายสร้า้ งรายได้แ้ ก่ค่ รอบครัวั ได้้สำ�ำ เร็จ็

ภาพที่�่ 2 ลักั ษณะของบ่่อเลี้ย� งปลาพลวงหินิ และปลาเวีียนแบบดั้้�งเดิมิ ในจัังหวัดั น่่าน ที่�ม่ า: เอกชััย ดวงใจ

การดำำ�เนิินงานครั้ �งนี้้�ได้้รัับการสนัับสนุุนงบประมาณดำำ�เนิินงานจาก
สำำ�นักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติ(ิ วช.) กลุ่�่ มเรื่อ่� ง: การเพิ่่ม� มููลค่า่ ปลาสวยงาม
เชิงิ เศรษฐกิจิ กิจิ กรรมส่ง่ เสริมิ และสนับั สนุุนการวิจิ ัยั ภายใต้โ้ ครงการ:
การเพาะเลี้ �ยงปลาสวยงามธรรมชาติิและพััฒนานวััตกรรมบ่่อดิินปั้้�น
เพื่่�อกิจิ กรรมการท่อ่ งเที่่ย� วเชิงิ นิเิ วศในพื้้�นที่่�จังั หวััดน่า่ น

คณะผู้้�วิิจัยั
2565

สารบััญ

ความเป็น็ มาของโครงการ หน้า้
1. คำำ�นำำ� 6
2. แหล่ง่ กำ�ำ เนิดิ และการแพร่ก่ ระจาย 8
3. แนวโน้้มความต้้องการของตลาด 10
4. การเตรีียมพ่อ่ แม่พ่ ันั ธุ์์�ปลา 11
5. การเลี้ย� งพ่่อแม่พ่ ัันธุ์์�ปลา 12
6. การเพาะพันั ธุ์�โ์ ดยใช้ฮ้ อร์์โมนสัังเคราะห์์ 13
7. แหล่ง่ อนุุบาลลููกพันั ธุ์�์ปลาในแหล่่งน้ำำ��ธรรมชาติิ 14
8. การคััดเลือื กพ่อ่ แม่พ่ ัันธุ์ป�์ ลา 15
9. การฉีีดฮอร์์โมน 16
10.การผสมเทีียมปลา 17
11.การฟัักไข่ ่ 18
12.ลัักษณะของลูกู ปลาเวียี นและปลาพลวงหินิ 19
13.การอนุุบาลลูกู ปลา 20
14.การเตรียี มบ่่อดินิ อนุุบาลลูกู ปลา 21
15.บ่่อเลี้ย� งปลาพลวงหิินและปลาเวีียน 22
16.อาหารธรรมชาติมิ ีชี ีีวิติ 23
17.อาหารธรรมชาติมิ ีชี ีีวิิต 24
18.โรคปลา 25
19.ศัตั รููของปลา 26
27

ความเป็น็ มาของโครงการ

โครงการ/กิิจกรรม การเพาะเลี้ย� งปลาสวยงามธรรมชาติแิ ละพัฒั นานวััตกรรม
บ่่อดิินปั้้�นเพื่่�อกิิจกรรมการท่อ่ งเที่่�ยวเชิิงนิเิ วศในพื้้น� ที่่�จังั หวััดน่่าน สืืบเนื่่�องมาจาก
ปััจจุุบัันกระแสการท่่องเที่่�ยวเชิิงนิิเวศระดัับชุุมชนกำำ�ลัังได้้รัับความสนใจอย่่างต่่อ
เนื่�่องจากเกษตรกรที่่�ต้้องการพััฒนาเป็็นอาชีีพเสริิมและนัักท่่องเที่่�ยวที่่�ได้้รัับผลก
ระทบจากไวรัสั โคโรนา 2019 ได้้หัันมาท่่องเที่่�ยวนิเิ วศ และมีีแนวโน้ม้ การเดิินทาง
ท่่องเที่่�ยวมากขึ้้�น การท่่องเที่่�ยวเชิิงนิิเวศเป็็นรููปแบบหนึ่่�งของการท่่องเที่่�ยวใน
ปััจจุุบัันที่่�นานาประเทศได้้ให้้การสำ�ำ คััญเพื่่�อการมุ่�่งไปสู่�การพััฒนาที่่�ยั่�งยืืนของ
ประเทศตามหลักั ปฏิญิ ญาสากลว่า่ ด้ว้ ยการพัฒั นาสิ่ง� แวดล้อ้ มที่่ย�ั่ง� ยืืน โดยให้ค้ วาม
สำำ�คััญแก่่การให้้การศึึกษาหรืือการเรีียนรู้้� หรืือมุ่�่งเน้้นให้้เกิิดการอนุุรัักษ์์มากกว่่า
การจััดการลดหรืือผลกระทบ แต่่การท่่องเที่่�ยวเชิิงนิิเวศจะต้้องเป็็นการท่่องเที่่�ยว
ที่่ม� ีคี วามรับั ผิิดชอบในแหล่ง่ ท่่องเที่่ย� วธรรมชาติิ มีีการจัดั การรัักษาสิ่�งแวดล้อ้ ม
และให้้ความรู้้�แก่น่ ัักท่่องเที่่ย� วด้า้ นสิ่ง� แวดล้อ้ มอย่า่ งต่อ่ เนื่่�อง

ภาพที่�่ 3 สถานที่ท�่ ่อ่ งเที่�่ยวเชิงิ นิิเวศในพื้้�นที่บ่� ้า้ นห้ว้ ยหาด อำ�ำ เภอปัวั จังั หวัดั น่่าน ที่่�มา: เอกชัยั ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 6

กิิจกรรมการดำ�ำ เนิินงานครั้�งนี้้� จึึงได้้กำำ�หนดแนวคิิดในการพััฒนานวััตกรรมบ่่อดิินปั้้�น
เพื่�่อใช้้เป็็นแหล่่งท่่องเที่่�ยวเชิิงนิิเวศในบริิบทปลาสวยงามธรรมชาติิ โดยใช้้บ่่อดิินปั้้�น
เป็็นแหล่่งจััดแสดงพัันธุ์�์ปลาสวยงามธรรมชาติิที่่�พบตามแหล่่งอนุุรัักษ์์พัันธุ์�์ปลาของ
ชุุมชนในพื้้�นที่่ป� ่า่ ต้น้ น้ำำ�� น่า่ น และลำำ�น้ำำ�� สาขาต่่าง ๆ เพื่่�อส่่งเสริิมให้้นัักท่อ่ งเที่่�ยวเข้า้ มา
เยี่ย� มชมความสวยงามของปลาธรรมชาติชิ นิดิ ต่า่ งๆ ในพื้้น� ที่่ป� ่า่ ต้น้ น้ำ��ำ น่า่ น โดยแนวคิดิ
ที่่�กล่่าวมาข้้างต้้นมีีความสำำ�คััญและเหมาะสมอย่่างยิ่ �งในการกระตุ้ �นเศรษฐกิิจจาก
กิจิ กรรมการท่อ่ งเที่่ย� วระดับั ชุุมชน แนวคิดิ ข้า้ งต้น้ ยังั ช่ว่ ยส่ง่ เสริมิ การศึึกษาและพัฒั นา
ข้้อมููลด้้านวิิชาการที่่�เกี่ �ยวข้้องกัับปลาสวยงามธรรมชาติิในพื้้�นที่่�จัังหวััดน่่านทั้้�งในเชิิง
ปริิมาณและเชิิงคุุณภาพ อาทิิเช่่น การเพิ่่�มประชากรปลา การพััฒนาสีีสัันและขนาด
ของปลา และการส่ง่ เสริมิ และสนับั สนุุนการสร้า้ งงานสร้า้ งอาชีพี แก่เ่ กษตรกรด้า้ นการ
เลี้ย� งปลาสวยงามธรรมชาติใิ นพื้้น� ที่่จ� ังั หวัดั น่า่ นในอนาคต รวมทั้ง�้ เป็น็ แหล่ง่ ศึึกษาดููงาน
ด้า้ นประมงภููเขาแก่เ่ กษตรกร อย่า่ งไรก็ต็ าม การดำ�ำ เนินิ กิจิ กรรมครั้ง� นี้้น� ักั วิจิ ัยั ได้ท้ ุ่่�มเท
ทั้ง�้ แรงกาย แรงใจ และงบประมาณ รวมทั้้�งทัักษะความรู้�้ และประสบการณ์์ เนื่่อ� งจาก
สภาพภููมิปิ ระเทศของจังั หวัดั น่า่ นส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ ภููเขา การคมนาคมมีคี วามยากลำ�ำ บาก
อีีกทั้้�งสััตว์น์ ้ำ�ำ�แต่ล่ ะชนิดิ มีชี ีวี วิิทยาที่่�แตกต่า่ งจากสััตว์น์ ้ำ�ำ�ในพื้้�นที่่ร� าบ

ภาพที่�่ 4 สถานที่่ท� ่อ่ งเที่�่ยวเชิงิ นิิเวศในบริบิ ทปลาสวยงามธรรมชาติิ อำำ�เภอปัวั จังั หวััดน่า่ น ที่�่มา: เอกชัยั ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 7

1. คำำ�นำำ�

ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี นเป็น็ ปลาน้ำ��ำ จืืดที่่ม� ีคี ุุณค่า่ ทางเศรษฐกิจิ
อีกี ชนิดิ หนึ่่�ง ปลาอาศัยั อยู่�ในลำ�ำ น้ำ�ำ�สาขาต่่าง ๆ ที่่�สำำ�คััญในพื้้�นที่่�ป่า่
ต้น้ น้ำำ�� ปลาพลวงหินิ มีีชื่�่อที่่ค� นภาคเหนืือเรียี กกัันหรืือที่่เ� รารู้้�จักั กััน
ทั่่ว� ไปว่า่ ปลาปุุง มีชี ื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์ว์ ่า่ Neolissocheilus strachey’
ชื่อ่� สามััญว่่า SOROBROOK CARP อยู่�ในวงศ์์ปลาตะเพีียน (Cypri-
nidae) วงศ์์ย่่อย Cyprininae Cyprinini จััดเป็็นปลาในวงศ์์ปลา
ตะเพีียนที่่�มีีขนาดใหญ่่ ปลาพลวง มีีชื่�่อเรีียกต่่างออกไปตามภาษา
ถิ่�น เช่น่ ภาคเหนืือเรียี ก ปลาพลวงหิิน หรืือ ปลาปุุง

ภาพที่่� 5 ปลาพลวงหิิน (Neolissocheilus stracheyi) ที่�ม่ า: เอกชัยั ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 8

ปลาเวีียน เป็็นปลาน้ำ�ำ� จืืดจำำ�พวกมาห์์เซียี ร์์ มีชี ื่่�อวิทิ ยาศาสตร์ว์ ่า่
Tor tambroides อยู่�ในวงศ์ป์ ลาตะเพีียน (Cyprinidae) เป็น็ ปลา
ในวงศ์์ปลาตะเพีียนขนาดใหญ่่ชนิิดหนึ่่�ง รููปร่่างลัักษณะคล้้ายปลา
พลวงหินิ ซึ่ง่� อยู่�ในตระกููลเดียี วกันั เว้น้ แต่ร่ ิมิ ฝีปี ากบนมีแี ผ่น่ หนังั ยื่น�่
ออกมาทำ�ำ ให้ด้ ููคล้า้ ยจะงอยปากงุ้้�มลง และรููปร่า่ งลำำ�ตัวั ที่่เ� พรียี วกว่า่
ความยาวเฉลี่ย� โดยทั่่�วไปประมาณ 60 เชนติเิ มตรพบความยาวมาก
สุุด คืือ 1 เมตร ปลาอาศััยตามแหล่่งน้ำ�ำ� ใสสะอาดตามต้้นน้ำ�ำ� ลำำ�ธาร
ในแม่น่ ้ำ��ำ เช่น่ แม่น่ ้ำ��ำ แม่ก่ ลองของจังั หวัดั เพชรบุุรีี พบรายงานว่า่ ปลา
เวียี นมีพี ฤติกิ รรมในอพยพย้า้ ยถิ่น� ลงมาทางปากแม่น่ ้ำำ��ในฤดููฝน และ
เมื่�่อเข้้าสู่ �ฤดููฝนปลาจะว่่ายตามกระแสน้ำำ��ไปยัังต้้นน้ำ�ำ�เพื่�่อแสวงหา
สถานที่่�อัันเงีียบสงบสำำ�หรัับผสมพัันธุ์�์และวางไข่่เกิิดในช่่วงเดืือน
มิิถุุนายนถึึงเดืือนกรกฎาคม โดยพฤติิกรรมธรรมชาติิปลาพลวงหิิน
และปลาเวียี น เป็น็ ปลาประเภทกินิ สาหร่า่ ย พืืชน้ำ��ำ สิ่ง� มีชี ีวี ิติ พื้้น� ท้อ้ ง
น้ำ��ำ และตัวั อ่่อนของแมลงน้ำำ��ชนิิดต่่าง ๆ รวมทั้�ง้ ผลไม้้ป่่าเป็็นอาหาร

ภาพที่่� 6 ปลาเวีียน (Tor tambroides) ที่่ม� า: เอกชััย ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 9

2. แหล่ง่ กำ�ำ เนิิดและการแพร่ก่ ระจาย

ในประเทศไทยพบปลาทั้�ง้ สองชนิดิ ชอบอาศััยอยู่�เป็็นฝููงใหญ่่นัับ
1,000 ตัวั ขึ้�น้ ไปในปลาพลวงหินิ และ 50-100 ตัวั สำำ�หรับั ปลาเวียี น
ตามลำำ�น้ำำ��สาขาที่่ม� ีนี ้ำ��ำ เย็น็ ใส สะอาด โดยเฉพาะบริเิ วณแหล่ง่ น้ำ��ำ เชิงิ
ภููเขาป่า่ ต้น้ น้ำ�ำ�หรืือตามลำ�ำ ธารน้ำ��ำ ตกต่า่ ง ๆ อาทิเิ ช่น่ น้ำ��ำ ตกตาดหลวง
จังั หวัดั น่า่ น น้ำ�ำ�ตกพลิ้ว� และน้ำำ��ตกลำำ�นารายณ์จ์ ังั หวัดั จันั ทบุุรีอี ุุทยาน
ถ้ำ�ำ�ปลาและอุุทยานถ้ำ�ำ�ธารลอด จังั หวััดแม่่ฮ่อ่ งสอน เป็็นต้น้

ภาพที่่7� ปลาพลวงหินิ ในพื้้�นที่น�่ ้ำ��ำ ตกตาดหลวง อำำ�เภอปััว จัังหวััดน่่าน ที่ม�่ า: เอกชัยั ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 10

3. แนวโน้้มความต้้องการของตลาด

ปลาทั้ง�้ สองชนิดิ ชอบอาศัยั ในน้ำ��ำ เย็น็ ใสสะอาดส่ง่ ผลให้ป้ ลามีเี นื้้อ�
นุ่่�มละเอียี ด มีไี ขมันั สะสมในเนื้้อ� มาก เนื้้อ� ปลาสามารถนำ�ำ มาปรุุงเมนูู
อาหารได้้หลากหลาย จึึงทำ�ำ ให้้การบริิโภคปลาพลวงหิินและปลา
เวียี นได้ร้ ับั ความนิยิ มอย่า่ งแพร่ห่ ลาย แต่ป่ ัจั จุุบันั ปริมิ าณปลาทั้ง�้ สอง
ชนิดิ ที่่จ� ับั ได้จ้ ากแหล่ง่ น้ำำ�� ธรรมชาติเิ ริ่ม� มีจี ำำ�นวนลดน้อ้ ยลง สาเหตุุมา
จากปลาเป็น็ ที่่ต� ้อ้ งการของตลาดทั้ง�้ ตลาดปลาสวยงามธรรมชาติแิ ละ
ตลาดปลาเนื้้�อเพื่่�อการบริิโภค ส่่งผลให้้เกิิดการทำ�ำ ประมงเกิิน
ศัักยภาพการผลิิตของปลาในแหล่่งน้ำ��ำ ธรรมชาติิ ตลอดจนสภาพ
แวดล้้อมของแหล่่งน้ำ�ำ� เสื่�่อมโทรม แหล่่งน้ำ�ำ�ตื้้�นเขิิน ไม่่เหมาะสมต่่อ
การดำ�ำ รงชีวี ิติ ของปลา ทำำ�ให้ป้ ริมิ าณปลาทั้ง้� สองชนิดิ ในธรรมชาติไิ ม่่
เพียี งพอต่่อการใช้ป้ ระโยชน์แ์ ละความต้้องการบริโิ ภค กิิจกรรมการ
เพาะเลี้ย� งปลาทั้ง�้ สองชนิดิ จึึงเป็น็ อีกี แนวทางหนึ่่ง� ที่่จ� ะช่ว่ ยแก้ป้ ัญั หา
การขาดแคลนประชากรปลา การดำำ�เนิินงานเริ่�มต้้นครั้�งแรกด้้วย
การนำำ�ลููกพัันธุ์�์ปลาที่่�รวบรวมได้้จากแหล่่งน้ำ��ำ ธรรมชาติิ จากนั้้�นขุุน
ด้ว้ ยอาหารธรรมชาติมิ ีชี ีวี ิติ ร่ว่ มกับั อาหารเม็ด็ สำำ�เร็จ็ รููปอย่า่ งต่อ่ เนื่อ�่ ง
กระทั้ง้� ปลามีคี วามพร้อ้ มของเซลล์ส์ ืืบพันั ธุ์ท์� ั้ง้� เพศผู้แ�้ ละเพศเมียี จาก
นั้้�นจึึงนำำ�ปลามาเพาะขยายพัันธุ์�์ อนุุบาลและเลี้�ยงกระทั่่�งปลาโตได้้
ขนาดที่่ต� ลาดต้้องการต่อ่ ไป

ภาพที่�่ 8 ปลาเวีียนที่จ่� ำ�ำ หน่่ายในตลาดชุมุ ชนน้ำ�ำ� ว้า้ จังั หวัดั น่า่ น ที่�ม่ า: เอกชััย ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 11

4. การเตรีียมพ่่อแม่่พันั ธุ์ป�์ ลา

พ่่อแม่่พัันธุ์ป�์ ลาที่่ใ� ช้ต้ ้อ้ งเป็น็ ปลาที่่เ� ลี้ย� งตั้�งแต่่เล็็ก
ด้ว้ ยอาหารธรรมชาติริ ่ว่ มกับั อาหารอาหารเม็ด็ สำ�ำ เร็จ็ รููป
หรืือเป็น็ ปลาที่่อ� ยู่�ในแหล่ง่ อนุุรักั ษ์ใ์ นลำำ�น้ำ��ำ ธรรมชาติติ ่า่ ง
ๆ ซึ่่�งปลามีีความคุ้้�นเคยกัับการให้้อาหารจากนัักท่่อง
เที่่ย� วทั้ง้� นี้้เ� พื่อ่� ลดความเครียี ดในระหว่า่ งการจับั การขน
ย้้าย และการเพาะเลี้�ยงขยายพัันธุ์�์ รวมทั้้�งเพื่�่อให้้ปลา
เชื่อ่� งและคุ้�นเคยต่อ่ สภาพการเลี้ย� งในที่่ก� ักั ขังั สำำ�หรับั ลููก
พัันธุ์์�ปลาที่่�รวบรวมได้้จากธรรมชาติิ โดยช่่วงแรกอายุุ
ประมาณ 1-10 เดืือน เลี้ย� งในบ่อ่ ดินิ ปั้้น� ที่่ม� ีรี ะบบน้ำ�ำ�ไหล
ผ่่านตลอดเวลา เพื่�่อให้้ง่่ายต่่อการสัังเกตสุุขภาพปลา
การฝึกึ ให้ป้ ลาเชื่่�องและกินิ อาหารเม็ด็ ได้ด้ ีี หลัังจากนั้้�น
จึึงนำ�ำ ไปเลี้�ยงในบ่่อดิินทั่่�วไปที่่�มีีระบบน้ำ�ำ�ไหลผ่่านต่่อ
เนื่�่องกระทั่่ง� ปลาอายุุได้้ 4-5 ปีี จึึงจะสามารถนำ�ำ มาเป็็น
พ่อ่ แม่พ่ ันั ธุ์์ไ� ด้้

ภาพที่่� 9 พ่่อแม่่พันั ธุ์�ปลาพลวงหิินอายุุ 6-7 ปีี ที่�่มา: เอกชััย ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 12

5. การเลี้ย� งพ่่อแม่พ่ ันั ธุ์ป�์ ลา

สำำ�หรัับการเลี้�ยงในบ่่อดินิ แบบรวมเพศอััตรา
การปล่อ่ ยปลา 4-5 ตัวั ต่อ่ ตารางเมตร น้ำำ��หนักั รวม
80 กิโิ ลกรััมต่่อบ่อ่ ขนาด 20 ตารางเมตร ให้้ปลา
กิินอาหารเม็็ดลอยน้ำำ�� สำ�ำ หรัับปลาโปรตีีนไม่่น้้อย
กว่่า 30 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ ที่่�อัตั รา 3 เปอร์เ์ ซ็็นต์ข์ องน้ำ�ำ�
หนักั ตัวั ใช้ร้ ะบบน้ำ��ำ ประปาภููเขากรองผ่่านกระบะ
หญ้้าปล่่อยน้ำำ�� ให้้ไหลผ่่านตลอดเวลาพร้้อมล้้าง
ทำ�ำ ความสะอาดบ่่อเดืือนละ 1 ครั้�ง หรืือใช้้ปลา
กาดำ�ำ หรืือปลาคาร์์ฟช่่วยในการทำ�ำ ความสะอาด
พื้้�นกัันบ่อ่ ตลอดระยะเวลาการเลี้�ยงไม่่ให้อ้ ากาศ

ภาพที่่� 10 บ่่อขุุนพ่อ่ แม่พ่ ัันธุ์ป� ลาพลวงหิินและปลาเวีียน ที่่�มา: เอกชััย ดวงใจ

6. การเพาะพัันธุ์�โ์ ดยใช้้ฮอร์์โมนสังั เคราะห์์

ปลาพลวงหิินและปลาเวีียนเป็็นปลาที่่�ไม่่สามารถวางไข่่ได้้
ตลอดทั้�้งปีเี หมืือนปลาทั่่ว� ๆ ไป เช่่น ปลานิิล ปลาช่อ่ น และปลา
สวยงามชนิดิ ต่า่ ง ๆ สำ�ำ หรับั ฤดููกาลผสมพันั ธุ์ว์� างไข่ใ่ นพื้้น� ที่่จ� ังั หวัดั
น่า่ น ปลาจะเริ่ม� เกี้�ยวพาราสีกี ัันตั้�งแต่เ่ ดืือนกรกฎาคม– ตุุลาคม
ทั้�้งนี้้�ความพร้้อมของไข่่และน้ำ��ำ เชื้�อขึ้้�นกัับอาหารที่่�ปลาได้้รัับและ
ปริมิ าณน้ำำ�� ฝนในช่ว่ งปีนีั้้น� ๆ โดยปีไี หนที่่ม� ีฝี นตกต่อ่ เนื่อ่� งปลาจะมีี
ความพร้้อมของเซลล์์สืืบพัันธุ์�์ในช่่วงเดืือนกรกฎาคม เป็็นต้้นไป
ปลาพลวงหิินและปลาเวีียนเมื่่�อปลาเข้้าสู่�ฤดููผสมพัันธุ์์�วางไข่่ จะ
สัังเกตความแตกต่่างระหว่่างปลาเพศผู้�้ กัับเพศเมีียอย่่างชััดเจน
ได้้เฉพาะในช่่วงที่่�ปลาเกี้�ยวพาราสีีกัันระหว่่างเพศเมีียจำำ�นวน 1
ตัวั กัับเพศผู้�้ 3-5 ตััว กล่่าวคืือ ปลาเพศเมีียจะมีีสีีลำำ�ตัวั เป็็นสีเี ข้้ม
กว่่าปกติิในช่่วงปกติิที่่�ปลายัังไม่่พร้้อมผสมพัันธุ์�์วางไข่่ โดย
ลัักษณะท้้องจะอููมเป่่งเล็็กน้้อย ช่่องเพศขยายเล็็กน้้อย และมีี
สีีชมพููปนแดง ส่่วนเพศผู้้�สามารถตรวจสอบได้้คล้้ายกัับปลา
ตะเพียี นคืือใช้ม้ ืือบีบี เบา ๆ บริเิ วณช่อ่ งเพศจะปรากฏน้ำ�ำ�เชื้อ� สีขี าว
ไหลออกมาจำ�ำ นวนหนึ่่ง�

ภาพที่�่ 11 ฮอร์์โมนสังั เคราะห์์และยาสริิมฤทธิ์์ท� ี่�่ใช้้ฉีีดกระตุ้�นการตกไข่่ของแม่่ปลาพลวงหินิ
และ ปลาเวีียน ที่่ม� า: เอกชััย ดวงใจ

การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 14

7. แหล่่งอนุุบาลลูกู พันั ธุ์ป์� ลาในแหล่่งน้ำ��ำ ธรรมชาติิ

โดยธรรมชาติิปลาทั้ง�้ สองชนิดิ นี้้�จะสร้า้ งที่่ว� างไข่ใ่ นกระแสน้ำำ��ที่่�
ไหลอ่่อน ๆ ตามหาดหิินที่่�ระดัับความลึึกของประมาณ 30-60
เซนติิเมตร ในพื้้�นที่่�สงบเงีียบตามป่่าต้้นน้ำ��ำ หรืือลำ�ำ ธารน้ำำ��ต่่างๆ ใน
ช่่วงครื้�นฟ้้าครื้�นฝน ตั้�งแต่่ช่่วงเดืือนกรกฎาคมถึึงเดืือนตุุลาคมของ
ทุุกปีี พฤติกิ รรมเริ่ม� ด้ว้ ยปลาเพศเมียี จะเป็น็ ตัวั ที่่เ� ลืือกสถานที่่ป� ล่อ่ ย
ไข่่ตามหาดหิินต่่าง ๆ ด้้วยการใช้้หางโบกพััดตลอดเวลา เพื่่�อทำำ�ให้้
พื้้น� ที่่�วางไข่่สะอาด เส้้นผ่่านศููนย์ก์ ลางประมาณ 50-70 เชนติเิ มตร
ขึ้น้� กับั น้ำ��ำ หนักั และความยาวของแม่ป่ ลา หลังั จากที่่ป� ลาได้ผ้ สมพันั ธุ์์�
วางไข่่แล้้วไข่่จะถููกปล่่อยทิ้้�งไว้้ลำ�ำ พัังจนกระทั่่�งไข่่ฟัักออกเป็็นตััว ใช้้
ระยะเวลาประมาณ 4-5 วััน ไข่จ่ ะเริ่�มฟัักออกเป็็นตััว เมื่�่อลููกปลามีี
ขนาดความยาว1 - 2 เซนติิเมตร ลููกปลาจะอาศััยหลบอยู่�ตามก้อ้ น
หิินเป็็นฝููงกินิ สาหร่่ายขนาดเล็ก็ เป็น็ อาหารระยะนี้้�ลููกปลามีีน้ำ��ำ หนััก
เฉลี่ย� 0.05 กรััม โดยแม่ป่ ลาเวีียนและปลาพลวงหิินจะมีีลููกครั้ง� ละ
ประมาณ 1,500 - 2,000 ตััวต่่อน้ำ��ำ หนัักตััว 1 กิิโลกรััม และเมื่�่อ
ลููกปลาอายุุได้้ 4-5 เดืือน จะมีนี ้ำ�ำ� หนัักเฉลี่�ย 3-5 กรัมั เกษตรกรจะ
รวบรวมลููกปลาจากแหล่ง่ น้ำ��ำ ธรรมชาติโิ ดยใช้เ้ ครื่อ�่ งมืือประมงดักั จับั
แล้้วนำ�ำ มาจำำ�หน่่ายให้้แก่่ผู้้�เลี้�ยงปลาอีีกต่่อหนึ่่�งในราคาตััวละ 3-5
บาท ซึ่่ง� รวบรวมได้ม้ ากในระหว่่างเดืือนมีนี าคมถึงึ เดืือนเมษายน

ภาพที่่� 12 แหล่่งอาศััยของลููกพันั ธุ์�ปลาพลวงหิินและปลาเวีียนวัยั อ่่อนในแหล่่งน้ำ�ำ� ธรรมชาติิ
ที่�่มา: เอกชััย ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 15

8. การคัดั เลืือกพ่อ่ แม่พ่ ันั ธุ์ป�์ ลา

ปลาพลวงหิินและปลาเวีียนที่่น� ำำ�มาใช้้เป็็นพ่่อแม่่พันั ธุ์์�ต้องเป็น็
ปลาที่่ม� ีรี ููปร่า่ งลักั ษณะสมบููรณ์์ ไม่บ่ อบช้ำำ�� และมีบี าดแผลตามลำ�ำ ตัวั
โดยปลาพลวงหินิ มีนี ้ำ��ำ หนักั ตั้ง� แต่่ 400 กรัมั ขึ้น�้ ไปส่ว่ นปลาเวียี น มีนี ้ำ��ำ
หนัักตั้ง� แต่่ 5 กิโิ ลกรััมขึ้้น� ไป อายุุของปลาทั้ง�้ สองชนิดิ ไม่น่ ้้อยกว่า่ 3
ปีขี ึ้น้� ไปลักั ษณะพ่อ่ แม่พ่ ันั ธุ์ป์� ลาพลวงหินิ และปลาเวียี นที่่ด� ีี ซึ่ง่� เหมาะ
สมจะนำำ�มาใช้้ในการเพาะพัันธุ์�์ คืือพัันธุ์์�มีีส่่วนท้้องอููมเล็็กน้้อย
ลักั ษณะของติ่�งเพศมีีสีีแดงหรืือสีชี มพููอมแดง ถ้้าเอามืือบีีบเบา ๆ ที่่�
ท้อ้ งจะมีีไข่่หลออกมาประมาณ 5-8 ฟอง ไข่่มีลี ักั ษณะกลมสีเี หลืือง
อ่่อนสำำ�หรัับปลาพลวงหิิน และสีีส้้มสำ�ำ หรัับปลาเวีียน ส่่วนพ่่อพัันธุ์์�
ปลาทั้ง้� สองเพศติ่ง� เพศมีสี ีชี มพููเรื่อ่� ๆ ปลาไม่ค่ วรจะมีรี ููปร่า่ งอ้ว้ นหรืือ
ผอมมากเกินิ ไปและเป็น็ ปลาที่่ม� ีขี นาดน้ำ��ำ หนักั 300-500 กรัมั สำ�ำ หรับั
ปลาพลวงหิิน ส่่วนปลาเวียี นมีีขนาดน้ำ��ำ หนักั 3-5 กิโิ ลกรััม อายุุปลา
ไม่่น้้อยกว่่า 5 ปีี การคััดเลืือกปลาทั้้�งสองเพศต้้องทำ�ำ ด้้วยความ
รวดเร็็วเพื่อ�่ ป้้องกัันปลาได้ร้ ัับบาดเจ็็บ

ภาพที่่� 13 ลักั ษณะของพ่่อแม่พ่ ันั ธุ์ป� ลาพลวงหิินและปลาเวีียน ที่�ม่ า: เอกชััย ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 16

9. การฉีีดฮอร์์โมน

ปลาพลวงหิินและปลาเวีียน ใช้้ฮอร์์โมนสัังเคราะห์์ (Suprefact)
ร่่วมกัับยาเสริิมฤทธิ์์�(Motilium) ฉีีดให้้แม่่ปลาครั้�งเดีียว อััตรา
ฮอร์์โมนสัังเคราะห์์ 30 ไมโครกรััม/กิิโลกรััมและยาเสริิมฤทธิ์์� 10
มิลิ ลิกิ รัมั /กิโิ ลกรัมั พ่อ่ ปลาฉีดี พร้อ้ มแม่ป่ ลาด้ว้ ยความเข้ม้ ข้น้ ฮอร์โ์ มน
สังั เคราะห์์ 15ไมโครกรัมั /กิโิ ลกรัมั และยาเสริมิ ฤทธิ์์� 10 มิิลลิกิ รััม/
กิิโลกรััม ตำ�ำ แหน่่งการฉีีดฮอร์์โมนให้้แม่่ปลาเวีียนนั้้�นตำำ�แหน่่งที่่�
เหมาะสม คืือ บริิเวณกล้้ามเนื้้�อใต้้ครีีบหูู โดยใช้้เข็็มเบอร์์ 24-22
ขณะฉีดี ปลาต้อ้ งอยู่�ในน้ำำ�� ตลอดเวลา หลัังจากฉีดี ฮอร์์โมนขัังปลาไว้้
ในกระชัังที่่�มีีระดัับน้ำ��ำ ลึึกท่่วมหลัังปลาไม่่เกิิน40 เซนติิเมตรเท่่านั้้�น
เพราะถ้้าใส่่น้ำ��ำ มากเกิินไปปลาจะกระโดดเกิิดการบอบช้ำ��ำ และตาย
หลังั จากรีดี ไข่่ น้ำ�ำ� ที่่ใ� ช้ข้ ังั พ่อ่ แม่พ่ ันั ธุ์เ�์ ป็น็ น้ำ�ำ�เย็น็ ใสสะอาดไม่ม่ ีตี ะกอน
ไหลผ่่านตลอดเวลา

ภาพที่�่ 14 ตำ�ำ แหน่่งการฉีดี ฮอร์์โมนสัังเคราะห์์ให้้แก่่แม่ป่ ลาเวีียนบริิเวณกล้า้ มเนื้�้อใต้้ครีีบหูู
ที่่�มา: เอกชัยั ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 17

10.การผสมเทีียมปลา

เมื่อ�่ แม่ป่ ลาครบกำำ�หนดการตกไข่ป่ ระมาณ 30 -32 ชั่ว� โมง ทำำ�การ
รีีดไข่่ของปลาเพื่่�อผสมกัับน้ำ�ำ� เชื้�อด้้วยวิิธีีแห้้งแบบดััดแปลง ซึ่่�งก่่อน
การดำ�ำ เนิินการรีีดไข่่ควรตรวจสอบความพร้้อมของน้ำำ��เชื้�อก่่อนเมื่�่อ
พบว่า่ น้ำำ�� เชื้อ� มีคี วามสมบููรณ์เ์ พศแล้ว้ จึึงเริ่ม� ดำ�ำ เนินิ การรีดี ไข่โ่ ดยการ
รีีดไข่่ควรรีีดจากช่่วงปลายท้้องบริิเวณช่่องทางออกของไข่่ก่่อนหลััง
จากนั้้�นให้้รีีดจากบริิเวณด้้านบนลงล่่างของช่่วงท้้องไข่่ที่่�รีีดออกมา
จะถููกใส่่ในภาชนะผิิวเรีียบเคลืือบด้้วยน้ำ�ำ� มัันมะกอกเล็็กน้้อย เช่่น
กะละมัังเคลืือบพร้้อมกัันนี้้�ให้้รีีดน้ำ��ำ เชื้�อจากพ่่อปลาลงไปผสมกัับไข่่
การผสมไข่่กัับน้ำำ�� เชื้�อให้้เข้้ากัันทำำ�โดยการคนเบาๆ ด้้วยขนไก่่
ประมาณ 2-3 นาทีี จึึงนำ�ำ ไข่่ที่่�ได้้รัับการผสมแล้้วไปล้้างน้ำ�ำ� สะอาด
2-3 ครั้ง� นำ�ำ ไขไปฟัักในบ่อ่ ฟัักต่่อไป

ภาพที่�่ 15 ลัักษณะของเม็ด็ ไข่่ปลาพลวงหินิ (ซ้้ายมืือ) และปลาเวีียน(ขวามืือ) ที่�่มา: เอกชััย ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 18

11. การฟัักไข่่

ไข่่ปลาพลวงหิินและไข่ป่ ลาเวีียนมีลี ักั ษณะกลม ขนาด 1.5 และ
3 มิิลลิิเมตร ตามลำ�ำ ดับั ทั้ง�้ สองชนิดิ เป็น็ ไข่จ่ มมีสี ีีเหลืืองใสและสีีส้้ม
ในปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น ตามลำ�ำ ดับั ไข่เ่ สียี จะปรากฎสีขี าวทึึบ
แสง แนะนำ�ำ ควรคัดั แยกออกจากบ่อ่ อนุุบาลเพื่อ�่ ป้อ้ งกันั การเกิดิ เชื้อ�
รา เมื่อ�่ เวลาผ่า่ นไปประมาณ 48 ชั่�วโมง เซลล์์ไขที่่ไ� ด้ร้ ับั การปฏิสิ นธิิ
กัับน้ำำ�� เชื้�อจะปรากฎจุุดสีีแดงตรงกลางเซลล์์ การนำ�ำ ไขไปฟัักในบ่่อ
ฟัักไข่่ที่่�ประกอบด้้วยแผงฟัักไข่่ทำำ�จากผ้้ามุ้�งเขีียว วางต่ำ��ำ กว่่าระดัับ
ผิวิ น้ำำ�� ประมาณ20-25 เซนติเิ มตร และเพิ่่ม� ออกซิเิ จนด้ว้ ยเครื่อ่� งเพิ่่ม�
อากาศ ไข่่ปลาใช้้ ระยะเวลาในการพััฒนาและฟัักเป็็นตััวประมาณ
72-96 ชั่�วโมง ที่่�อุุณหภููมิขิ องน้ำำ�� 24-25 องศาเซลเซียี ส

ภาพที่�่ 16 ลัักษณะของเม็็ดไข่ป่ ลาพลวงหิินและปลาเวีียน ที่่�มา: เอกชัยั ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 19

12.ลัักษณะของลููกปลาเวียี นและปลาพลวงหินิ

ในช่่วงที่่�ไข่่ปลาฟีีกออกเป็น็ ตัวั ควรเปิิดน้ำ��ำ ไหลผ่า่ นให้้มากขึ้�น้
(5-6 ลิติ รต่อ่ นาที)ี เมื่อ่� ลููกปลาที่่ฟ� ักั ออกเป็น็ ตัวั ลููกปลาจะดิ้น� และ
หลุุดด้้านข้้างออกจากมุ่�่งเขีียวลงสู่�พื้�นกัันบ่่อ จากนั้้�นจึึงย้้ายแผง
ฟัักไข่่ออกจากบ่่อ ด้้านพฤติิกรรมของลููกปลาที่่�แข็็งแรงและ
สมบููรณ์จ์ ะรวมกลุ่�่ มตามบริเิ วณมุุมบ่อ่ ในขณะที่่ล� ููกปลาที่่อ� ่อ่ นแอ
และพิิการถููกแยกออกจากกลุ่่�ม สำำ�หรัับแผงฟัักไข่่ล้้างทำำ�ความ
สะอาดด้้วยน้ำำ��ด่่างทัับทิิมความเข้้มข้้น 15 พีีพีีเอ็็ม จากนั้้�นตาก
แดดให้้แห้้งสนิิทสำ�ำ หรัับการใช้้งานครั้�งต่่อไปสำำ�หรัับการอนุุบาล
ลููกปลาพลวงหิินและปลาเวีียนด้้วยระบบน้ำ�ำ�ประปาภููเขา เริ่�มให้้
ลููกปลากิินอาหารเมื่่�ออายุุครบ 30 วััน หลัังจากฟัักออกเป็็นตััว
โดยบ่่ออนุุบาลลููกปลาควรมีีหลัังคาปกคลุุมเพื่�่อป้้องกัันแสงแดด
และน้ำำ��ฝน สำ�ำ หรัับแม่่ปลาเวีียนและปลาพลวงหิินสามารถให้้
ลููกปลาวัยั อ่อ่ นประมาณ 8-10 ฟองต่อ่ น้ำ�ำ� หนักั แม่ป่ ลา1กรัมั ทั้ง้� นี้้�
ขึ้�้นอยู่่�กัับฤดููกาลและความสมบููรณ์์ของแม่ป่ ลา

ภาพที่�่ 17 ลักั ษณะการรวมกลุ่�มของลููกปลาเวีียน (ขวา) และปลาพลวงหิิน (ซ้้าย)
ที่ม่� า: เอกชััย ดวงใจ

การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 20

13.การอนุุบาลลูกู ปลา

ลููกปลาพลวงหิินและปลาเวีียนที่่ฟ� ักั ออกเป็น็ ตัวั ใหม่่ ๆ ปลาจะ
ใช้อ้ าหารจากถุุงไข่แ่ ดงที่่ต� ิดิ มากับั ตัวั เมื่อ่� ถุุงไข่แ่ ดงที่่ต� ิดิ มากับั ลููกปลา
ยุุบหลัังจากนั้้�นจึึงเริ่ม� ให้้อาหารแก่่ลููกปลาวัยั อ่อ่ น คืือ ไข่่แดงต้้มสุุก
บดละเอีียดและอาหารเม็็ดปลาดุุกเล็็ก ตามลำ�ำ ดัับ ต่่อเนื่่�องกระทั่่�ง
ลููกปลาอายุุได้้ 70 วันั หรืือ ลููกปลามีนี ้ำ��ำ หนัักประมาณ 2-3 กรัมั จึึง
ย้้ายไปเลี้ �ยงในบ่่อดิินทั่่�วไปที่่�มีีระบบน้ำ�ำ�ไหลต่่อเนื่�่องกระทั่่�งลููกปลา
ได้้ขนาดตามที่่ต� ลาดต้อ้ งการ

ภาพที่่� 18 ลัักษณะการรวมกลุ่�มของลูกู ปลาเวีียนวััยอ่อ่ น 21
ที่�ม่ า: เอกชัยั ดวงใจ

การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น

14.การเตรีียมบ่่อดิินอนุุบาลลููกปลา

การเลี้�ยงลููกปลาพลวงหินิ และลููกปลาเวียี นเพื่�่อให้้ได้ข้ นาด
ตามที่่ต� ลาดต้้องการนั้้น� ปััจจุุบัันนิิยมเลี้�ยงในบ่อ่ ดิินขนาด 20-
30 ลููกบาศก์์เมตร มีีระบบน้ำ�ำ� ประปาภููเขาไหลผ่่านต่่อเนื่่�อง
ตลอดเวลาโดยหลักั การเตรียี มบ่อ่ ดินิ เหมืือนกับั การเตรียี มบ่อ่
เลี้ย� งปลาน้ำ��ำ จืืดทั่่ว� ๆ ไป เริ่ม� จากการปรับั ปรุุงบ่อ่ ดินิ ให้ม้ ีคี วาม
พร้้อมสำำ�หรัับเลี้�ยงลููกปลา จากนั้้�นตากบ่่อให้้แห้้งปรัับสภาพ
ดิินให้้มีีค่่าพีีเอชของดิินเหมาะสมต่่อการเจริิญเติิบโตของ
ลููกปลาโดยการใส่ว่ ัสั ดุุปููนในอัตั รา 60 กิโิ ลกรัมั / ไร่่ ตากบ่อ่ ทิ้้ง�
ไว้ป้ ระมาณ 7 วันั ต่อ่ มาจึึงทำ�ำ การสร้า้ งอาหารธรรมชาติมิ ีชี ีวี ิติ
สำ�ำ หรับั ลููกปลา โดยการด้้วยการใส่่ปุ๋๋�ยคอกแห้้งบดละเอียี ดใน
อััตรา 60 กิิโลกรััม/ไร่่จากนั้้�นเติิมน้ำ�ำ�ประปาภููเขาที่่ผ� ่่านการก
รองนำ�ำ เอาศััตรููของลููกปลาติิดเข้้ามากัับน้ำำ��ออกให้้ได้้ระดัับ
ความลึึก 80 เชนติเิ มตร จากทิ้้ง� ระยะไว้้ 7 วันั เพื่อ่� ให้เ้ กิดิ อาหาร
ธรรมชาติกิ ่อ่ นที่่จ� ะนำ�ำ ลููกปลาปล่อ่ ยเลี้ย� ง ก่อ่ นปล่อ่ ยลููกปลาลง
บ่่อเลี้�ยงจะต้้องปรัับสภาพอุุณหภููมิิของน้ำำ��ในภาชนะลำ�ำ เลีียง
และบ่อ่ ให้ใ้ กล้เ้ คียี งกันั 1-2 เซลเชียี ส สำ�ำ หรับั ช่ว่ งเวลาที่่เ� หมาะ
สมในการปล่่อยลููกปลาควรเป็น็ ตอนเย็็น

ภาพที่�่ 19 ลักั ษณะบ่อ่ ดิินอนุบุ าลลููกปลาเวีียน
ที่ม�่ า: เอกชัยั ดวงใจ

การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 22

15.บ่อ่ เลี้ย� งปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน

ปลาพลวงหิินและปลาเวีียนเป็็นปลาที่่�กิินทั้�้งพืืชและเนื้้�อเป็็น
อาหาร อาหารที่่ใ� ช้เ้ ลี้�ยงปลาทั้้ง� สองชนิิดจึึงเป็น็ อาหารที่่ม� ีีโปรตีนี ไม่่
เกิิน 30 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ โดยทั่่�วไปนิยิ มเลี้�ยงด้ว้ ยอาหารสำำ�เร็จ็ ทั่่ว� ๆ ไป
สำ�ำ หรัับอััตราการปล่อ่ ยลููกปลาขนาด 5-6 เซนติเิ มตร น้ำ��ำ หนััก 2-3
กรัมั /ตัวั ควรปล่่อยในอััตรา 100 ตัวั /ตารางเมตร โดยสััปดาห์แ์ รกที่่�
จะปล่อ่ ยลููกปลาไม่จ่ ำำ�เป็น็ ต้อ้ งให้อ้ าหาร ควรเริ่ม� ให้อ้ าหารในสัปั ดาห์์
ถัดั ไป เนื่อ่� งจากปลาทั้ง�้ สองชนิดิ มีกี ารเจริญิ เติบิ โตค่อ่ นข้า้ งช้า้ จึึงต้อ้ ง
ใช้ร้ ะยะเวลาเลี้ย� งอีีกประมาณ 1.5-2 ปีี ด้้วยอาหารเม็็ดสำ�ำ เร็จ็ รููปจึึง
จะได้้ผลผลิิต 3-4 ตััว/กิิโลกรััม อย่่างไรก็็ตามเมื่�่อปลามีีน้ำำ��หนัักตััว
ประมาณ 250-300 กรัมั ต้อ้ งแบ่ง่ ไปเลี้ย� งบ่อ่ อื่น�่ อย่า่ ปล่อ่ ยให้อ้ ยู่�แน่น่
เกินิ ไปเพราะปลาจะเจริญิ เติิบโตช้า้

ภาพที่่� 20 ลัักษณะบ่่อดิินสำ�ำ หรับั เลี้�ยงปลาเวีียนและปลาพลวงหิิน
ที่ม�่ า: เอกชัยั ดวงใจ
การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 23

16.อาหารธรรมชาติมิ ีชี ีีวิิต

อาหารธรรมชาติซิ ึ่ง�่ มีอี ยู่�ในบ่อ่ ปลาก็ม็ ีคี วามจำำ�เป็น็ ต้อ้ งให้อ้ าหาร
สมทบเพิ่่ม� เติมิ เพื่อ่� เป็น็ การสนับั สนุุนให้ป้ ลามีอี ัตั ราการเจริญิ เติบิ โต
เร็็วขึ้�้นและลดต้้นทุุนการผลิิตปลา โดยอาหารสมทบอาจเป็็นทั้้�งพืืช
หรืือจำำ�พวกเนื้้อ� สัตั ว์์ และสัตั ว์ท์ี่่ม� ีชี ีวี ิติ ขนาดเล็ก็ อาหารสมทบจำำ�พวก
พืืช ได้แ้ ก่่ ไข่น่ ้ำ�ำ� หรืือชาวอีสี านเรียี กว่า่ “ผ่”่ เป็น็ พืืชน้ำำ��มีลี ักั ษณะเป็น็
สีเี ขีียวขนาดเล็็กคล้า้ ยไข่่ปลา กระจายคลุุมเหนืือผิิวน้ำ��ำ เป็็นแพ มีขี ึ้�น้
อยู่�ตามแหล่่งน้ำ��ำ ที่่เ� ป็็นน้ำ�ำ� นิ่่�ง เช่น่ บีงี และหนองน้ำ�ำ� ธรรมชาติทิ ั่่�วไป
โดยปกติจิ ะมีมี ากในแหล่ง่ น้ำ��ำ ธรรมชาติทิ ี่่ไ� ม่ม่ ีนี ้ำ��ำ ไหลเวียี น ใช้โ้ ปรยให้้
กินิ สด ๆ ในขณะที่่�เศษผักั ผัักบุ้�งผักั กาดขาว และเศษผักั ต่า่ ง ๆ โดย
วิธิ ีตี ้้มให้้เปื่่�อยผสมกัับรำำ�

ภาพที่�่ 21 อาหารธรรมชาติิ (ไข่่น้ำ��ำ และอาหารสมทบ (อาหารกึ่ง�่ เปียี ก)
สำ�ำ หรับั ใช้เ้ ลี้ย� งปลาพลวงหิินและปลาเวีียน ที่�ม่ า: เอกชััย ดวงใจ

การเพาะขยายพันั ธุ์์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 24

17.อาหารธรรมชาติมิ ีชี ีีวิติ

อาหารจำำ�พวกเนื้้อ� สััตว์์ เช่่น ตัวั ไหม ปลวก ไส้เ้ ดืือน หนอน และ
แมลง ใช้โ้ ปรยให้ก้ ินิ ส่ว่ นพวกเครื่อ่� งในและเลืือดของสัตั ว์ต์ ่า่ ง ๆ เช่น่
ไก่่ หมูู และวัวั ต้ม้ ให้ส้ ุุกผสมคลุุกเคล้า้ รำ�ำ จากนั้้น� บดละเอียี ดนำำ�ไปใส่่
ไว้ใ้ นตะกร้า้ พลาสติิกในบ่่อ โดยอาหารจำำ�พวกเนื้้อ� สััตว์์ หรืือสัตั ว์ท์ ี่่�มีี
ชีีวิติ ให้้ปลากินิ 5 วันั /ครั้�งในช่ว่ งเย็น็ ครั้�งละ 5 เปอร์์เซ็น็ ต์ข์ องน้ำำ��
หนักั ปลาเพื่อ่� ป้้องกันั น้ำ�ำ� เน่่าเสีีย

ภาพที่�่ 22 อาหารธรรมชาติมิ ีีชีีวิติ สำำ�หรับั ขุนุ พ่อ่ แม่พ่ ันั ธุ์�ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน
ที่่�มา: เอกชัยั ดวงใจ การเพาะขยายพันั ธุ์ป�์ ลาพลวงหินิ และปลาเวียี น 25

18.โรคปลา

โรคของปลาทั้ง้� สองชนิิดที่่�เลี้ย� งมักั จะเกิิดจากปัญั หา
จากคุุณภาพของน้ำ��ำ ในบ่อ่ เลี้ย� งไม่ด่ ีี ซึ่ง่� สาเหตุุเกิดิ จากการให้้
อาหารมากเกินิ ไป การเกิดิ โรคสามารถป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้เ้ กิดิ โรค
ได้โ้ ดยการหมั่่น� สังั เกตว่า่ เมื่อ�่ ปลาหยุุดกินิ อาหารจะต้อ้ งหยุุด
ให้อ้ าหารหรืือเก็บ็ รวบรวมอาหารออกจากบ่อ่ เลี้ย� งปลาทันั ทีี
และในช่ว่ งเช้า้ ปลามีกี ารลอยหัวั บริเิ วณผิวิ น้ำำ��หรืือไม่่ รวมทั้ง�้
ระหว่่างเลี้ �ยงปลาต้้องคอยระวัังอย่่าให้้ปลาในบ่่อมีีปริิมาณ
แน่่นจนเกิินไปเพราะจะทำำ�ให้้เกิิดเห็็บปลาและหนอนสมอ
อันั เป็น็ พยาธิขิ องปลาซึ่ง่� จะเกาะอยู่�ตามกระพุ้�งแก้ม้ และตาม
ลำำ�ตัวั ของปลา และอาจเป็็นโรคอื่่น� ๆ ที่่เ� กิดิ ขึ้น้� จากเชื้�อรา
และเชื้�อบััคเตรีี จะทำำ�ให้้ปลาไม่่เจริิญเติิบโตเท่่าที่่�ควรหรืือ
อาจถึงึ ตายได้้

ภาพที่�่ 23 ลักั ษณะของโรคที่่�พบในระหว่่างการเลี้�ยงปลาพลวงหินิ และปลาเวีียนในบ่อ่ ดินิ
ที่ม่� า: เอกชััย ดวงใจ

การเพาะขยายพันั ธุ์�์ปลาพลวงหินิ และปลาเวีียน 26

19.ศััตรููของปลา

ศััตรูขู องปลา ได้้แก่่ พวกปลากินิ เนื้้อ� เช่น่ ปลาก้า้ ง ปลากค
เหลืือง ปลาแค้้ ปลากระสููบขีีดกบ เขีียด งู และนกที่่�หากิินกลางคืืน
เป็็นต้้น ปััญหาอีีกประการหนึ่่�ง คืือ การลัักขโมยซึ่�่งมีีวิิธีีการหลาย
อย่่าง เช่่น ใช้้ข่่าย แห เบ็็ด ลอบ ทำ�ำ ให้้นัักเลี้�ยงปลาขาดทุุนควร
ติิดตามแก้ไ้ ขอย่่างใกล้ช้ ิิด

ภาพที่่� 24 ศััตรูขู องปลาในระหว่่างการเลี้�ยงปลาพลวงหิินและปลาเวีียนในบ่่อดิิน
ที่่�มา: เอกชััย ดวงใจ

สาขาสััตวศาสตร์์และประมง (แผนกวิิชาประมง)

คณะวิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีีการเกษตร
มหาวิิทยาลััยเทคโนโลยีีราชมงคลล้้านนา น่่าน

โทร 054-710259 โทรสาร 054-711574
E-mail: [email protected]