177 ท่ำคละที่ 11 ถอดเท้ำซ้ำยถอยออกชกประจบ ท่ำคละที่ 12 หลักแม่ไม้เชิงมือและเท้ำ ท่ำคละที่ 13 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและเท้ำ ท่ำคละที่ 14 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและเข่ำ
178 ท่ำคละที่ 15 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและจับ เท้ำ ท่ำคละที่ 16 หลักแม่ไม้เท้ำถีบและจับ ท่ำคละที่ 17 หลักแม่ไม้เตะ ลอดใต้เท้ำ
179 ท่ำร่ำยร ำไหว้ครู ท่ำที่ 1 ท่ำเทพพนม ท่ำร่ำยร ำไหว้ครู
180 ท่ำที่ 2 ขึ้นไม้พรหมและยืนเชิดหน้ำในท่ำเหลี่ยมตรง ท่ำร่ำยร ำไหว้ครู ท่ำที่ 3 กำรยืนเชิดเท้ำเบนไปทำงซ้ำยมือ ท่ำร่ำยร ำไหว้ครู ท่ำที่ 4 ท่ำร่ำยไปทำงขวำมือ
181 แม่ไม่มวยไทยในยุคปัจจุบัน เมื่อได้ข้อมูลแม่ไม้มวยไทยโบรำณทั้ง 4 รัชกำลแล้ว ผู้รวบรวมได้น ำไม้มวยไทย โบรำณในแต่รัชกำลมำวิเครำะห์ ผลกำรวิเครำะห์ พบว่ำ รัชกำลที่ 3 ภำพเขียนจำกต ำรำสมุด ข่อยของพระมหำปลัดเต็ง วัดชนะสงครำม มี 28 ไม้มวย รัชกำลที่ 6 จำกต ำรำของหลวงวิศำล ดรุณดำกร (อั้น สำริกบุตร) มี 34 ไม้มวย รัชกำลที่ 7 จำกต ำรำของนำยชุบ นิวำสะวัตร มี26 ไม้ มวย และรัชกำลที่9 จำกต ำรำมวยต ำรับพระเจ้ำเสือของนำยยศ เรืองสำ (เปลี่ยน สมชำติ)และต ำรำ มวยของนำยเนื่อง สุกุลนุศร หรือ น.วงศ์ธนู ในหนังสือมวยไทยของกระทรวงวัฒนธรรม มี142 ไม้มวย ซึ่งเมื่อน ำมำแยกในตำรำงพบว่ำ บำงไม้มวยปรำกฏในรัชกำลที่ 3 และรัชกำลที่ 6 บำง ไม้มวยปรำกฏในรัชกำลที่ 3 และรัชกำลที่ 7 บำงไม้มวยปรำกฏในรัชกำลที่ 3 และ รัชกำลที่ 9 รวมทั้ง 4 รัชกำลมีไม้มวยทั้งสิ้น 230 ไม้มวย บำงรัชกำลมีชื่อไม้มวยเหมือนกันรวมได้ 22 ไม้ มวย จึงเหลือไม้มวยรวมทั้งสิ้น 208 ไม้มวย ดังตำรำงที่ 1 แม่ไม้มวยไทย ๑๕ ไม้ ลูกไม้มวย ไทย ๑๕ ไม้ ไดถูกรวบรวมเรียบเรียงโดย คณะศิษญ์สำมัคยำจำรย์ โดย พันเอก กฤษ วัชระ ปรำกำร ผู้รวบรวมในงำนพระรำชทำนเพลิงศพ ของครูสุนทร (กิมเส็ง) ทวีศิษย์ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๔ และครูมวยสำยพลศึกษำได้ใช้มำจนถึงทุกวันนี้ ตำรำงที่ 1 แสดงไม้มวยไทยโบรำณสมัยกรุงรัตนโกสินทร์แยกตำมต ำรำมวยไทยในแต่ละ รัชกำล ล ำดับที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำลที่ เหตุ 3 รัชกำลที่ 6 รัชกำลที่ 7 รัชกำลที่ 9 1 จดมวย 2 จดสูง จดต่ ำ 3 ปักษำแหวกรัง 4 หงษ์ปีกหัก 5 สลับฟันปลำ 6 มอญยันหลัก 7 เอรำวัณเสยงำ 8 รักแร้หักแขน 9 อีกำฉีกรัง
182 ล ำดับที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำลที่ เหตุ 3 รัชกำลที่ 6 รัชกำลที่ 7 รัชกำลที่ 9 10 หนุมำนถวำยแหวน 11 องคตถวำยสำร 12 อิเหนำแทงกริช 13 หนูไต่รำว 14 รัดงวงเอรำวัณ 15 เถรกวำดลำน 16 หักงวงไอยรำ 17 ดับชวำลำ 18 ถำงป่ำ 19 คชสำรกวำดหญ้ำ 20 ๒๑ ๒๒ ๒๓ ๒๔ ๒๕ บำทำลูบพักตร์ หักคอเอรำวัณ ตลบขึ้น นิลพัทหักสิงขร หนุมำนแหวกฟอง พระรำมหักศร 26 หนุมำนถอนตอ 27 หนุมำนแบกพระ 28 โคนมูลพร ำ 29 ขวิดควำยซ้ำย 30 ขวิดควำยขวำ 31 ชนควำยกลำง 32 ชกด้วยศอก 33 ตัดด้วยศอก 34 งัดด้วยศอก
183 ล ำดับที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำลที่ เหตุ 3 รัชกำลที่ 6 รัชกำลที่ 7 รัชกำลที่ 9 35 ถองด้วยศอก 36 ชกคำง 37 ชกตรง 38 ชกผิดฟำดกลับ 39 ชกไม่ถึงหลอกให้ตำม 40 ตีเข่ำฟำด 41 ตีเข่ำตรง 42 จระเข้ฟำดหำง (ตะเข้ ฟำดหำง) 43 ตะเข้ฟำดหำงฟำดผิด ฟำดกลับ 44 เหน็บ 45 จิกศีรษะ 46 กดคอ 47 หักแขน 48 หักขำ 49 ทุบคอ 50 ทุบโครง 51 หยิกในตำ 52 หยิกไหปลำร้ำ 53 โดนด้วยตัว 54 โดนด้วยก้น 55 กัดหู 56 ถีบ 57 บิดแขน
184 ล ำดับที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำล เหตุ ที่3 รัชกำล ที่6 รัชกำล ที่7 รัชกำล ที่9 58 บิดขำ 59 กระทืบเท้ำ 60 กระทืบอก 61 หยิกคอหอย 62 โดนด้วยสะโพก 63 กำรชกและปิดหมัดหน้ำ 64 กำรชกและปิดหมัดเฉียงขึ้น 65 กำรชกและปิดหมัดเหวี่ยงแห 66 กำรชกและปิดหมัดขนำนคู่ เฉียงขึ้น 67 สืบเท้ำหน้ำชกและถอยเท้ำ หน้ำรับ 68 ก้ำวเท้ำหน้ำชกและสืบเท้ำ หน้ำรับ 69 กำรชกด้วยหมัดหน้ำและก้ำว เท้ำหลังปิด 70 กำรชกด้วยหมัดหน้ำและถอย หลอกให้ตำม 71 กระโดดชกด้วยหมัดหน้ำและ กระโดดหนี 72 ก้ำวเท้ำหลังปิดและชกตอบ 73 สืบเท้ำหน้ำปิดและชกตอบ 74 ก้ำวเท้ำขวำหลบหมัดชก ประจบ
185 ล ำดับที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำล เหตุ ที่3 รัชกำล ที่6 รัชกำล ที่7 รัชกำล ที่9 75 ก้ำวเท้ำซ้ำยหลบหมัดชก ประจบ 76 ก้ำวเท้ำขวำแยกชกประจบ 77 ถอยเท้ำซ้ำยถอยออกชก ประจบ 78 หลักแม่ไม้เชิงมือและเท้ำ 79 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและเท้ำ 80 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและเข่ำ 81 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและจับ เท้ำ 82 หลักแม่ไม้เท้ำถีบและจับ 83 หลักแม่ไม้เตะลอดใต้เท้ำ 84 ท่ำเทพพนม 85 ขึ้นไม้พรหมและยืนเชิดหน้ำ ในท่ำเหลี่ยมตรง 86 กำรยืนเท้ำแบนไปทำงซ้ำยมือ 87 ท่ำร่ำยไปทำงขวำมือ 88 ชวำซัดหอก 89 ยกเขำพระสุเมรุ 90 ตำเถรค้ ำฟัก 91 ขุนศึกตีทวน 92 สักพวงมำลัย 93 ฝำนลูกบวบ 94 ปิดปกชกด้วยศอก
186 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำล เหตุ ที่3 รัชกำล ที่6 รัชกำล ที่7 รัชกำล ที่9 95 สวนทวน 96 คลื่นกระทบฝั่ง 97 ขุนยักษ์พำนำง 98 พระรำมจองถนน 99 นำรำยณ์บั่นเศียร 100 ลูกคำงจับหมัด 101 ศอกท้ำยทอย 102 นำรำยณ์ขว้ำงจักร 103 ล้มขุนทวน 104 หนุมำนหักด่ำน 105 ปักลูกทอย 106 นำคำบิดหำง 107 วิรุฬหกกลับ 108 ไกรสรข้ำมห้วย 109 หิรัญม้วนแผ่นดิน 110 นำคมุดบำดำล 111 ทะแยค้ ำเสำ 112 ฤำษีเหิร 113 พระรำมเดินดง 114 บรรพตถล่ม 115 นำงมณโฑนั่งแท่น 116 ยันรุกขมูล 117 โค่นรุกขมูล 118 นำงมณโฑนั่งตัก
187 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำล เหตุ ที่3 รัชกำล ที่6 รัชกำล ที่7 รัชกำล ที่9 119 หักสลักเพชร 120 หนุมำนฟำดกุมภกัณฑ์ 121 ลิงพริ้ว 122 ญวนทอดแห 123 ทวนขุนศึก 124 กวำดมำร 125 หนุมำนแบกแข้ง 126 พลิกแผ่นดิน 127 กังหันต้องลม 128 เบนเขำพระสุเมรุ 129 พระรำมน้ำวศร 130 พระรำมฟำดศร 131 พระรำมยันศร 132 หักคอไอยรำ 133 ขุนยักษ์จับลิง 134 กวำงเหลียวหลัง 135 ตลบลง 136 นกคุ้มเข้ำรัง 137 ฤำษีมุดสระ 138 หนุมำนทะยำน 139 ตะเพียนแฝงตอ 140 ยันเอรำวัณ 141 พระรำมตีทัพ 142 พระรำมสะกดทัพ
188 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำล เหตุ ที่3 รัชกำล ที่6 รัชกำล ที่7 รัชกำล ที่9 143 บั่นเศียรทศกัณฑ์ 144 ขว้ำงจักรนำรำยณ์ 145 พระรำมเหยียบลงกำ 146 รำมสูรขว้ำงขวำน 147 หนุมำนข้ำมลงกำ 148 นำรำยณ์ข้ำมสมุทร 149 กำจิกไข่ 150 พระพำยล้มสิงขร 151 วำนรหักด่ำน 152 พระกำฬเปิดโลก 153 โขกนำสำ 154 อินทรำขว้ำงจักร 155 พระลักษณ์ห้ำมพล 156 ผจญช้ำงสำร 157 ล่วงแดนเหรำ 158 นำคำพ่นไฟกำฬ 159 หักด่ำนลมกรด 160 องคตควงพระขรรค์ 161 ฤำษีลืมญำณ 162 หนุมำนจองถนน 163 เปิดทวำร 164 ลงดำนประตู 165 กระทู้ขรัวตำ 166 โยธำสินธพ
189 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำล เหตุ ที่3 รัชกำล ที่6 รัชกำล ที่7 รัชกำล ที่9 167 มำณพเล่นขำ 168 มัจฉำเล่นหำง 169 กวำงเล่นโป่ง 170 ณรงค์พยุหบำท 171 กินรีเล่นน้ ำ 172 ตำมด้วยแข้ง 173 แปลงอินทรีย์ 174 พำชีสะบัดย่ำง 175 นำงสลับบำท 176 กุมภกรรณพุ่งหอก 177 หยอกนำง 178 เชยคำง 179 พรำงศัตรู 180 งูไล่ตุ๊กแก 181 ตำแก่ตีชุด 182 หยุดโยธำ 183 ภูผำสะท้ำน 184 ดั้นภูผำ 185 ศิลำกระทบ 186 พุ่งหอก 187 ศอกขวำนหน้ำ 188 พร้ำยำยแก่ 189 แง่ลูกคำง 190 ฟ้ำลั่น 191 ยันพยัคฆ์
190 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ต ำรำมวยไทย หมำย รัชกำล เหตุ ที่3 รัชกำล ที่6 รัชกำล ที่7 รัชกำล ที่9 192 193 194 195 จักรนำรำยณ์ ทรำยเหลียวหลัง กวำงสะบัดหน้ำ คชำตกมัน 196 สุธำสะท้ำน 197 ยันโยธี 198 อัคคีส่องแสง 199 ก ำแพงภูผำ 200 นำคำคำบนำง 201 ช้ำงประสำนงำ 202 สู่แดนนำคำ 203 โยธำเคลื่อนทัพ 204 ยันสองกร 205 ฆ้อนตีทั่ง 206 ขว้ำงสุธำ 207 ฤำษีบดยำ 208 นำคำเลื่อนกำย จำกกำรศึกษำต ำรำมวยไทยโบรำณในรัชกำลที่ 9 มีจ ำนวนไม้มวยมำกที่สุด แต่ก็พบว่ำ บำงไม้มวยในรัชกำลอื่นก็ยังคงมีใช้มำถึงปัจจุบัน ผู้วิจัยได้น ำไม้มวยทั้ง 4 รัชกำลมำจัดระบบใหม่ โดยรวบรวมที่ซ้ ำกันแล้วได้ไม้มวยทั้งหมด 208 ไม้มวย และน ำมำจัดกลุ่มใหม่เพื่อให้ได้องค์ ควำมรู้ใหม่ โดยแบ่งเป็น 3 กลุ่ม คือ 1.กลุ่มไม้มวยที่ยังใช้ไนกำรแข่งขันมำจนถึงปัจจุบัน 2. กลุ่มไม้มวยที่ใช้เพื่อกำรแสดง และ 3.กลุ่มไม้มวยที่ไม่นิยมใช้เนื่องจำกผิดกติกำ ดังตำรำงที่ 2
191 ตำรำงที่ 2 แสดงผลวิเครำะห์ไม้มวยไทยโบรำณตำมลักษณะกำรใช้งำน ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้ หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 1 จดมวย 2 จดสูง จดต่ ำ 3 ปักษำแหวกรัง 4 หงษ์ปีกหัก 5 สลับฟันปลำ 6 มอญยันหลัก 7 เอรำวัณเสยงำ 8 รักแร้หักแขน 9 อีกำฉีกรัง 10 หนุมำนถวำยแหวน 11 องคตถวำยสำร 12 อิเหนำแทงกริช 13 หนูไต่รำว 14 รัดงวงเอรำวัณ 15 เถรกวำดลำน 16 หักงวงไอยรำ 17 ดับชวำลำ 18 ถำงป่ำ 19 คชสำรกวำดหญ้ำ 20 บำทำลูบพักตร์ 21 หักคอเอรำวัณ 22 ตลบขึ้น 23 นิลพัทหักสิงขร
192 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้ หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 24 หนุมำนแหวกฟอง 25 พระรำมหักศร 26 หนุมำนถอนตอ 27 หนุมำนแบกพระ 28 โคนมูลพร ำ 29 ขวิดควำยซ้ำย 30 ขวิดควำยขวำ 31 ชนควำยกลำง 32 ชกด้วยศอก 33 ตัดด้วยศอก 34 งัดด้วยศอก 35 ถองด้วยศอก 36 ชกคำง 37 ชกตรง 38 ชกผิดฟำดกลับ 39 ชกไม่ถึงหลอกให้ตำม 40 ตีเข่ำฟำด 41 ตีเข่ำตรง 42 จระเข้ฟำดหำง (ตะเข้ ฟำดหำง) 43 ตะเข้ฟำดหำงฟำดผิด ฟำดกลับ 44 เหน็บ 45 จิกศีรษะ 46 กดคอ
193 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้ หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 47 หักแขน 48 หักขำ 49 ทุบคอ 50 ทุบโครง 51 หยิกในตำ 52 หยิกไหปลำร้ำ 53 โดนด้วยตัว 54 โดนด้วยก้น 55 กัดหู 56 ถีบ 57 บิดแขน 58 บิดขำ 59 กระทืบเท้ำ 60 กระทืบอก 61 หยิกคอหอย 62 โดนด้วยสะโพก 63 กำรชกและปิดหมัด หน้ำ 64 กำรชกและปิดหมัด เฉียงขึ้น 65 กำรชกและปิดหมัด เหวี่ยงแห 66 กำรชกและปิดหมัด ขนำนคู่เฉียงขึ้น
194 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้งำน หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 67 สืบเท้ำหน้ำชกและถอด เท้ำหน้ำรับ 68 ก้ำวเท้ำหน้ำชกและสืบ เท้ำหน้ำรับ 69 กำรชกด้วยหมัดหน้ำ และก้ำวเท้ำหลังปิด 70 กำรชกด้วยหมัดหน้ำ และถอยหลอกให้ตำม 71 กระโดดชกด้วยหมัด หน้ำและกระโดดหนี 72 ก้ำวเท้ำหลังปิดและชก ตอบ 73 สืบเท้ำหน้ำปิดและชก ตอบ 74 ก้ำวเท้ำขวำหลบหมัด ชกประจบ 75 ก้ำวเท้ำซ้ำยหลบหมัด ชกประจบ 76 ก้ำวเท้ำขวำแยกชก ประจบ 77 ถอยเท้ำซ้ำยถอยออก ชกประจบ 78 หลักแม่ไม้เชิงมือและ เท้ำ
195 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้งำน หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 79 หลักแม่ไม้คละเชิงมือ และเท้ำ 80 หลักแม่ไม้คละเชิงมือ และเข่ำ 81 หลักแม่ไม้คละเชิงมือ และจับเท้ำ 82 หลักแม่ไม้เท้ำถีบและ จับ 83 หลักแม่ไม้เตะลอดใต้ เท้ำ 84 ท่ำเทพพนม 85 ขึ้นไม้พรหมและยืนเชิด หน้ำในท่ำเหลี่ยมตรง 86 กำรยืนเท้ำแบนไปทำง ซ้ำยมือ 87 ท่ำร่ำยไปทำงขวำมือ 88 ชวำซัดหอก 89 ยกเขำพระสุเมรุ 90 ตำเถรค้ ำฟัก 91 ขุนศึกตีทวน 92 สักพวงมำลัย 93 ฝำนลูกบวบ 94 ปิดปกชกด้วยศอก 95 สวนทวน
196 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้งำน หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 96 คลื่นกระทบฝั่ง 97 ขุนยักษ์พำนำง 98 พระรำมจองถนน 99 นำรำยณ์บั่นเศียร 100 ลูกคำงจับหมัด 101 ศอกท้ำยทอย 102 นำรำยณ์ขว้ำงจักร 103 ล้มขุนทวน 104 หนุมำนหักด่ำน 105 ปักลูกทอย 106 นำคำบิดหำง 107 วิรุฬหกกลับ 108 ไกรสรข้ำมห้วย 109 หิรัญม้วนแผ่นดิน 110 นำคมุดบำดำล 111 ทะแยค้ ำเสำ 112 ฤำษีเหิร 113 พระรำมเดินดง 114 บรรพตถล่ม 115 นำงมณโฑนั่งแท่น 116 ยันรุกขมูล 117 โค่นรุกขมูล 118 นำงมณโฑนั่งตัก 119 หักสลักเพชร 120 หนุมำนฟำดกุมภกัณฑ์
197 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้ หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 121 ลิงพริ้ว 122 ญวนทอดแห 123 124 125 126 ทวนขุนศึก กวำดมำร หนุมำนแบกแข้ง พลิกแผ่นดิน 127 กังหันต้องลม 128 เบนเขำพระสุเมรุ 129 พระรำมน้ำวศร 130 พระรำมฟำดศร 131 พระรำมยันศร 132 หักคอไอยรำ 133 ขุนยักษ์จับลิง 134 กวำงเหลียวหลัง 135 ตลบลง 136 นกคุ้มเข้ำรัง 137 ฤำษีมุดสระ 138 หนุมำนทะยำน 139 ตะเพียนแฝงตอ 140 ยันเอรำวัณ 141 พระรำมตีทัพ 142 พระรำมสะกดทัพ 143 บั่นเศียรทศกัณฑ์ 144 ขว้ำงจักรนำรำยณ์
198 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้ หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 145 พระรำมเหยียบลงกำ 146 รำมสูรขว้ำงขวำน 147 หนุมำนข้ำมลงกำ 148 นำรำยณ์ข้ำมสมุทร 149 กำจิกไข่ 150 พระพำยล้มสิงขร 151 วำนรหักด่ำน 152 พระกำฬเปิดโลก 153 โขกนำสำ 154 อินทรำขว้ำงจักร 155 พระลักษณ์ห้ำมพล 156 ผจญช้ำงสำร 157 ล่วงแดนเหรำ 158 นำคำพ่นไฟกำฬ 159 หักด่ำนลมกรด 160 องคตควงพระขรรค์ 161 ฤำษีลืมญำณ 162 หนุมำนจองถนน 163 เปิดทวำร 164 ลงดำนประตู 165 กระทู้ขรัวตำ 166 โยธำสินธพ 167 มำณพเล่นขำ
199 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้ หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 168 มัจฉำเล่นหำง 169 กวำงเล่นโป่ง 170 ณรงค์พยุหบำท 171 กินรีเล่นน้ ำ 172 ตำมด้วยแข้ง 173 แปลงอินทรีย์ 174 พำชีสะบัดย่ำง 175 นำงสลับบำท 176 กุมภกรรณพุ่งหอก 177 หยอกนำง 178 เชยคำง 179 พรำงศัตรู 180 งูไล่ตุ๊กแก 181 ตำแก่ตีชุด 182 หยุดโยธำ 183 ภูผำสะท้ำน 184 ดั้นภูผำ 185 ศิลำกระทบ 186 พุ่งหอก 187 ศอกขวำนหน้ำ 188 พร้ำยำยแก่ 189 แง่ลูกคำง 190 ฟ้ำลั่น
200 ล ำดับ ที่ ชื่อไม้มวยโบรำณ ลักษณะกำรใช้ หมำย 1. ไม้มวยที่ใช้ เหตุ ในกำรแข่งขัน 2.ไม้มวยที่ใช้ ในกำรแสดง 3.ไม้มวยที่ไม่ใช้ ในกำรแข่งขัน 191 ยันพยัคฆ์ 192 จักรนำรำยณ์ 193 ทรำยเหลียวหลัง 194 กวำงสะบัดหน้ำ 195 คชำตกมัน 196 สุธำสะท้ำน 197 ยันโยธี 198 อัคคีส่องแสง 199 ก ำแพงภูผำ 200 นำคำคำบนำง 201 ช้ำงประสำนงำ 202 สู่แดนนำคำ 203 โยธำเคลื่อนทัพ 204 ยันสองกร 205 ฆ้อนตีทั่ง 206 ขว้ำงสุธำ 207 ฤำษีบดยำ 208 นำคำเลื่อนกำย จำกตำรำง สรุปไม้มวยไทยโบรำณสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ที่ใช้ในกำรแข่งขัน ตั้งแต่อดีต จนถึงปัจจุบัน มีไม้มวยจ ำนวน148 ไม้มวย แยกเป็นทักษะต่ำงๆได้4 ทักษะ ประกอบด้วย 1) ทักษะกำรใช้หมัดมีจ ำนวน 56 ไม้มวย 2) ทักษะกำรใช้เท้ำมีจ ำนวน 42 ไม้มวย แยกเป็นทักษะ เตะจ ำนวน ๒๙ ไม้มวยและทักษะถีบ จ ำนวน 13 ไม้มวย 3) ทักษะกำรใช้เข่ำมีจ ำนวน 26 ไม้ มวย และ 4) ทักษะกำรใช้ศอกมีจ ำนวน 43 ไม้มวย รวมได้ทักษะไม้มวยทั้งหมด 16๗ ไม้มวย
201 นอกจำกนั้น มีบำงไม้มวยใช้ได้ 2 ทักษะ (19ไม้มวย) บำงไม้มวยใช้ได้3 ทักษะ (2 ไม้มวย)บำงไม้ มวยที่ใช้ได้ 2-3 ทักษะ (21 ไม้มวย) ไม้มวยที่ใช้ได้ 2 ทักษะ ได้แก่ 1.ชกด้วยศอก 2.หลักแม่ไม้เชิงมือและเท้ำ 3.หลักแม่ไม้ คละเชิงมือและเท้ำ 4.หลักแม่ไม้คละเชิงมือและเข่ำ 5.หนุมำนหักด่ำน 6.พระรำมยันศร 7.ตะเพียน แฝงตอ 8.พระรำมตีทัพ 9.ผจญช้ำงสำร 10.ล่วงแดนเหรำ 11.หักด่ำนลมกรด 12.กระทู้ขรัวตำ 13.โยธำสินธพ 14.ณรงค์พยุหบำท 15.แปลงอินทรีย์ 16.นำคำคำบนำง 17.หนูไต่รำว 18.ขุน ยักษ์จับลิง 19.หลักแม่ไม้คละเชิงมือและจับเท้ำ ไม้มวยที่ใช้ได้ 3 ทักษะ ได้แก่ 1.หนูไต่รำว (หมัด เตะ เข่ำ) 2.ขุนยักษ์จับลิง (หลบหมัด หลบเตะ หลบศอก) รำยละเอียดดังตำรำงแบบ วิเครำะห์ทักษะไม้มวยไทยโบรำณ สรุปจำกต ำรำมวยไทยคือ ต ำรำภำพจำกสมุดข่อย สมัยรัชกำลที่3 ซึ่งปรำกฏแต่ภำพไม่มี ชื่อไม้มวยก ำกับ ท ำให้ไม่สำมำรถน ำมำวิเครำะห์ร่วมกับไม้มวยในต ำรำอื่นได้ ผลกำรวิเครำะห์ ท่ำทำงจำกภำพสมุดข่อยได้ชื่อภำพไม้มวยไทยโบรำณที่เหมำะสม จ ำนวน28 ภำพ น ำมำวิเครำะห์ ร่วมกับต ำรำมวยไทยของหลวงวิศำลดรุณกร สมัยรัชกำลที่ 6 ต ำรำมวยไทยของนำยชุบ นิวำสะวัต สมัยรัชกำลที่ 7 และต ำรำมวยต ำรับพระเจ้ำเสือของนำยยศ เรืองสำ และต ำรำมวยของร้อยเอกเนื่อง สุกูลธนำศร หรือ น.วงศ์ธนูสมัยรัชกำลที่ 9 ผลกำรวิเครำะห์ต ำรำมวยไทยโบรำณทั้งหมด ได้ไม้ มวยไทยโบรำณทั้งหมด 208 ไม้มวย แยกเป็นกลุ่มตำมลักษณะกำรใช้งำนดังนี้ กลุ่มไม้มวยไทย โบรำณที่ใช้ในกำรแข่งขัน จ ำนวน 154 ไม้มวย กลุ่มไม้มวยไทยโบรำณที่ใช้ในกำรแสดง จ ำนวน 40 ไม้มวย และกลุ่มไม้มวยไทยโบรำณที่ไม่ใช้ในกำรแข่งขันเนื่องจำกผิดกติกำ จ ำนวน 14 ไม้มวย และ น ำกลุ่มไม้มวยไทยโบรำณที่ใช้ในกำรแข่งขันมำแยกเป็นทักษะหมัด เท้ำ เข่ำ ศอก โดยไม่รวมกำร จดมวย และกำรจดสูง จดต่ ำ เนื่องจำกเป็นท่ำเตรียมในกำรต่อสู้ท่ำเทพพนม ขึ้นไม้พรหมและยืน เชิดหน้ำในท่ำเหลี่ยมตรง กำรยืนเท้ำแบนไปทำงซ้ำยมือ ท่ำร่ำยไปทำงขวำมือ เนื่องจำกเป็นกำร ร่ำยร ำไหว้ครูก่อนกำรแข่งขัน สรุปจึงเหลือท่ำไม้มวยโบรำณในกำรจัดทักษะจ ำนวน 148 ไม้มวย ดังนี้ ทักษะหมัด จ ำนวน 56 ไม้มวย ทักษะเท้ำ จ ำนวน 43 ไม้มวย (เตะ30 ไม้มวย ถีบ 13 ไม้มวย) ทักษะเข่ำ จ ำนวน 26 ไม้มวย ทักษะศอก จ ำนวน 43 ไม้มวยและน ำควำมรู้เรื่องไม้มวยไทยโบรำณที่ จัดกำรควำมรู้ไว้มำประมวลและกลั่นกรองจำกครูมวยไทยด้วยวิธีกำรสนทนำกลุ่ม ผลกำร สนทนำพบว่ำต ำรำไม้มวยไทยโบรำณที่น ำมำศึกษำมีควำมเหมำะสม มีควำมส ำคัญทำง ประวัติศำสตร์ น่ำเชื่อถือ มีควำมหมำย ควำมส ำคัญด้ำนมวยไทย กำรจัดกลุ่มตำมลักษณะกำรใช้
202 งำนเหมำะสม น ำไปสู่กำรต่อยอดทำงกำรศึกษำและประยุกต์ใช้ในชีวิตประจ ำวัน กำรแยะทักษะ หมัด เท้ำ เข่ำ ศอก มีควำมชัดเจน ภำพประกอบ 1 , 2 จดสูง จดต่ ำ ที่มำ :ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557) จดสูง จดต่ ำ กำรตั้งท่ำเตรียมพร้อมต่อสู้ของ นักมวยไทยซึ่งถือเป็นไม้มวยท่ำแรกที่ผู้ฝึกมวย ไทยจะต้องเรียนรู้ กำรจดมวยเป็นศิลปศำสตร์ ที่เป็นเอกลักษณ์ของครูมวยแต่ละคน ท่ำจดสูง คือกำรเตรียมป้องกันตัวและออกอำวุธเพื่อเข้ำ ท ำคู่ต่อสู้ ท่ำจดต่ ำ คือกำรเตรียมป้องกันตัว และหลบหลีกอำวุธคู่ต่อสู้ กำรจดสูง จดต่ ำ เป็นควำมถนัดของนักมวยแต่ละคนที่มีควำม พ ร้ อ มที่ จ ะป้อง กัน แ ล ะ จู่โ จมไ ด้ อ ย่ ำงมี ประสิทธิภำพ ภำพประกอบ 3 ปักษำแหวกรัง ที่มำ :ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557) ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดเข้ำวงใน ตอบโต้ด้วย ไม้อื่นต่อไป
203 ภำพประกอบ 4 หงส์ปีกหัก ที่มำ : “ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557)” ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ สืบเท้ำเข้ำวงใน ใช้ศอกพุ่งกระแทก ที่หัวไหล่ให้หลุดหรือเคล็ดได้ ภำพประกอบ 5 สลับฟันปลำ ที่มำ : “ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557)” ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบออกวงนอก ตอบโต้ด้วย ไม้อื่นๆต่อไป ภำพประกอบ 6 มอญยันหลัก ที่มำ : “ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557)” ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ ใช้เท้ำถีบที่ยอดอกหรือที่ท้อง
204 ภำพประกอบ 7 เอรำวัณเสยงำ ที่มำ : “ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557)” ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบเข้ำวงในแลชกด้วยหมัดเสย ขวำเข้ำที่ปลำยคำง ภำพประกอบ 8 อีกำฉีกรัง ที่มำ : “ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557)” ฝ่ำยรุก เดินเข้ำหำพร้อมชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำยและเตรียมชกด้วยหมัด ตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัด ตลบแขนทั้งสองของคู่ ต่อสู้ไว้พร้อมกระโดดลอยตัว ใช้เข่ำ ลอยกระแทกที่อกหรือคำงของคู่ ต่อสู้ทันที ภำพประกอบ 9 หนุมำนถวำยแหวน ที่มำ : “ภำพโดย ดร.จัตุชัย จ ำปำหอม (2557)” ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดเข้ำวงในแล้วใช้หมัดเสยคู่ เข้ำที่ปลำยคำงคู่ต่อสู้
205 ภำพประกอบ 10 องคตถวำยสำร ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดสืบเท้ำเข้ำวงในแล้วชก ด้วยหมัดเสยขวำไปที่ลิ้นปี่ คอ หรือ ปลำยคำงของคู่ต่อสู้ ภำพประกอบ 11 อิเหนำแทงกริช ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ ย่อตัวหลบหมัดเข้ำวงใน ใช้ศอกตัด ตีเข้ำที่ท้อง ลิ้นปี่ของคู่ต่อสู้ ภำพประกอบ 12 หนูไต่รำว ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดวงนอกพร้อมใช้เข่ำ หรือ เตะหรือชกสวนตำมถนัด
206 ภำพประกอบ 13 รัดงวงเอรำวัณ ฝ่ำยรุก เตะเฉียงเข้ำชำยโครง ฝ่ำยรับ รีบประชิดเข้ำใกล้เพื่อสลำยแรงเตะ รวบแขนรัดขำของคู่ต่อสู้ไว้ให้แน่น แล้วใช้หมัดขวำชกไปที่หน้ำทันที ภำพประกอบ 14 เถรกวำดลำน ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัด หรือเตะเฉียงสูง ฝ่ำยรับ ก้มหลบหมัด หลบเตะ พร้อมเตะ ตัดล่ำงไปที่เท้ำหลักเพื่อให้ล้มลง ภำพประกอบ 15 หักงวงไอยรำ ฝ่ำยรุก เตะเฉียงเข้ำที่ชำยโครง ฝ่ำยรับ เข้ำประชิดรวบขำคู่ต่อสู้ แล้วใช้ ศอกตีลงที่บริเวณโคนขำ
207 ภำพประกอบ 16 ดับชวำลำ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดออกนอกพร้อมชกสวน ด้วยหมัดตรงหลังขวำไปที่ใบหน้ำ หรือลูกตำ ภำพประกอบ 17 ถำงป่ำ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ ปัดหมัด หลบหมัดเข้ำวงในพร้อมใช้ ศอกคว่ ำตีลงที่หน้ำผำกหรือดั้งจมูก ภำพประกอบ 18 บำทำลูบพักตร์ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบ ปัดหมัดแล้วถีบตรงสวนไปที่ ใบหน้ำคู่ต่อสู้
208 ภำพประกอบ 19 หักคอเอรำวัณ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำ ชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำหลังเข้ำหำคู่ต่อสู้ ปัดหมัด พร้อมทะยำนตีเข่ำเข้ำที่อกหรือ ใบหน้ำ และใช้ศอกตีลงที่ศีรษะคู่ ต่อสู้ ภำพประกอบ 20 ตลบขึ น ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำหำเพื่อจะใช้มือโน้มคอ ตีเข่ำ ฝ่ำยรับ ใช้มือตวัดจำกล่ำงขึ้นบน เปิดมือ ทั้งสองข้ำงของฝ่ำยรุกแล้วใช้เข่ำ ตรงที่ท้องคู่ต่อสู้ ภำพประกอบ 21 หนุมำนแหวกฟอง ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำ ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ ใช้แขนตะปบไปที่ต้นแขนคู่ต่อสู้ พร้อมกระโดดเข่ำลอยเข้ำที่อกหรือ ปลำยคำงคู่ต่อสู้
209 ภำพประกอบ 22 หนุมำนแบกพระ ฝ่ำยรุก เตะเฉียงสูง เป้ำหมำยที่คอ ฝ่ำยรับ ก้มตัวหลบเท้ำที่เตะมำผ่ำนศีรษะ แล้วหมุนตัวออกวงนอก พร้อมก้ำว ขำพุ่งตัวขึ้น ใช้ไหล่ดันขำคู่ต่อสู้ให้ เสียหลักแล้วใช้หมัดต่อยเข้ำที่คำง ของคู่ต่อสู้ ภำพประกอบ 23 ชกด้วยศอก ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดโดยกำรปัดแล้วสืบเท้ำ เข้ำวงในพร้อมใช้หมัดคว่ ำ แต่ให้งอ แขนด้วยเมื่อชกไปในลักษณะเหวี่ยง จะมีศอกตำมไปด้วย ภำพประกอบ 24 ตัดด้วยศอก ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำเข้ำไปชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ซ้ำย ฝ่ำยรับ ฉำกออกทำงขวำพร้อมชกด้วยหมัด เหวี่ยงงอแขนตำม เหวี่ยงไหล่ตำม พร้อมศอก
210 ภำพประกอบ 26 ถองด้วยศอก ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำมำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำ ซ้ำยหรือจะคว้ำคอเพื่อตีเข่ำ ฝ่ำยรับ ก้มหลบหมัด หรือไม่ให้คู่ ต่อสู้คว้ำ คอได้ ก้ำวเท้ำขวำเฉียงไป หน้ำซ้ำย พ ร้ อ ม กับใ ช้ ศอ ก ก ร ะทุ้ง กลับไปข้ำงหลังเป้ำหมำยบริเวณท้อง หรือลิ้นปี่ ภำพประกอบ 27 ชกคำง ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำมำชกด้วยหมัด ตรงหลัง ขวำ ฝ่ำยรับ ย่อตัวหลบหมัด ใช้มือข้ำง หนึ่งกันหมัดไว้อีกข้ำงหนึ่งชกด้วย หมัดตรง หลังขวำไปที่ปลำยคำงคู่ต่อสู้ ภำพประกอบ 25 งัดด้วยศอก ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำเข้ำไปชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ ฉำกเข้ำวงในพร้อมชกด้วยหมัด หงำยงัดขึ้นมำพร้อมกระตุกไหล่ด้วย จะเป็นกำรงัดด้วยศอก
211 ภำพประกอบ 28 ชกตรง ฝ่ำยรุก จดมวยต่ ำเตรียมรุกเข้ำหำคู่ ต่อสู้ ฝ่ำยรับ ฉำกไปทำงซ้ำยพร้อมกับชก ด้วยหมัดตรงหลังขวำไปที่หน้ำหรือลูก ตำ ภำพประกอบ 29 ชกผิดฟำดกลับ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำหำพร้อมกับชก ด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ ผงะหลบไปข้ำงหลังพร้อม ชกด้วย หมัดเหวี่ยงขวำ แต่คู่ต่อสู้ หลบได้ ให้เหวี่ยงกลับมำด้วยหลัง หมัดจะเป็นกำรชกฟำดกลับ ภำพประกอบ 30 ชกไม่ถึงหลอกให้ตำม ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำเข้ำหำเพื่อชก ด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดพร้อมหลอกล่อ ท ำท่ำจะ ชก แต่ไม่ชก หลอกให้คู่ต่อสู้ ตำม เข้ำท ำอีก เตรียมตอบโต้ด้วย อำวุธ อื่น
212 ภำพประกอบ 31 ตีเข่ำฟำด ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำเข้ำหำพร้อมกับ ใช้หมัดตรงหน้ำและหมัดตรงหลังเข้ำ หำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดโดยใช้แขนยกบัง พร้อมกับตีเข่ำเข้ำที่ชำยโครงทันที ภำพประกอบ 32 ตีเข่ำตรง ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำหำพร้อมชกด้วย หมัดตรงหน้ำ ฝ่ำยรับ ยกแขนป้องปัด พร้อม กระแทกเข่ำ ตรงเข้ำที่ท้องหรือลิ้นปี่ เมื่อได้ โอกำส ให้รีบคว้ำคอตีเข่ำตรง ทั้ง ซ้ำยและขวำ ภำพประกอบ 33 จระเข้ฟำดหำง ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำ หรือ หมัดตรงหลังแล้วเสีย หลัก ฝ่ำยรับ ผงะรับหมัดแล้วเตะด้วยเท้ำ ขวำสูง ที่ ปลำยคำงแต่คู่ต่อสู้หลบ ให้ หมุน ตัวกลับตำมด้วยเตะกลับหลังด้วย ส้นเท้ำซ้ำยเข้ำบริเวณคำงหรือ ใบหน้ำ
213 ภำพประกอบ 34 ตะเข้ฟำดหำงผิดฟำดกลับ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำซ้ำยพร้อมชกด้วย หมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดพร้อมเตะเฉียงสูง ด้วยเท้ำขวำ คู่ต่อสู้ผงะหลบจึงตำม ด้วย เตะกลับด้วยส้นเท้ำซ้ำยฟำดไปที่ คำงหรือใบหน้ำ ถ้ำฟำดผิดให้ฟำด กลับอีกครั้ง ภำพประกอบ 35 เหน็บ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำหำคู่ต่อสู้เพื่อใช้ หมัด ศอกหรือเข่ำ ฝ่ำยรับ ตั้งหลักให้มั่นจดหมำยสูง พร้อม ถีบจิกบริเวณท้องด้วย ควำมเร็ว แรง ภำพประกอบ 36 ถีบ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำหำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดบิดตัวเข้ำวงใน ใช้ แขนขวำปัดออกนอกพร้อมชกด้วย หมัด ตรงหน้ำทันที เข้ำที่หน้ำหรืออก
214 ภำพประกอบ 37 กำรชกและปิดหมัดหน้ำ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำหำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดบิดตัวเข้ำวงใน ใช้ แขนขวำปัดออกนอกพร้อม ชกด้วยหมัดตรงหน้ำทันที เข้ำที่หน้ำ หรือ อก ภำพประกอบ 38 กำรชกและปิดหมัดเฉียงขึ น ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัดเสย ซ้ำย (หมัดเฉียงขึ้น) ฝ่ำยรับ ให้ใช้แขนขวำปัดลงล่ำง พร้อมชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ที่ใบหน้ำ ทันที ภำพประกอบ 39 กำรชกและปิดหมัดเหวี่ยงแห ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดเหวี่ยงซ้ำยหรือ ขวำ มำ ที่กกหูหรือคำง ฝ่ำยรับ ให้ยกหมัดซ้ำยหรือขวำเปิด ขึ้นเพื่อป้องกันหมัดเหวี่ยง และตอบโต้ ด้วยด้วยกำรคว้ำคอตีเข่ำตรงทันที
215 ภำพประกอบ 40 กำรชกและปิดหมัดขนำนคู่เฉียงขึ น ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดเสยคู่(หมัด เฉลียงขึ้น) ซ้ำยและขวำพร้อมกัน ฝ่ำยรับ ใช้แขนซ้ำยขวำ ตีลงที่ต้น แขนคู่ต่อสู้พร้อมใช้หมัดหรือเข่ำตอบ โต้ ภำพประกอบ 41 สืบเท้ำหน้ำชกและถอยเท้ำหน้ำรับ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ซ้ำย ฝ่ำยรับ ย่ำงถอยด้วยเท้ำหลังและใช้ มือขวำ ปัดแขนที่ชกมำ พร้อมชกด้วย หมัด ตรงหน้ำซ้ำยเข้ำที่ใบหน้ำทันที ภำพประกอบ 42 ก้ำวเท้ำหน้ำชกและสืบเท้ำหน้ำรับ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำซ้ำยเข้ำปัดหมัดที่ชก มำด้วยแขนขวำ พร้อมชกด้วยหมัด เสยซ้ำย เข้ำที่ท้องหรือหน้ำอก
216 ภำพประกอบ 43 กำรชกด้วยหมัดหน้ำ และก้ำวเท้ำหลังปิด ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ ย่ำงเท้ำขวำเข้ำหำคู่ต่อสู้และ ยกมือขวำยกปิดปัดหมัด พร้อมชก ด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำยที่ใบหน้ำหรือลิ้น ปี่ ภำพประกอบ 44 กำรชกด้วยหมัดหน้ำและถอย หลอกให้ตำม ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำหลังด้วยเท้ำขวำเพื่อ หลบหมัดหรือหลอกให้ตำม พร้อมชก ด้วยหมัดตรงหลังขวำทันทีที่ใบหน้ำ ภำพประกอบ 45 ก้ำวเท้ำหลังปิดและชกตอบ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ ก้ำวเท้ำหลังขวำเข้ำหำวงใน ยกมือขวำปิดปัดหมัดพร้อมชกด้วย หมัดเสยซ้ำยเข้ำที่ปลำยคำงทันที
217 ภำพประกอบ 46 สืบเท้ำหน้ำปิดและชกตอบ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำซ้ำยพร้อมกับยกมือ ขวำขึ้นปิด หมัดซ้ำยของคู่ต่อสู้ พร้อม ชกด้วยหมัดเสยซ้ำยเข้ำที่ท้องคู่ต่อสู้ คู่ต่อสู้อำจ กดแขนขวำลงป้องกันที่ ท้อง ฝ่ำยรับ สำมำรถชกด้วยหมัดตรง หลังขวำเข้ำที่ใบหน้ำคู่ต่อสู้ทันที ภำพประกอบ 47 ก้ำวเท้ำขวำหลบหมัดชกประจบ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ ย่ำงเท้ำขวำเฉลียงเข้ำหำคู่ ต่อสู้ เอียง ตัวหลบหมัด พร้อมใช้หมัด ตรงหลังขวำชกตอบที่ชำยโครง ภำพประกอบ 48 ก้ำวเท้ำซ้ำยหลบหมัดชกประจบ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำซ้ำยเฉียงไปทำงซ้ำย ของคู่ต่อสู้ พร้อมก้มหัวหลบหมัดเสย ซ้ำยเข้ำที่ ล ำตัวคู่ต่อสู้
218 ภำพประกอบ 49 ก้ำวเท้ำขวำแยกชกประจบ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำซ้ำยชกด้วยหมัดตรง หลังขวำ ฝ่ำยรับ สืบเท้ำขวำแยกไปทำงขวำ ใช้มือซ้ำยยกปิดปัดพร้อมกับชกด้วย หมัดตรงหลังขวำเข้ำที่ใบหน้ำหรือคำง คู่ต่อสู้ ภำพประกอบ 50 ถอยเท้ำซ้ำยถอยออกชกประจบ ฝ่ำยรุก ก้ำวเท้ำขวำชกด้วยหมัดตรง หลังขวำ ฝ่ำยรับ ย่ำงเท้ำซ้ำยถอยหลัง ใช้แขน ซ้ำยตบ แขนขวำของคู่ต่อสู้ลง พร้อม กับชกด้วยหมัดเหวี่ยงขวำเข้ำที่คำงคู่ ต่อสู้ ภำพประกอบ 51 หลักแม่ไม้เชิงมือและเท้ำ ฝ่ำยรุก ก้ำวเท้ำขวำชกด้วยหมัดตรง หลังขวำ ฝ่ำยรับ ย่ำงถอยหลังด้วยเท้ำซ้ำย ใช้ มือซ้ำยปัดมือขวำและชกด้วยหมัดตรง หลังขวำเข้ำที่ใบหน้ำทันที และพร้อม ที่จะเตะซ้ำยเข้ำที่ล ำตัวด้วย
219 ภำพประกอบ 52 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและเท้ำ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย และตำมด้วยเตะเฉลียงขวำ ฝ่ำยรับ ใช้มือขวำปิดปัดหมัดและ ย่ำงเท้ำซ้ำยถอยหลัง ใช้แขนซ้ำยปัดขำ ออกให้พ้นตัว พร้อมที่จะเตะตัดล่ำง ซ้ำยคู่ต่อสู้ทันที ภำพประกอบ 53 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและเข่ำ ฝ่ำยรุก ชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย และตำมด้วยเข่ำขวำ ฝ่ำยรับ ใช้แขนขวำปัดปิดหมัดซ้ำย และย่ำงเท้ำซ้ำยถอย ใช้แขนซ้ำยตวัด ลงมำตัดเข่ำให้พ้นตัว พร้อมที่จะเตะ ซ้ำยเข้ำล ำตัวคู่ต่อสู้ทันที ภำพประกอบ 54 หลักแม่ไม้คละเชิงมือและจับเท้ำ ฝ่ำยรุก เตะเฉียงขวำมำที่ล ำตัว ฝ่ำยรับ ให้ถอยเท้ำซ้ำยสลำยแรง แล้วจับซ้อนข้อเท้ำด้วยมือซ้ำยใช้ศอก ขวำตีลงที่ต้นขำขวำทันที หรือจับแล้ว ชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ
220 ภำพประกอบ 55 หลักแม่ไม้เท้ำถีบและจับ ฝ่ำยรุก ใช้เท้ำซ้ำยถีบตรงมำ ฝ่ำยรับ ให้ถอยพร้อมจับข้อเท้ำ สลำยแรงแล้ว ถีบกลับที่ต้นขำขวำทันที หรือจับแล้ว ชก ส วน ห รื อ จับ แ ล้ วเตะ แล้วแต่ จังหวะ ภำพประกอบ 56 หลักแม่ไม้เตะลอดใต้เท้ำ ฝ่ำยรุก เตะเฉียงเข้ำที่คอหรือใบหน้ำ ฝ่ำยรับ สืบเท้ำซ้ำยเฉียงไปทำงซ้ำย โน้มตัวก้มลงให้หัวรอดใต้ขำ หมัดซ้ำย ป้องกันใบหน้ำ หมัดขวำชกเข้ำที่ลูก อัณฑะพร้อมยืดตัวเตะตัดซ้ำยล่ำงคู่ ต่อสู้ ภำพประกอบ 57 ท่ำเทพพนม กำรนั่งคุกเข่ำ หันหน้ำไปทำงคู่ ต่อสู้ ก้นนั่งอยู่บนส้นเท้ำ(ท่ำเทพ พนม) ล ำตัวตั้งตรง พนมมือระหว่ำง อก ต่อด้วยกรำบพระแม่ธรณี หรือ ถวำยบังคม ใช้เท้ำขวำทับเท้ำซ้ำย ภำษำมวยเรียกนั่งทับเป็ดหรือนั่งท่ำ เทพธิดำ
221 ภำพประกอบ 58 ขึ นไม้พรหมและยืนเชิดหน้ำ ในท่ำเหลี่ยมตรง กำรนั่งบนส้นเท้ำขวำ ตั่งเข่ำซ้ำยขึ้น ก ำหมัดซ้ำยวำงบนเข่ำซ้ำย ก ำหมัด ขวำจดมวยระดับคำง โล้ตัวไปข้ำงหน้ำ เข่ำซ้ำยไม่ถูกพื้น ขำหลังขวำกระดก ขึ้น แขนทั้งสองเหวี่ยงไปข้ำงหลังวำด ขนำนพื้นไปข้ำงหน้ำ ควงแขน 3 รอบ พร้อมสอดสร้อยมำลำ กลับมำนั่งทับ ส้นเท้ำขวำ บิดศอกและไหล่ขวำไป ข้ำงหลัง หันขวำพร้อมมองศอก ท ำซ้ ำ 3 ครั้ง แล้วลุกขึ้นยืนเชิดหน้ำในท่ำ เหลี่ยมตรง (ท่ำเทพนิมิตร) ภำพประกอบ 59 กำรยืนเท้ำเบนไปทำงซ้ำยมือ กำรยืนท่ำจดมวย ยุบหรือย่อ ขวำเฉียงไปทำงขวำ เท้ำซ้ำยยุบหรือ ย่อขยับตำมเท้ำขวำเป็นชิดแล้วยกเข่ำ ซ้ำยเชิดหน้ำเบนไปทำงซ้ำย ปลำยเท้ำ เปิดขำงอเป็นมุมฉำก เข่ำงอสูงระดับ เอว เท้ำขวำจดพื้น ขำย่อเล็กน้อย หมัดซ้ำยอยู่บนเขำซ้ำย ท ำสลับข้ำง ซ้ำยและขวำ 3 ครั้ง เรำเรียกว่ำ ย่ำง สำมขุม ซึ่งเป็นท่ำครูนั้นเอง
222 ภำพประกอบ 60 ท่ำร่ำยไปทำงขวำมือ กำรยืนท่ำจดมวย ใช้ปลำยเท้ำขวำเตะ พื้นเฉียงข้ำงหน้ำ ก ำหมัดขวำวำง เหนือต้นขำขวำ ก ำหมัดซ้ำยจดมวย แถวใบหน้ำสลับท ำเท้ำซ้ำยให้ปลำย เท้ำซ้ำยแตะพื้นเฉียงข้ำงหน้ำ 3 ครั้ง แล้วไขว้ขำซ้ำยมำข้ำงหลังขำขวำ ดัน ขำขวำข้ำงหน้ำออกไป ท ำสลับซ้ำย ขวำ ให้ได้ 8 ครั้ง หมุนทวนเข็มนำฬิกำ เรำเรียกว่ำ ย่ำงสุขเกษม หรือ ขุนพล กรำยทวนแปดทิศ ภำพประกอบ 61 ชวำซัดหอก ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดฉำกออกวงนอก พร้อมใช้ศอกตัดตีที่ชำยโครง ภำพประกอบ 62 ยกเขำพระสุเมรุ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ซ้ำย ฝ่ำยรับ ย่อตัวหลบหมัดเข้ำวงใน ให้ หมัดผ่ำนศีรษะไปพร้อมชกด้วยหมัด เสยเข้ำที่ปลำยคำง
223 ภำพประกอบ 63 ตำเถรค ำฟัก ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหลัง ขวำ ฝ่ำยรับ สืบเท้ำเข้ำวงในใช้แขนซ้ำย เปิดขึ้นปัดหมัดที่ชกมำพร้อมชกด้วย หมัดเสย หรือ หมัดตรงเข้ำที่ปลำย คำงเป็นกำรแก้หมัดด้วยหมัด ภำพประกอบ 64 ขุนศึกตีทวน ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำชกด้วยหมัดตรง หลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดฉำกออกวงนอก พร้อมเตะเฉียงเข้ำที่หน้ำท้องหรือชำย โครง ภำพประกอบ 65 สักพวงมำลัย ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำหลบเข้ำวงในพร้อม ใช้ศอกงัดหรือศอกพุ่งเข้ำที่ชำยโครง หรือลิ้นปี่
224 ภำพประกอบ 66 ฝำนลูกบวบ ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำชกด้วยหมัด ตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำหลบหมัดเข้ำวงใน พร้อมใช้ศอกงัดเฉียงเข้ำที่ใบหน้ำ ภำพประกอบ 67 ปิดปกชกด้วยศอก ฝ่ำยรุก สืบเท้ำเข้ำชกด้วยหมัดตรง หลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดฉำกออกทำงขวำ ด้วยกำรบิดตัวเล็กน้อยเพื่อให้หมัด ผ่ำนไป พร้อมใช้ศอกงัดทั้งสองข้ำงเข้ำ ที่ปลำยคำงและต้นแขน ภำพประกอบ 68 สวนทวน ฝ่ำยรุก สืบเท้ำซ้ำยชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดเข้ำวงในพร้อมชกด้วย หมัดตรงหลังขวำเข้ำที่ปลำยคำง และพร้อมชกด้วยหมัดตรงหน้ำ ซ้ำยอีกครั้งทันที
225 ภำพประกอบ 71 นำรำยณ์บั่นเศียร ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดพร้อมชกด้วยหมัดเหวี่ยง ยำวข้ำมแขนคู่ต่อสู้ที่ปลำยคำง ใบหน้ำ หรือขมับ ภำพประกอบ 69 คลื่นกระทบฝั่ง ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ สืบเท้ำขวำหมุนตัวหลบหมัดพร้อม ใช้ศอกขวำกระทุ้งเข้ำที่อกหรือ ชำยโครงทันที ภำพประกอบ 70 พระรำมจองถนน ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดพร้อมชกด้วยหมัดตรงหลัง ขวำเข้ำที่ปลำยคำงและใช้เท้ำเตะ เฉียงขวำเข้ำที่ชำยโครงพร้อมกัน ทันที
226 ภำพประกอบ 72 นำรำยณ์ขว้ำงจักร ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ หลบหมัดสืบเท้ำขวำเข้ำวงในชกด้วย หมัดเหวี่ยงยำวเข้ำที่ใบหน้ำชำยโครง หรือลิ้นปี่ ภำพประกอบ 73 ล้มขุนทวน ฝ่ำยรุก สืบเท้ำชกด้วยหมัดตรงหน้ำซ้ำย ฝ่ำยรับ ผงะหลบหมัดพร้อมเตะตรงด้วยหลัง เท้ำที่ใบหน้ำหรือปลำยคำง ภำพประกอบ 74 หนุมำนหักด่ำน ฝ่ำยรุก สืบเท้ำหน้ำชกด้วยหมัดตรงหลังขวำ ฝ่ำยรับ หลบหมัดสืบเท้ำเข้ำวงในหรือวงนอก แล้วแต่จังหวะและโอกำสพร้อมใช้ เข่ำพร้อมศอกเข้ำที่ท้องและใบหน้ำ ทันที