ภาวะทุพโภชนาการ

วิทยาลยั อาชวี นครสวรรค/
ระดับเทคโนโลยบี ัณฑติ

ภาวะทพุ โภชนาการ

สถาบันการศึกษาภาคเหนอื 4

Institute of Vocational Education : Northern Region 4

รายงานโภชนศาสตรCชุมชน
เรื่อง ภาวะทุพโภชนาการ

นายจกั รกริช โพธบิ ลั ลงั ค2 รหัสประจำตัวนักศกึ ษา ๖๔๔๔๐๖๐๐๒๒

นายทัศไนย วรรณศิริ รหสั ประจำตัวนักศึกษา ๖๔๔๔๐๖๐๐๒๔
นายธนกฤต การจารี รหัสประจำตวั นักศึกษา ๖๔๔๔๐๖๐๐๒๕
นายวุฒชยั ใจเจริญ. รหัสประจำตวั นกั ศกึ ษา ๖๔๔๔๐๖๐๐๓๕
นางสาวสดิ าพร ตรงใจลาน. รหัสประจำตัวนกั ศึกษา ๖๔๔๔๐๖๐๐๓๖

ระดบั ปริญญาตรี ปพV ุทธศกั ราช ๒๕๖๔

วทิ ยาลัยอาชวี ศึกษานครสวรรคCอาชีวศึกษาจงั หวดั นครสวรรคC
สำนกั งานคณะกรรมการอาชีวศึกษา กระทรวงศกึ ษาธิการ

คำนำ

เด็กถือเป)นบุคคลที่สำคัญของสังคม สังคมจะดีได=ต=องเริ่มที่การพัฒนาเด็กให=มีคุณภาพ และการที่เด็กจะมี
คุณภาพน้ันต=องได=รับการดูแลเอาใจใสKและเข=าใจถึงพฤติกรรมในแตKละวัยของเด็กวKามีพัฒนาการทางด=านรKางกาย
จติ ใจและอารมณเP ปน) อยาK งไร

เด็กในวัยเรียนจะเป)นชKวงวัยที่มีการเปลี่ยนแปลงในตนเองอยูKตลอดเวลา ในทุก ๆ ด=านเนื่องจากเป)นวัยที่
จะได=เจออะไรใหใ= หมK ๆ ได=เข=าโรงเรยี น ได=พบเพอ่ื นใหมK ๆ จงึ ทำใหแ= ละมีพฤติกรรมทเ่ี ปลย่ี นแปลงไป

รายงานฉบับนี้ได=นำเสนอข=อมูลเกี่ยวกับเด็กในวัยเรียน และพฤติกรรมหรือพัฒนาการที่เปลี่ยนแปลงไป
ของเด็กในวัยนี้วKาเป)นอยKางไรบ=างพอสังเขป และได=ยกตัวอยKางเกี่ยวกับพฤติกรรมการกินท่ีเป)นปUญหาของเด็กในวัย
น้ีให=ไดท= ราบพรอ= มทัง้ การแก=ไขปUญหาและข=อเสนอแนะตKาง ๆ ใหผ= อ=ู Kานได=ศึกษาทำความเขา= ใจอกี ดว= ย

คณะผู&จัดทำ

สารบัญ หนา#
1
คำนำ 6
สารบัญ 8
ภาวะทุพโภชนาการ
โรคที่เกิดจากภาวะทุพโภชนาการ
ปUญหาภาวะทุพโภชนาการในประเทศไทย
อา= งอิง

1

ภาวะทุพโภชนาการ

ภาวะทุพโภชนาการ (Malnutrition) เปน) ภาวะที่รKางกายไดร= ับสารอาหารหรือพลงั งานในปริมาณที่ไมK
เหมาะสม โดยครอบคลุมท้ังภาวะโภชนาการต่ำหรอื ภาวะทร่ี Kางกายไดร= ับสารอาหารทจี่ ำเปน) ไมเK พยี งพอ ซง่ึ อาจ
สงK ผลให=มนี ำ้ หนักตวั นอ= ยหรอื รูส= กึ อKอนเพลยี ตลอดเวลา และภาวะโภชนาการเกินหรอื ภาวะท่ีรKางกายไดร= ับ
สารอาหารในปรมิ าณทีม่ ากเกินไปจนทำให=เกดิ ภาวะอ=วน ทั้งน้ี ภาวะทพุ โภชนาการอาจสงK ผลตKอท้ังสภาพรKางกาย
สภาพจติ ใจ และการใช=ชีวติ ประจำวนั ของผ=ปู ]วย ดังนัน้ ผปู= ว] ยหรอื ผด=ู แู ลควรใสใK จสังเกตอาการผิดปกตแิ ละเขา= รบั
การรกั ษาอยาK งเหมาะสม

อาการของภาวะทพุ โภชนาการ
ภาวะทุพโภชนาการทำให=เกิดอาการในลกั ษณะทีแ่ ตกตKางกนั ไปตามประเภท ดังนี้
ภาวะโภชนาการตำ่

§ นำ้ หนกั ตัวลดลงโดยไมKทราบสาเหตุ
§ มีความอยากอาหารลดลง
§ ผมรKวง ซีด
§ ใจสั่น
§ เวียนศีรษะ อKอนแรง รสู= กึ เพลียตลอดเวลา และอาจเป)นลมหมดสติ
§ เจบ็ ปว] ยงKาย ปว] ยแล=วหายชา= กวKาปกติ
§ แผลสมานชา=
§ มปี ญU หาในการยKอยอาหารและการหายใจ
§ รูส= กึ เสียว เจบ็ คล=ายเขม็ ทม่ิ หรอื ชาท่ีขอ= ตอK

2

§ ไมมK สี มาธิ วอกแวกงKาย
§ มีอาการซึมเศร=าหรือร=ูสึกหดหใKู จ
§ รสู= ึกหนาวตลอดเวลา
§ ผูป= ]วยเด็กอาจเจรญิ เติบโตช=า หรอื มีน้ำหนกั ตัวตำ่ กวาK เกณฑP
§ มีพฤติกรรมทเ่ี ปลย่ี นไป เชKน ทำกิจกรรมตKาง ๆ ชา= หงดุ หงดิ หรือวติ กกังวลผิดปกติ เป)นต=น

ภาวะโภชนาการเกนิ
§ มีน้ำหนักตัวมากกวาK เกณฑP
§ มีไขมนั สKวนเกินสะสมอยูKในรKางกายปริมาณมาก
§ หายใจติดขดั หายใจไมKคลอK ง
§ นอนกรนจากปUญหาเรือ่ งการหายใจ
§ เหน่อื ยงKาย
§ รอ= นงKาย เหงอ่ื ออกงKาย เหงอื่ ออกมาก
§ อึดอัด เคลือ่ นไหวราK งกายไมสK ะดวก
§ ทำกจิ กรรมตาK ง ๆ ได=ยากลำบาก

ท้งั นี้ เมื่อเวลาผาK นไป ผู=ปว] ยบางรายอาจเคยชนิ กบั อาการของโรคจนไมรK ตู= วั วKาเปน) โรคนี้ ทำให=ไมไK ดเ= ขา= รบั การตรวจ
รักษาอยาK งเหมาะสม ดังนัน้ หากมอี าการดังข=างตน= ควรเข=ารับการตรวจราK งกายจากแพทยP เพราะอาจเป)น
สัญญาณของการเจบ็ ป]วยท่รี นุ แรงได=
สาเหตขุ องภาวะทพุ โภชนาการ
ภาวะทพุ โภชนาการอาจเกดิ จากปUจจัยทางด=านสขุ ภาพและปจU จยั อื่น ๆ ทีอ่ าจสKงผลให=ไดร= ับสารอาหารไมKเพียงพอ
หรอื ไดร= ับในปรมิ าณท่มี ากเกนิ ไป ดงั น้ี

ปจE จัยทางสขุ ภาพ
§ โรคเกยี่ วกับความผดิ ปกตดิ า= นการกินอยาK งโรคอะนอเรก็ เซยี หรอื โรคคล่งั ผอม
§ โรคหรอื ภาวะทส่ี งK ผลตอK การดูดซึมและการยKอยอาหารของราK งกาย เชKน โรคโครหPน และโรคลำไส=ใหญK
อกั เสบชนิดมีแผล เป)นต=น
§ อาการปว] ยเร้อื รงั อยาK งโรคมะเรง็ โรคตบั และโรคเกยี่ วกบั ปอด ซงึ่ อาจทำใหค= วามอยากอาหารลดลง ร=สู กึ
ไมKสบายตวั และทำให=มีอาการอาเจียนหรือทอ= งรKวง
§ ปญU หาทางจิตใจอยาK งภาวะซึมเศร=าหรือโรคจติ เภท ซ่ึงอาจสKงผลตอK อารมณแP ละทำใหค= วามอยากอาหาร
ลดลง
§ ภาวะสมองเสอื่ ม ซึ่งอาจทำใหผ= ปู= ว] ยลมื รับประทานอาหารหรอื ไมดK แู ลสขุ ภาพของตนเอง

3

§ ปญU หาทางทนั ตกรรม ซ่ึงผ=ปู ]วยอาจพบปUญหาเกี่ยวกับการเค้ียวและการกลืนอาหาร ทำให=ไมสK ามารถ
รับประทานอาหารได=อยKางเตม็ ที่

§ ภาวะท่ีรKางกายต=องการพลงั งานมากข้ึน เชนK ผ=ทู ่ีเพง่ิ เข=ารบั การผาK ตดั หรือเข=ารบั การรกั ษาตัวทโี่ รงพยาบาล
ผู=ท่ีมีแผลบาดเจบ็ รนุ แรงจากการถูกไฟไหม= หรือผูท= ่ีมีอาการส่ันโดยไมKทราบสาเหตุ เป)นตน=

§ ขอ= จำกัดในการรบั ประทานอาหาร เน่ืองจากผูท= ่ปี ระสบปญU หาสขุ ภาพบางอยKางอาจจำเป)นต=องจำกัด
ปรมิ าณการรบั สารอาหารบางอยาK ง เชKน เกลอื ไขมนั โปรตีน หรือนำ้ ตาล เปน) ต=น ซงึ่ อาจสKงผลใหไ= ดร= บั
สารอาหารไมKเพยี งพอ

§ การใชย= าบางชนดิ ท่ีอาจทำให=เกดิ ผลข=างเคียงทส่ี KงผลตอK การรับประทานอาหาร เชKน รู=สึกเบอ่ื อาหาร
ท=องรวK ง หรอื คลน่ื ไส= เปน) ต=น

§ การด่มื แอลกอฮอลPหรือใชส= ารเสพตดิ ในปริมาณท่ีมากเกินไป ซ่ึงอาจสKงผลตKอระบบทางเดินอาหารและ
การดูดซึมสารอาหารในรKางกาย

ปEจจยั อ่นื ๆ
§ มฐี านะยากจน หรืออยKใู นพื้นทท่ี ีไ่ มKสามารถเขา= ถึงอาหารได=
§ อาศัยอยKเู พยี งลำพงั หรือปลกี ตวั ออกจากสงั คม
§ มีความรใู= นเร่ืองการทำอาหารหรือโภชนาการคKอนข=างจำกดั

การวินิจฉัยภาวะทุพโภชนาการ
ในเบ้ืองต=น แพทยอP าจสอบถามเกยี่ วกับอาการ และประวตั ิทางการแพทยอP ื่น ๆ และสอบถามเก่ยี วกับอาหารที่
รบั ประทาน ลกั ษณะหรือพฤติกรรมการรับประทานอาหาร รวมทั้งการดม่ื แอลกฮอลP การใช=ยา และปจU จัยเส่ยี งอ่ืน
ๆ นอกจากนี้ แพทยอP าจมกี ารตรวจเพม่ิ เตมิ ด=วยวิธีการดังนี้

§ การตรวจรLางกาย
การตรวจรKางกายมีจุดประสงคเP พ่อื ตรวจดูความผิดปกติบางอยาK งของราK งกายทีอ่ าจบงK บอกถงึ ภาวะน้อี ยKาง
ลกั ษณะของเนอื้ เยือ่ ในบริเวณตKาง ๆ อยKางผม ผวิ หนงั หรือตKมุ ของล้ิน ซึง่ อาจบงK บอกถึงภาวะทพุ
โภชนาการได= นอกจากนี้ แพทยอP าจมกี ารวดั สัดสKวนรKางกายเพอ่ื ประเมนิ ภาวะน้ี โดยแพทยอP าจประเมนิ
จากน้ำหนกั สKวนสงู ไขมันใต=ผิวหนงั บรเิ วณไตรเซ็บ และกลา= มเนื้อบริเวณจุดกง่ึ กลางของแขนทอK นบน

§ การตรวจเลอื ด
แพทยอP าจตรวจดูระดบั โปรตนี ในเลือดวาK อยKูในเกณฑปP กตหิ รอื ไมK โดยโปรตีนเหลKานีม้ ผี ลตอK การลำเลียง
สารไปยังสวK นตKาง ๆ ของราK งกาย ซึง่ โปรตีนท่แี พทยPสามารถใชใ= นการประเมนิ ภาวะนี้ เชKน อลั บมู ิน
พรอี ัลบูมิน ทรานสเฟอรรP นิ โปรตีนตวั พาไทรอกซิน และโปรตีนตวั พาเรตนิ อล เป)นตน= นอกจากนี้ แพทยP
อาจตรวจประเมนิ ระดับวติ ามินและเกลอื แรKรวK มด=วย

4

การรกั ษาภาวะทพุ โภชนาการ
การรกั ษาภาวะทพุ โภชนาการจะมีความแตกตKางกันไปในแตลK ะบคุ คล ขึ้นอยKูกับสขุ ภาพและความรุนแรงของอาการ
โดยมวี ธิ ตี Kาง ๆ ดังนี้

§ การปรับเปล่ยี นพฤติกรรมการรับประทานอาหาร
แพทยPอาจแนะนำผู=ทปี่ ระสบภาวะโภชนาการตำ่ รบั ประทานอาหารวาK งระหวาK งมื้ออาหาร อาหารที่ให=
แคลอรแ่ี ละโปรตีนสูงแกKราK งกาย รวมถึงการดืม่ เคร่อื งด่ืมที่มีแคลอร่ีสงู สำหรับผท=ู ี่ประสบภาวะโภชนาการ
เกนิ อาจหลีกเล่ยี งอาหารทม่ี ีสวK นประกอบของเกลอื สงู เนอื่ งจากอาจสKงผลใหค= วามดนั โลหติ สงู ข้นึ ได= โดย
ผ=ปู ว] ยอาจขอคำปรกึ ษาจากนักโภชนาการดว= ย เพื่อวางแผนการรบั ประทานอาหารให=ได=รับสารอาหารที่
เหมาะสม

§ การรบั ประทานอาหารเสริม
ในบางกรณี แพทยหP รอื นกั โภชนาการอาจแนะนำให=ผป=ู ว] ยรับประทานอาหารเสรมิ เพอื่ ชวK ยให=ราK งกายได=รบั
สารอาหารชนิดตKาง ๆ ในปริมาณท่ีเพียงพอ เชKน วิตามนิ และเกลือแรK เป)นต=น

§ การออกกำลงั กาย
แพทยอP าจแนะนำใหผ= ท=ู ่ปี ระสบภาวะโภชนาการเกินออกกำลงั กายเพื่อลดนำ้ หนกั ให=อยูKในเกณฑทP ่ี
เหมาะสม โดยการออกกำลงั กายจะชวK ยกระต=นุ การเผาผลาญไขมนั สKวนเกินที่สะสมอยKใู นรKางกาย อยาK งไร
กต็ าม ควรมีการปรึกษาแพทยPเก่ยี วกับความพรอ= มของสภาพรKางกายและวธิ ีออกกำลงั กายทเ่ี หมาะสม

§ การดูแลพิเศษ
ผป=ู ]วยบางรายอาจจำเปน) ตอ= งได=รับความชวK ยเหลอื และการดูแลเป)นพิเศษ เชKน ผ=ูปว] ยทไ่ี มKสามารถ
เคลอ่ื นไหวไดต= ามปกติ และผู=ปว] ยเด็ก เปน) ต=น โดยผู=ป]วยอาจตอ= งไดร= ับการดแู ลเปน) พเิ ศษเมอ่ื อยKูที่บา= น
หรอื อาจเข=ารับการทำกจิ กรรมบำบดั สำหรบั ผป=ู ว] ยเด็ก แพทยPอาจพูดคุยกบั ผป=ู กครองและแนะนำวิธกี าร
ดูแลทเี่ หมาะสม รวมท้ังชใ้ี ห=เหน็ ถึงปญU หาในการรบั ประทานอาหารของเด็ก

§ การใช#ยา
ในบางกรณี แพทยอP าจแนะนำใหผ= ู=ท่ปี ระสบภาวะโภชนาการเกนิ รับประทานยาลดน้ำหนกั อยKางออริสแตท
ซ่งึ ยาตวั นี้จะชKวยปอc งกันไมKให=ราK งกายดูดซมึ ไขมันจากอาหารทก่ี นิ ประมาณ 1 ใน 3 สKวน แตKจะสKงผKาน
ไขมนั ไปยังระบบขบั ถาK ยแทน อยKางไรกต็ าม การใชย= าลดนำ้ หนกั ต=องใชภ= ายใตใ= บสัง่ แพทยPเทาK นั้น และควร
รบั ประทานยาตามทก่ี ำหนด

§ การให#สารอาหารผLานทางสายยาง
สำหรบั ผปู= ว] ยทีม่ ีปUญหาเกีย่ วกับการกลนื อาหาร แพทยPอาจแนะนำให=มีการใหส= ารอาหารผาK นทางสายยาง
เพื่อทดแทนสารอาหารทข่ี าดไป ซ่ึงอาจทำได=โดยสอดสายยางผKานจมูกลงไปยงั กระเพาะอาหาร หรือสอด

5

สายยางผาK นผวิ หนงั บริเวณกระเพาะอาหารเขา= ไปยังกระเพาะอาหารโดยตรง นอกจากนี้ อาจให=
สารอาหารผาK นทางหลอดเลอื ดดำไดเ= ชนK กัน

§ การผาL ตัด
แพทยอP าจแนะนำใหผ= =ูทีป่ ระสบภาวะโภชนาการเกินอยาK งรนุ แรงและจำเป)นต=องรักษาผาK ตดั เพ่อื ลดน้ำหนกั
ในผูป= ]วยที่อ=วนรนุ แรงรKวมกบั มคี วามดันโลหติ สงู และเบาหวานประเภทท่ี 2 โดยวิธกี ารผKาตัดจะเปน) การ
ผาK ตัดเพ่ือลดขนาดกระเพาะอาหารของผู=ป]วย

ทงั้ นี้ ผูป= ว] ยควรเข=ารับการรกั ษาและปฏบิ ัติตามคำแนะนำของแพทยอP ยKางตอK เนอื่ ง หากอาการของผป=ู ว] ยไมKดขี ้นึ
ควรไปพบแพทยPเพ่อื ขอรับคำแนะนำทนั ที
ภาวะแทรกซ#อนของภาวะทพุ โภชนาการ
ภาวะทพุ โภชนาการอาจสKงผลให=เกิดความผดิ ปกติทางราK งกาย เชKน กล=ามเน้อื อKอนแรง แผลหายช=า งวK งซึม ไข=สูง
และมีอาการอาเจียนที่ไมKสามารถควบคมุ ได= การตอบสนองทางภมู ิค=มุ กันบกพรKองและเสี่ยงตอK การตดิ เชือ้ โรคตKาง ๆ
เป)นตน= ท้งั อาจประสบภาวะแทรกซ=อนอ่นื ๆ อยKางโรคอะนอเร็กเซยี หรอื โรคคล่ังผอม อาการเบือ่ อาหาร ภาวะตวั
เยน็ เกิน ภาวะน้ำตาลในเลือดตำ่ การตดิ เชอ้ื ทางเดินหายใจสKวนลKาง รอยโรคท่ผี ิวหนัง ภาวะโลหติ จาง ภาวะขาดนำ้
และอาการชัก นอกจากน้ี ภาวะนอ้ี าจเพิ่มโอกาสเส่ยี งตKอการเสยี ชีวติ ด=วย
สำหรับผ=ทู ี่ประสบภาวะโภชนาการเกินหรอื ภาวะอว= น อาจเส่ยี งตอK ภาวะแทรกซอ= นตาK ง ๆ เชนK ความดนั โลหิตสูง
ไขมนั ในเลือดสงู มปี Uญหาในระบบทางเดินหายใจ ประจำเดอื นมาไมปK กติ เสือ่ มสมรรถภาพทางเพศ ภาวะมีบุตร
ยาก หอบหืด ปวดตามกระดูกข=อตKอ ปวดหลัง ขอ= เส่ือม มนี ิว่ ในถงุ นำ้ ดี โรคเบาหวาน โรคตับ โรคไต โรคหวั ใจ โรค
หลอดเลอื ดสมองตบี ตนั และโรคมะเร็งตาK ง ๆ เปน) ต=น
นอกจากนี้ ภาวะน้ีอาจสKงผลตอK สภาพจิตใจของผู=ปว] ย ซง่ึ อาจทำใหม= ปี Uญหาดา= นการใชช= วี ิตในสงั คม คุณภาพชีวิตต่ำ
กระบวนการทางความคดิ มปี ระสทิ ธิภาพลดลงและต=องพ่ึงพาผู=อืน่ มากขนึ้ ดว= ย โดยผ=ปู ]วยอาจร=สู กึ ขาดความม่นั ใจใน
ตนเอง รส=ู ึกโดดเดี่ยว เก็บตัว แยกตัว และอาจนำไปสภKู าวะซึมเศร=าได=
การปอZ งกนั ภาวะทพุ โภชนาการ
คนท่ัวไปอาจปcองกันภาวะทุพโภชนาการได= โดยปฏบิ ตั ิตามคำแนะนำดงั น้ี

§ รบั ประทานอาหารทีม่ คี ุณประโยชนสP ูงอยาK งผกั หรือผลไม= ข=าว ขนมปงU มันฝรง่ั ธัญพชื เนอ้ื สตั วไP มKตดิ มัน
เน้ือปลา ไขK ถ่ัว และผลติ ภณั ฑPท่ที ำจากนม รวมท้ังรับประทานอาหารทม่ี ไี ขมันที่เป)นของแข็ง นำ้ ตาล และ
เกลือในปริมาณทเ่ี หมาะสม

§ ออกกำลงั กายอยาK งสมำ่ เสมอ เพื่อชวK ยใหก= ระดกู และกลา= มเนอื้ แข็งแรง
§ ผู=ทีร่ ู=สึกอมิ่ เรว็ หลังจากรับประทานอาหารเข=าไปไดไ= มKนานอาจเลือกอาหารวาK งท่ีมปี ระโยชนPตKอสุขภาพ

เพอ่ื ใหร= Kางกายไดร= บั สารอาหารและพลงั งานที่เพียงพอในแตลK ะวัน

6

§ ควรปรึกษาแพทยหP รือเภสชั กรกอK นใช=ยาทกุ ชนดิ เนอื่ งจากยาบางชนดิ อาจมีผลขา= งเคยี งที่สงK ผลตอK การ
รบั ประทานอาหาร เชนK ทำให=รูส= ึกเบ่ืออาหาร ท=องรวK ง หรือคล่ืนไส= เป)นตน=

§ หลีกเล่ียงการดืม่ แอลกอฮอลลP และการใชส= ารเสพติด
§ เข=ารวK มกจิ กรรมทางสังคมในรูปแบบตKาง ๆ เชนK การออกกำลงั กาย และการรบั ประทานอาหารกับเพื่อน

หรอื ครอบครวั เป)นต=น
§ ผ=ทู ม่ี ปี Uญหาสขุ ภาพใด ๆ ทอี่ าจทำใหเ= สี่ยงตอK การเกดิ ภาวะทพุ โภชนาการ ควรรีบปรึกษาแพทยหP รือ

ผเ=ู ช่ียวชาญด=านสขุ ภาพทันที โดยแพทยPอาจแนะนำให=ควบคมุ การรับประทานอาหารมากเป)นพิเศษ หรอื
อาจใหร= ับประทานอาหารเสริม เพ่อื ให=รKางกายไดร้ ับสารอาหารท/ีครบถว้ น

โรคทีเ่ กดิ จากภาวะทุพโภชนาการ

ภาวะทุพโภชนาการ หมายถึง ภาวะที่รKางกายได=รับสารอาหารผิดเบี่ยงเบนไปจากปกติ อาจเกิดจากได=รับสาร อาหาร
น=อยกวKาปกติ หรือเหตุทุติยภูมิ คือ เหตุเนื่องจากความบกพรKอง ตKางจากการกิน การ ยKอย การดูดซึม ในระยะ 2-3 ปi
แรกของชีวิต จะมีผลกระทบตKอระดับสติปUญญาและการเรียน ภายหลัง เนื่องจากเป)นระยะที่มีการเจริญเติบโตของ
สมองสูงสุด ชึ่งระยะเวลาที่วิกฤติตKอพัฒนา การทางรKางกายของวัยเด็กมากที่สุดนั้น ตรงกับชKวง 3 เดือนหลัง การ
ตั้งครรภPจนถึงอายุ 18- 24 เดือนหลังคลอด เป)นระยะที่มีการสร=างปลอกหุ=มเส=นประสาทของระบบประสาท และมี
การ แบKงตัวของเซลลPประสาทมากท่ีสุด เมอ่ื อายุ 3 ปi มีผลกระทบตKอการเจริญเตบิ โต ถึงร=อยละ 80 สำหรับผลกระทบ
ทางรKางกายภายนอกที่มองเห็นได= คือ เด็กจะมีรูปรKางเตี้ย เล็ก ซูบผอม ผิวหนังเหี่ยวยKน เนื่องจากขาดไขมันชั้นผิวหนัง
นอกจากนอ้ี วัยวะภายในตKางๆ ก็ได=รบั ผล กระทบเชKนกนั

1. หวั ใจ จะพบวKา กล=ามเนือ้ หวั ใจไมแK นนK หนา และการบบี ตัวไมKดี

2. ตับ จะพบไขมนั แทรกอยKใู นตบั เซลลเP น้อื ตับมลี ักษณะบางและบวมเปน) น้ำสาเหตุ ให=ทำงานไดไ= มดK ี

3.ไต พบวKาเซลลทP ่วั ไปมลี ักษณะบวมน้ำและตดิ สีจาง

4.กล=ามเนื้อ พบวาK สวK นประกอบในเซลลลP ดลง มีนำ้ เข=าแทนท่ี

นอกจากการขาดสารอาหารแล=วการได=รับอาหารเกิน ในรายที่อ=วน ฉุ ก็ถือเป)นภาวะทุพโภชนาการ เป)นการได=รับ
อาหารมากเกนิ ความ ต=องการ พลังงานทีม่ มี าก
นน้ั ไมไK ดใ= ชไ= ป พลังงานสKวนเกนิ เหลาK นัน้ ก็ จะแปลงไปเป)นคลอเรสเตอรรP อล เกาะจบั แนนK อยตKู ามสKวนตาK งๆ ของ
ราK งกาย และอาจลกุ ลามเข=าสูKเสน= เลอื ด ผลที่ตามมาก็คอื โรคอ=วน โรคเบาหวาน โรคหวั ใจ และโรคตKางๆ

7

สาเหตทุ ที่ ำใหเ# กิดภาวะทพุ โภชนาการ
1. สาเหตุท่เี กดิ จากอาหาร
2. สาเหตทุ เ่ี กิดจากราK งกาย
ระดับของการเกิดภาวะทพุ โภชนาการ
•ระดบั ท่ี 1 เซลลP และเน้ือเย่อื มสี ารอาหารลดตำ่ กวKาปกติ แตยK งั ไมเK กดิ อาการผิดปกติ
• ระดับท่ี 2 ปรมิ าณสารอาหารในเลอื ดหรือปสU สาวะลดตำ่ กวาK ปกติ
• ระดับที่ 3 อวยั วะทำงานเปลย่ี นไปจากเดมิ
• ระดับท่ี 4 มอี าการท่ีแสดงบงK ช้ีถงึ โรคขาดสารอาหารอยาK งชดั เจน อาจเป)นอันตรายและทำใหเ= สียชวี ติ
โรคที่เกิดจากภาวะทุพโภชนาการ เชKน โรคเกาตP โรคเลือดจาง โรคเหน็บชา โรคปากนกกระจอก โรคคอพอก โรค ตา
ฟาง โรคอ=วน โรคความดนั โลหิตสูง โรคเบา
หวาน โรคไต โรคขาดโปรตีน โรคนิ่ว โรคลกั ปnดลักเปดn โรคหัวใจขาด เลอื ด โรคกระดกู อKอน

แนวทางการแกป# Eญหาภาวะทุพโภชนาการทม่ี ีผลตอL สุขภาพ 3. รับประทานอาหารเพื่อปcองกัน
1. รับประทานอาหารให=ครบ 5 หมูK 2. รับประทานอาหารที่สมสKวน
โรค

8

ป;ญหาภาวะทพุ โภชนาการในประเทศไทย

ปUญหาทพุ โภชนาการไมเK พยี งมีสาเหตุจากพนั ธุกรรมเทKานน้ั แตKยังมาจากปUจจยั ภายนอกเชKน ส่งิ แวดล=อม สงั คมและ
เศรษฐกจิ ดว= ย องคPกรทุนเพ่อื เด็กแหงK สหประชาชาติ (UNICEF) ไดใ= ห=นิยามภาวะทุพโภชนาการไว=วาK “เป$นผลมา
จากความไมม/ ่นั คงทางอาหารและโภชนาการ (Food and Nutrition Insecurity)” มหี ลายระดบั และมาจากหลาย
ปจU จยั เชนK การบรโิ ภคอาหารทKีไมเK พียงพอตอK ความต=องการของรKางกายโดยมองถึงความพอเพียงของอาหาร การ
เขา= ถึงอาหาร และความมัน่ คงทางอาหาร ทงั้ ในระดบั บคุ คลและระดับครัวเรอื น การขาดบรกิ ารด=านสุขภาพ เชนK
การติดตามการเจริญเติบโตของเด็ก และการใหค= วามร=ทู างด=านโภชนาการ ขาดการดูแลแมแK ละเด็กทีเ่ หมาะสม
และมที รพั ยากรไมKเพียงพอสำหรับการใชช= วี ติ หรอื อาศัยเติบโตในพื้นท่หี นง่ึ เปน) ตน=

ภาวะโภชนาการสงK ผลตKออนาคตของบุคคลนน้ั มีผลตKอการเจริญเตบิ โต ความแข็งแรงของรKางกาย จิตใจ ระดบั
สติปUญญา และมผี ลตKอการทำงาน การสร=างรายได=ของผ=ูนนั้ ดว= ยเหตนุ ้ีเองภาวะโภชนาการจึงมผี ลตอK เศรษฐกิจ
ระดบั ประเทศ และจำเปน) ต=องมีการสKงเสรมิ โภชนการต้งั แตแK รกเกดิ เพราะการเจรญิ เติบโตของเดก็ แรกเกิด – 5 ปi
เป)นการพฒั นาทรัพยากรมนษุ ยทP ีใ่ ห=ผลตอบแทนในระยะยาวที่คุ=มคาK

เพื่อแก=ไขปญU หาภาวะทพุ พลภาพท่ีเกดิ ขน้ึ ในการประชุมสมชั ชาอนามัยโลก ครง้ั ที่ 65 เมอื่ ปi 2012 สมาชิก
องคPการอนามยั โลก (WHO) ได=รับรอง WHA Global Nutrition Targets 2025 หรือ เปาc หมายโภชนาการระดับ
โลก ปiพ.ศ. 2568 ประกอบด=วย เปาc หมาย 6 ตัวช้วี ัด ได=แกK

1. ภาวะเตยี้ แคระแกรน็ (stunting)ในเด็กอายุตำ่ กวKา 5 ปi ลดลงร=อยละ 40
2. ภาวะโลหติ จางในหญงิ วยั เจรญิ พนั ธุP ลดลงรอ= ยละ 50
3. จำนวนเดก็ ท่มี ีน้ำหนกั แรกเกิดน=อยกวKา 2,500 กรมั ลดลงร=อยละ 30
4. ภาวะนำ้ หนกั เกิน (overweight) ในเดก็ อายตุ ่ำกวKา 5 ปi ตอ= งไมKเพม่ิ ข้นึ
5. สัดสวK นการเลี้ยงลกู ดว= ยนมแมอK ยKางเดยี วใน 6 เดอื นแรง เพมิ่ ขนึ้ อยาK งน=อยรอ= ยละ 50
6. ภาวะผอม (wasting) ในเด็กอายตุ ่ำกวาK 5 ปi ตอ= งไมเK กนิ ร=อยละ 5

ข=อมูลจากการประชุมเชงิ ปฏิบัตกิ ารเรื่อง การแลกเปล่ียนเรยี นร=ูการดำเนินงานเฝcาระวงั ด=านโภชนาการในระดบั
ประชาคมอาเซียน เม่อื ปiพ.ศ. 2562 กรมอนามยั เผยวKา 1 ใน 10 ของเดก็ ปฐมวยั ไทยมีภาวะเตยี้ หรือ
อว= น สถานการณปP Uญหาทพุ โภชนาการในไทยพบเดก็ อายุ 0 – 5 ปi มภี าวะเต้ีย อว= น ผอม ร=อยละ 10.6, 9.1 และ
5.6 ตามลำดับ และเมื่อเดก็ เตบิ โตเขา= สวKู ยั เรยี นในชวK งอายุ 6 – 14 ปi มแี นวโน=มพบภาวะเตี้ยร=อยละ 8.3 และผอม
ร=อยละ 4.3 นอกจากนยี้ งั พบวาK มีภาวะอว= นเพ่มิ ขึน้ เป)นร=อยละ 13.1 ซ่งึ ปญU หาดังกลาK วมีแนวโนม= ดีกวKาสถานการณP

9

เฉลยี่ ระดบั นานาชาตทิ ี่พบวาK อัตราเดก็ ไทยอายุตำ่ กวาK 5 ปทi ่ไี มKแคระแกร็น อยทูK ่ีระดับ 0.89 ซึง่ สูงกวKาคKาเฉลยี่
มาตรฐานโลกท่ีกำหนดคาK ไว=ในระดับ 0.77
ซ่งึ คำวาK ‘ภาวะทุพโภชนาการ’ ไดป= รากฏอยKใู น #SDG2 เปcาประสงคPท่ี 2.2 ยุตภิ าวะทุพโภชนาการทุกรูปแบบและ
แกไ= ขปญU หาความตอ= งการสารอาหารของหญิงวัยรุKน หญงิ ต้ังครรภแP ละใหน= มบุตร และผู=สูงอายุภายในปi พ.ศ.
2573 รวมถงึ บรรลเุ ปcาหมายทต่ี กลงรKวมกนั ระหวKางประเทศวKาดว= ยภาวะแคระแกร็นและผอมแห=งในเดก็ อายุต่ำ
กวาK 5 ปi ภายในปi พ.ศ. 2568

อBางองิ

กรมอนามัย. (2547). ปรมิ าณวติ ะมินซีสำหรับวัยตาK ง ๆ. กรงุ เทพฯ: กองโภชนาการกระทรวง
สาธารณสขุ .

กรมอนามัย. (2548ก). สัดสKวนการบรโิ ภคผักและผลไม=.กรงุ เทพฯ: กองโภชนาการกระทรวง
สาธารณสขุ .

กรมอนามยั . (2548ข).แนวทางสงK เสริมโภชนาการเด็กและเยาวชน.กรุงเทพฯ: กองโภชนาการ กระทรวง
สาธารณสุข.