4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 51 2. Aşağıda verilen örnekler ısınma ise kutusunu kırmızıya, soğuma ise maviye boyayalım. MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ - 1 21. HAFTA Ütü fişinin takılması Buzluğa konan su Bardakta bekleyen çay Fırına pişirilmek için konan börek Tencerede pişen yemek Sıcak tavaya atılan tereyağı Sıcak yemeğin içine konulan kaşık Çalışmaya başlayan motor Sobadaki odunların yanması Kardan adamın erimesi Dondurulmuş gıdanın çözünmesi Suyun kaynaması Yazın elektrik tellerinin aşağı sarkması Ütünün fişinin çekilmesi ELİT BİLGİ Maddenin ısı alarak ya da vererek bir halden başka hale geçmesi hal değişimidir. Katı bir maddenin ısı alarak sıvı hâle geçmesi olayına erime denir. Sıvı bir maddenin ısı vererek katı hâle geçmesi olayına ise donma adı verilir. Sıvı bir maddenin ısı alarak gaz hâle geçmesi olayına da buharlaşma denir.
52 MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ - 1 21. HAFTA 3. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara D, yanlış olanlara Y yazalım. 4. Aşağıdaki soruları yanıtlayalım, bulmacayı yapalım. 1. Maddelerin ısı alarak sıcaklığının artmasına ne denir? 2. Katı maddelerin ısı alarak sıvı hale gelmesine ne denir? 3. Sıvı bir maddenin ısı alarak gaz hale gelmesine ne denir? 4. Sıvı haldeki maddenin ısı vererek katı hale gelmesine ne denir? 5. Bir maddenin ısı vererek soğuk duruma gelmesine ne denir? Isı alışverişi sırasında akış, sıcak olan maddeden soğuk olan maddeye doğrudur. Bir madde ısı etkisiyle katı, sıvı ve gaz halde olabilir. Isı alışverişi sıcaklıkları farklı maddeler arasında gerçekleşir. Sıvı haldeki maddenin dışarıya ısı vererek katı hale geçmesine erime denir. Erime ve donma birbirinin tersi olaylardır. Katı bir madde ısı alarak sıvılaşır ve erir. Sıvı bir madde ısı alarak buharlaşır. Aynı sıcaklıktaki ve farklı büyüklükteki cisimlerde, büyük olandan küçük olana doğru ısı akışı olur. Isı bir maddedir. Isı akışı iki maddenin sıcaklığı eşitleninceye kadar devam eder. 1 5 2 4 3
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 53 1. Bu bilgiye göre aşağıdaki maddelerde ısı akış yönünü örnekteki gibi ok çizerek gösterelim. Doğru ifadeyi işaretleyelim. 2. Aşağıda verilen durumlara örnek yazalım. MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ-2 22. HAFTA 50°C A 40°C B A maddesinin sıcaklığı artar. B maddesinin sıcaklığı artar. 75°C C 80°C D C maddesinin sıcaklığı artar. D maddesinin sıcaklığı artar. 25°C E 60°C F E maddesinin sıcaklığı artar. F maddesinin sıcaklığı artar. 40°C G 30°C H G maddesinin sıcaklığı artar. H maddesinin sıcaklığı artar. 90°C J 20°C K J maddesinin sıcaklığı artar. K maddesinin sıcaklığı artar. ERİME ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. BUHARLAŞMA ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. DONMA ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ELİT BİLGİ Birbiriyle temas eden farklı sıcaklıktaki iki maddeden sıcak olandan soğuk olana doğru ısı akışı olur.
54 3. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazalım. 4. Aşağıdaki resimlerde hangi durumlar yaşanmaktadır? Açıklayalım. MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ-2 22. HAFTA ➤ Buz ısı alarak ................................................ haline geçer. ➤ Maddeler doğada ....................................................... olmak üzere üç halde bulunur. ➤ Sıvı maddelerin ısı alarak gaz hale dönüşmesine ................................................ denir. ➤ Sıcaklık ................................................ ile ölçülür. ➤ Maddelerin ısı alarak sıcaklığının artmasına ................................................ denir. ➤ Sıcaklığın birimi.................................................................... dir. ➤ Buzun ısı alarak sıvı hale gelmesine ................................................ denir. ➤ Sıcaklıkları farklı maddeler aynı ortamda bir araya gelirse bu maddelerin arasında .............................. olur. ➤ Isı her zaman ................................................ maddeden ................................................ olan maddeye doğru akar. ısınma katı, sıvı ve gaz santigrat derece soğuk sıcak buharlaşma ısı alışverişi sıvı erime termometre ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. .................................................
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 55 SAF MADDE VE KARIŞIM 23. HAFTA 1. Aşağıdaki maddelerden saf olanların kutusuna S, karışım olanların kutusuna K yazalım. ELİT BİLGİ Yapısında kendinden başka madde bulunmayan maddelere saf maddeler denir. Saf su, şeker, tuz, demir, altın, bakır, gümüş, naftalin, alüminyum, oksijen, alkol saf maddelerdir. Birden çok maddelerin bir araya gelerek oluşturdukları yeni maddelere karışım denir. Şekerli su, çorba, tuzlu su, salatalar, çay, birer karışımdır.
56 SAF MADDE VE KARIŞIM 23. HAFTA SAF MADDE ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. KARIŞIM ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. 2. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara D, yanlış olanlara Y yazalım. 3. Aşağıdaki bulmacada gizlenmiş sözcükleri bulup uygun bölüme yazalım. Karışımlar yalnızca sıvılardan oluşur. Karışımları oluşturan maddeler kendi özelliklerini kaybetmezler. Saf maddeler içerisinde başka bir madde bulunmaz. Karışımlar en az üç maddeden oluşur. Madde doğada saf madde ve karışım olarak bulunabilir. Şekerli su, katı ve sıvı haldeki maddelerden oluşan saf maddedir. Toprak ve demir saf maddelere örnektir. Karışımlar ayrıştırılamaz. Karışımlar ne kadar küçük parçalara ayrılırsa ayrılsın kendi özelliğini korur. İki veya daha fazla maddenin kendi özelliğini kaybetmeden bir araya gelmesiyle oluşan madde gruplarına saf madde denir. Karışımları ayırdığımızda başlangıçtaki maddeleri elde ederiz. Karışımlara örnek olarak limonata, ayran ve salatayı verebiliriz. S A L T I N S U E A T K E K B Ü Y O L İ M O N A T A K A Ç A Y F L E Y S T O P R A K A R İ A R S H A V A A J R B A K I R T N E M A Y D E M İ R N E K M E K Z T U Z
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 57 1. Verilen özelliğe uygun ayırma yöntemi hangisidir? Numarasını yazalım. 2. Aşağıdaki tabloda verilen karışımların ayrılma yöntemlerini işaretleyelim. KARIŞIMLARIN AYRILMASI 24. HAFTA KARIŞIMLAR ELEME SÜZME MIKNATISLA AYIRMA Pirinç + su Demir tozu + talaş Un + nohut Kum + deniz suyu Şeker + bulgur Toplu iğne + kağıt ELEME YÖNTEMİ SÜZME YÖNTEMİ MIKNATISLA AYIRMA YÖNTEMİ 1 Demir, nikel ve kobalt içeren maddeleri ayırmada kullanılır. 5 Süzgeç kullanılan yöntemdir. 3 Elek kullanılan yöntemdir. 7 Nohut ve şeker karışımını ayırmak için kullanılır. 2 Suda gözden kaybolmayan katı maddelerin ayrılmasında kullanılır. 6 Tanecikleri farklı olan katı maddelerin ayrılmasında kullanılır. 4 Mıknatıs kullanılan yöntemdir. 8 Su ve katı maddelerin ayrılmasında kullanılır. ELİT BİLGİ Maddeler doğada genellikle karışım halinde bullunur. Karışımı oluşturan maddeler kendi özelliklerini korur. Karışımları ayırmak için eleme, süzme, ve mıknatısla ayırma yöntemleri kullanılır.
58 KARIŞIMLARIN AYRILMASI 24. HAFTA 3. Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazalım. 4. Aşağıda verilen evsel atıklardan hangileri geri dönüştürülebilir? İşaretleyelim. ➤ Kullandığımız ürünlerden geriye kalan veya kullanılamayacak hale gelen maddelere .................. denir. ➤ ................................................ doğal dengenin korunması için gereklidir. ➤ Geri dönüşümün yapılabilmesi için atık karışımının ................................................ gerekir. ➤ Makarna-su karışımı ................................................ yöntemiyle ayrılır. ➤ ................................................ katı maddelerden oluşan karışımları ayırmak için kullanılır. ➤ ................................................ saf bir maddedir. ➤ Toplu iğne ile talaşı ayırmak için ................................................ kullanılır. ➤ Birden çok maddenin bir araya gelmesiyle ................................................ oluşur. ➤ Büyüklükleri farklı iki katı madde ................................................ yöntemiyle birbirinden ayrılabilir. ➤ Katı atıkların ayrışıtırılıp geri dönüştürülmesi ................................................ katkı sağlar. gümüş geri dönüşüm ayrıştırılması süzme süzgeç mıknatıs karışım atık eleme ekonomimize
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ ÜNİTE DEĞERLENDİRME 59 1. Yukarıda maddelerle ilgili verilen şemada hangi renkle gösterilen kutucukta yer alan maddenin bulunduğu ortamda yayılma özelliği vardır? A. B. C. D. 2. Öğretmenin cümlesinin doğru tamamlanması için sembollerle gösterilen yerlere hangi ifadeler getirilmelidir? 3. Yakup uygun koşullar altında yukarıda gösterilen farklı sıcaklıklardaki A ve B cisimlerini birbirine temas ettirmiş ve bu cisimlerde gözlemlediği değişimleri not etmiştir. Buna göre Yakup bu cisimlerde meydana gelen değişimlerle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşır? A. İki cismin de sıcaklığı artmıştır. B. A cisminin sıcaklığı artmış, B cisminin sıcaklığı azalmıştır. C. İki cismin de sıcaklığı azalmıştır. D. A cisminin sıcaklığı azalmış, B cisminin sıcaklığı artmıştır. 4. Yukarıdaki kabın içinde 250 ml su bulunmaktadır. 1 tanesi 25 ml hacminde olan buz küplerinden bir miktar suya atıldığında suyun seviyesinin 375 ml’ye çıktığı gözlemlenmiştir. Buna göre suya kaç tane buz eklenmiştir? A. 6 B. 7 C. 4 D. 5 24. HAFTA Şeker Kum Madde Kolonya Süt H l A. kuvvet kütle B. kütle hacim C. ağırlık kütle D. kuvvet hacim Maddelerin ölçülebilir özellikleri olarak H ve l sayılabilir. 30° C A 60° C B
ÜNİTE DEĞERLENDİRME 60 5. Yukarıdaki düzenekte A ve B cisimleri suya atıldığında A cisminin dibe batmadığı ve B cisminin ise dibe battığı gözlemlenmiştir. Buna göre: I. A ve B cisimleri farklı maddelerden yapılmış olabilir. II. A cismi sıkıştırılarak B cisminin boyutuna getirilirse dibe batabilir. III. A ve B cisimleri aynı maddelerden yapılmış olabilir. İfadelerinden hangileri doğru olabilir? A. Yalnız I B. II ve III C. I ve III D. I, II ve III 6. Yukarıda 1. şekilde görülen dereceli kabın içine 2. şekilde görüldüğü gibi birbiriyle tamamen aynı özelliklere sahip iki tane demir cisim atılıyor. Buna göre demir cisimlerden her birinin hacmi kaç mililitredir? A. 15 B. 20 C. 25 D. 30 7. Öğretmenin ifadesinden yola çıkıldığında aşağıdaki maddelerden hangisinin ısı aldığında hal değiştirmesi beklenmez? A. B. C. D. 8. Yukarıdaki tabloda bazı karışımlar ve bu karışımları birbirinden ayırmada kullanılabileceği düşünülen yöntemler verilmiştir. Bu karışımlarla ilgili olarak yöntemlerden hangileri yanlış verilmiştir? A. 1 ve 2 B. 1 ve 4 C. 2 ve 3 D. 3 ve 4 24. HAFTA A B 1. Şekil 2. Şekil 300 mL 330 mL Isı alan maddeler bir süre sonra hal değişimine uğrayabilir. No Karışım Yöntem 1. Demirtozu + leblebi mıknatıs 2. Şeker + taş mıknatıs 3. Su + kum eleme 4. Buğday + un eleme
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ ÜNİTE DEĞERLENDİRME 61 9. H Bulundukları alana yayılırlar. l Belirli bir hacimleri yoktur. n Dışarıdan bir etki olmadıkça şekil değiştirmezler. s Çok küçük gözeneklerden geçebilirler. Yukarıda sembollerle gösterilen özelliklerden hangisi maddenin farklı bir haline ait bir özelliktir? A. s B. n C. l D. H 10. Yukarıdaki dereceli kabın içerisine aşağıdakilerden hangisi atılırsa kapta bulunan su taşar? A. 100 ml hacmindeki balon B. 200 ml hacminde demir parçası C. 250 ml hacminde kum D. 150 ml hacminde taş parçası 11. Yukarıda sıcaklık değerleri verilen maddelerle ilgili olarak: I. A ve D maddeleri karıştırılırsa D ısı verir. II. A maddesi yukarıdaki maddelerden herhangi biriyle temas ettiğinde ısı alır. III. C maddesinin sıcaklığı, A maddesinin içine atıldığında artar, B maddesinin içine atıldığında azalır. ifadelerinden hangileri doğru olur? A. Yalnız I B. I ve II C. II ve III D. I ve III 12. Yukarıdaki balonlardan üzerindeki yazılı olan maddelerden, saf madde olanlar patlatılacaktır. Buna göre geriye hangi renk balonlar kalır? A. Kırmızı - sarı B. Sarı - mavi C. Mavi - yeşil D. Kırmızı - yeşil Demir Ayran Hava 24. HAFTA A 20°C 40°C 30°C 50°C B C D 100 200 300 400 500 Tuz
ÜNİTE DEĞERLENDİRME 62 13. Hasan ve Ebru önlerindeki kapta yer alan su , talaş ve demir tozu karışımını ayırmak istiyorlar. Buna göre Hasan ve Ebru’nun hangi ayırma yöntemlerini kullanmaları gerekir? A. Eleme-yüzdürme B. Mıknatıs-eleme C. Mıknatıs-süzme D. Yüzdürme-mıknatıs 14. Yukarıdaki tablodan hangi renkte kutucuklarda yer alan maddeler çıkarılırsa geriye sadece konulduğu kabın şeklini alan maddeler kalır? A. sarı - mor B. kırmızı - mavi C. yeşil - gri D. mor - yeşil 24. HAFTA 15. Selin bulaşıkları yıkarken annesine yardım ediyor. Bu esnada “Bil bakalım nedir?“ oyunu oynuyorlar. Annesi etrafta yer alan maddelerden birini aklından geçiriyor. Selin sorduğu sorularla annesinin aklından geçirdiği maddeyi bulmaya çalışıyor. Selin’in, annesinin aklından geçirdiği maddeyi bulmak için sorduğu sorular ve annesinin verdiği yanıtlar şöyledir: SORULAR YANITLAR 1. Esnek bir madde mi? Evet 2. Mıknatısla çekilir mi? Hayır 3. Kokusu var mı? Hayır 4. Kırılgan mı? Hayır Selin, annesinin bu sorulara verdiği yanıtlara bakarak annesinin aklından geçirdiği maddeyi doğru tahmin etmiştir. Buna göre Selin’in yaptığı tahmin aşağıdakilerden hangisi olabilir? A. Porselen tabak B. Sünger C. Kağıt havlu D. Plastik kaşık B E C E R İ T E M E L L İ Y E N İ N E S İ L S O R U Benzin Su Fındık Kum Fasulye Tuz
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 63 1. Verilen bilgilerle görselleri eşleştirelim. 2. Aşağıda verilen kutulara günümüzde kullanılan aydınlatma araçlarını yazalım. AYDINLATMA TEKNOLOJİLERİ 25. HAFTA 1881 yılında Levis Hovard Latimer karbon flamanlı uzun ömürlü ampulü icat etti. Thomas Edison 1879 yılında ampulü icat etti. 1786 yılında İngiltere ve Almanya’da evlerde aydınlatma için gaz lambası kullanıldı. 3000 yıl kadar önce hayvansal yağların arasına pamuk sokularak ilk mum yapıldı. On binlerce yıl önce insanlar odun parçaları ve reçine kullanarak meşale yaptı. 1927 yılında floresan lamba icat edildi. 5. ÜNİTE : AYDINLATMA VE SES TEKNOLOJİLERİ ELİT BİLGİ Teknılojinin gelişmesiyle aydınlatma araçları da gelişmiş ve değişmiştir. Geçmişten günümüze ateş, meşale, kandil, mum, gaz lambası, ampul, floresan, LED lamba ve halojen lambalar aydınlatma amacıyla kuulanılmıştır.
64 3. Numaralandırılmış aydınlatma araçlarını geçmişten günümüze doğru sıralayalım AYDINLATMA TEKNOLOJİLERİ 25. HAFTA 4. Aydınlatma teknolojisinin gelişmesi günlük hayatımızı nasıl etkilemiştir? Örnek vererek açıklayalım. ....................................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................................... 5. Aşağıdaki boşluğa günümüzde kullanılabilecek bir aydınlatma aracı hayal edelim ve çizelim. 1 2 3 4 5 6 7 8
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 65 1. Aşağıdaki bilgilerden doğru olanlara D, yanlış olanlara Y yazalım. Yanlış olan cümlelerin doğrusunu yazalım. UYGUN AYDINLATMA-1 26. HAFTA Işık göze doğrudan gelmelidir. ................................................................................................................................................................................................................... Işık kaynağı aydınlatılacak alana yönlendirilmelidir. ................................................................................................................................................................................................................... Park, bahçe ve sokaklarda aydınlatma gökyüzüne doğru olmalıdır. ................................................................................................................................................................................................................... Aydınlatmada ampul gücü ile oda büyüklüğü uyumlu olmalıdır. ................................................................................................................................................................................................................... Işık kaynakları üzerinde biriken tozlar, görmeyi kolaylaştırır. ................................................................................................................................................................................................................... Daha iyi görmek için ışık fazla miktarda gelmelidir. ................................................................................................................................................................................................................... Yapılan işe uygun aydınlatma araçları kullanılmalıdır. ................................................................................................................................................................................................................... Ders çalışırken ışık sağ arka taraftan gelmelidir. ................................................................................................................................................................................................................... Uygun aydınlatma için parlak ışıklar tercih edilmelidir. ................................................................................................................................................................................................................... ELİT BİLGİ Uygun yerde miktarda, zamanda ve yönde gözü yormayacak şekilde, az enerji tüketen aydınlatma araçları seçilerek yapılan aydınlatmaya uygun aydınlatma denir.
66 2. Aşağıdaki aydınlatma uygulamalarından doğru olanların kutusunu kırmızıya boyayalım. 3. Aşağıdaki durumlarda uygun aydınlatma yapılabilmesi için nelere dikkat etmeliyiz? Yazalım. UYGUN AYDINLATMA -1 26. HAFTA .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 67 1. Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazalım. UYGUN AYDINLATMA-2 27. HAFTA ➤ Uygun aydınlatma ................................................ yormayan aydınlatmadır. ➤ Işık kaynağının ................................................ göze gelmesi engellenmelidir. ➤ ................................................e doğrudan bakmak sakıncalıdır. ➤ Yeteresiz aydınlatılmış ortam ................................................ zorlaştırır. ➤ Sokak lambalarının üzerine ................................................ takılarak ışık yere doğru yönlendirilmelidir. ➤ Gündüzleri gün ışığından olabildiğince faydalanmak ................................................ tasarrufu sağlar. ➤ Televizyon ve bilgisayar ................................................ doğrudan bakmamalıyız. ➤ Işık ................................................ elini kullanan kişiler için ................................................ taraftan gelmelidir. ➤ Kullanılan aydınlatma araçlarının parlaklığı, çeşidi ve ................................................ önemlidir. ➤ Işığın uygun yerde, miktarda,zamanda ve yönde kullanılmasına ................................................ aydınlatma denir. ➤ Enerji ................................................ lambalar aydınlatma maliyetini azaltır. ➤ Uzun süre televizyon ve bilgisayar kullanımı ................................................na sebep olur. ➤ Güneş’e doğrudan bakmak istediğimizde ................................................kullanmalıyız. ➤ Gözümüzün varlıkları görebilmesi için ................................................ihtiyacı vardır. maliyeti doğrudan göz kuruluğu sol Güneş sağ ışığa ekranına siper görmeyi gözümüzü tasarruflu tasarruflu enerji Güneş gözlüğü
68 2. Aşağıdaki cümleleri tamamlayalım. 3. Aşağıdaki bulmacada aydınlatma ile ilgili sözcükleri bulup boyayalım. Kalan harflerden oluşan şifreyi kutulara yazalım. UYGUN AYDINLATMA-2 27. HAFTA Masa lambası ders çalışan öğrencinin ............................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................... Göz sağlığımızı korumak için ............................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................. Televizyon ve bilgisayar ekranına ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... Gereksiz yanan lambalar ....................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... Aydınlatma aracı seçerken ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................. 1. .............................................................. 2. .............................................................. 3. .............................................................. 4. .............................................................. 5. .............................................................. 6. .............................................................. 7. .............................................................. 8. .............................................................. 9. .............................................................. 10. .............................................................. U M E Ş A L E Y G U A Y D I N L A T M A N I Ş I K A Y M U M D I U Y G U N N L P F L O R E S A N A U T E M A K A N D İ L Y D A E D İ S O N P
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 69 1. Aşağıdaki durumlardan hangileri diğerlerine göre daha fazla ışık kirliliğine sebep olur? İşaretleyelim. 2. Işık kirliliğinin aşağıdaki varlıklar üzerine etkileri nelerdir? Araştırıp yazalım. IŞIK KİRLİLİĞİ 28. HAFTA Binaların dış cephe aydınlatması Reklam ve pano ışıkları Sinemalar Havaalanları Stadyumlar Hastaneler Eğlence yerleri Pazar yerleri Cadde ve sokaklar Işık gösterileri Oturma odası Spor salonu Köprüler Apartman içi .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. Caretta caretta .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. Göçmen kuşlar .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. Gözlemevi ELİT BİLGİ Işığın yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda kullanılmasına ışık kirliliği denir. Işık kirliliği göz ve beden sağlığını, doğal yaşamı olumsuz etkiler.
70 3. Aşağıda verilen ışık kirliliğinin önlenmesi ile ilgili ifadeleri eşleştirelim. IŞIK KİRLİLİĞİ 28. HAFTA Aydınlatma da mümkün olduğunca ışıklı panolar kullanılmamalıdır. Kapalı alanlarda fotosel ile yukarıdan aşağıya doğru olmalıdır. Bir ortamın aydınlatılması için kullanılacak otomatik yanıp sönen lambalar kullanılmalıdır. Işık kirliliğini azaltmak için yapmaktan kaçınılmalıdır. Fazla ışıklandırma araçlar ortamın büyüklüğüne göre seçilmelidir. Gereksiz ticari ve reklam amaçlı floresan ışığı kullanılmalıdır. Aydınlatmada gün ışığına benzeyen uzun ömürlü ve tasarruflu ampuller seçilmelidir. 4. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara D, yanlış olanlara Y yazalım. Yanlış aydınlatma insan sağlığına zarar verir. Işık kirliliği aynı zamanda bir çevre sorunudur. Gereğinden fazla ışık kullanımı görmeyi kolaylaştırır. İş yerleri ve evlerde kullanılan lambaların yanlış seçilmesi ışık kirliliğine neden olur. Pano aydınlatılmasında ışık pano üzerine gelecek ve gökyüzüne dağılmayacak şekilde olmalıdır. Küçük odalarda gücü fazla olan ampuller tercih edilmelidir. Işık kirliliği göçmen kuşların yollarını daha iyi bulmalarını sağlar. Çevrenin güzelleştirilmesi için her yere ışıklandırma yapılmalıdır. Binalarda harekete duyarlı lambalar kullanılmalıdır. Deniz kaplumbağaları ışık kirliliği yüzünden denize giden yolu bulamayıp ölebilir. Binalardan ve evlerden yansıyan ışıklar azaltılmalı ve engellenmelidir. Gözlemevleri şehir ışıklarından uzak yerlere yapılmaktadır.
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 71 1. Aşağıda ses teknolojilerinin geçmişten günümüze gelişmesi ile igili bilgiler ve görseller verilmiştir. Bilgiler ile görselleri eşleştirelim. 2. Yukarıda görselleri verilen ses teknolojilerini numarasını kullanarak geçmişten günümüze sıralayalım. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SES TEKNOLOJİLERİ -1 29. HAFTA Manyetik şeritler üzerine ses kaydının yapılması ile oluşturulmuş cihazdır. Plak teknolojisine benzeyen, çok fazla veri kaydedebilen diskler geliştirildi. Alman bilim adamı Berliner fonografa benziyen ince taş plak ile çalışan cihazı geliştirdi. İçine yüklenen bilginin elektronik ortamda silinip yeniden programlanabilmesine imkân veren depolama aygıtı USB’dir. 1877 yılında Edison sesleri kaydeden, istenildiğinde tekrar dinlenilmesini sağlayan fonograf adlı makineyi icat etti. Görüntü ve sesleri birleştirerek kaydeden video kameralar kullanılmaya başladı. Plaklara kaydedilen sesin dinlenmesi için elektrik ya da pille çalışan pikap kullanılmaya başladı. 1 2 3 4 5 6 7 ELİT BİLGİ Sesin kaydedilmesi, kaydedilen sesin başka bir yere iletilmesi için kullanılan teknolojiye ses teknolojileri denir. 1876 yılında telefonun icat edilmesi ses teknolojilerinde gelişmenin başlangıcı olmuştur. Teknolojinin gelişmesiyle ses ile görüntüyü de kaydeden araçlar geliştirilmiştir.
72 3. Açıklamaları verilen bulmacayı çözelim. 1. Ses şiddetini yükselten araç. 2. Kalabalık ortamda ya da uzağa sesimizi duyurmak için kullanılan araç. 3. Kendi içerisinde kapasitesi kadar bilgileri toplayabilen ve bunların istenildiği şekilde istenildiği yere taşınmasını sağlayabilen araçtır. 4. Uzak mesafelerde bulunan insanların birbirlerinin seslerini duymasını sağlayan tarihteki ilk cihazdır. 5. Fonoğrafa benzeyen ince taş plak ile çalışan cihazdır. 6. Denizde batmış olan bir geminin, bir nesnenin yerini ve durumunu ses dalgalarıyla saptayan sistemdir. 7. Radyo dalgalarının yansıması yardımıyla uzaktaki nesneleri tespit eden cihazdır. 8. İki küçük hoparlörün kullanıcının kulağına yakın bir mesafede durarak ses vermeyi sağlayan bir araçtır. 9. Vücuda, insan kulağının işitemeyeceği kadar düşük şiddette ses dalgası göndererek iç organların incelenmesini sağlayan makinedir. 10. Doktorların kullandığı , düşük şiddetteki iç organ seslerini duymaya yarayan araçtır. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SES TEKNOLOJİLERİ -1 29. HAFTA 10 7 9 1 3 8 2 4 6
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 73 1. Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazalım. 2. Aşağıda verilen araçların kullanım alanı ve kullanım amacını yazalım. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SES TEKNOLOJİLERİ-2 30. HAFTA ➤ Vücudumuzdaki organların iç görüntüsü ................................... ile elde edilir. ➤ Çok gürültülü ortamlarda çalışan insanlar, kulak sağlığını korumak için ...................................kullanır. ➤ Kalabalık ortamda ya da uzağa sesimizi duyurmak için ................................... kullanabiliriz. ➤ Doktorlar hastaların düşük şiddetteki organ seslerini duymak için ................................... kullanır. ➤ Işık ve ses bir ................................... çeşididir. ➤ İşitme güçlüğü çeken kişiler sesin şiddetini artırmak için ................................... kullanır. ➤ Ses ile ilgili icat edilen en önemli araç ................................... dur. ➤................................... gramofondan sonra kullanılmaya başlanmıştır. ➤ Ses şiddetini yükselten ................................... törenlerde, konserlerde kullanır. ➤.................................. telefonu icat ederek sesin tellere iletimini sağladı. megafon kulaklık stetoskop Graham Bell telefon mikrofon kasetçalar ultrason enerji işitme cihazı Araçlar Kullanım Alanı Kullanım Amacı Mikrofon Ultrason İşitme cihazı Kulaklık Hoparlör
74 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SES TEKNOLOJİLERİ-2 -TEST 30. HAFTA 1. Aşağıda verilen görsellerden hangisi sesin şiddetini değiştirmez? A. B. C. D. 2. Yukarıdaki çocuklardan hangisinin verdiği bilgi doğru değildir? A. B. C. D. 3. Aşağıdaki araçlardan hangisi hem ses hem de görüntü kaydeder? A. Video kamera B. Gramofon C. Pikap D. Fonograf 4. Yukarıdaki tabloda doğru olan ifadelere ✔ yanlış olan ifadere ✗ koyarsak, tablonun görünümü aşağıdakilerden hangisi olur? A. B. C. D. Megafon ses şiddetini artıran bir araçtır. Doktorlar stetoskop ile iç organların sesini dinler. İşitme cihazları sesin şiddetini azaltır. ✗ ✗ ✔ ✗ ✔ ✔ ✔ ✔ ✗ ✗ ✔ ✗ Sesi kaydedebilmek için geçmişten günümüze birçok araç geliştirilmiştir. Sesleri kaydeden ilk cihaz fonograftır. Ses kaynağına yaklaştıkça sesin şiddeti azalır. Graham Bell, sesin tellerde iletimini başararak telefonu icat etti.
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 75 1. Aşağıdaki yer ve durumlardan ses kirliliği oluşturanları boyayalım. SES KİRLİLİĞİ 31. HAFTA 2. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara D, yanlış olanlara Y yazalım. Ses kirliliği en çok şehir merkezlerinde görülür. İnsan üzerinde olumsuz etki yaratan ve rahatsızlık veren seslere gürültü denir. Okul, stadyum ve konser alanları gürültünün en az olduğu ortamlardır. Uzun süreli yüksek seslere maruz kalan insanlarda kulak çınlaması olur. Gürültü seviyesi yüksek ortamlarda bulunmak huzurlu hissettirir. Ses kirliliği stres, kulak uğuldaması ve duyma kaybı gibi rahatsızlıklara sebep olur. Ormanlık alandaki kuş sesleri ses kirliliğine sebep olur. Uzun süre yüksek sesle müzik dinleyenlerde işitme kaybı olabilir. Kuş cıvıltıları Uçak motorunun sesi Ninni sesi Patlama sesi Pazar yeri Trafikte araba sesi Davul sesi Bağıran insan sesi Kütüphane Dalga sesi Kedi mırıltısı İş makinesi sesi ELİT BİLGİ Sesin kaydedilmesi, kaydedilen sesin başka bir yere iletilmesi için kullanılan teknolojiye ses teknolojileri denir. 1876 yılında telefonun icat edilmesi ses teknolojilerinde gelişmenin başlangıcı olmuştur. Teknolojinin gelişmesiyle ses ile görüntüyü de kaydeden araçlar geliştirilmiştir.
76 3. Aşağıda verilen ses kirliliği sorunlarına çözüm önerileri yazalım. SES KİRLİLİĞİ 31. HAFTA 4. Aşağıdaki ifadeleri eşleştirelim. Motorlu taşıtların kaçınmalıyız. Okul, kütüphane,hastane, huzurevi gereksiz korna çalması önlenmelidir. Yüksek sesle müzik dinlemekten şehir dışına yapılmalıdır. Sanayi kuruluşları, termineller, istasyonlar daha az gürültülü alet ve makineler üretilmelidir. Binaların yapımında gürültüsüz ortamlara yapılmalıdır. Yeni teknolojiler kullanılarak yalıtım yapılmasına önem verilmelidir. Yaşadığımız yerin yakınında tren istasyonu var. Tren seslerinden rahatsız oluyorum. ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... Okul servisinde çok ses oluyor. Bütün gün kendimi yorgun hissediyorum. ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... Üst kattaki komşumuz yüksek sesle müzik dinliyor. Uyumakta zorluk çekiyorum. ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... Kapımızın önünde yol çalışması var. Babaannem rahatsız oluyor. ................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ ÜNİTE DEĞERLENDİRME 77 1. I. Geçmişten günümüze aydınlatma teknolojileri ve araçları büyük değişim göstermiştir. II. Aydınlatma teknolojilerinde yaşanan değişimler insanların yaşamlarına olumlu anlamda büyük katkı sağlamıştır. III. Aydınlatma teknolojilerinde yaşanan değişim beraberinde daha çok enerji tüketimi ve ihtiyacı da doğurmuştur. Yukarıda yer alan ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A. Yalnız I B. I ve II C. Yalnız II D. I, II ve III 2. H Ortamdaki fazla ışık gözlerimizi rahatsız eder. n Güneş ışınlarından korunmak için güneş gözlüğü kullanmamızda fayda vardır. l Göz sağlığımız açısından bulunduğumuz ortamdaki ışık mutalaka parlak olmalıdır. s Ders çalışma ortamında fazla ışık olması gözümüzün yorulmasına sebep olabilir. Yukarıda sembollerle gösterilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A. H B. n C. l D. s 3. Yukarıdaki tabloda uygun aydınlatma ile ilgili verilen ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y) oluşlarına göre değerlendirilecektir. Buna göre baştaki kutucukların görünümü hangi seçenekteki gibi olmalıdır? A. B. C. D. 31. HAFTA İfadeler Uygun olmayan aydınlatmalar göz sağlığımıza zarar verir. Uygun aydınlatma enerji tasarrufuna katkı sağlar. Uygun aydınlatma ortamında ışık doğrudan göze gelmelidir. D D D D Y Y Y D Y D D Y
ÜNİTE DEĞERLENDİRME 78 4. Aşağıdakilerden hangisi doktorun sözünü ettiği şiddetli ses üreten teknoloji ürünlerine uzun süre maruz kalma sonucunda ortaya çıkabilecek sorunlardan birisi değildir? A. Soğuk algınlığı B. Huzursuzluk C. İşitme kaybı D. Stres 5. Mehmet akşamları ders çalışırken göz sağlığını korumaya da özen gösteriyor. Buna göre Mehmet göz sağlığını korumaya yardımcı olacak biçimde masa lambasını numaralarla gösterilen alanlardan hangisine koymalıdır? A. I B. II C. III D. IV 6. Neva haftasonunda ailesi ile birlikte alışveriş merkezine gitti. Orada bulunan oyun alanında epeyce vakit geçirdi. Bu esnada oradaki gürültülü ortama maruz kaldı. Eve dönüş yolunda trafiğe yakalandılar. Trafikteki bazı araçlardan gelen korna seslerinden çok rahatsız olmuştu. Başı ağrımaya başlamıştı. Korna seslerinden yol kenarındaki ve ağaçlardaki kuşların da uçuşup kaçtığına tanıklık etti. Yukarıdaki anlatımdan yola çıkarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz. A. Taşıtlar da ses kirliliğine sebep olabilir. B. İnsan dışındaki diğer canlılar da ses kirliliğinden olumsuz yönde etkilenebilirler. C. Bazı canlıların işitebilmeleri için şiddeti yüksek olan seslere ihtiyaçları vardır. D. Şiddetli seslere ve gürültülü ortamlara maruz kalmak insan sağlığı üzerinde geçici ve kalıcı rahatsızlıklara sebep olabilir. 7. Özellikle büyük şehirlerde yaşayanlar , geceleri gökyüzüne baktıklarında yıldızları ve diğer gök cisimlerini görmekte zorlanırlar. Bu duruma en fazla sebep olan olay aşağıdakilerden hangisidir? A. Çevre kirliliği B. Ses kirliliği C. Işık kirliliği D. Nüfus kalabalığı 31. HAFTA Şiddetli ses üreten teknolojiler insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Bu etkilere dikkat edilmeli ve uzun süre bu etkilere maruz kalmamaya özen gösterilmelidir. IV III II I
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ ÜNİTE DEĞERLENDİRME 79 8. Aşağıdaki görsellerde yer alan ışık kaynaklardan hangisinin ışık kirliliğine sebep olduğu söylenemez? A. B. C. D. 9. Yukarıda numaralarla gösterilen sokak ve duvar aydınlatmalarından hangileri doğru aydınatmaya örnektir? A. I ve III B. II ve III C. I ve II D. I , II ve III 10. Bu liste üzerinde ses kirliliğinin yol açtığı zararları ✓ işareti ile işaretlediğinde kaç kutucuğa işaret konmuş olur? A. 4 B. 5 C. 6 D. 7 11. H Binaların dış cephelerinde yer alan aydınlatmaların azaltılması. l Sokak lambalarının cadde ve sokakların yoğunluğuna göre belirli bir düzende yakılması. s İş yerlerine ait reklam panolarının etrafındaki aydınlatmaların azaltılması. Yukarıdaki sembollerle gösterilen ifadelerden hangileri ışık kirliliğini azaltmak adına alınabilecek tedbirlerdendir? A. l s B. H s C. H l D. s l H 31. HAFTA I II III Geçici işitme kaybı Kulakta tahribat Dikkat dağınıklığı Kan basıncında normalleşme Uykusuzluk Kalıcı hafıza kaybı Kalıcı görme kaybı
ÜNİTE DEĞERLENDİRME 80 12. Sesle ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A. Sesin kaynağına doğru yaklaştıkça sesin şiddeti artar. B. İnsan kulağı bellir bir şiddetin altındaki ve üstündeki sesleri işitmeye elverişli değildir. C. Dijital işitme cihazları sesin şiddetini arttırmaya yarayan bir teknolojik ürün değildir. D. Ses havada dalgalar halinde ve her yöne yayılır. 13. Aşağıdaki cihazlar bir grup altında toplanacak olsa hangi seçenekteki cihaz dışarıda kalır? A. B. C. D. 31. HAFTA 14. Yukarıdaki grafikte çeşitli ortamlarda ölçülen ses şiddetine dayalı ses kirliliği gösterilmiştir. Bu verilere dayalı olarak bu ses kirlilik düzeylerinin ölçüldüğü ortamlar hangi seçenekteki gibi olabilir? B E C E R İ T E M E L L İ Y E N İ N E S İ L S O R U I II III A. Konser Sınıf Kütüphane B. Stadyum Okul Hastane C. Ev Trafik Stadyum D. Stadyum Sınıf Trafik Ortam I II III Ses Şiddeti
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 81 1. Görsellere göre suyu tasarruflu kullanmak için neler yapılması gerektiğini kutulara yazalım. 2. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların damlasını boyayalım. Su canlıların yaşaması için en önemli kaynaklardandır. Bulaşıklar elde değil, makinede yıkanmalıdır. Duşa girdiğimizde uzun uzun yıkanmalıyız. KAYNAKLARIN TASARRUFLU KULLANIMI -1 32. HAFTA 1 2 3 4 5 1 numaralı görsel: ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... 3 numaralı görsel: ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... 2 numaralı görsel: ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... 4 numaralı görsel: ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... 5 numaralı görsel: ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... 6. ÜNİTE : İNSAN VE ÇEVRE ELİT BİLGİ Yaşamımızı sürdürmek, ihtiyaçlarımızı karşılamak için kullandığımız kaynaklar sınırsız değildir, tükenebilir. Besin, su, elektrik ve doğalgaz gibi kaynakları tasarruflu kullanmalıyız. Bilinçli tüketici kaynakları kendisine ve çevresine zarar vermeden güveniilir bir şekilde kullanır.
82 3. Elektrik tasarrufu için yapılması gerekenleri yazalım. 4. Görsellerle cümleleri eşleştirelim. 5. Enerji tasarrufu konulu akrostiş çalışması yapalım. KAYNAKLARIN TASARRUFLU KULLANIMI - 1 32. HAFTA ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ TV 1. Kullanmadığımız alanların lambalarını kapatmalıyız. 2. Aydınlanmada enerji tasarruflu lambalar kullanmalıyız. 3. Evimizde kullandığımız makineleri düşük ısıda çalıştırmalıyız. 4. Rüzgar türbini hem ucuz hem de temiz enerji sağlar. 5. Evimizde kullandığımız makinelerin A+++ sınıfı olmasına dikkat etmeliyiz. 6. Elektrik üretimi için Güneş enerjisi gibi tükenmeyen kaynaklar kullanılmalıdır. T......................................................................................................................................................................................... A........................................................................................................................................................................................ S......................................................................................................................................................................................... A........................................................................................................................................................................................ R......................................................................................................................................................................................... R......................................................................................................................................................................................... U........................................................................................................................................................................................ F........................................................................................................................................................................................ L........................................................................................................................................................................................ U........................................................................................................................................................................................ O....................................................................................................................................................................................... L........................................................................................................................................................................................ A
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 83 1. Aşağıdaki çocuklardan bilinçli tüketici olanların dairesini boyayalım. Boyadığımız harflerden oluşan şifreyi kutulara yazalım. KAYNAKLARIN TASARRUFLU KULLANIMI-2 33. HAFTA ŞİFRE Normal ampul yerine enerji tasarruflu ampul kullanıyoruz. T Alışveriş yaparken sağlıklı, güvenli çevreye zarar vermeyen ürünler seçiyoruz. A Aldığımız paketli gıdaların son kullanma tarihini kontrol ederiz. A Bulaşık ve çamaşır makinelerini tam doldurmadan çalıştırmayız. R Fiyatını önemsemeden yüksek kalitede ürünler alırız. R Mevsime uygun meyve ve sebzeler satın alırız. S Lambaların üzerinde biriken tozları düzenli olarak temizleriz. R Annem artan, bayatlayan ekmeklerle tatlı yapıyor. U Banyo yaparken küveti su ile doldurup, oynamayı seviyorum. Y Bol miktarda yiyecek alıyoruz. Bozulanları atmak zorundayız. L Odanın ışıl ışıl parlaması için çok ışık veren ampuller kullanıyoruz. B Televizyonu kumandasından değil, düğmesinden kapatıyoruz. F
84 2. Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazalım. KAYNAKLARIN TASARRUFLU KULLANIMI - 2 33. HAFTA 3. Evinizde, aşağıda belirtilen alanlarda hangi tasarruf tedbirlerini uyguluyorsunuz? Yazalım. ➤ Alışverişe çıkmadan önce ............................................................. hazırlamalıyız. ➤ ............................................................. tasarrufu sağlayan elektrikli ev aletlerini tercih etmeliyiz. ➤ Dünya’daki suların yalnızca ............................................................. tatlı sudur. ➤ ............................................................. tüketilecek herhengi bir şeyin dikkatli ve idareli harcanmasıdır. ➤ Enerji kaynaklarını dikkatli kullanmak ............................................................. görevidir. ➤ ............................................................. doğada kendiliğinden bulunan ve insanların kullanımına sunulan maddelerdir. ➤ Enerji tasarrufu için binaların ısı ............................................................. iyi yapılması gerekir. ➤ Enerji kaynaklarının bilinçsizce tüketilmesi ............................................................. zararlara yol açar. ➤ Daha az elektrik tüketimi içi duvarlar ............................................................. renk boyanmalıdır. ➤ Aldığımız besinleri ............................................................. koşullarda saklamalıyız. enerji vatandaşlık yalıtımının uygun doğal kaynak ihtiyaç listesi yüzde üçü ekonomik açık tasarruf ELEKTRİK ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ............................................................... SU ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ............................................................... BESİN ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ...............................................................
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 85 1. Aşağıdaki atıkları atılması gereken kutunun rengine boyayalım. 2. Aşağıda geri dönüşüm sürecinin işlemleri karışık olarak verilmiştir. Öncelik sırasına göre numaralandıralım. Geri dönüşüm tesisine getirilen maddeler sınıflandırılır. Maddeler parçalanıp yüksek ısıda eritilir. Tesiste işlemden geçen maddeler üretim tesislerine gönderilerek yeni maddeye dönüştürülür. Maddeler ayrı ayrı toplanıp geri dönüşüm kutularına atılır. Geri dönüşüm kutusuna atılan maddeler kamyonlarla toplanır. 34. HAFTA GERİ DÖNÜŞÜM ELİT BİLGİ Atık maddelerin çeşitli işlemlerden geçirilerek yeni bir ham maddeye veya ürüne dönüşürülmesine geri dönüşüm denir.Plastik, kağıt, cam, akü, pil, kullanılmış yağ ve elektronik eşyalar geri dönüştürülebilen atıklara örnektir. Geri dönüşüm ülke ekonomisine katkı sağlar.
86 3. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başındaki kutucuğu boyayalım. Boyanan kutucuklardan oluşan şifreyi yazalım. GERİ DÖNÜŞÜM 34. HAFTA G Geri dönüşümün amacı kaynakları tutumlu kullanmak ve çevre kirliliğini önlemektir. E Bir ülkede yapılan geri dönüşüm o ülkenin gelişmişlik seviyesini gösterir. G Geri dönüşüm sayesinde atık çöp miktarı artar. R Poşet torbalar yerine bez torbaları kullanmalıyız. İ Şehirleşme sonucunda yeşil bölgelerin yok edilmesine izin vermemeliyiz. D Plastik artıkların geri dönüşümü ile petrol gibi doğal kaynaklardan tasarruf ederiz. B Yemek artıkları geri dönüştürülebilir. Ö Kaynakların bilinçli kullanımıyla ilgili çevreye uyarıcı levhalar asılmalıdır. K Tarım ilaçlarının fazla kullanımı, daha sağlıklı ürünler yetişmesini sağlar. O Suyu bol kullanmak tasarrufu artırır. N Kullanılmayan elektrikli aletlerin fişini çıkarmalıyız. Ü Her yıl milyonlarca ton gıda çöpe gidiyor. Ş Elektrik ve su gibi kaynaklar sınırlı olduğu için tasarruflu kullanılmalıdır. L Bilinçsiz davranışlar kaynakların tasarruflu kullanımını olumlu etkiler. Ü Atık kızartmalık yağlar lavaboya, suya dökülmemeli, geri dönüşüme verilmelidir. M Vatanını seven bireyler geri dönüşüme önem verir.
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ ÜNİTE DEĞERLENDİRME 87 1. Dünya üzerindeki tarım alanları hızla azalmaktadır. Buna paralel olarak hayvancılık faaliyetlerinde de belirgin azalmalar söz konusudur. Yakın gelecekte hızla artan dünya nüfusu da göz önünde bulundurulduğunda besin kıtlığı yaşanması muhtemeldir. Bu durumla ilgili olarak ; I. Orman alanları azaltılarak yeni tarım alanları yaratılmalıdır. II. Gıda maddelerinin israf edilmesinin önüne geçmek adına daha güçlü tedbirler alınmalıdır. III. Tarım ve hayvancılık devletler tarafından desteklenmelidir. önerilerinden hangileri gelecekte yaşanması muhtmel gıda problemine çözüm olarak gösterilebilir? A. Yalnız II B. I ve II C. II ve III D. I, II ve III 2. Yukarıdaki öğrenciler aşağıdaki sorulardan hangisine cevap vermiş olabilirler? A. Elektrik kaynaklarını tasarruflu kullanmak amacıyla hangi tedbirler alınabilir? B. Doğal kaynakları nasıl tasarruflu kullanabiliriz? C. Su kaynaklarını tasarrfulu kullanmak amacıyla hangi tedbirler alınabilir? D. Elektriğin yaşamımızdaki önemini nasıl açıklayabiliriz? 3. Görselde su kirliliğinin en somut örneği yer almaktadır. Aşağıdakilerden hangisinin su kirliliğine etkisi en fazladır? A. Fabrikalardan çıkan atıklar. B. Araç egzozlarından çıkan gazlar. C. İnsanların kullandığı parfüm ve deodorantlardan ortaya çıkan gazlar. D. Kar ve yağmur sularının toprağa karışması. 4. Yukarıdaki görselde canlı kalıntılarının oluşturduğu bir yakıt türü olan petrolün sondajlanmasına ve yeryüzüne çıkarılmasına ait görüntü yer almaktadır. Petrolün oluşması için milyonlarca yıla gereksinim vardır ve petrolün elde edilmesi de oldukça zahmetlidir. Buna göre ; I. Petrol kaynakları , yakıt olarak kullanımı sebebiyle zaman içerisinde tükenebilir. II. Petrol ülkemizin doğal kaynaklarından birisi olmadığı için tasarruflu kullanılmak zorunda değildir. III. Petrole dayalı enerji tüketimi yerine yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapmak daha doğrudur. İfadelerinden hangileri doğrudur? A. I ve II B. I ve III C. II ve III D. I, II ve III 34. HAFTA Kullanılmayan elektrikli aletleri ve lambaları kapalı tutmaya özen göstermeliyiz. Büyük dükkan ve iş yerlerinde kullanılan ışıklı tabelaların daha tasarruflu olmasına özen gösterilmelidir.
ÜNİTE DEĞERLENDİRME 88 5. Murat suyu tasarruflu kullanmaya özen gösteren bir çocuktur. Murat için aşağıdaki ifadelerden hangisi kullanılamaz? A. Temizliğe yeterince önem vermez. B. Geleceği düşünür. C. Ailesinin bütçesine katkı sağlar. D. Sorumluluk bilinci yüksektir. 6. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A. Rüzgar gücünden faydalanılarak elektrik üretimi yapılamaz. B. Gelişmiş ülkelerin geri dönüşümle alakalı projelere gereksinimi yoktur. C. Sensörlü lambaların enerji tasarrufuna katkısı vardır. D. Bulaşıkları elde yıkamak su tasarrufuna katkı sağlar. 34. HAFTA 7. Bir kaynak ihtiyaçtan fazla üretilirse ve tüketilirse buna kaynağın israf edilmesi durumu denir. Yukarıda bir besin kaynağına ait ihtiyaç, üretim, tüketim ve atık miktarları ton olarak ifade edilmiş ve grafikle gösterilmiştir. Buna göre grafikte yer alan bilgiler göz önünde bulundurulduğunda aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A. İhtiyaçtan fazla üretim yapılmıştır. B. İsraftan kaçınmaya dönük tedbirler alınmamıştır. C. Besin kaynağının israfı söz konusudur. D. Mevcut durum ekonominin canlanmasına katkı sağlar. B E C E R İ T E M E L L İ Y E N İ N E S İ L S O R U İhtiyaç Üretim Tüketim Atık
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 89 1. Devre elemanları ile görevlerini eşleştirelim. 2. Aşağıdaki tabloda verilmeyenleri yazalım. DEVRE ELEMANLARI 35. HAFTA Devrenin açılıp kapanmasını sağlar. Pilin yerleştirildiği devre elemanıdır. Devre elemanlarını birbirine bağlar. Aydınlatmayı sağlayan araçtır. Lambanın takıldığı yerdir. Elektrik enerjisini sağlar. Pil Bağlantı Kablosu Ampul Anahtar Duy Pil Yatağı ADI GÖREVİ 7. ÜNİTE : BASİT ELEKTRİK DEVRELERİ ELİT BİLGİ Elektrik kaynağından başlayıp yine aynı yere dönmesine elektrik devresi denir. Basit bir elektrik devresinde pil, kablo, ampul ve anahtar bulunur.
90 3. Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yerleştirelim. 4. Aşağıda verilen sembollerin hangi devre elemanlarına ait olduğunu yazalım. DEVRE ELEMANLARI 35. HAFTA ➤ ................................................ elektrik enerjisini ışık enerjisine çevirir. ➤................................................ devreye elektrik enerjisi sağlar. ➤ Pillerde + ve - olmak üzere iki ................................................ vardır. ➤ Devre elemanlarını birbirine bağlayan ve elektrik enerjisini taşıyan iletken tele ................................ .................................. denir. ➤ Ampuller hem ................................................ hem de ................................................ verir. ➤ Devrede ampulün takıldığı yere ................................................ denir. ➤ Elektrik devresinde anahtar ................................................ konumda ise lamba ışık verir. ➤ Devrede elektriğin geçişini ................................................ kontrol eder. ➤ Prizlerden aldığımız elektrik çeşidine ................................................ elektriği denir. ➤ Bağlantı kablolarının içerisinde ................................................ tel kullanılır. ➤ Elektrikli bir aleti çalıştırabilmek için fişi ................................................ takmak yeterlidir. ➤ Evimizde ................................................ duvarların içinde bulunur. ampul kablolar ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... pil anahtar kapalı bağlantı kablosu ısı/ ışık şehir kutup duy prize bakır + -
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ 91 1. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara D yanlış olanlara Y yazalım. Pil kullanılmayan devre çalışmaz. Devrenin çalışması için bağlantı kablosu, pil ve ampul bulunmak zorundadır. Basit elektrik devresinde anahtar açık ise devreye kapalı devre denir. Devrede anahtarı kapattığımızda ampul ışık vermez. Evlerimizdeki priz ve anahtarlar basit elektrik devresi elemanıdır. Devre elemanları doğru bağlanmışsa elektrik iletilemez. Basit bir elektrik devresinde ampul parlaklığı değiştirilebilir. 2. Soruları görsellere göre yanıtlayalım. BASİT ELEKTRİK DEVRESİ 36. HAFTA 1 numaralı görselde ampul ışık verir mi? Neden? ................................................................................................................................................................................................................... 2 numaralı görselde ampulün ışık vermesi için ne yapmak gerekir? ................................................................................................................................................................................................................... 3 numaralı görsel ile 4 numaralı görseli karşılaştıralım. Hangi görseldeki ampul daha fazla ışık verir? Neden? ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... AÇIK KAPALI AÇIK KAPALI 1 2 3 4 ELİT BİLGİ Bir elektrik devresinin çalışması için piller pil yatağına, ampul duya yerleştirilir. Pilin artı (+) ucuna bağlanan kablo önce anahtara, sonra duya bağlanır. Duy da pilin eksi (-) ucuna başka bir kabloyla bağlanır. Anahtara basılarak devre kapalı konuma geldiğinde ampul yanar.
92 3. Aşağıdaki cümleleri çalışır/ çalışmaz, verir/ vermez sözcüklerinden uygun olan ile tamamlayalım. 4. Aşağıda verilen sözcükleri bulmacada bulalım. BASİT ELEKTRİK DEVRESİ 36. HAFTA ➤ Bir elektrik devresinde anahtar kapalı ise devre ................................................. ➤ Bir elektrik devresinde pil, ampul ve bağlantı kablosu varsa devre ................................................ ➤ Bir elektrik devresinde pil bitmiş ise ampul ışık ................................................. ➤ Bir elektrik devresinde bağlantı kablosu olmaz ise devre ................................................. ➤ Ampul duya iyi yerleştirilemişse ışık ................................................. ➤ Bağlantı kablosunda kopukluk varsa devre ................................................. ➤ Bir elektrik devresinde birden fazla pil kullanılırsa ampul fazla ışık ................................................. ➤ Bir elektrik devresinde piller ters takılırsa ampul ışık ................................................. ➤ Bir elektrik devresinde anahtar açık ise devre ................................................. ➤ ELEKTRİK ➤ PİL ➤ PİL YATAĞI ➤ DEVRE ➤ BAĞLANTI ➤ AMPUL ➤ DUY ➤ BATARYA ➤ KABLO ➤ VOLT ➤ ANAHTAR ➤ KUTUP D U Y Z E T P H B E L E K T R İ K A V J A M P U L U Ğ R Y T B V O L T L E K A B L O L U A B A T A R Y A P N A N A H T A R S T P İ L Y A T A Ğ I
4. SINIF Adı: ........................................... Soyadı: .................................. Sınıfı: ..................................... FEN BİLİMLERİ ÜNİTE DEĞERLENDİRME 93 1. Öğretmenin yukarıda sözünü ettiği devre elemanı aşağıdakilerden hangisi olabilir? A. B. C. D. 2. Hangi seçenekteki devre elemanının görevi yukarıdaki kutucuklarda belirtilmemiştir? A. Anahtar B. Kablo C. Ampul D. Pil 3. Aşağıdakilerden hangisi bir basit elektirk devresinin çalışmama sebeplerinden birisi olabilir? A. Ampul duya tam olarak yerleşmiştir. B. İletken telin boyu oldukça uzundur. C. Devredeki anahtar kapalı konumdadır. D. İletken telin her iki ucu da aynı kutba bağlıdır. 4. Nazlı şekilde görüldüğü gibi basit bir elektrik devresi tasarlıyor. Daha sonra devredeki elemanlardan bir tanesini çıkarmasına rağmen devrede elektrik akımının olduğunu görüp bunu gözlem defterine not ediyor. Buna göre Nazlı bu işlem sırasında hangisini devreden çıkarmış olabilir? A. Kablo B. Ampul C. Anahtar D. Pil 5. Faruk parmağıyla yanmakta olan ampule dokunduğunda ampulün bir hayli ısındığını fark etti. Ampulün ışık verirken aynı zamanda ısınmasının nedeni ne olabilir? A. Ampulün elektrik enerjisini ses enerjisine dönüştürmesi. B. Ampulün ışık enerjisini ısı enerjisine dönüştürmesi. C. Ampulün elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştürmesi. D. Ampulün elektrik enerjisini ısı ve ışık enerjisine dönüştürmesi. 6. Yukarıda Hasan’ın verdiği bilgiye göre hangi seçenekteki elektrikle çalışan aletin elektriği dönüştürdüğü enerji türü doğru ifade edilmiştir? A. Buzdolabı - Ses B. Fırın - Işık C. Ütü - Işık D. Klima - Isı 36. HAFTA A) Elektrik devrelerinde güç kaynağıdır. B) Elektrik devrelerinin çalışması için gerekli olan enerjiyi bu araçlar sağlar. Elektrik enerjisi kullanım alanlarına göre başka enerji türlerine de dönüşebilen bir enerjidir. Devre elemanlarını birbirine bağlar. Elektrik devresinin güç kaynağıdır. Açık olduğunda devre çalışmaz.
ÜNİTE DEĞERLENDİRME 94 7. Kenan yukarıdaki elektrik devresini hazırlıyor ve devrenin çalıştığını gözlemliyor. Kenan daha sonra devreye bir pil daha eklemek istiyor. Bu pili de doğru biçimde devreye eklediğinde nasıl bir değişim gözlemlenir? A. Devre çalışmaz. B. Ampul daha çok ışık verir. C. Bağlanto kablosu çok ısınır ve kopar. D. Ampul daha az ışık verir 8. Burak evdeki malzemeleri kullanarak yukarıdaki elektrik devresini hazırladı fakat lambanın yanmadığını fark etti. Burak’ın hazırladığı devrede lambanın yanmamasının sebebi hangi seçenekte doğru ifade edilmiştir? A. Anahtarın açık olması. B. Pil kutuplarının yanlış dizilimi. C. Devrede enerji kaynağı bulunmaması. D. Bağlantı kablosunun kopuk olması. 36. HAFTA 9. Yukarıda yer verilen devrelerdeki A ve B ampulleri ile ilgili olarak: n A ampulü ışık vermez çünkü kablosu kopuktur. l B ampulünün bulunduğu devre kapalı devredir. H B ampulü kapalı devre halinde olduğu için ışık verir. ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğru olur? A. Yalnız n B. l ve n C. l ve H D. n, l ve H B E C E R İ T E M E L L İ Y E N İ N E S İ L S O R U A B AÇIK KAPALI Bağlantı kablosu Ampul Duy Anahtar Pil
95 CEVAP ANAHTARI Sayfa 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 B D B A D B B Sayfa 27-28 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 C A D B C C B A D Sayfa 37-38 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 D C A B D A B B Sayfa 34 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 B A B B C Sayfa 59-62 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 C D B D A A C C B C B C B D B Sayfa 74 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 C B A C Sayfa 77-80 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 D C D A D C C D A A D C A D Sayfa 87-88 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 C A A B A C D Sayfa 93-94 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 A C D B D D B B D Sayfa 15-16 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 B D D A D B D A
96