บ้านบ่อนางชิง หมู่ที่ 4 ตำบลห้วยโจด อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว

การศึกษาชมุ ชนดว้ ย
เคร่อื งมอื ต้นไมป้ ัญหา

จากการศกึ ษาชุมชน ด้วยเครื่องมอื การวเิ คราะหช์ ุมชน ต้นไมป้ ญั หา
ซ่ึงเป็นเครื่องมือการมีส่วนร่วมที่แสดงให้เห็นถึงความชัดเจนของปัญหา
และสาเหตุ จัดล�ำดับความส�ำคัญของปัญหา การเชื่อมโยงของปัญหาและ
สาเหตุ ชุมชนเห็นแนวทางในการด�ำเนินการแก้ไขปัญหา รวมถึงสร้าง
ความเข้าใจระหว่างผู้เกี่ยวข้อง และสร้างการมีส่วนร่วมในการวิเคราะห์
ปญั หา เครอื่ งมอื ตน้ ไมแ้ หง่ ปญั หาและสาเหตุ ถกู ใชใ้ นเวทชี มุ ชนระดบั หมบู่ า้ น
โดยให้ชุมชนร่วมกันวเิ คราะห์ปัญหาและสาเหตทุ เ่ี กดิ ขน้ึ พบว่า

บา้ นบ่อนางชงิ 47

ปญั หา สาเหตุ ผลกระทบ ความต้องการ
1) เส้นทาง - ไม่มีการดแู ลจาก - เดินทางไมส่ ะดวก - ตอ้ งการสร้างถนน
การคมนาคม การแตก และพัง ให้มคี วามสมบูรณ ์
(ทางข้นึ เขา) ทลายของสภาพดนิ ในทกุ เส้นทาง

2) ผลผลิต - การก�ำหนด - กำ� ไรน้อย - กระตนุ้ เศรษฐกิจ
ทางการเกษตร ราคาผลผลิต - ขาดทนุ ดา้ นการเกษตร
ราคาตกตำ่� จากพอ่ คา้ คนกลาง - ก�ำหนดมาตรการ
ไมเ่ ป็นธรรม ควบคมุ ราคาผลผลติ
ทางด้านการเกษตร

3) โรคพืช - ไมท่ ราบวธิ ี - หนอนกำ� จดั ยาก - ตอ้ งการใช้
แมลง กำ� จัดหนอน ตอ้ งใช้ยาฆ่าแมลง เทคโนโลยี
- กินขา้ วโพดและ เขา้ มาก�ำจดั
ผลผลติ ทางด้าน หนอนขดุ
การเกษตร

4) นำ�้ นอ้ ย ภัยแลง้ - ภัยแล้ง น�้ำนอ้ ย - ท�ำให้การด�ำรงชีวติ - เจาะนำ้� บาดาล
ไม่มที กี่ ักเก็บน้ำ� ไม่เพยี งพอตอ่ ผิดปกติ - ผลกั ดนั โครงการ
สรา้ งอ่างเก็บนำ�้
การบริโภค ในชุมชน
- ไมม่ พี ื้นทีก่ กั เกบ็ นำ้�

5) รายไดน้ อ้ ย - รายได้ไมเ่ พียงพอ - ไม่มกี นิ ไมม่ ใี ช้ - ใหท้ นุ
กับรายจา่ ย สง่ ผลกระทบต่อ - ใหอ้ งค์ความรู้
- ตน้ ทนุ การผลิต การศกึ ษาของบุตร - ใหอ้ าชพี เสรมิ
ด้านเกษตรสูง
- ทำ� เกษตรแลว้ ขาดทนุ

6) เอกสิทธิ์ - หนว่ ยงานไม่ออก - ไมส่ ามารถก้เู งนิ ได้ - ตอ้ งการโฉนด
ท่ที �ำกิน เอกสิทธ์ทิ ด่ี ินให้ - ไมส่ ามารถรับ - ตอ้ งการท่ีท�ำกิน
7) เสยี งตามสาย - พ้นื ที่จงึ ไมม่ โี ฉนด สวสั ดกิ ารจากรฐั ได้
ในชุมชน - อยูต่ ดิ ป่าสงวน - คนในชมุ ชนไม่รู้ - จดั ซอ่ มบำ� รุง
ใชก้ ารไมไ่ ด้ เป็น สปก. ปท. ขา่ วสารอย่างทว่ั ถงึ เสียงตามสาย
- ใช้มานานแล้ว ท�ำให้พลาดโอกาส ใหส้ ามารถใช้ได้
- ไม่มีการซ่อมบ�ำรุง ท่ีเป็นผลประโยชน์ ทุกจดุ และได้ยนิ

อย่างทั่วถึง

48 “หมบู่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

บ้านบอ่ นางชิง 49

จากตารางขา้ งตน้ พบวา่ สมาชกิ ในชมุ ชน เหน็ วา่ เสน้ ทางการคมนาคม
(ทางขึน้ เขา) เปน็ ปัญหาท่ีสำ� คัญ โดยมีสาเหตจุ ากการทีไ่ มม่ ีการดูแลสภาพ
ถนนท่ีเป็นดิน เวลาฝนตกท�ำให้ถนนล่ืน และเป็นหลุมเป็นบ่อจากการ
กัดเซาะของน้�ำ ซ่ึงส่งผลกระทบต่อความสะดวกและความปลอดภัยจาก
การขับขี่พาหนะของสมาชิกในชุมชน โดยมีความต้องการที่จะสร้างถนน
ให้มีความสมบูรณ์ในทุกเส้นทางภายในชุมชนรวมถึงสมาชิกในชุมชน
มีความเห็นตรงกันว่า ปัญหาผลผลิตทางการเกษตรมีคาราตกต�่ำน้ัน
เป็นปัญหาท่ีส�ำคัญ โดยมีสาเหตุมาจากการก�ำหนดราคาผลผลิตข้ึนอยู่กับ
พ่อค้าคนกลางผู้เดียว ซ่ึงในบางคร้ังชุมชนมองว่าเป็นราคาท่ีไม่เป็นธรรม
ตอ่ เกษตรกรในชมุ ชน จงึ สง่ ผลกระทบทำ� ใหเ้ กษตรกรมกี ำ� ไรนอ้ ยและขาดทนุ
จนทำ� ใหห้ มดกำ� ลังใจในการงาน โดยชมุ ชนมคี วามต้องการใหร้ ฐั บาลมีการก
ระตนุ้ เศรษฐกจิ และกำ� หนดมาตรการรวบคมุ ราคาผลผลติ ทางดา้ นการเกษตร
เพอ่ื ใหเ้ กิดรายได้กบั ชมุ ชนอย่างยง่ั ยืน
ขณะท่ีปัญหาโรคพืชและแมลง ท่ีชุมชนมีความกังวลมากท่ีสุด
เน่ืองจากหนอนกระทู้ เป็นหนอนที่มาจากประเทศเพื่อนบ้าน มีลักษณะ
ที่ก�ำจัดได้ยาก ฆ่าไม่ตาย จึงต้องใช้สารเคมี เช่น ยาฆ่าแมลงมาก�ำจัดจึงจะ
หมดไป ทง้ั นส้ี ง่ ผลทำ� ใหช้ ุมชนไดร้ บั สารเคมีเข้าสูร่ า่ งกายและหนอนก็กดั กนิ
ผลผลิตทางด้านเกษตรของชุมชน โดยชุมชนมีความต้องการใช้เทคโนโลยี
เขา้ มากำ� จดั หนอนไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ และปลอดภัยตอ่ ชุมชน
อีกท้ังปัญหาน�้ำน้อยและภัยแล้งเป็นปัญหาที่หลายพ้ืนท่ีในจังหวัด
สระแก้วตอ้ งเผชิญ แต่ ณ บา้ นบ่อนางชงิ มสี าเหตุมาจากพื้นทใี่ นชมุ ชนไม่มี
แหล่งกักเก็บน้�ำท่ีถาวร จึงส่งผลท�ำให้การด�ำรงชีวิตผิดปกติไป ต้องใช้น�้ำ
แบบประหยัด และในบางครั้งชุมชนมีน้�ำไม่เพียงพอต่อการบริโภค จึงต้อง
ใช้วิธกี ารซอื้ นำ้� ใช้ภายในชมุ ชน โดยในชุมชนมีความต้องการทีจ่ ะแกป้ ัญหานี้

50 “หมู่บา้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

ด้วยการขุดเจาะน้�ำบาดาล รวมถึงเร่งผลักดันโครงการสร้างอ่างเก็บน�้ำ
ในชุมชนเพือ่ ให้ชุมชนมีนำ้� ใช้อย่างเพียงพอตลอดท้ังปี
ปัญหารายได้น้อยของสมาชิกในชุมชน มีสาเหตุมาจากรายได้
ไม่เพียงพอกับรายจ่าย ซึ่งเกี่ยวโยงถึงเร่ืองของอาชีพที่มีต้นทุนทางการผลิต
ที่ท�ำการเกษตรและเกิดความขาดทุนไม่คุมค่ากับเงินที่ลงทุนไป ส่งผลท�ำให้
ชุมชนเห็นว่าหากเป็นแบบน้ีต่อไปจะท�ำให้สมาชิกไม่มีกิน ไม่มีใช้ โดยอาจ
ส่งผลกระทบถึงบุตรหลานที่จะต้องได้เงินค่าขนมไปโรงเรียนน้อยลง
กว่าปกติ โดยความต้องการของชุมชน มีความหวังว่าจะมีหน่วยงาน
มาสนับสนุนเรื่องงบประมาณและทุนต่าง ๆ ให้กับชุมชน รวมไปถึงมามอบ
องค์ความรู้ที่จะสามารถต่อยอดได้ อันจะเป็นการสร้างรายได้เสริมหรือ
อาชีพเสรมิ ใหก้ ับสมาชกิ ในชุมชน

บา้ นบ่อนางชงิ 51

ปญั หาเอกสทิ ธทิ์ ที่ ำ� กนิ สมาชกิ บา้ นบอ่ นางชงิ มคี วามเหน็ พอ้ ง

ต้องกันว่าปัญหาเรื่องเอกสิทธ์ิท่ีท�ำนั้นเป็นปัญหาท่ีส�ำคัญที่สุด เนื่องจาก
หน่วยงานที่เก่ียวข้องไม่ยอมออกเอกสิทธิที่ท�ำกินให้แก่สมาชิกในชุมชน
จงึ ทำ� ใหพ้ น้ื ทใี่ นชมุ ชนไมม่ โี ฉนด ซง่ึ เปน็ พนื้ ท่ี สปก. ปท. เนอ่ื งจากตดิ ปา่ สงวน
ดังน้ันปัญหาดังกล่าวส่งผลท�ำให้สมาชิกในชุมชนไม่สามารถรับสวัสดิการ
จากภาครฐั ได้ รวมถงึ ไม่สามารถใช้พื้นทไ่ี ปกูเ้ งนิ กบั สถาบนั การเงนิ ได้เชน่ กนั
โดยทางออกของปัญหานี้คือให้หน่วยงานที่เก่ียวข้องจัดท�ำโฉนดท่ีดินและ
โฉนดทท่ี ำ� กินใหแ้ กส่ มาชกิ ในชมุ ชน

52 “หมูบ่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”

ปญั หาเรอ่ื งเสยี งตามสายในชมุ ชนใชก้ ารไมไ่ ด้ อนั เนอ่ื ง

มาจากมีอายุการใช้งานที่ยาวนานและไม่มีการซ่อมบ�ำรุง ซ่ึงส่งผลกระทบ
ตอ่ ชมุ ชน ทำ� ใหส้ มาชกิ ในชมุ ชนไมไ่ ดร้ บั ขอ้ มลู ขา่ วสารอยา่ งทวั่ ถงึ และทำ� ให้
ชุมชนพลาดโอกาสอันเป็นผลประโยชน์ต่อสมาชิกด้วย ดังนั้นความต้องการ
แก้ไขปัญหาน้ีคือ ควรจัดการซ่อมบ�ำรุงเสียงตามสายในชุมชนให้สามารถ
ได้ทุกจดุ และได้ยินกันอยา่ งทัว่ ถงึ ท้งั ชมุ ชนบา้ นบ่อนางชิง

บา้ นบ่อนางชิง 53

กระบวนการจัดทำ� ธรรมนญู ชมุ ชน

อาจารย์ผู้รับผิดชอบพ้ืนที่ จัดประชุมประชาคมโดยเชิญผู้น�ำชุมชน
คณะกรรมการหมู่บ้าน และสมาชิกชุมชนเข้ามาร่วมแสดงความคิดเห็นและ
จัดท�ำ เป็นข้อตกลงร่วมกันระหว่างสมาชิกในชุมชนภายใต้กรอบ สระแก้ว
เมืองแห่งความสุขภายใต้ 4 ดี วิถีพอเพียง ประกอบด้วย คนดี สุขภาพดี
รายได้ดี และสิ่งแวดล้อมดี จนได้ไดข้ อ้ สรุปดังน้ี

หมวดที่ 1 ว่าด้วยคนดี

1. ไม่ยงุ่ เกี่ยวกับยาเสพตดิ
2. ช่วยงานสงั คม
3. ไม่เบียดเบียนผู้อนื่
4. ชว่ ยเหลอื ซงึ่ กันและกัน
5. กตัญญรู ู้คณุ บดิ ามารดา
6. เข้าวดั ท�ำบญุ
7. เอ้ือเฟื้อเผื่อแผ่

หมวดที่ 2 วา่ ดว้ ยสขุ ภาพดี

1. ออกก�ำลงั กายอยา่ งสมำ�่ เสมอ
2. ปฏบิ ัติธรรม
3. บริโภคอาหารทีเ่ ป็นประโยชน์

54 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพียง”

หมวดที่ 3 ว่าดว้ ยรายได้ดี

1. มีรายไดอ้ ย่างสม่�ำเสมอ
2. ต้องขยัน รจู้ ักทำ� มาหากนิ
3. ตอ้ งมีอาชีพเสริม
4. ต้องขยันท�ำงาน
5. อาชพี มนั่ คง
6. ลดรายจ่ายท่ีไมส่ �ำคัญ

หมวดที่ 4 ว่าด้วยสง่ิ แวดลอ้ มดี

1. รักษาความสะอาดของแหลง่ ทอี่ ยู่อาศยั
2 .เพอื่ นบ้านชว่ ยเหลอื ซึง่ กันและกนั
3. ท้งิ ขยะเปน็ ที่ และไมท่ ้งิ ขยะลงทสี่ าธารณะ
4. ช่วยกนั รักษาความสะอาดของหมบู่ า้ น

บา้ นบ่อนางชงิ 55

ประเด็นการถอดบทเรียน

สระแก้วเมืองแหง่ ความสุขภายใต้
4 ดี วิถพี อเพียง

1. มิติดา้ นสงั คม

บ้านบ่อนางชิงเป็นความสัมพันธ์ของคนในชุมชนมีลักษณะเป็น
เครือญาติ และเป็นครอบครัวขยาย ท�ำให้คนในชุมชนมีความใกล้ชิด
สนิทสนมเก้ือกูลกันมีการร่วมมือร่วมใจกัน เช่น การสักการะศาลศักด์ิสิทธ์ิ
ของหมู่บ้านเป็นประจ�ำทุก ๆ ปี รวมถึงกินกรรมทางด้านศาสนาอ่ืน ๆ
อย่างต่อเนื่อง ตลอดจนชุมชนมีกิจกรรมการเชิดชูคนดีของชุมชน ท่ีร่วมมือ
กับโรงเรียนในชุมชนจัดท�ำขึ้น เพื่อก่อให้เกิดก�ำลังใจที่จะเป็นพลังให้กับ
บคุ คลนน้ั ทำ� ความดตี อ่ ไป อกี ทง้ั เปน็ การสรา้ งแรงจงู ใจใหก้ บั สมาชกิ ในชมุ ชน

56 “หมบู่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพียง”

เกิดความตระหนักและหนุนเสริมให้สมาชิกในชุมชนบ้านบ่อนางชิงได้ท�ำ
ความดีต่อไป โดยกิจกรรมที่เด่นชัดคือกิจกรรมจิตอาสาท่ีสมาชิกในชุมชน
ร่วมกันพัฒนาหมู่บ้านให้มีความสะอาด ทั้งพ้ืนดินและในบริเวณแม่น�้ำ
ลำ� คลอง

บา้ นบ่อนางชิง 57

2. มิติด้านการเมือง

บ้านบ่อนางชิงเป็นหมู่บ้านขนาดกลาง มีการปกครองโดยผู้ใหญ่บ้าน
มีความใกล้ชิดกับสมาชิกในชุมชน โดยตัวผู้น�ำจะมีการท�ำงานในเชิงการ
พฒั นาและแกไ้ ขปญั หาของสมาชกิ ในชมุ ชนเพอื่ กอ่ ใหเ้ กดิ ความสขุ อยา่ งยงั่ ยนื
ตลอดจนการดูแลและปกครองเยาวชนในชุมชนเป็นหน้าที่ของผู้ใหญ่ทุกคน
ในหม่บู ้านทีจ่ ะเปน็ ผูค้ วบคมุ ดแู ลอยา่ งใกล้ชดิ เพอ่ื ป้องกันปัญหาของวยั รุ่น

58 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

สมาชิกในชุมชนได้มีแนวทางการแก้ไขปัญหาด้านยาเสพติดในชุมชน
โดยมองว่าเยาวชนท่ีติดยาเสพติดนั้นต้องได้รับการบ�ำบัดและต้องสร้าง
อาชีพและรายได้ให้กับเยาวชนเหล่านั้น โดยชักจูงให้เยาวชนที่ติดยาเสพติด
ท�ำงานปลูกพืชสมุนไพร และรับจ้างท�ำงานต่าง ๆ ในชุมชนเพ่ือใช้เวลาว่าง
ใหเ้ กดิ ประโยชนอ์ นั จะเปน็ การสรา้ งรายไดอ้ กี ชอ่ งทางหนงึ่ เพอ่ื ลดความเสยี่ ง
จากการขอ้ งเกย่ี วกับยาเสพติด

บา้ นบ่อนางชิง 59

3. มิตดิ า้ นเศรษฐกจิ

สมาชิกบ้านบอ่ นาชงิ เกือบทุกหลงั คาเรือน มีการปลูกผักไว้บรโิ ภคเอง
เพื่อลดภาระค่าใช้จ่าย โดยมีการน�ำผลผลิตท่ีเหลือจากการบริโภคไป
จำ� หนา่ ยทำ� ใหม้ รี ายไดเ้ ขา้ สคู่ รวั เรอื น อาชพี ทสี่ ำ� คญั ของชมุ ชนบา้ นบอ่ นางชงิ
คือการท�ำการเกษตรแปลงใหญ่รวมถึงการเล้ียงสัตว์ และการขุดแร่ทองค�ำ
ท่เี ปน็ ขมุ ทรพั ย์อนั เป็นการสร้างรายได้ให้กับชมุ ชน

60 “หมู่บา้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”

อนึ่งในทุกพ้ืนของสังคมไทยมักประสบกับปัญหาด้านเศรษฐกิจท้ังสิ้น
อยู่ท่ีว่าชุมชนใดจะมีภูมิคุ้มกันมากน้อยเพียงใด โดยบ้านบ่อนางชิงนั้น
ยังไม่ใช่ชุมชนท่ีมีรายได้ดี แต่เน้นการด�ำรงชีวิตภายใต้หลักปรัชญา
ความพอเพียง ไม่เบียดเบียนผู้อื่น จึงส่งผลท�ำให้สมาชิกบ้านบ่อนางชิง
สามารถมชี ีวติ อยไู่ ด้อยา่ งมีความสุขในระบบเศรษฐกจิ ท่ซี บเซา

บา้ นบ่อนางชิง 61

4. มิติด้านสงิ่ แวดลอ้ ม

บา้ นบอ่ นางชงิ ถอื เปน็ หมบู่ า้ นทม่ี คี วามอดุ มสมบรู ณท์ างดา้ นธรรมชาติ
เป็นอย่างมาก เน่ืองด้วยสภาพภูมิประเทศ ตั้งอยู่บริเวณเชิงเขาส่งผลท�ำให้
มีฝนตกต้องตามฤดูกาล สมาชิกในชุมชนรวมกลุ่มกันปลูกป่าบนภูเขา
เพ่ือสร้างสภาพแวดล้อมให้กับหมู่บ้าน และเป็นการป้องกันการพังทลาย
ของหนา้ ดินบริเวณภเู ขา
ทั้งนี้ได้มีการปลูกพืชสมุนไพรเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้และใช้ประโยชน์
จากสมุนไพรชนิดต่าง ๆ ในชุมชน รวมถึงสมาชิกในชุมชนมีความร่วมใจกัน
ท�ำเกษตรแบบไม่ใช้สารเคมี จึงท�ำให้ระบบนิเวศในชุมชนมีความสมบูรณ์
เป็นอยา่ งมาก

62 “หมูบ่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”

5. มติ ิด้านเทคโนโลยี

ชุมชนบ้านบ่อนางชิงได้รับอิทธิพลจากการพัฒนาด้านเทคโนโลยี
และมีการบูรณาการให้เข้ากับวิถีชีวิตอย่างลงตัว โดยมีการใช้เครื่องทุ่นแรง
เข้ามาร่วมกับการท�ำการเกษตรต่าง ๆ ตลอดจนมีการใช้เครื่องสูบน�้ำใต้ดิน
เพื่อการใช้อุปโภคและบริโภคในครัวเรือน รวมถึงมีการจัดต้ังเคร่ือง
ออกกำ� ลงั กายสมยั ใหมใ่ นชมุ ชนเพอ่ื การกระตนุ้ และสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพใหก้ บั
สมาชิกในชุมชนให้มีความแข็งแรง ตลอดจนการมีสัญญาณอินเทอร์เน็ต
ที่กระจายภายในหมู่บ้านเพ่ือเป็นการบริการชุมชนให้สามารถเข้าถึงข้อมูล
ข่าวสารไดอ้ ยา่ งท่วั ถึง

บ้านบอ่ นางชิง 63

กระบวนการคน้ หาบคุ คลต้นแบบ

ข้ันตอนนี้อาจารย์ผู้รับผิดชอบพ้ืนที่ โดยได้เชิญประชุมเกี่ยวกับ
บคุ คลต้นแบบในชมุ ชน ไดม้ ีการบรรยายถงึ ความส�ำคัญของบคุ ลคลตน้ แบบ
โดยที่ให้สมาชิกเสนอรายช่ือ และยกมือให้คะแนนบุคคลที่ถูกเสนอให้เป็น
บคุ คลต้นแบบในมติ ิตา่ ง ๆ ทัง้ 4 ดา้ น ประกอบด้วย บคุ คลต้นแบบด้านคนดี
ด้านสุขภาพดี ด้านรายได้ดี และ ด้านสิ่งแวดล้อมดี โดยเมื่อได้ข้อสรุปจะมี
ผู้น�ำชุมชนและคณะกรรมการหมู่บ้านให้ความเห็นชอบและรับรองบุคคล
ดงั กล่าวทไ่ี ด้รบั การคดั เลอื กใหเ้ ป็นบคุ คลต้นแบบของชมุ ชนบ้านบอ่ นางชิง

64 “หมูบ่ า้ นตัวอย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

บ้านบอ่ นางชิง 65

66 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

“บา้ นเราอยกู่ นั แบบพแี่ บบนอ้ ง มอี ะไรกพ็ ดู คยุ กนั
โดยไม่ยึดติดกับต�ำแหน่งใด ๆ โดยความคาดหวัง
อยากเห็นหมู่บ้านมีการเปล่ียนแปลงไปในทางท่ีดีขึ้น
มีสุขภาพร่างกายสุขภาพจิตใจ และมีรายได้ดี
อยา่ งต่อเนื่อง”

สุบันท์ เซ่ียมกิ่ง. 2562
(ผ้ใู หญบ่ า้ น บา้ นบ่อนางชงิ )

บา้ นบอ่ นางชิง 67

“ยายอายุ 70 ปีท�ำไมก้ วาดมา 50 กว่า
ปแี ล้ว ท�ำตง้ั แต่ขายอนั ละ 10 บาท ตอนนี้
80 บาทแล้ว ท่ีบ้านปลูกผักสวนครัวด้วย
ป ลู ก เ ผื่ อ กิ น เ ห ลื อ จ า ก กิ น ก็ เ อ า ไ ป ข า ย
บางคร้ังก็มีคนมาซ้ือถึงท่ีบ้านบางคร้ังก็เอา
ไปขายท่ีตลาดนัด ยายชอบกินผัก น�้ำพริก
กินเนือ้ หมนู อ้ ยท่สี ดุ ยายถึงแขง็ แรงไง”

สมจันทร ์ เพลียซุย. 2562

(ปราชญช์ มุ ชน : ผสู้ ูงอายุทีม่ สี ขุ ภาพด)ี

68 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”

บ้านบอ่ นางชิง 69

“เดิมทีท่ีบ้านคุณพ่อ คุณแม่ก็ปลูกมะม่วงอย่างเดียว
แต่ช่วงหลังน้ีก็ได้มีการปลูกไม้อื่นผสม เช่น ล�ำไย
อนิ ทผาลมั ในพนื้ ทก่ี จ็ ะมพี ชื 3 อยา่ ง ทำ� ใหเ้ รามรี ายได้
3 อย่างในปีเดียวกัน จะท�ำให้มีรายได้ดีกว่าปลูกพืช
แบบเดียว การที่จะท�ำให้ส�ำเร็จต้องมาจากใจรัก
เพราะเปน็ คนชอบตน้ ไม้ ปลกู ไปแลว้ กต็ ดิ ตามดทู กุ ตน้
ใส่นำ้� ใสป่ ุ๋ย และใส่ใจ”

ปัญญา วงค์วัฒนะ. 2562

(เกษตรกรสว่ นผลไม้ผสมผสาน)

70 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

บ้านบอ่ นางชิง 71

“เดมิ ลงุ ทำ� เกษตรเชงิ เดยี่ วปลกู พชื ชนดิ เดยี ว ลงทนุ
ไป 2-3 หม่ืนบาท ได้คืน 4-5 พันบาท ท�ำเท่าไหร่
ก็ไม่ได้จับเงินหม่ืนเสียที ลุงเร่ิมหันมาเล้ียงกบตั้งแต่
ปี พ.ศ. 2545 ตอนน้ันเริ่มท�ำแบบลม้ ลุกคลุกคลาน
ในพนื้ ท่ี 1 ไร่ ตามแนวเศรษฐกจิ พอเพยี ง พอทำ� แลว้
ก็มีความสขุ กท็ �ำมาเร่อื ยๆ ไม่มหี นีส้ นิ ไม่เคยกเู้ งิน
แค่น้ีกพ็ อใจแล้ว มีแค่ไหนกพ็ อใจแค่น้นั ”

อุดม ประเสริฐแกว้ . 2562

(เกษตรกรผู้เล้ียงกบ)

72 “หม่บู า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”

บ้านบอ่ นางชิง 73

“พ่ีมาอยู่ที่น่ีพื้นท่ีไม่มีต้นไม้เลย พี่เริ่มจาก
การสรา้ งปา่ โดยปลกู ตน้ พะยงู ตน้ มะคา่ ตน้ พะยอม
เพือ่ ให้ร่มเงา และใหใ้ บบ�ำรุงดิน หลงั จากนัน้ ก็ปลกู
สมนุ ไพรทไ่ี ปเอามาจากในปา่ เราตอ้ งรจู้ กั และเรยี นรู้
สภาพดินของเราก่อนว่าสามารถปลูกอะไรได้บ้าง
ตัวพี่ไม่มีโรคประจ�ำตัว เวลาพ่ีไม่สบาย พี่เอา
สมุนไพรในบ้านมารักษาตัวเองได้โดยไม่ต้องไป
หาหมอ นี่แหละคือสมบัติทาง ภูมิปัญญาของแม่
ทีใ่ ห้ไวก้ บั พ”่ี

มาเลียม นอ้ ยมเี จริญ. 2562

(ปราชญ์ด้านสมุนไพร เพอ่ื การบ�ำรงุ และรักษา)

74 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”

บ้านบอ่ นางชิง 75

บทวเิ คราะห์เชิงพ้ืนท่ี

(เชื่อมโยงเข้าสู่ 4 ดี วถิ พี อเพยี ง)

76 “หมู่บ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”

- ระดบั บุคคล (คนดี สุขภาพดี)

บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนขนาดกลางและมีวิถี
ชีวิตที่เรียบง่าย สมาชิกทุกคนอยู่กันแบบเครือญาติ
ในมิติด้านคนดี บ้านบ่อนางชิงยังขาดกระบวนการสร้าง
แรงบันดาลใจในการสร้างคนดีให้เกิดขึ้นในชุมชน โดยคน
ดีที่เกิดขึ้นมาได้น้ัน เกิดจากพฤติกรรมของแต่ละบุคคล
ตลอดจนยังขาดกระบวนการลงโทษและการให้รางวัล
ส�ำหรับผู้ท่ีกลุ่มเส่ียงด้านยาเสพติดและอบายมุขทุกชนิด
ขณะเดียวกันสมาชิกในครอบครัวบ้านบ่อนางชิงได้มีการ
ควบคุมและการให้ก�ำลังใจสมาชิกในครอบครัวด้วยมีการ
ลด ละ เลกิ อบายมขุ ตา่ งๆ ทำ� ใหบ้ า้ นบอ่ นางชิงเป็นชมุ ชน
ที่มแี นวโน้มปญั หายาเสพตดิ หรอื อบายมขุ ต่าง ๆ ลดลง

บา้ นบ่อนางชิง 77

บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนที่อยู่กันแบบเครือญาติ จึงมีกิจกรรม
ประเพณีต่าง ๆ อย่างสม่�ำเสมอและได้รับการตอบรับจากชุมชนดีเสมอมา
ท้ังน้ีเน่ืองจากครอบครัวแต่ละครอบครัวได้มีการสื่อสารกันเป็นระยะ ๆ
จึงท�ำให้การรับรู้ข้อมูลทางด้านการจัดกิจกรรมกระจายไปได้อย่างทั่วถึง
เช่น สมาชิกในครอบครัวจะชักชวนกันไปท�ำบุญเพ่ือสานความสัมพันธ์
ในครอบครัวและท�ำนุบ�ำรุงศิลปวัฒนธรรมของชุมชนให้คงอยู่ไว้ รวมไปถึง

78 “หม่บู า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”

มิติด้านสุขภาพดี ชุมชนบ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนทีมีขุมทรัพย์ทางด้าน
สมุนไพรที่ส�ำคัญ โดยสมาชิกในชุมชนได้ใช้สมุนไพรควบคู่กับภูมิปัญญา
ในการดูแลรักษาสุขภาพ เพ่ือให้ร่างกายเกิดความแข็งแรง แก้ไขปัญหา
ต่าง ๆ ด้านสุขภาพอย่างได้ผลดี โดยใช้พื้นที่บนภูเขาปลูกพืชสมุนไพร
เพอ่ื เป็นศนู ยก์ ลาง

บ้านบ่อนางชิง 79

เร่ืองพืชสมุนไพรของชุมชน หากสมาชิกบ้านบ่อนางชิงต้องการใช้
สมุนไพรเพื่อบ�ำรุงหรือรักษาก็สามารถไปรับได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย ทั้งน้ียัง
เป็นที่สนใจกลุ่มขนาดเล็กภายในชุมชน ยังไม่ได้รับการตอบสนองจากจาก
ชมุ ชนมากเทา่ ทคี่ วร อยา่ งไรกต็ ามเกอื บทกุ ครวั เรอื นในชมุ ชนบา้ นบอ่ นางชงิ
มีการปลูกพืชแบบไม่ใช้สารเคมีเพื่อบริโภคในครัวเรือนเพื่อป้องกันสารเคมี
ตกค้างในร่างกาย ซ่ึงมีการด�ำเนินการดังกล่าวควบคู่กับการออกก�ำลังกาย
แต่เป็นท่ีน่าเสียดายที่ชุมชนบ้านบ่อนางชิงยังไม่มีการรวมกลุ่มกันเพ่ือ

80 “หมู่บา้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

การออกก�ำลังกายอย่างชัดเจน จะเห็นได้ว่าชุมชนบ้านบ่อนางชิงในมิติ
ของคนดี โดยอาศัยโมเดลของบ้านคลองอารางจะเห็นได้ว่า บ้านบ่อนางชิง
ยังไม่มีกระบวนการสร้างคนดีท่ีชัดเจน ทั้งน้ีบ้านบ่อนางชิงมีกระบวนการ
ป้องกันปัญหาด้านยาเสพติดและอบายมุขต่าง ๆ ตลอดจนการเข้าวัด
ท�ำบุญน้ัน บ้านบ่อนางชิงยังคงมีกระบวนการท่ีชัดเจนและมีแนวโน้มว่า
จะสามารถดำ� รงวถิ ีทางวฒั นธรรมอย่างย่ังยืนสืบไป

บา้ นบอ่ นางชิง 81

82 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

- ระดบั ครอบครวั (รายไดด้ )ี

บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนท่ีมีการออมเงินเป็นกลุ่ม
ท้ังภายในชุมชนและสถานะทางการเงินของประเทศ
อันเกิดการรวมกลุ่ม ประชุมกันภายในชุมชนเพื่อช่วย
ลดความเส่ียงปัญหาด้านการเงินของชุมชน ตลอดจน
มีการรวมกลุ่มทางด้านอาชีพ เพื่อเป็นการสร้างเสริม
ความเข้มแขง็ ใหก้ บั สมาชิกภายในชุมชน เช่น กลมุ่ ปลกู ข้าว
กลมุ่ เลยี้ งกบ กลมุ่ จกั สานและอน่ื ๆ ซงึ่ จะเปน็ การเสรมิ สรา้ ง
รายได้ให้กับชุมชน อน่ึงเป็นการรวมกลุ่มเพื่อสร้างอาชีพ
อันจะน�ำมาซึ่งรายได้ และเป็นการรวมกลุ่มเพ่ือลดต้นทุน
ในการผลิตเพื่อให้การประกอบอาชีพในกลุ่มต่าง ๆ
สามารถสร้างรายได้ ขณะที่ครัวเรือนน้ันมีการลดค่าใช้จ่าย
ที่ไม่จ�ำเป็น เช่น การประหยัดใช้เงินจ่ายเงินไม่ฟุ่มเฟือย
และมีการปลูกผัก ไว้ประกอบอาหารเองท่ีบ้าน เพื่อจะได้
มีเงินเหลือส�ำหรับใช้จ่ายอย่างอ่ืนและสุดท้ายชุมชน
บ้านบ่อนางชิงมีสายแร่ทองค�ำ ท่ีสามารถสร้างรายได้
ให้กับสมาชิกในชุมชนได้อีกช่องทางหน่ึงด้วย จะเห็น
ได้ว่าบ้านบ่อนางชิงพยายามที่จะพัฒนาชุมชนของตนเอง
ใหม้ คี วามเจริญเตบิ โตทางดา้ นเศรษฐกจิ

บ้านบ่อนางชงิ 83

- ระดับชมุ ชน (สิ่งแวดลอ้ มดี)

บ้านบ่อนางชิง มีกระบวนการสร้างสิ่งแวดล้อมดีให้กับชุมชนคือ
บ้านบ่อนางชิงจัดท�ำสวนสมุนไพรบนเขาเพ่ือให้เป็นแหล่งเรียนรู้และเพ่ือใช้
ประโยชน์ด้านการบ�ำรุง รักษาร่างกายให้กับสมาชิกในชุมชน รวมถึงปลูก
ต้นไม้เพ่ือป้องกันการไหลบ่าของน�้ำป่าจากภูเขาท่ีจะลงสู่ครัวเรือน อีกท้ัง
บ้านบ่อนางชิงมีจุดคัดแยกขยะท่ีเป็นพิษ และขยะรีไซเคิลอยู่ภายในชุมชน
รวมถึงการท�ำการเกษตรท่ีใช้สารเคมีในปริมาณที่จ�ำกัด เพ่ือไม่ให้ส่งผล
กระทบต่อระบบนิเวศในภาพรวม และสุดท้ายส่ิงแวดล้อมที่ส�ำคัญของ

84 “หมู่บ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

บ้านบ่อนางชิงคือ สายแร่ทองค�ำ ท่ีมีประวัติศาสตร์ยาวนาน ที่ถ่ายทอด
กันมารุ่นต่อรุ่น จนสมาชิกในชุมชนเกิดความรัก หวงแหนและภาคภูมิใจ
ท่ีไดอ้ ยู่ในพนื้ แผนดนิ ทอง

บา้ นบ่อนางชงิ 85

กระบวนการจัดท�ำแผนพฒั นาชมุ ชน

เร่ิมจากการเฟน้ หาปญั หาของชุมชน และผลกระทบทเ่ี กดิ จากปญั หา
และเมื่อพบปัญหาแล้วก็หาทางออกของปัญหา ด้วยการจัดท�ำโครงการ
หรือกิจกรรมเชิงพัฒนา จึงได้ข้อสรุปในรูปแบบของแผนการพัฒนาชุมชน
ของบา้ นบ่อนางชงิ เพือ่ เป็นแผนในการดำ� เนินกิจกรรมเชงิ พฒั นาเพื่อใหเ้ กิด
การแก้ปัญหาและส่งเสริมให้ชุมชนบ้านบ่อนางชิงเข้าสู่กรอบของโครงการ
สระแกว้ เมืองแหง่ ความสขุ ภายใต้ 4 ดี วิถพี อเพยี ง

86 “หมู่บ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”

วิสัยทศั น์ : บ้านแหง่ ความสุข

ความสามคั คี
ความรกั และความปรองดอง

กิจกรรมเชงิ พฒั นาบ้านบ่อนางชงิ

ดา้ นคนดี

- โครงการรว่ มกลุ่มทำ� กิจกรรมเพ่อื สร้างความสามคั คี

ดา้ นสุขภาพดี

- โครงการออกก�ำลังกายเตน้ แอโรบิก
- โครงการติดต้งั เครอ่ื งออกกำ� ลังกายในหมู่บา้ น

ด้านรายไดด้ ี

- โครงการรวมกลุ่มทำ� อาชีพเสรมิ จากเปลอื กขา้ วโพด
- โครงการจัดจ�ำหนว่ ยไม้กวาดเพือ่ ขยายตลาดของชุมชน

ดา้ นส่ิงแวดลอ้ มดี

- โครงการแปรรูปขยะ
- โครงการคดั แยกขยะ

บ้านบอ่ นางชงิ 87

บทสรปุ

การเกดิ ชุมชนและบุคคลต้นแบบ

บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนท่ีมีความอุดมสมบูรณ์
และมีการอยู่กับธรรมชาติแบบเรียบง่าย หรือ
กล่าวไดว้ า่ ชมุ ชนสามารถบรู ณาการวิถชี มุ ชนให้เขา้ กับ
สภาพแวดล้อมได้เป็นอย่างดีขณะท่ีสมาชิกในชุมชน
ก็ให้ความร่วมมือกับทุกภาคส่วนไดเ้ ปน็ อย่างดี
ดังนั้นชุมชนบ้านบ่อนางชิงสามารถพัฒนาให้เป็น
ชุมชนต้นแบบด้านสิ่งแวดล้อมให้กับชุมชนอื่น ๆ ได้
เน่ืองจากในชุมชนมีการบริหารจัดการและเห็นถึง
ความสำ� คญั ของธรรมชาตเิ ปน็ อยา่ งมาก ลกั ษณะสำ� คญั
ของบุคคลต้นแบบชุมชนบ้านบ่อนางชิงว่าเป็นผู้มี
ความมุ่งมั่น ต้ังใจ และความมีจิตสาธารณะน้ันเป็นสิ่ง
ทีค่ วรค่าแก่สังคมไทยอย่างย่ิง

88 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพียง”

บ้านบอ่ นางชิง 89

ความเปน็ ไปไดข้ องการนำ� กระบวนการ
แนวคิดชุมชนต้นแบบมาขยายผล

โครงการสระแก้วเมืองแห่งความสุขเป็นโครงการท่ีเกิดจาก
บ้านคลองอาราง หมู่ที่ 16 ต�ำบลบ้านแก้ง อ�ำเภอเมืองสระแก้ว จังหวัด
สระแก้ว ที่ได้ด�ำเนินโครงอย่างต่อเน่ืองและประสบความส�ำเร็จอย่างเป็น
รูปธรรม จนกระท่ังคณะอาจารย์จากมหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์
ในพระบรมราชูปถัมภ์ สระแก้ว ได้พยามขยายผลสู่ชุมชนบ้านบ่อนางชิง
ต้องกล่าวว่า บ้านบ่อนางชิงและบ้านครองอารางมีความแตกต่างกัน
ในหลาย ๆ มติ ิ ทง้ั สังคม เศรษฐกิจ ส่งิ แวดลอ้ มและการเมือง

90 “หมูบ่ า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”

ท้ังน้ีบ้านบ่อนางชิงสามารถรับกับสภาพความเปลี่ยนแปลงทั้ง
ภายในและภายนอกได้อย่างมั่นคง ซ่ึงนั้นเป็นตัวแปรท่ีส�ำคัญอันแสดงถึง
ความเป็นไปได้ของการน�ำแนวคิด 4 ดี วิถีพอเพียงมาขยายผล และพบว่า
บ้านบ่อนางชิงสามารถเป็นชุมชนต้นแบบในด้านส่ิงแวดล้อมดี และรายได้ดี
ใหแ้ ก่ชุมชนอน่ื ไดอ้ ยา่ งชัดเจน

บ้านบอ่ นางชิง 91

92 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

ขอ้ เสนอแนะในกาบรพา้ นัฒบน่อานชาุมงชชนิง

การพัฒนาทยี่ ัง่ ยืนต้องคำ� นงึ ถงึ มติ ทิ างด้านสังคม ดา้ นเศรษฐกจิ และ
ดา้ นสงิ่ แวดลอ้ ม หากสามสว่ นนมี้ กี ารทำ� งานบรู ณาการรว่ มกนั สง่ ผลใหส้ งั คม
เกดิ การพฒั นาอยา่ งยง่ั ยนื บา้ นบอ่ นางชงิ ในมติ สิ ภาพแวดลอ้ ม ถอื เปน็ ชมุ ชน
ท่ีมีความพร้อมท้ังด้านองค์ความรู้และต้นทุนทางภูมิปัญญาท่ีถือเป็นมรดก
ทบ่ี รรพบรุ ษุ สงั่ สมและถา่ ยทอดไวใ้ ห้ ซงึ่ ขณะทม่ี ติ ดิ า้ นเศรษฐกจิ บา้ นบอ่ นางชงิ
สามารถด�ำรงอยู่ได้ด้วยตนเอง สามารถหารายได้จากสิ่งรอบตัว ท้ังนี้มีการ
น้อมน�ำศาสตร์พระราชาในเร่ืองเศรษฐกิจพอเพียงเข้ามาประยุกต์ใช้ในชีวิต
ประจ�ำวันได้อย่างแนบเนียน
และสุดท้ายด้านสังคม หากมองถึงความสามัคคีและภาวะผู้น�ำของ
สมาชกิ ในชุมชนนน้ั ยงั ถอื ว่าประสบความสำ� เร็จในระดับปานกลาง กล่าวคือ
สมาชิกยังไม่มีการบูรณาการกันเท่าท่ีควร ยังมีความเป็นอัตตาท่ีสูง
จึงไม่สามารถท�ำให้ชุมชนเกิดความย่ังยืนได้ แต่น้ันเป็นเพียงการวิเคราะห์
ตามหลักและแนวคิดในศาสตร์ของการพัฒนาเท่าน้ัน สุดท้ายหวังเป็น
อย่างยิ่งว่าบ้านบ่อนางชิงจะเป็นหมู่บ้าน 4 ดี วิถีพอเพียง แบบสมบูรณ์
ในอนาคต

บา้ นบ่อนางชงิ 93

94 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

บ้านบอ่ นางชิง 95

ชายแดนเบ้ืองบรู พา
ปางามน้ำตกสวย
มากดว ยรอยอารยธรรมโบราณ
ยา นการคาไทย-กัมพชู า

มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปู ถัมภ สระแกว
เลขที่ 1177 หมทู ่ี 2 ตำบลทาเกษม

อำเภอเมืองสระแกว จงั หวัดสระแกว 27000
โทรศพั ท : 037-447-043 โทรสาร : 037-447-111

Website : www.sk.vru.ac.th

96 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”